BỘ LAO ĐỘNG - THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI TỔNG CỤC DẠY NGHỀ GIÁO TRÌNH Mơn học: Vẽ kỹ thuật NGHỀ: CƠNG NGHỆ Ơ TƠ TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG 1,6 113 005 10 js9 50 01 80   Hà Nội - 2012 6,3 0 6 00 44 01 60 01 164 0 65 ° 70   R 1,6 1,6 94 7°0 3. 1,6 3. 5 (Ban hành kèm theo Quyết định số:120/QĐ - TCDN ngày 25 tháng 02năm 2013 Tổng cục trưởng Tổng cục Dạy nghề) TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN: Tài liệu thuộc loại sách giáo trình nên nguồn thơng tin phép dùng ngun trích dùng cho mục đích đào tạo nghề tham khảo Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh bị nghiêm cấm LỜI GIỚI THIỆU Hiện nay, với phát triển nhanh chóng khoa học kỹ thuật, đặc biệt thiết kế, chế tạo chi tiết thiết bị Cơ khí ngày có tính xác cao, người thợ sửa chữa ơtơ, ngồi việc sau trường cần nắm kiến thức chuyên môn, sinh viên cần trang bị cho số kiến thức chung khí định Vẽ kỹ thuật môn học đáp ứng phần yêu cầu Trong mơn học trang bị cho sinh viên số kiến thức tiêu chuẩn trình bày vẽ khí, giúp sinh viên hiểu chất vẽ kỹ thuật khí, hiểu cách trình bày vẽ kỹ thuậtvà biết cách sử dụng số dụng cụ vẽ thông dụng, kỹ quan trọng người thợ sửa chữa Nội dung giáo trình biên soạn dựa kế thừa nhiều tài liệu trường đại học cao đẳng, kết hợp với yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo cho sinh viên trường dạy nghề nước Để giúp cho sinh viên nắm kiến thức môn Vẽ kỹ thuật,nhóm biên soạn xếp mơn học thành chương theo thứ tự: Chương Những kiến thức trình bày vẽ Chương Vẽ hình học Chương Các phép chiếu hình chiếu Chương Biểu diễn vật thể vẽ kỹ thuật Chương Bản vẽ kỹ thuật Kiến thức giáo trình biên soạn theo chương trình dạy nghề Tổng cục Dạy nghề phê duyệt, xếp logic vàcơ đọng Sau học có tập kèm để sinh viêncó thể nâng cao tính thực hành mơn học Do đó, người đọc hiểu cách dễ dàng nội dung chương trình Mặc dù cố gắng chắn khơng tránh khỏi sai sót, tác giả mong nhận ý kiến đóng góp người đọc để lần xuất sau giáo trình hồn thiện Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2012 Tham gia biên soạn 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 ThS Phạm Tố Như ThS Nguyễn Đức Nam ThS Hà Thanh Sơn ThS Vũ Quang Huy ThS Phạm Ngọc Anh ThS Nguyễn Thành Trung ThS Phạm Duy Đơng ThS Đồn Văn Năm ThS Ngô Cao Vinh ThS Đinh Quang Vinh ThS Hồng Văn Thơng ThS Hồng Văn Ba ThS Nguyễn Thái Sơn CN Vũ Quang Anh ThS Nguyễn Xuân Sơn ThS Lê Ngọc Viện ThS Nguyễn Văn Thông ThS Dương Mạnh Hà CN Hồng Văn Lợi CN Trần Văn Đơ Chủ biên Đồng chủ biên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên Thành viên MỤC LỤC ĐỀ MỤC Lời giới thiệu Mục lục Chương 1: Những kiến thức trình bày vẽ kỹ thuật Chương 2: Vẽ hình học Chương Các phép chiếu hình chiếu Chương 4: Biểu diễn vật thể vẽ kỹ thuật Chương 5: Bản vẽ kỹ thuật Tài liệu tham khảo TRANG 20 33 59 106 132 MÔN HỌC VẼ KỸ THUẬT Mã số môn học: MH 12 Vị trí, tính chất, ý nghĩa vai trò mơn học: - Vị trí: Mơn học bố trí giảng dạy sau mơn học: MH 07, MH 08, MH 09, MH 10, MH 11 - Tính chất: Là môn học kỹ thuật sở - Ý nghĩa: Bản vẽ kỹ thuật phương tiện thông tin kỹthuật dùng để diễn đạt ý tưởng người thiết kế, mà mơn sở mơn hình học tốn học mơn hình hoạ hoạ hình Việc ứng dụng mơn học hình thành từ lâu, áp dụng khơng việc xây dựng mà áp dụng việc chế tạo thiết bị khí, thực trở thành môn học vô quan trọng phát triển với thời kỳ phát triển ngành khí giới ngày hồn thiện tiêu chuẩn qui ước hệ thống tổ chức giới nói chung Việt Nam nói riêng Ngày với phát triển vũ bão công nghệ thông tin vấn đề áp dụng cơng nghệ thơng tin vào việc số hoá vẽ tự động thiết kế vẽ ngày có thêm nhiều tiện ích phát triển mạnh mẽ Chắc chắn tương lai ngành vẽ kỹ thuật phát triển nhanh Sau học xong môn học, người học hiểu sử dụng phương pháp cách dựng đọc vẽ kỹ thuật (bản vẽ lắp vẽ chi tiết) cách nhất, đồng thời cung cấp cho người đọc thông tin tiêu chuẩn, qui phạm trình bày dựng vẽ kỹ thuậtv.v - Vai trò: Cung cấp phần kiến thức sở, nghề công nghệ ô tô Mục tiêu môn học: + Trình bày đầy đủ tiêu chuẩn vẽ kỹ thụât khí, hình cắt, mặt cắt, hình chiếu vẽ qui ước + Giải thích ký hiệu tiêu chuẩn phương pháp trình bày vẽ kỹ thuật khí + Lập vẽ phác vẽ chi tiết, vẽ lắp TCVN + Đọc vẽ lắp, vẽ sơ đồ động cấu, hệ thống ô tô + Tuân thủ qui định, qui phạm vẽ kỹ thuật + Rèn luyện tác phong làm việc nghiêm túc, cẩn thận, kỷ luật, xác khoa học Nội dung tổng quát phân phối thời gian: Số TT Thời gian (giờ) Tên chương, mục Các khái niệm hệ thống dung sai lắp ghép Các khái niệm dung sai lắp ghép Hệ thống dung sai lắp ghép bề mặt trơn Dung sai hình dạng, vị trí độ nhám bề mặt II Hệ thống dung sai lắp ghép Dung sai kích thước lắp ghép mối ghép thơng dụng Dung sai kích thước lắp ghép mối ghép ren Dung sai truyền động bánh Chuỗi kích thước III Dụng cụ đo thơng dụng khí Cơ sở đo lường kỹ thuật Căn mẫu Thước cặp Pan me Đồng hồ so Dụng cụ đo góc IV Tổng cộng T.số LT TH Kiểm tra I 12 3 18 3 13 4 15 3 3 45 3 1 1 30 3 3 1 1 2 12 CHƯƠNG 1: NHỮNG KIẾN THỨC CƠ BẢNVỀ TRÌNH BÀY BẢN VẼ KỸ THUẬT Mã số chương 1: MH 12 – 01 Giới thiệu Trình bày vẽ kỹ thuật theo tiêu chuẩn bắt buộc vẽ, tiêu chuẩn trình bày vẽ giúp người thợ gia công chế tạo sản phẩm đảm bảo tính chất, yêu cầu kỹ thuật sản phẩm Nội dung lý thuyết tập Chương giúp người học có kiến thức kỹ ban đầu trình bày vẽ kỹ thuật Mục tiêu: - Hoàn chỉnh vẽ chi tiết máy đơn giản với đầy đủ nội dung theo yêu cầu tiêu chuẩn Việt Nam: Kẻ khung vẽ, kẻ khung tên, ghi nội dung khung tên, biểu diễn đường nét, ghi kích thướcv.v cung cấp vẽ phác chi tiết - Tuân thủ qui định, qui phạm tiêu chuẩn trình bày vẽ kỹ thuật - Rèn luyện tác phong làm việc nghiêm túc, tỉ mỉ, xác Nội dung chính: CÁC TIÊU CHUẨN VỀ TRÌNH BÀY BẢN VẼ KỸ THUẬT Mục tiêu: - Trình bày khái niệm tiêu chuẩn vẽ kỹ thuật - Áp dụng qui định, tiêu chuẩn thực vẽ 1.1 Khái niệm tiêu chuẩn vẽ kỹ thuật Tiêu chuẩn hoá việc đề mẫu mực phải theo (Tiêu chuẩnStandard) cho sản phẩm xã hội; việc cần thiết thực tế sản xuất, tiêu dùng giao lưu quốc tế Các Tiêu chuẩn đề phải có tính khoa học, có tính thực tiễn tính pháp lệnh nhằm đảm bảo chất lượng thống cho sản phẩm sản xuất tiên tiến 1.2 Khung vẽ, khung tên, khổ giấy tỷ lệ vẽ 1.2.1 Khổ giấy Theo TCVN 2-74, khổ giấy sử dụng gồm có: Ký hiệu khổ vẽ 44 24 22 12 11 Kích thước 1189841 594841 594420 297420 297210 (mi li mét) Ký hiệu khổ giấy A0 A1 A2 A3 A3 Cơ sở để phân chia khổ A0 (có diện tích 1m ) Khổ nhỏ cho phép dùng khổ A5 khổ A4 chia đôi 1.2.2 Khung vẽ khung tên Mỗi vẽ phải có khung vẽ khung tên riêng Nội dung kích thước khung vẽ khung tên vẽ dùng sản xuất qui định tiêu chuẩn TCVN 3821- 83 Khung vẽ kẻ nét liền đậm, cách mép khổ giấy khoảng mm Nếu vẽ đóng thành tập cạnh trái khung vẽ kẻ cách mép trái khổ giấy khoảng 25mm (hình 1.1) Khung vẽ 25 25 5 5 Vị trí khung tên Hình 1.1 Khung vẽ vị trí khung tên 8 32 Khung tên bố trí góc phải phía vẽ Trên khổ A4, khung tên đặt theo cạnh ngắn, khổ giấy khác, khung tên đặt theo cạnh dài hay ngắn khổ giấy Kích thước nội dung khung tên loại phổ thơng hình 1.2 (số thứ tự ô ghi dấu ngoặc) 140 20 30 15 (1) (4) (2) (5) (8) (3) (7) (6) (9) (10) (11) 25 Hình 1.2 Kích thước khung tên Ô1: Ghi chữ ‘Người vẽ’ Ô7: Ghi tên vẽ Ô2: Ghi họ tên người vẽ Ô3: Ghi ngày tháng năm vẽ Ô4: Ghi chữ ‘Người kiểm tra’ Ô5: Ghi họ tên người kiểm tra Ô6: Ghi ngày tháng năm kiểm tra Ô8: Ghi tên Tổ, Lớp, Trường Ô9: Ghi tên vật liệu chế tạo chi tiết Ô10: Ghi Tỷ lệ vẽ Ô11: Ghi ký hiệu vẽ 1.2.3Tỷ lệ TCVN 2-74 qui định sử dụng tỷ lệ ghi dãy sau: - Nguyên hình: 1:1 - Thu nhỏ: 1:2; 1:2,5; 1:4; 1:5; 1:10; 1:15; 1:20 v.v - Phóng to:2:1; 2,5:1; 4:1; 5:1; 10:1; 20:1 v.v Những tỷ lệ nói lên tỷ số kích thước vẽ kích thước thực 1.3Chữ viết nét vẽ vẽ 1.3.1 Các nét vẽ Các loại nét thường dùng vẽ khí cơng dụng chúng nêu bảng 1.1, dựa theo TCVN 8-1993 Chiều rộng nét s, s/2 chọn xấp xỉ dãy qui định sau: 0,18; 0,25; 0,35; 0,5; 0,7; v.v Các nét sau tô đậm phải đạt đồng toàn vẽ độ đen, chiều rộng cách vẽ (độ dài nét gạch, khoảng cách hai nét gạch v.v.) nét phải vuông thành sắc cạnh Bảng 1.1Các loại nét vẽ thường dùng vẽ TT Tên nét vẽ Nét liền mảnh Nét liền đậm Cơng dụng s/2 Đường gióng, đường kích thước, đường gạch gạch, đường chuyển tiếp** s* Đường bao thấy s/2 Đường trục, đường tâm s Cách vẽ Chiề u rộng 15 Nét chấm mảnh gạch Nét lượn sóng s/2 Đường cắt lìa*** Nét đứt s/2 Đường bao khuất Nét chấm gạch đậm s/2 Đường bao phần tử trước mặt cắt 117 Bản vẽ êtơ gồm ba hình chiếu Hình cắt đứng thể hầu hết hình dạng kết cấu bên êtô, má động má tĩnh, ốc vít, trục vítv.v Hình chiếu cạnh hình cắt kết hợp với hình chiếu thể vị trí tương đối quan hệ lắp ráp ốc vít với má tĩnh má động, lỗ bu lông v.v Hình chiếu thể hình dạng ngồi êtơ Ngồi có hình chiếu riêng phần A kẹp, mặt cắt đầu trục hình trích trục vít b.Kích thước: kích thước ghi vẽ lắp kích thước cần thiết cho việc lắp ráp kiểm tra nó, bao gồm: - Kích thước qui cách thể đặc tính phận lắp - Kích thước khn khổ kích thước ba chiều phận lắp, xác định độ lớn phận lắp - Kích thước lắp ráp kích thước thể quan hệ lắp ráp chi tiết phận lắp, bao gồm kích thước bề mặt tiếp xúc, kích thước xác định vị trí tương đối chi tiết phận lắp Kích thước lắp ráp xác định vị trí tương đối chi tiết phận lắp Kích thước lắp ráp thường kèm theo ký hiệu dung sai lắp ghép hay sai lệch - Kích thước lắp đặt kích thước thể quan hệ phận lắp với phận lắp khác, bao gồm kích thước đế, bệ, mặt bích - Kích thước giới hạn kích thước thể phạm vi hoạt động phận lắp Ngồi có số kích thước quan trọng chi tiết xác định trình thiết kế c Yêu cầu kỹ thuật: bao gồm dẫn đặc tính lắp ghép, phương pháp lắp ghép, thông số bản, thể cấu tạo cách làm việc phận lắpv.v d Bảng kê: tài liệu kỹ thuật quan trọng phận lắp kèm theo vẽ để bổ sung cho hình biểu diễn Bảng kê bao gồm ký hiệu tên gọi chi tiết, số lượng vật liệu chi tiết, dẫn khác chi tiết môđun, số bánh răng, số hiệu tiêu chuẩn kích thước chi tiết tiêu chuẩn e Khung tên: thể tên gọi phận lắp, ký hiệu vẽ, tỉ lệ, họ tên chức người có trách nhiệm vẽ 118 5.2.2 Các qui ước biểu diễn vẽ lắp - Trên vẽ lắp không thiết phải thể đầy đủ phần tử phần tử chi tiết máy Cho phép không vẽ phần tử như: vát mép, góc lượn, rãnh dao, khía nhám, khe hở (hình 5.23) - Đối với nắp đậy chúng che lấp phần tử bên phận lắp khơng vẽ nắp đậy hình biểu diễn phải có ghi “nắp khơng vẽ” - Nếu có chi tiết loại giống lăn, bu lông v.v cho phép vẽ chi tiết, ci tiết loại khác vẽ đơn giản Hình 5.23 - Những chi tiết có vật liệu giống hàn gắn lại với nhau, ký hiệu vật liệu mặt cắt chúng vẽ giống vẽ đường giới hạn chi tiết nét liền đậm (hình 5.23a) - Những phận có liên quan với phận lắp thể nét gạch hai chấm mảnh có ghi kích thước xác định vị trí chúng với (hình 5.24) - Cho phép biểu diễn riêng số chi tiết hay phần tử chi tiết thuộc phận lắp Trên hình biểu diễn có ghi tên gọi tỉ lệ hình vẽ - Thể vị trí giới hạn vị trí trung gian chi tiết chuyển động nét gạch hai chấm mảnh (hình 5.25) Hình 5.24 Hình 5.25 119 5.2.3 Cách đọc vẽ lắp Trong trình học tập môn kỹ thuật sở kỹ thuật chuyên ngành hay thực tập, học sinh phải thông qua vẽ, kể vẽ lắp để nghiên cứu kết cấu, cách vận hành thiết bị, máy móc Trong sản xuất, người cơng nhân kỹ thuật luôn tiếp xúc với vẽ, lấy vẽ làm để tiến hành chế tạo, lắp ráp, kiểm tra, vận hành hay vận hành hay sửa chữa để vận hành kinh nghiệm, nghiên cứu cải tiến kỹ thuậtv.v Vì việc đọc vẽ có tầm quan trọng việc học tập sản xuất Mỗi người công nhân kỹ thuật cần phải có lực đọc thành thạo vẽ chi tiết vẽ lắp a Đọc vẽ lắp cần phải đảm bảo yêu cầu sau đây: - Hiểu hình dạng cấu tạo, nguyên lý làm việc công dụng phận lắp (nhóm, phận hay sản phẩm) mà vẽ thể - Hiểu rõ hình dạng chi tiết quan hệ lắp ráp chi tiết - Hiểu rõ cách tháo lắp, phương pháp lắp ghép yêu cầu kỹ thuật phận lắp b Đọc vẽ lắp thường theo trình tự sau: - Tìm hiểu chung: trước hết đọc nội dung khung tên, yêu cầu kỹ thuật, phần thuyết minh bước đầu có khái niệm sơ nguyên lý làm việc công dụng phận lắp - Phân tích hình biểu diễn: đọc hình biểu diễn vẽ, hiểu rõ phương pháp biểu diễn nội dung biểu diễn Hiểu rõ tên gọi hình biểu diễn, vị trí mặt phẳng cắt hình cắt mặt cắt, phương chiếu hình chiếu phụ hình chiếu riêng phần liên hệ hình biểu diễn Sau đọc hình biểu diễn ta hình dung hình dạng phận lắp - Phân tích chi tiết: ta phân tích chi tiết Căn theo số vị trí bảng kê để đối chiếu với số vị trí hình biểu diễn dựa vào ký hiệu vật liệu giống mặt cắt để xác định phạm vi chi tiết hình biểu diễn Khi đọc, cần dùng cách phân tích hình dạng để hình dung chi tiết Phải hiểu rõ tác dụng kết cấu chi tiết, phương pháp lắp nối quan hệ lắp ghép chi tiết c Tổng hợp: sau phân tích hình biểu diễn, phân tích chi tiết, cần tổng hợp lại để hiểu cách đầy đủ toàn vẽ lắp Khi tổng hợp, cần trả lời số vấn đề sau : - Bộ phận lắp có cơng cụ gì? Ngun lý hoạt động nào? - Mỗi hình biểu diễn thể phần phận lắp? 120 - Các chi tiết ghép với nào? Dùng loại mối ghép gì? - Cách tháo lắp phận lắp nào? Dưới vài ví dụ cách đọc vẽ lắp Ví dụ1 Bản vẽ lắp êtơ (hình 5.22) - Tìm hiểu chung: đọc khung tên bảng kê, ta biết tên gọi phận lắp êtô dùng máy công cụ Êtô bao gồm 11 chi tiết khác - Phân tích hình biểu diễn: vẽ gồm hình chiếu bản, hình chiếu riêng phần chi tiết 2, mặt cắt rời đầu trục hình trích ren Hình cắt đứng hình biểu diễn Mặt phẳng cắt hình cắt đứng mặt phẳng đối xứng song song với mặt chiếu đứng Trên hình cắt trục ốc vít qui định khơng bị cắt Hình cắt đứng thể hình dạng bên kết cấu êtơ, vị trí tương đối quan hệ lắp ghép chi tiết êtơ Nghiên cứu hình biểu diễn này, ta biết nguyên lý hoạt động êtơ Phân tích liên quan chi tiết với chi tiết khác ta biết kết cấu hoạt động êtô Hai đầu trục lắp với hai lỗ thân êtô Phần ren trục ăn khớp với ốc dẫn Khi trục quay, ốc chuyển động tịnh tiến làm cho má động chuyển động theo Ốc dẫn cố định với má động ốc vít Như má êtô kẹp chặt hay không kẹp chặt chi tiết gia cơng tuỳ theo chuyển động quay tròn thuận chiều hay ngược chiều kim đồng hồ trục Hình chiếu từ trái hình chiếu kết hợp với hình cắt, vị trí mặt phẳng B-B ghi hình chiếu đứng, mặt pẳng cắt qua mặt ốc vít Hình cắt BB cho ta thấy quan hệ lắp ghép má động 4, má tĩnh 1, ốc ốc dẫn 9, theo qui ước vẽ hình cắt, ốc chi tiết đặc, nên không bị cắt Hình chiếu từ thể hình dạng ngồi êtơ, hình dạng má động, má tĩnh Trên hình chiếu có hình cắt riêng phần thể mối ghép đinh vít (ba mối ghép đinh vít khác loại thể nét chấm gạch) Hình chiếu riêng phần theo hướng nhìn A hình chiếu cạnh kẹp (trên vẽ lắp cho phép biểu diễn chi tiết) Bên cạnh hình chiếu đứng có mặt cắt rời thể hình dạng đầu trục (phần lắp với tay quay để quay trục 8) Hình trích I vẽ với tỉ lệ : thể hình dạng kích thước ren hình vng trục - Phân tích chi tiết: trước hết, theo số thứ tự ghi bảng kê, ta đối chiếu với số vị trí tưưong ứng hình biểu diễn theo đường dẫn ta tìm vị trí chi tiết Kết hợp với qui ước vẽ ký hiệu vật iệu trê mặt cắt (đường 121 gạch gạch chi tiết kẻ giống nhau) ta xác định phạm vi hình biểu diễn chi tiết Các chi tiết lắp ghép với nhau, có chi tiết trong, có chi tiết ngồi, chúng che khuất lẫn Ví dụ phân tích đầu trái trục 8, ta thấy chốt cùng, đầu trục 8, vòng chắn Ta phân tích cách tháo chi tiết Nếu giả sử tháo chốt đi, thấy lỗ chốt đầu trục tiếp tục lấy trục đi, lại vòng chắn 7, ta thấy rõ lỗ chốt lỗ lắp đầu trục vòng ngắn (hình 5.22) Má tĩnh chi tiết chủ yếu êtô, dựa vào đường gạch gạch mặt cắt, ta xác định phạm vi chi tiết hình biểu diễn Hai đầu má tĩnh có lỗ lắp với hai đầu trục 8, phần má tĩnh khoang rỗng, ốc dẫn chuyển động khoang rỗng Hình dạng ngồi kích thước má tĩnh thể rõ hình chiếu hình chiếu cạnh Hình 5.26 Hình biểu diễn má tĩnh phân tích vẽ lắp Má động phân tích tương tự - Tổng hợp: sau phân tích hình biểu diễn, phân tích chi tiết vẽ, tổng hợp lại để hiểu sâu thêm hiểu đầy đủ tồn vẽ lắp (hình5.26) Cách làm việc êtô sau, ta quay trục (tay quay lắp với đầu vuông trục) trục quay tròn má tĩnh 1, ốc dẫn ăn khớp với ren trục di chuyển dọc theo má tĩnh ốc dẫn cố định với má động, ốc di chuyển má động di chuyển theo Ren trục ốc ren phải, trục quay theo chiều kim đồng hồ má động kẹp chặt chi tiết gia công ngược lại, chi tiết gia công rời Khoảng cách đến 70 thể kích thước chi tiết gia cơng kẹp chặt êtơ Kích thước thể đặc tính êtơ Trình tự lắp ghép êtơ sau, trước hết lắp hai kẹp vào má động má tĩnh bốn vít 10 đặt má động lên má tĩnh Luồn ốc qua khoang rỗng má tĩnh để lắp với má động, dùng ốc vặn vào lỗ ren ốc (chưa nên vặn chặt) Lồng vòng đệm 11 vào trục lắp trục vào má tĩnh (lắp từ phải sang) Vặn trục để phần ren ăn khớp với phần ren ốc Đầu trái trục luồn qua lỗ bên trái má tĩnh Sau lắp vòng đệm vào đầu trục bên trái, lắp vòng chặn dùng chốt cố định vòng với đầu trục 122 Cuối điều chỉnh ốc 3, cho trục chuyển động cách dễ dàng Muốn tháo rời chi tiết êtơ, ta làm ngược lại trình tự Các kích thước 210, 136 60 kích thước khn khổ êtơ Các kích thước 11 lỗ 116 kích thước lắp đặt Với kích thước này, người ta dã chọn bu lơng xác định vị trí đặt cơng cụ Các kích thước 12, 16,v.v kích thước lắp, hình 12-16, 1217 12-18 vẽ chi tiết má tĩnh, ốc vít trục vít 5.2.4 Vẽ tách chi tiết từ vẽ lắp Từ vẽ lắp êtô, vẽ tách số chi tiết êtơ  11 60 90 18 3 5 110 1 80 R1 80 Hình 5.27 Thân ê tô  10 30 10 165 R1  0 17  4 34  14 60 x M6 123 22  18 20 26  22 28 95 6 40 R1 R4 Hình 5.28 Má động 5.2.5 Bài tập áp dụng Câu hỏi: Bản vẽ lắp bao gồm nội dung gì? Cơng dụng vẽ lắp nào? Nêu số cách biểu diễn qui ước dùng vẽ lắp? Trên vẽ lắp ghi loại kích thước nào? Nêu điều cần ý cách biểu diễn kết cấu thường gặp vẽ lắp? Khi đọc vẽ lắp cần đạt yêu cầu gì? Cách đọc vẽ lắp nào? Bài tập: Đọc vẽ lắp van góc - Đọc hình biểu diễn + Hình hình chiếu + Nêu quan hệ lắp ghép chi tiết + Các nét lượn sóng hình cắt đứng thể gì? - Vẽ tách chi tiết 2, 3, 4, 5, - Trình bày nguyên lý làm việc, cách lắp van góc 124 5.3 SƠ ĐỒ CỦA MỘT SỐ HỆ THỐNG TRUYỀN ĐỘNG Mục tiêu: - Vẽ sơ đồ số hệ truyền động theo qui ước Các máy móc làm việc tổ hợp hệ thống truyền động khí, hệ thống điện, hệ thống thuỷ lực khí nén v.v Để huận tiện cho việc nghiên cứu nguyên lý trình hoạt động hệ thống người ta dùng vẽ sơ đồ.Sơ đồ vẽ đường nét đơn giản, hình biểu diễn qui ước Những hình biểu diễn qui ước cấu, phậnv.v qui định tiêu chuẩn Chúng vẽ theo hình dạng hình chiếu vng góc hay hình chiếu trục đo Người ta dùng sơ đồ để nghiên cứu phương án thiết kế, để trao đổi ý kiến cải tiến kỹ thuật ghi chép trường 125 5.3.1 Truyền động khí Các ký hiệu qui ước sơ đồ hệ thống truyền động khí qui định TCVN 15-85 Hình vẽ sơ đồ động vẽ theo dạng khai triển, nghĩa tất trục, cấu qui định vẽ triển khai mặt phẳng Ví dụ cấu truyền động bánh gồm ba trục I, II III biểu diễn hình 5.28 hình 5.29 Trong sơ đồ hình 5.29 trục III xem quay mặt phẳng với trục I trục II Hình 5.28 Hình 5.29 Các phần tử đánh số theo thứ tự truyền động chữ số Ả-rập, trục đánh số chữ số La-mã Phía chữ số có ghi thơng số đặc tính phần tử đánh số Hình 5.30 sơ đồ động máy khoan đơn giản Động điện có cơng suất 13KW số vòng quay n = 960 vòng/ phút có trục I lắp bánh đai Qua đai tuyền khối bánh đai lồng trục II làm trục II quay theo bốn tốc độ khác (mũi khoan lắp với phận gá 13 trục II) Trục II nâng lên hay hạ xuống nhờ cấu bánh - 11 lắp trục II 126 Cơ cấu chuyển động nhờ cấu ăn khớp bánh khác, bánh chủ động Bánh ắp trượt trục II then dẫn Nếu bánh chủ động ăn khớp với bánh bị động cố định trục III làm cho trục III quay Nhờ di chuyển ren 19 làm cho hai khối bánh 8,9,10 10,22,23 ăn khớp với trục IV quay với ba tốc độ khác Hình 5.30 Trục V quay nhờ cặp bánh 20 21 ăn khớp, trục VI quay nhờ cặp bánh côn 18 17 ăn khớp Qua truyền trục vít 14 bánh vít 16, bánh 15 quay theo, 11 chuyển động lên xuống Thanh lắp cố địnhtrên ống 12 ống 12 lồng vào trục II 5.3.2 Sơ đờ hệ thống truyền động khí nén, thuỷ lực Sơ đồ hệ thống thuỷ lực, khí nén trình bày nguyên lý làm việc liên hệ khí cụ, thiết bị hệ thống thuỷ lực, khí nén Các khí cụ thiết bị hệ thống đươc đánh số thứ tự theo dòng chảy, chữ số viết giá ngang đường dẫn Các đường ống đánh số thứ tự riêng, chữ số viết cạnh đường dẫn (khơng có giá) Hình 5.31 sơ đồ nguyên lý hệ thống thuỷ lực cung cấp dung dịch làm nguội chi tiết gia công máy cắt gọt Dung dịch từ thùng chứa chảy qua lọc (1) đến bơm bánh 3, chảy qua van để đến phận làm nguội Sau làm nguội, dung dịch chảy vào thùng chứa qua lọc 2(2) để trở thùng chứa Khi khơng cần làm nguội đóng van Nếu đóng van mà bơm làm việc áp suất dung dịch tăng lên, lúc van bảo hiểm mở dung dịch lại chảy thùng chứa Hình 5.31 127 Hình 5.32 sơ đồ nguyên lý hệ thống thiết bị cung cấp khí nén cho dụng cụ khí động Khí trời qua bình đến máy nén khí Khí nén từ máy nén qua lọc (1), qua van chiều để đến bình chứa Bình chứa chứa khí nén có áp suất P1 định Khí nén có áp suất P1 từ bình chứa qua lọc 3(2) qua van điều tiết hạ xuống đến áp suất P2 Nhờ van điều khiển 7, khí nén có áp suất P2 cung cấp cho động khí động Động làm chuyển động dụng cụ khí động Hình 5.32 Để khống chế áp suất khí nén bình chứa người ta dùng van bảo hiểm Qua van 9, phần khí nén ngồi khí trời Van chiều làm cho khí nén khơng ngược trở lại, máy nén khí ngừng làm việc 5.3.3 Sơ đờ hệ thống điện Sơ đồ điện hình biểu diễn hệ thống điện ký hiệu qui ước thống Nó rõ nguyên lý làm việc liên hệ khí cụ, thiết bị hệ thống mạng điện Các ký hiệu hình vẽ sơ đồ điện qui định TCVN 1641 -87 Hình 5.33 sơ đồ nguyên lý hệ thống điện máy cắt kim loại Hình 5.33 128 Nguyên lý hoạt động hệ thống sau: Đóng cầu dao qua cầu chì 2, ấn nút dòng điện đến khởi động (nếu ta bật công tắc vị trí kia), động M có điện Để trì việc cấp điện cho M6 sau bỏ tay vị trí M, cuộn dây cấp điện qua tiếp điểm K8 Chiều chuyển động động phụ thuộc vào vị trí cơng tắc Khi cơng tắc vị trí a (giả sử động quay thuận), công tắc vị trí b dòng điện qua khởi độngt từ 9, tiếp điểm đóng động quay theo chiều ngược lại Nếu đóng cầu dao 10 động làm lạnh 11 quay Biến 12 hạ áp dòng điện xuống 36V dùng để thắp sáng chỗ làm việc Trong trường hợp động làm việc nhiều, nóng rơ le nhiệt N3 ngắt mạch động ngừng quay CÂU HỎI ÔN TẬP Câu Trình bày cách vẽ qui ước số chi tiết, phận khí vẽ kỹ thuật Câu Trình bày cách kỹ hiệu loại mối ghép qui ước Câu Trình bày nội dung vẽ lắp? Các qui ước biểu diễn vẽ lắp Câu Trình bày nội dung đọc vẽ lắp? Vẽ tách số chi tiết, phận đơn giản từ vẽ lắp 129 NỘI DUNG, YÊU CẦU VỀ ĐÁNH GIÁ Kiểm tra đánh giá trước thực học -Kiến thức: đánh giá qua kiểm tra trắc nghiệm tự luận; - Kỹ năng: tham khảo kết đánh giá chương Kiểm tra đánh giá trình thực học Giáo viên hướng dẫn, quan sát trình thực vẽ vẽ công tác chuẩn bị, thao tác bản, bố trí nơi làm việc, Ghi sổ theo dõi để kết hợp đánh giá kết thực mô đun kiến thức, kỹ năng, thái độ Kiểm tra sau kết thúc học 3.1 Về kiến thức Căn vào mục tiêu chương để đánh giá kết qua kiểm tra viết, kiểm tra vấn đáp, trắc nghiệm đạt yêu cầu sau: - Hiểu cách vẽ qui ước số chi tiết, phận khí vẽ kỹ thuật; - Hiểu qui ước biểu diễn vẽ lắp; - Trình bày cách đọc vẽ lắp; - Hiểu cách vẽ qui ước số hệ thống truyền động khí sơ đồ hệ thống điện 3.2 Về kỹ Được đánh giá kiểm tra trực tiếp thao tác thực vẽ vẽ, qua chất lượng tập thực hành đạt yêu cầu sau: - Chuẩn bị vật tư, thiết bị dụng cụ vẽ kỹ thuật theo kế hoạch lập; - Lựa chọn dụng cụ, khổ giấy vẽ - Thực hàn đảm bảo yêu cầu kỹ thuật an toàn; - Sắp xếp thiết bị dụng cụ hợp lý, bố trí nơi làm việc khoa học Gợi ý tập thực hành cho sinh viên: - Các tập áp dụng, ứng dụng kiến thức học: cách vẽ qui ước số chi tiết, phận khí vẽ kỹ thuật; qui ước biểu diễn vẽ lắp; cách đọc vẽ lắp; cách vẽ qui ước số hệ thống truyền động khí sơ đồ hệ thống điện bản;chuẩn bị đầy đủ dụng cụ, khổ giấy vẽ - Bài thực hành giao cho cá nhân, nhóm: vẽ qui ước số chi tiết, phận khí; cách ký hiệu loại mối ghép; vẽ tách số chi tiết, phận đơn giản từ vẽ lắp - Nguồn lực thời gian cần thiết để thực cơng việc: có đủ thiết bị, dụng cụ vẽ thơng dụng, thời gian theo chương trình đào tạo; - Kết sản phẩm phải đạt được: vẽ qui ước số chi tiết, phận khí; ký hiệu loại mối ghép; vẽ tách số chi tiết, phận đơn giản từ vẽ lắp theo tiêu chuẩn 130 - Hình thức trình bày tiêu chuẩn trình bày vẽ kỹ thuật 3.3 Về thái độ Được đánh giá qua quan sát, qua sổ theo dõi đạt yêu cầu sau: - Chấp hành nội qui lớp học, phòng học; - Tổ chức nơi làm việc hợp lý, khoa học; - Tuân thủ thời gian học tập thực hành; - Ý thức tiết kiệm, kỷ luật; - Tinh thần hợp tác làm việc theo tổ, nhóm Yêu cầu đánh giá kết học tập: - Đưa nội dung, sản phẩm chính: vẽ qui ước số chi tiết, phận khí; ký hiệu loại mối ghép; vẽ tách số chi tiết, phận đơn giản từ vẽ lắp; - Cách thức phương pháp đánh giá: thông qua kiểm tra tự luận, trắc nghiệm vấn đáp để đánh giá kiến thức, tập thực hành để đánh giá kỹ năng; - Gợi ý tài liệu học tập: tài liệu tham khảo có cuối sách 131 TÀI LIỆU THAM KHẢO Nguyễn Đức Huệ, Bùi Ngọc Phi (1992), Vẽ kỹ thuật khí, Nhà xuất Đại học giáo dục chuyên nghiệp Trần Hữu Quế, Nguyễn Văn Tuấn (2009), Bài tập vẽ kỹ thuật khí (tập 1, 2), Nhà xuất Giáo dục Trần Hữu Quế (2008, tái bản),Giáo trình vẽ kỹ thuật, Nhà xuất Giáo dục Trần Hữu Quế, Đặng Văn Cứ, Nguyễn Văn Tuấn (2007),Giáo trình vẽ kỹ thuật (tập 1, 2), Nhà xuất Giáo dục Bộ mơn hình họa - vẽ kỹ thuật (2007), Vẽ kỹ thuật khí, Nhà xuất Giao thơng vận tải Hình học, họa hình (2006), Đại học bách khoa Hà Nội Phạm Thị Hoa, Lê Nguyên Ninh (2006, tái bản), Giáo trình vẽ kỹ thuật Trần Hữu Quế, Nguyễn Văn Tuấn (2005, biên dịch), Bản vẽ kỹ thuật Tiêu chuẩn quốc tế, Nhà xuất Giáo dục I.X.VU’SNEPÔNXKI, Hà Quân dịch theo tiếng Nga (1990), Vẽ kỹ thuật, NXB Đại học Giáo dục chuyên nghiệp Hà Nội 10 Trung tâm thông tin Tiêu chuẩn - Đo lường - Chất lượng (2004), Bản vẽ kỹ thuật - Tiêu chuẩn Việt Nam 11 Ninh Đức Tốn (2002), Dung sai lắp ghép, Nhà xuất Giáo dục 12 Nguyễn Trọng Hiệp (2004), Chi tiết máy tập 1, Nhà xuất Giáo dục ... MÔN HỌC VẼ KỸ THUẬT Mã số mơn học: MH 12 Vị trí, tính chất, ý nghĩa vai trò mơn học: - Vị trí: Mơn học bố trí giảng dạy sau môn học: MH 07, MH 08, MH 09, MH 10, MH 11 - Tính chất: Là mơn học kỹ... 1 30 3 3 1 1 2 12 CHƯƠNG 1: NHỮNG KIẾN THỨC CƠ BẢNVỀ TRÌNH BÀY BẢN VẼ KỸ THUẬT Mã số chương 1: MH 12 – 01 Giới thiệu Trình bày vẽ kỹ thuật theo tiêu chuẩn bắt buộc vẽ, tiêu chuẩn trình bày vẽ... -Kiến thức: đánh giá qua kiểm tra trắc nghiệm tự luận; - Kỹ năng: tham khảo kết đánh giá môn học MH1 1 Kiểm tra đánh giá trình thực học Giáo viên hướng dẫn, quan sát trình thực vẽ vẽ công tác chuẩn