Công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của tòa án, trọng tài nước ngoài trong quá trình hội nhập quốc tế của việt nam

Để giải quyết các yêu cầu của tình hình thực tế, trong những năm qua Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh vấn đề công nhận và cho thi hành các bản án, quyế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

DƯƠNG THỊ PHƯƠNG DUNG

CÔNG NHẬN VÀ CHO THI HÀNH BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN, TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI TRONG

QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ CỦA VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - NĂM 2016

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

DƯƠNG THỊ PHƯƠNG DUNG

CÔNG NHẬN VÀ CHO THI HÀNH BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN, TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI TRONG

QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ CỦA VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: LUẬT QUỐC TẾ

Mã số: 60380108

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS NÔNG QUỐC BÌNH

HÀ NỘI - NĂM 2016

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, bên cạnh sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ, động viên và hướng dẫn của các thầy cô giáo, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp trong suốt khóa học cũng như thời gian nghiên cứu đề tài luận văn

Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS.TS Nông Quốc Bình – thầy giáo kính mến đã hết lòng giúp đỡ, tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và tạo mọi điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu Luận văn của mình

Đồng thời, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới Ban giám hiệu, toàn thể quý thầy cô, cán bộ trong Phòng Đào tạo, Khoa Sau đại học, Khoa Pháp luật quốc tế và cán bộ Thư viện trường Đại học Luật Hà Nội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn thạc sĩ

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn ở cạnh động viên và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu của mình

Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong hội đồng chấm luận văn đã cho tôi những đóng góp quý báu để hoàn chỉnh luận văn này

Hà Nội, ngày 04 tháng 08 năm 2016

Tác giả

Dương Thị Phương Dung

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của tôi, có sự hỗ trợ từ Giáo viên hướng dẫn PGS.TS Nông Quốc Bình Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài này là trung thực Những số liệu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo Ngoài ra, đề tài còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả, cơ quan tổ chức khác và cũng thể hiện trong phần tài liệu tham khảo Nếu phát hiện có bất cứ sự gian lận nào, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước hội đồng cũng như kết quả luận văn của mình

Hà Nội, ngày 04 tháng 8 năm 2016

Tác giả

Dương Thị Phương Dung

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1

1 Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu 1

2 Tình hình nghiên cứu đề tài 2

3 Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 3

4 Mục tiêu, nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu của luận văn 4

5 Cơ sở phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu của luận văn 5

6 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn 6

7 Kết cấu của luận văn 7

CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÔNG NHẬN VÀ CHO THI HÀNH BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN, TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI 8

1.1 Một số khái niệm cơ bản về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài 8

1.1.1 Khái niệm bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài 8

1.1.2 Khái niệm quyết định của Trọng tài nước ngoài 11

1.1.3 Khái niệm công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài 15

1.2 Đặc điểm của pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài 18

1.3 Pháp luật quốc tế về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài 20

1.3.1 Pháp luật quốc tế về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài 20

1.3.2 Pháp luật quốc tế về công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài 24

1.4 Vai trò và ý nghĩa của việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài 28

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ CÔNG NHẬN

VÀ CHO THI HÀNH BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN, TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM 32

2.1 Quá trình hình thành và phát triển của pháp luật Việt Nam về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam 32 2.2 Nội dung quy định của pháp luật Việt Nam về công nhận và cho thi hành bản

án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam 39

2.2.1 Phạm vi công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài 39 2.2.2 Quyền yêu cầu công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài 41 2.2.3 Thẩm quyền của Tòa án Việt Nam trong việc công nhận và cho thi hành bản

án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài 43 2.2.4 Vấn đề không công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài 45

2.3 Thực trạng thi hành pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam 48

2.3.1 Thực tiễn giải quyết yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài 48 2.3.2 Một số vướng mắc phát sinh từ thực tiễn giải quyết yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài 55

CHƯƠNG 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ CÔNG NHẬN VÀ CHO THI HÀNH BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN, TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM 59

3.1 Cơ sở hoàn thiện pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam 59

3.1.1 Cơ sở về mặt thực tiễn 59 3.1.2 Cơ sở về mặt pháp lý 61

3.2 Phương hướng hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thi hành về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt

Nam 63

3.2.1 Định hướng hoàn thiện pháp lý và yêu cầu đặt ra cho hoạt động điều chỉnh của pháp luật trong tương lai 63

3.2.2 Nhận thức đúng đắn về bảo vệ quyền và lợi ích của Nhà nước, công dân, pháp nhân Việt Nam trong quan hệ đối ngoại 64

3.2.3 Thực hiện tốt nguyên tắc bình đẳng, tự nguyện, trung thực, cùng có lợi 66

3.3 Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam hiện nay 66

3.3.1 Kiến nghị về mặt xây dựng pháp luật 66

3.3.1.1 Các kiến nghị về mặt nguyên tắc 66

3.3.1.2 Các kiến nghị cụ thể 68

3.3.2 Tăng cường hiệu quả thực thi thông qua hệ thống Điều ước quốc tế 70

3.3.3 Nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ áp dụng và thực thi pháp luật 74

KẾT LUẬN 76

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

1 BLTTDS 2004: Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2004 (sửa đổi, bổ sung năm 2011)

2 BLTTDS 2015: Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015

3 CH: Cộng hòa

4 CHND: Cộng hòa nhân dân

5 DCND: Dân chủ nhân dân

6 EU: Liên minh châu Âu

7 TTTP: Tương trợ tư pháp

8 TTDS: Tố tụng dân sự

9 XHCN: Xã hội chủ nghĩa

MỞ ĐẦU

1 Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Kể từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (1986) đến nay, thực hiện đường lối đổi mới, đất nước ta đã thoát ra khỏi khủng hoảng, đạt được nhiều thành tựu rất quan trọng về kinh tế, xã hội, văn hóa, an ninh, quốc phòng và đối ngoại Nhà nước thực hiện quản lý nền kinh tế thông qua pháp luật và điều tiết thông qua các chính sách và công cụ kinh tế vĩ mô Hoạt động lập pháp đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng để xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật phục vụ cho quá trình hội nhập quốc tế, trong đó đặc biệt là pháp luật điều chỉnh quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài ngày càng được quan tâm Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã xác định: nhanh chóng hoàn thiện hệ thống pháp luật phục vụ cho nhiệm vụ tăng cường hợp tác quốc tế là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới Đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, trong thời gian vừa qua, nhà nước ta đã tập trung xây dựng và hoàn thiện các văn bản pháp luật điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài và bước đầu đã đạt được những kết quả quan trọng

Trong quá trình hội nhập quốc tế, khi các tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài xảy ra càng nhiều và phức tạp thì yêu cầu công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước này trên lãnh thổ một nước khác cũng tăng lên Đối với Việt Nam, thực tiễn cho thấy, quá trình hội nhập quốc tế càng diễn ra mạnh mẽ thì số lượng các bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài có yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam ngày càng gia tăng và tính chất càng phức tạp Để giải quyết các yêu cầu của tình hình thực tế, trong những năm qua Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh vấn đề công nhận và cho thi hành các bản án, quyết định dân sự của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam và một trong những văn bản pháp luật quan trọng là Bộ Luật Tố tụng Dân sự năm 2004, sửa đổi, bổ sung năm 2011 (tập trung tại Phần thứ sáu “Thủ tục công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án

nước ngoài, quyết định của Trọng tài nước ngoài”, từ Điều 342 – Điều 363) Bên cạnh việc hoàn thiện pháp luật trong nước, Việt Nam cũng không ngừng tăng cường

ký kết các Hiệp định Tương trợ Tư pháp có nội dung liên quan đến vấn đề công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án, Trọng tài nước ngoài Tuy nhiên, hơn 10 năm sau thời điểm ra đời của Bộ Luật Tố tụng Dân sự năm

2004, sửa đổi, bổ sung năm 2011, nền kinh tế - xã hội Việt Nam đã có sự phát triển nhanh chóng, quy mô của nền kinh tế và tốc độ vận động của các quan hệ xã hội, đặc biệt là các quan hệ pháp luật có yếu nước ngoài đã gia tăng và phức tạp hơn trước rất nhiều Việt Nam đang tham gia mạnh mẽ vào quá trình hội nhập quốc tế, các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài ngày càng nhiều và phức tạp Vì vậy, các tranh chấp cũng gia tăng đòi hỏi phải có cơ chế giải quyết cũng như đảm bảo việc thi hành các bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài sao cho lợi ích của các bên được bảo vệ tốt nhất, đảm bảo cho các quan hệ này phát triển trong một trật tự nhất định, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể tham gia quan hệ Trong khi

đó, những quy định của pháp luật hiện hành đã bộc lộ nhiều hạn chế cần phải tiếp tục sửa đổi, bổ sung để đáp ứng yêu cầu của tình hình thực tiễn

Chính vì vậy, việc hoàn thiện các quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành

về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án, Trọng tài nước ngoài đảm bảo phù hợp với yêu cầu của tình hình thực tiễn, tạo cơ chế thuận lợi trên

cơ sở có đi có lại, đảm bảo chủ quyền quốc gia, thúc đẩy giao lưu dân sự quốc tế là một yêu cầu cấp thiết đặt ra trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam nói chung trong giai đoạn hiện nay Với những cơ sở phân tích như trên, tác giả đã chọn

đề tài “Công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài

nước ngoài trong quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam” cho luận văn thạc sĩ

Luật học của mình

2 Tình hình nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu pháp luật về “Công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam” có một số bài nghiên cứu của các học giả như “Nguyên tắc công nhận và cho thi hành

tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài” của tác giả Nông Quốc Bình, Đại học Luật Hà Nội, Tạp chí luật học số đặc san về Bộ Luật Tố tụng Hình sự năm 2004; “Hoàn thiện pháp luật về công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài” của tác giả Bành Quốc Tuấn, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội; “Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Phạm Thụy Anh, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Luật Hà Nội, 2011…

Dù xem xét trên phương diện, góc độ nào, tách riêng chế định về Trọng tài nước ngoài và Tòa án nước ngoài hay không thì các ý kiến, đánh giá đều đi đến thống nhất một nhận thức chung là chế định công nhận và thi hành bán án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài có vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống pháp lý Nhận thức được điều đó nên hiện nay pháp luật Việt Nam có bổ sung, sửa đổi nhiều quy định mới về chế định này, đặc biệt là tại Bộ Luật Tố tụng Dân sự năm 2004, sửa đổi, bổ sung năm 2011 và Bộ Luật Tố tụng Dân sự năm 2015 sẽ có hiệu lực ngày 01/07/2016 Tuy nhiên hiện này chưa có một nghiên cứu nào liên kết một cách logic, chặt chẽ và mang tính hệ thống giữa cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng mang tính xuyên suốt cả quá trình hình thành chế định công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam đến nay

3 Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

 Đối tượng nghiên cứu:

Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề pháp lý chung về công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài; nghiên cứu thực trạng quy định pháp luật và thực trạng thi hành pháp luật về công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài; từ đó đưa ra giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả giải quyết các vụ việc công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài

 Xuất phát từ đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu của luận văn bao gồm:

- Các vấn đề lý luận cơ bản liên quan đến pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài;

- Các vấn đề phát sinh từ thực tiễn công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam trong thời gian qua

- Các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật công nhận và cho thi hành bản

án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam nhằm phục vụ cho yêu cầu hội nhập quốc tế của Việt Nam trong thời gian sắp tới

4 Mục tiêu, nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu của luận văn

 Mục tiêu của luận văn: Luận văn có mục tiêu đưa ra các luận cứ khoa học góp phần hoàn thiện pháp luật công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài

 Nhiệm vụ của luận văn: Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, luận văn có các nhiệm vụ cơ bản sau đây:

- Nghiên cứu những quy định của văn bản pháp luật Việt Nam hiện hành liên quan đến công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài như Bộ Luật Tố tụng Dân sự năm 2004, sửa đổi, bổ sung năm 2011, Bộ Luật

Tố tụng Dân sự 2015, Luật Tương trợ Tư pháp 2007, Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, mà trọng tâm là các quy định của Bộ Luật Tố tụng Dân sự năm 2004, sửa đổi, bổ sung năm 2011 và Bộ Luật Tố tụng Dân sự 2015;

- Nghiên cứu nội dung các Hiệp định Tương trợ Tư pháp mà Việt Nam đã ký kết với các nước có các quy định điều chỉnh hoạt động công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài;

- Nghiên cứu nội dung các điều ước quốc tế tiêu biểu, pháp luật một số quốc gia điển hình về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của nước ngoài làm

cơ sở cho việc đánh giá pháp luật Việt Nam;

- Nghiên cứu tình hình thực tiễn công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản

án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong những năm gần đây để làm

cơ sở cho việc đề ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật phù hợp với thực tiễn

 Câu hỏi nghiên cứu: Tác giả đưa ra câu hỏi nghiên cứu để góp phần làm chi tiết hơn, định hướng các bước cần tìm hiểu để đạt được mục tiêu nghiên cứu Câu hỏi nghiên cứu đồng thời cũng được trả lời qua kết quả nghiên cứu Với đề tài này, nhóm câu hỏi nghiên cứu bao gồm:

- Hiểu như thế nào về bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài?

- Quy định pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài? Vai trò của việc ghi nhận này đối với quan hệ pháp luật dân sự này nói riêng, với khoa học tư pháp quốc tế nói chung?

- Thực trạng thi hành pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài của Việt Nam hiện nay? Vướng mắc chủ yếu phát sinh từ hoạt động này?

- Định hướng cho hoạt động lập pháp và thi hành pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong thời gian tới?

5 Cơ sở phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu của luận văn

 Phương pháp luận

Phương pháp nghiên cứu duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác – Lenin, tư tưởng

Hồ Chí Minh; Chủ trương, chính sách đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát triển kinh tế, được thể hiện trong các văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI, VII, VIII, IX, X, XI; Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội 1991 (bổ sung, phát triển năm 2011); Chiến lược phát triển kinh tế

- xã hội 2011 - 2020 đã được vận dụng để nêu lên những quan điểm cơ bản về hoàn thiện pháp luật công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong xu hướng hội nhập và phát triển Đồng thời, việc nghiên cứu nội dung các điều ước quốc tế tiêu biểu, pháp luật của các quốc gia điển hình cũng được tiến hành làm cơ sở cho những phân tích, đánh giá và đưa ra phương hướng hoàn thiện những quy định về công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong hệ thống pháp luật Việt Nam hiện hành

- Phương pháp phân tích và phương pháp hệ thống hóa được sử dụng để làm rõ các quy định của văn bản pháp luật Việt Nam hiện hành về công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài cũng như các Hiệp định TTTP Việt Nam đã tham gia

- Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu những quy định của các điều ước quốc tế, của pháp luật các nước với quy định của pháp luật Việt Nam để làm cơ

sở đánh giá pháp luật Việt Nam

- Phương pháp tổng hợp được sử dụng để rút ra những kết luận đối với từng vấn đề mà luận văn đã phân tích làm cơ sở cho việc đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật

6 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn

Xuất phát từ mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu cũng như giới hạn phạm vi nghiên cứu như trên, trên cơ sở các kết quả nghiên cứu đã công bố, trong luận văn tác giả cố gắng tiếp tục nghiên cứu, giải quyết một cách cơ bản, đầy đủ những cơ sở khoa học của việc hoàn thiện pháp luật về công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong điều kiện hội nhập quốc

tế và có những đóng góp mới về khoa học như sau:

- Thứ nhất, tiếp tục nghiên cứu và phân tích để góp phần hoàn thiện các cơ sở khoa học của việc hoàn thiện pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong bối cảnh yêu cầu điều chỉnh các quan

hệ pháp luật dân sự có yếu tố nước ngoài phục vụ cho việc phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam ngày càng cấp thiết

- Thứ hai, nghiên cứu và phân tích để làm rõ nội dung của các điều ước quốc

tế tiêu biểu, pháp luật của một số quốc gia điển hình về vấn đề công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài

- Thứ ba, phân tích và đánh giá các ưu điểm và hạn chế của pháp luật hiện hành về công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong mối liên hệ so sánh với các quy định của các điều ước quốc tế có liên quan, pháp luật của một số quốc gia trên thế giới

- Thứ tư, phân tích và đánh giá kết quả thực tiễn công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong những năm gần đây, chỉ ra những nguyên nhân dẫn đến những hạn chế đối với kết quả đạt được

- Thứ năm, đề xuất phương hướng và giải pháp cụ thể nhằm góp phần hoàn thiện quy định của pháp luật Việt Nam về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài đáp ứng yêu cầu phát triển nền kinh tế thị trường của Việt Nam

7 Kết cấu của luận văn

Luận văn được cấu tạo thành bởi phần mở đầu, nội dung luận văn và kết luận Phần nội dung luận văn gồm 3 chương:

Chương 1 Một số vấn đề lý luận về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài

Chương 2 Thực trạng pháp luật Việt Nam về công nhận và cho thi hành bản

án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam

Chương 3 Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam trong thời kỳ hội nhập

1.1.1 Khái niệm bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài

Việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Toà án nước ngoài và quyết định của Trọng tài nước ngoài có một ý nghĩa quan trọng, đảm bảo khả năng thi hành các bản án, quyết định đã được cơ quan tài phán nước ngoài tuyên Từ đó, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người được thi hành án cũng như tránh tình trạng cùng một vụ việc nhưng lại bị xét xử hai lần Cùng với xu thế hội nhập, giao lưu kinh tế văn hoá xã hội giữa các quốc gia, số lượng các bản án, quyết định được tuyên ở một nước nhưng cần được thi hành ở một nước khác ngày càng tăng, dẫn đến nhu cầu hợp tác giữa các nước để thoả thuận công nhận và cho thi hành của nhau các bản án, quyết định dân sự, thương mại của Toà án nước ngoài, quyết định của Trọng tài nước ngoài

Với ý nghĩa là một cơ quan tài phán của quốc gia, Tòa án là cơ quan tài phán điển hình hoạt động nhân danh quyền lực nhà nước trên cơ sở pháp luật của một quốc gia cụ thể Vị trí, chức năng, nhiệm vụ của Tòa án đều được ghi nhận trong những văn bản pháp lý có giá trị cao nhất như Hiến pháp, các văn bản pháp lý chuyên ngành như Bộ Luật Dân sự, Bộ Luật Hình sự, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân Chức năng chính của Tòa án là nhân danh nhà nước để giải quyết các vụ án hoặc yêu cầu phát sinh trong các quan hệ xã hội được pháp luật quy định trong các lĩnh vực hình sự, hành chính, dân sự, Tuy nhiên, khi nghiên cứu hệ thống cơ quan tài phán của nước ngoài, tác giả nhận thấy ngoài Tòa án, tùy theo quy định của pháp luật mỗi quốc gia, luật định cho phép một cơ quan không phải là Tòa án cũng có chức năng xét xử như Ủy ban phúc thẩm của Thượng nghị viện (House of Lord),

Ủy ban tư pháp của Hội đồng cơ mật của Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc

Ailen1 Trong công trình nghiên cứu của mình, Ts Bành Quốc Tuấn cũng rút ra

được những ví dụ tương tự: “Trong các Hiệp định TTTP giữa Việt Nam với các

nước (Hiệp định TTTP giữa Việt Nam với Liên bang Nga năm 1999, Hiệp định TTTP giữa Việt Nam với Mông Cổ năm 2000, Hiệp định TTTP giữa Việt Nam với

CH Belarut năm 2000, ), bên cạnh Tòa án còn có các cơ quan khác cũng có thẩm quyền giải quyết các vụ kiện hôn nhân, gia đình không mang tính chất tài sản, các yêu cầu về lao động và gia đình không mang tính chất tài sản như: cơ quan tư pháp, cơ quan hộ tịch, cơ quan giám hộ và trợ tá”

Từ những nhận định trên, có thể thấy rằng khái niệm cơ quan có thẩm quyền giải quyết các vụ việc dân sự của nước ngoài rộng hơn khái niệm Tòa án Trong nghiên cứu lần này, tác giả chỉ tập trung phân tích, đánh giá và làm rõ những nội dung pháp lý cũng như thực tiễn liên quan đến hoạt động công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án và Trọng tài nước ngoài

Trong lĩnh vực quan hệ mang tính chất dân sự không có yếu tố nước ngoài, việc công nhận và thực thi các quyết định của Toà án và Trọng tài nước ngoài không đặt ra Ngược lại, trong lĩnh vực quan hệ mang tính chất dân sự có yếu tố nước ngoài, các trường hợp như vậy thường xuyên được đặt ra Bởi vì, sự phát triển các quan hệ mang tính chất dân sự có yếu tố nước ngoài sẽ làm nảy sinh nhiều trường hợp Toà án hoặc cơ quan có thẩm quyền khác của quốc gia này phải giải quyết vấn đề về công nhận và thi hành quyết định của Toà án và Trọng tài quốc gia khác trên lãnh thổ của mình Để thể hiện chức năng tài phán của mình đối với mỗi tranh chấp, kết quả sau cùng là Tòa án ban hành ra bản án, quyết định Bản án, quyết định này có giá trị thi hành bằng các biện pháp đảm bảo của các cơ quan quyền lực nhà nước Với mỗi quốc gia khác nhau thì pháp luật ghi nhận phạm vi quyền công nhận và thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài là khác nhau Xuất phát từ chủ quyền của mỗi quốc gia, Tòa án Việt Nam thì chỉ có thẩm quyền công nhận và cho thi hành các bản án, quyết định dân sự của cơ quan có thẩm quyền nước ngoài, bao gồm bản án, quyết định về dân sự, hôn nhân và gia

1

Trường Đại học Luật Hà Nội (2009), Giáo trình Luật so sánh, Nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà Nội, tr

242

đình, kinh doanh thương mại, lao động quyết định về tài sản trong bản án, quyết định hình sự hành chính của Tòa án nước ngoài và bản án quyết định khác của Tòa

án nước ngoài mà theo pháp luật Việt Nam được coi là bản án, quyết định dân sự Bản án quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài là bản án, quyết định về dân

sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại, lao động quyết định về tài sản trong bản án, quyết định hình sự, hành chính của Tòa án nước ngoài và bản án quyết định khác của Tòa án nước ngoài mà theo pháp luật Việt Nam được coi là bản án, quyết định dân sự Dù được ghi nhận dưới hình thức nào, pháp luật dân sự mang đặc thù chung là pháp luật tôn trọng sự tự định đoạt và thỏa thuận của các bên Do vậy, các bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài về cơ bản cũng là các bản

án, quyết định về lĩnh vực quan hệ mà pháp luật điều chỉnh bằng các biện pháp dựa trên sự thỏa thuận, định đoạt của đương sự như quan niệm pháp lý của quốc gia sở tại Với đặc thù về lịch sự, văn hóa, truyền thống lập pháp, phong tục tập quán mà mỗi quốc gia lại luật định phạm vi quan hệ dân sự khác nhau Ví dụ đối với hành vi mua bán vũ khí quân dụng ở Hoa Kỳ là quan hệ dân sự dựa trên quy định về việc công dân có quyền sử dụng vũ khí, nhưng đối với pháp luật Việt Nam quan hệ dân

sự này lại trở thành quan hệ pháp luật hình sự, Nhà nước nghiêm cấm công dân sử dụng các loại vũ khí quân dụng, nhóm hành vi sử dụng vũ khí được liệt vào là các hành vi tội phạm Việc chuyển hóa mối quan hệ pháp luật khác nhau giữa các quốc gia là hoàn toàn có thể xảy ra Tuy nhiên, cần thống nhất với nhau rằng quyết định, bản án của Tòa án cần công nhận và thi hành phải tuân thủ theo quan niệm pháp luật của quốc gia nơi sẽ công nhận quyết định, bản án đó

Thêm một vấn đề cần làm rõ ở đây đó là khái niệm bản án và quyết định của Tòa án Theo phân tích ở trên, phạm vi nghiên cứu đối với quyết định và bản án nước ngoài là những quyết định, bản án dân sự Trong khoa học pháp lý có sự phân biệt rõ ràng giữa hai loại kết quả giải quyết vụ việc dân sự này Bản án dân sự có thể được hiểu là trường hợp Tòa án giải quyết tranh chấp có sự tham gia của nguyên đơn và bị đơn trong một tranh chấp dân sự cụ thể Còn quyết định dân sự là kết quả của việc Tòa án ra văn bản giải quyết việc dân sự có sự tham gia của người yêu cầu

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, trong rất nhiều trường hợp, vì một lý do nào đó xuất phát

từ những lý do khách quan dẫn đến một tranh chấp dân sự Tòa án phải ra văn bản dưới dạng một quyết định như: khi nguyên đơn rút đơn khởi kiện, Tòa án ra quyết định đình chỉ vụ án; khi các đương sự tự thỏa thuận được phương án giải quyết tranh chấp, Tòa án ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự Từ đó,

có thể hiểu bản án dân sự của Tòa án nước ngoài là: “là bản án được tuyên ngoài

lãnh thổ của nước nơi nhận được yêu cầu công nhận và cho thi hành bản án đó, là kết quả của quá trình giải quyết một tranh chấp dân sự tại Tòa án nước ngoài; Quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài là quyết định được tuyên ngoài lãnh thổ nước nơi nhận được yêu cầu công nhận và cho thi hành, có nội dung công nhận kết quả thỏa thuận của các đương sự về một tranh chấp dân sự hoặc quyết định giải quyết một yêu cầu dân sự hoặc là phần quyết định về tài sản trong bản án hình sự, hành chính của Tòa án nước ngoài”.2

Dù có rất nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm bản án, quyết định của Tòa

án, có thể tổng quát khái niệm này như sau: Bản án, quyết định dân sự của Tòa án

nước ngoài là bản án, quyết định dân sự không được tuyên bởi Tòa án của nước nơi nhận được yêu cầu công nhận và cho thi hành

1.1.2 Khái niệm quyết định của Trọng tài nước ngoài

Trong quy định của mình, Công ước NewYork năm 1958 về công nhận và thi hành các quyết định Trọng tài nước ngoài (“Công ước NewYork”) ghi nhận trên

nguyên tắc lãnh thổ về khái niệm quyết định của Trọng tài như sau: “Công ước này

áp dụng đối với việc công nhận và thi hành các quyết định Trọng tài được ban hành tại lãnh thổ của một Quốc gia khác với Quốc gia nơi có yêu cầu công nhận và thi hành quyết định Trọng tài đó, xuất phát từ các tranh chấp giữa các thể nhân hay pháp nhân Công ước còn được áp dụng cho những quyết định Trọng tài không được coi là quyết định trong nước tại Quốc gia nơi việc công nhận và thi hành chúng được yêu cầu”

2

Bành Quốc Tuấn (2013), Hoàn thiện pháp luật về công nhận và cho thi hành tại Việt nam bản án dân sự

nước ngoài, Luận án Tiến sĩ Luật học, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, tr 32

Dù dưới cách thể hiện nào, nhiều quốc gia trên thế giới đã ghi nhận sự tồn tại

và thi hành những quy định liên quan đến việc ấn định khái niệm: quyết định của Trọng tài

Bộ luật tố tụng dân sự của Nga tuy không đưa ra một khái niệm chung về

quyết định của Trọng tài nước ngoài, nhưng lại giải thích cụm từ “quyết định của

Trọng tài nước ngoài” (foreign arbitral awards) bằng cụm từ “quyết định được tuyên bởi Trọng tài nước ngoài” (judgments made by foreign arbitration) Điều này

có thể được thấy tại Điều 416, 417 của Bộ luật tố tụng dân sự Nga

Trong khi đó, pháp luật Pháp cũng không nêu ra một khái niệm chung về quyết định của Trọng tài nước ngoài, nhưng tại Bộ luật Tố tụng Dân sự Pháp, Mục 4, Phần VI, Chương I về Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước

ngoài, quyết định của Trọng tài nước ngoài được đề cập đến bằng cụm từ “quyết

định Trọng tài được tuyên tại nước ngoài” (arbitral awards given abroad) Như vậy,

có thể thấy, khái niệm về “quyết định của Trọng tài nước ngoài” vẫn còn được hiểu

theo nhiều cách khác nhau trên thế giới

Đối với Công ước NewYork, quyết định của Trọng tài nước ngoài là những quyết định Trọng tài được tuyên bên ngoài lãnh thổ của quốc gia nơi việc công nhận

và cho thi hành quyết định đó được yêu cầu, mà không phân biệt quốc tịch của Trọng tài đưa ra quyết định đó Như vậy, một quyết định Trọng tài có thể (1) được đưa ra bởi Trọng tài nước ngoài ở nước ngoài, hay (2) bởi Trọng tài của nước sở tại

ở nước ngoài thì đều được coi là Trọng tài nước ngoài theo quy định của Công ước NewYork Sở dĩ như vậy là vì đây là một thông lệ bắt nguồn từ một nguyên tắc được thừa nhận rộng rãi trong pháp luật và thực tiễn Trọng tài thương mại quốc tế,

đó là, luật điều chỉnh tố tụng Trọng tài (bao gồm cả các quy định pháp luật liên quan đến hình thức và hiệu lực của phán quyết Trọng tài) là luật pháp của quốc gia

sở tại (lex arbitri), bất kể quốc tịch của Trọng tài viên và Hội đồng Trọng tài, trừ

phi luật pháp của quốc gia đó cho phép việc áp dụng pháp luật của quốc gia khác

Cơ sở của nguyên tắc này chính là nguyên tắc về chủ quyền quốc gia3

3

Phạm Thụy Anh (2011), Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài của Việt Nam,

một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội tr.4

Tuy nhiên, bên cạnh đó, Công ước NewYork cũng cho phép các quốc gia thành viên quy định thêm các trường hợp khác được coi là quyết định của Trọng tài

nước ngoài, đó là các quyết định Trọng tài không được coi là quyết định trong nước

tại Quốc gia nơi việc công nhận và thi hành chúng được yêu cầu Điều này tạo ra

thêm một khả năng nữa cũng có thể được coi là quyết định của Trọng tài nước ngoài (ngoài hai trường hợp (1) và (2) nêu trên), đó là quyết định của Trọng tài nước ngoài được đưa ra ở nước sở tại

Công ước NewYork không có quy định quyết định của Trọng tài nước ngoài bao gồm những loại quyết định nào Tuy nhiên, căn cứ vào các quy định trong Công ước và pháp luật của các quốc gia về công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài thì quyết định đó phải là quyết định về thực chất vụ kiện (quyết định

về toàn bộ vụ kiện hoặc về một phần vụ kiện), thường là phán quyết cuối cùng của Trọng tài được đưa ra trọng quá trình giải quyết tranh chấp Trong một số trường hợp, quyết định của Trọng tài cũng có thể là quyết định về việc áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời để bảo vệ chứng cứ hoặc để đảm bảo thi hành án4

Để xác định một quyết định Trọng tài nước ngoài, có hai yếu tố có thể được sử dụng, đó là: Yếu tố lãnh thổ và yếu tố quốc tịch của Trọng tài

 Theo yếu tố lãnh thổ, một quyết định Trọng tài sẽ được coi là quyết định

Trọng tài nước ngoài nếu nó được tuyên bên ngoài lãnh thổ của quốc gia mà vấn đề công nhận và cho thi hành quyết định đó được đặt ra, bất kể Trọng tài đó là Trọng tài của quốc gia nào;

 Theo yếu tố quốc tịch của Trọng tài, một quyết định Trọng tài sẽ được coi

là quyết định Trọng tài nước ngoài nếu nó được tuyên bởi Trọng tài nước ngoài, bất

kể quyết định đó được tuyên tại đâu Việc xác định quốc tịch của Trọng tài tùy thuộc và pháp luật của từng quốc gia

So với với Công ước NewYork, pháp luật Việt Nam cũng quy định về khái

niệm “quyết định của Trọng tài nước ngoài” tại khoản 2 Điều 342 BLTTDS 2004

4

Trung tâm Từ điển học Viện Ngôn ngữ, Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng, 2000

như sau: “Quyết định của Trọng tài nước ngoài là quyết định được tuyên ở ngoài

lãnh thổ Việt Nam hoặc trong lãnh thổ Việt Nam của Trọng tài nước ngoài do các bên thoả thuận lựa chọn để giải quyết tranh chấp phát sinh từ các quan hệ pháp luật kinh doanh, thương mại, lao động”

Tuy nhiên, xuất phát từ lý do sử dụng thuật ngữ “quyết định của Trọng tài nước ngoài” có thể gây nhầm lẫn giữa quyết định toàn bộ vụ việc (phán quyết) và quyết định từng phần, vì vậy, tại BLTTDS 2015 và Luật Trọng tài Thương mại 2010, khái niệm “quyết định của Trọng tài nước ngoài” được thay thế bằng khái niệm “phán quyết của Trọng tài nước ngoài” để đảm bảo sự đồng bộ và tính chuẩn xác Tuy nhiên, trong phạm vi bài viết nghiên cứu cả BLTTDS 2004 (có hiệu lực tại thời điểm hiện hành) và BLTTDS 2015 (sẽ có hiệu lực vào 1/7/2016), tác giả vẫn sử dụng thuật ngữ “quyết định của Trọng tài nước ngoài” có nội dung tương đương với thuật ngữ

“phán quyết của Trọng tài nước ngoài” để tránh sự mâu thuẫn, chồng chéo

Khoản 3 Điều 424 BLTTDS 2015 cũng quy định tương tự BLTTDS 2004 về khái niệm phán quyết của Trọng tài nước ngoài bằng cách dẫn chiếu đến Luật

Trọng tài Thương mại 2010, cụ thể như sau: “Phán quyết của Trọng tài nước ngoài

là phán quyết do Trọng tài nước ngoài tuyên ở ngoài lãnh thổ Việt Nam hoặc ở trong lãnh thổ Việt Nam để giải quyết tranh chấp do các bên thỏa thuận lựa chọn”

Theo quy định của pháp luật Việt Nam thì căn cứ để xác định quyết định của Trọng tài nước ngoài là yếu tố quốc tịch của Trọng tài, nghĩa là quyết định đó được ban hành bởi Trọng tài nước ngoài mà không phân biệt quyết định của Trọng tài đó được ban hành tại Việt Nam hay tại nước ngoài5 Tuy nhiên, căn cứ để xác định thế nào là Trọng tài nước ngoài thì BLTTDS 2004 và đến cả BLTTDS 2015 lại chưa quy định rõ ràng Tuy nhiên, nếu căn cứ vào Luật Trọng tài Thương mại 2010 thì có

thể xác định Trọng tài nước ngoài là “Trọng tài được thành lập theo quy định của

pháp luật Trọng tài nước ngoài do các bên thỏa thuận lựa chọn để tiến hành giải quyết tranh chấp ở ngoài lãnh thổ Việt Nam hoặc trong lãnh thổ Việt Nam” (khoản

11 Điều 3 Luật Trọng tài Thương mại 2010)

5

Phạm Thụy Anh (2011), Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài của Việt Nam,

một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội tr.7

1.1.3 Khái niệm công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài

Khái niệm về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài đã hình thành từ lâu trong tư pháp quốc tế Theo định nghĩa trong từ điển Luật

học thì “Công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước

ngoài là việc thừa nhận và cho phép thi hành bản án, quyết định về dân sự, quyết định về tài sản trong bản án, quyết định dân sự về hình sự, hành chính của Tòa án nước ngoài theo những nguyên tắc và trình tự pháp lý nhất định”, hoặc “Công nhận bản án dân sự của Tòa án nước ngoài có nghĩa là cho phép được coi bản án dân sự

đó như là sự khẳng định các quyền và nghĩa vụ dân sự theo đúng bản án dân sự trong nước” Một số quan điểm khác lại cho rằng công nhận và cho thi hành bản án,

quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài “Đó là một thủ tục tố tụng đặc biệt do cơ

quan có thẩm quyền của nước có bên phải thi hành án tiến hành nhằm xem xét để công nhận tính hiệu lực của bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài trên phạm vi lãnh thổ nước mình.”6

Hay định nghĩa về khái niệm công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng

tài nước ngoài: “Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài là

hành vi của cơ quan nhà nước có thẩm quyền của một quốc gia thừa nhận giá trị hiệu lực pháp lý của một quyết định trọng tài của nước ngoài và làm cho quyết định

đó có hiệu lực cưỡng chế thi hành trên thực tế trên lãnh thổ quốc gia đó”7

Về nguyên tắc, Toà án hoặc cơ quan có thẩm quyền của một quốc gia chỉ công nhận và cho thi hành các quyết định của các Toà án quốc gia đó Điều này xuất phát

từ nguyên tắc chủ quyền quốc gia trong lĩnh vực luật quốc tế Tuy nhiên, cũng xuất phát từ nguyên tắc chủ quyền quốc gia, các quốc gia có quyền công nhận và thực thi các quyết định của Toà án và Trọng tài nước ngoài tại lãnh thổ của mình trong các điều kiện xác định Toà án và Trọng tài của nước ngoài cũng như của Toà án và

Phạm Thụy Anh (2011), Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài của Việt Nam,

một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội

Trọng tài của quốc gia sở tại là cơ quan tài phán của một quốc gia Khác với Toà án

và Trọng tài quốc gia sở tại, Toà án và Trọng tài nước ngoài được thành lập và hoạt động trên cơ sở của pháp luật nước ngoài

Việc công nhận và cho thi hành quyết định của Toà án và Trọng tài nước ngoài là một trong những vấn đề tố tụng dân sự quốc tế Bởi vậy thủ tục và các điều kiện xem xét công nhận và thực thi quyết định của Toà án và Trọng tài nước ngoài cũng được tiến hành trên cơ sở phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của tố tụng dân sự quốc tế

Theo từ điển Tiếng Việt, “công nhận” là việc thừa nhận trước mọi người là hợp với sự thật, với lẽ phải hoặc hợp với luật lệ pháp Còn “thi hành” là làm cho thành có hiệu lực như đã được chính thức quy định Đặt trong sự đặc thù của pháp luật, công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài, Từ điển Luật học định nghĩa: Công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa

án là việc thừa nhận và cho phép thi hành bản án, quyết định dân sự về dân sự, quyết định về tài sản trong bản án, quyết định về hình sự, hành chính của Tòa án nước ngoài theo những nguyên tắc và trình tự pháp lý nhất định Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài là thừa nhận giá trị pháp lý và áp dụng các biện pháp để thực hiện quyết định của Trọng tài nước ngoài8 Cụ thể, công nhận

là hành vi của cơ quan nhà nước có thẩm quyền thừa nhận bản án, quyết định dân

sự đã có hiệu lực pháp luật, là sự cho phép được coi bản án, quyết định dân sự đó như là sự khẳng định các quyền và nghĩa vụ dân sự của các chủ thể theo đúng như bản án dân sự trong nước Đó là một thủ tục tố tụng đặc biệt do cơ quan nhà nước

có thẩm quyền của nước có bên phải thi hành án tiến hành nhằm xem xét để công nhận tính hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trên phạm vi lãnh thổ nước mình Sau khi bản án, quyết định của nước ngoài đó đã được xem xét và công nhận tính hiệu lực, nó sẽ được bảo đảm cưỡng chế thi hành trên lãnh thổ của nước đã công nhận Thủ tục này nhằm đảm bảo giải quyết xung đột về quyền tài phán và đảm bảo tôn trọng quyền tài phán của mỗi quốc gia

8

Viện Khoa học Pháp lý Bộ Tư pháp (2006), Từ điển luật học, Nxb Tư pháp, Hà Nội

Ngay trong nội hàm khái niệm “công nhận” và “cho thi hành” bản án, quyết định của Tòa án cũng có sự khác nhau Lý do xuất phát từ chính mục đích của việc công nhận và cho thi hành Đối với công nhận, mục đích ở đây thể hiện sự công nhận được sử dụng nhằm ngăn ngừa trường hợp nguyên đơn hoặc bị đơn tiếp tục khởi kiện về vụ việc đã được Tòa án hay Trọng tài giải quyết Trong khi đó, việc thi thành lại đóng vai trò như một công cụ hữu hiệu để buộc bên có trách nhiệm phải thi hành, đảm bảo quyền và lợi ích cho bên bị xâm phạm Do đó, nếu tách việc

“công nhận và “thi hành” ra thành hai chế định khác nhau thì vẫn có ý nghĩa thực tiễn Công nhận quyết định của Trọng tài nước ngoài có thể được yêu cầu độc lập

mà không có cho thi hành Công ước Geneva 1927 đã phân biệt giữa công nhận và

cho thi hành tại Điều 1 với quy định “để đạt được sự công nhận hoặc cho thi

hành…) Cũng có trường hợp trong cùng một văn bản, có phần đề cập đến công nhận và cho thi hành như một thuật ngữ, trong khi phần khác lại đề cập đến công nhận và cho thi hành như hai thuật ngữ độc lập Ví dụ, Công ước NewYork cũng quy định về công nhận và cho thi hành tại Điều IV và V với tư cách là một thuật ngữ, trong khi đó lại quy định tại Điều III về công nhận và cho thi hành với tư cách

là hai thuật ngữ độc lập9 Sở dĩ như vậy là vì có sự khác nhau về ý nghĩa và mục đích của hai hành vi này Bởi khái niệm “công nhận” đơn giản được hiểu là công nhận giá trị pháp lý của bản án hay quyết định nào đó còn “thi hành” hay “cho thi hành” là thừa nhận hiệu lực cưỡng chế thi hành các bản án, quyết định dân sự đó Tuy nhiên, mặt khác cần xem xét khái niệm “công nhận và cho thi hành” thì lại không thể hiểu với nghĩa tách biệt như vậy mà cần được hiểu theo hướng kết hợp

cả hai nội dung “công nhận” và “thi hành” Đặc biệt trong trường hợp bản án, quyết định dân sự đó mang tính chất tài sản hoặc cần cưỡng chế thi hành Bởi không thể thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án, Trọng tài một cách cưỡng chế nếu bản án, quyết định dân sự đó chưa được công nhận Nếu Tòa án chỉ ra quyết định công nhận giá trị pháp lý của bản án, quyết định dân sự của Tòa án, Trọng tài thì không có nghĩa là quyết định đó của Tòa án thì đã bao gồm cả việc thi hành Nói

9

Phạm Thụy Anh (2011), Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài của Việt Nam,

một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội tr 8.

cách khác công nhận là hành vi của cơ quan nhà nước có thẩm quyền thừa nhận bản

án, quyết định dân sự đã có hiệu lực pháp luật còn thi hành là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền làm cho quyết định, bản án đó được thực thi trên thực tế Như vậy, công nhận và cho thi hành tuy là hai giai đoạn độc lập với nhau về pháp lý nhưng trên thực tế lại có mỗi quan hệ vô cùng chặt chẽ Trên cơ sở được công nhận thì bản án, quyết định đó có thể được cưỡng chế thi hành và ngược lại, một bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài muốn được thi hành phải được công nhận

Từ phân tích trên, ta có thể hiểu khái niệm công nhận và cho thi hành bản án,

quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài như sau: “Công nhận và cho thi hành

bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài là hành vi của cơ quan nhà nước có thẩm quyền của một quốc gia thừa nhận giá trị (hiệu lực) pháp lý của bản

án, quyết dịnh dân sự của một quốc gia khác và làm cho bản án, quyết định dân sự

đó có hiệu lực cưỡng chế thi hành trên thực tế lãnh thổ quốc gia đó”

1.2 Đặc điểm của pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài

Pháp luật về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài là một trong những nội dung quan trọng của hoạt động tương trợ tư pháp Do đó, chế định này vừa mang những đặc điểm của pháp luật tố tụng dân sự, vừa mang đặc điểm của tư pháp quốc tế, cụ thể như sau:

Thứ nhất, Tòa án tiến hành thủ tục công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự mang tính chất tài sản Tính chất tài sản là một trong những dấu hiệu

được nhiều quốc gia lấy làm căn cứ để công nhận và cho thi hành một bản án, quyết định tại quốc gia đó Theo đó, sẽ có hai trường hợp xảy ra mà cơ quan tài phán lấy làm căn cứ đó là bản ản quyết định mang tính tài sản và bản án quyết định không mang tính chất tài sản Đối với những bản án, quyết định không mang tính chất tài sản, thông thường Tòa án nước công nhận chỉ cần tiến hành thủ tục công nhận mà không cần phải tiến hành thủ tục cho thi hành

Thứ hai, việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài chỉ được đặt ra sau khi bản án, quyết định đó đã có hiệu lực pháp

luật Theo đó, nhìn chung Việt Nam chỉ xem xét công nhận và cho thi hành những

bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật Tuy nhiên trong một số trường hợp đặc biệt, một số bản án, quyết định chưa có hiệu lực pháp luật có thể được Tòa án Việt Nam xem xét cho thi hành vì lý do cấp thiết Đồng thời, không phải bất cứ bản án, quyết định nào có hiệu lực pháp luật cũng được đương sự yêu cầu công nhận và cho thi hành Trong trường hợp theo quy định của từng quốc gia, có những bản án, quyết định chỉ thuộc thẩm quyền riêng biệt của Tòa án nước ban hành bản án, quyết định đó Vì vậy, Tòa án nước được yêu cầu có quyền từ chối việc công nhận và cho thi hành các bản án, quyết định thuộc trường hợp trên

Thứ ba, Tòa án, Trọng tài vẫn có thể xem xét và thụ lý giải quyết không chỉ với yêu cầu công nhận và cho thi hành bản án, quyết định cuả Tòa án, Trọng tài nước ngoài mà trong cả trường hợp đương sự có yêu cầu không công nhận bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài Theo trình tự tố tụng, để được chấp thuận

việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài, người được thi hành sẽ nộp đơn yêu cầu Tòa án tiến hành xem xét việc công

nhận bản án, quyết định dân sự Mục đích là “nhằm ngăn ngừa bên còn lại tiếp tục

khởi kiện về chính vụ việc đã được giải quyết; đồng thời buộc bên thua kiện phải thực hiện nghĩa vụ theo bản án, quyết định đã ban hành nhằm đảm bảo quyền và lợi ích của bên thắng kiện” Trong khi đó, người phải thi hành án sẽ nộp đơn yêu cầu

Tòa án không công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự có hiệu lực pháp luật nhằm mục đích ngăn chặn bên thắng kiện nộp đơn yêu cầu thi hành bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật Như vậy, dù là người được thi hành hay người phải thi hành bản án, quyết định dân sự thì vẫn có quyền yêu cầu Tòa án xem xét việc công nhận và cho thi hành

Thứ tư, bản chất của việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa

án, Trọng tài nước ngoài là thủ tục xem xét, quyết định trao hiệu lực thi hành tại quốc gia nào đó cho bản án, quyết định dân sự được yêu cầu Do đó, thủ tục thi hành

sẽ phải tuân theo các Điều ước quốc tế mà các bên tham gia ký kết Trong trường hợp Điều ước quốc tế không quy định, việc xem xét yêu cầu sẽ phải tuân theo quy định

pháp luật của quốc gia nơi bản án, quyết định đó được yêu cầu công nhận và cho thi hành Việc kiểm tra, xem xét này bao gồm hai cách thức là kiểm tra toàn diện và kiểm tra hạn chế Việc kiểm tra toàn diện bao gồm cả khả năng sửa đổi nội dung bản

án, quyết định do Tòa án kiểm tra cả về mặt nội dung và hình thức Nếu kết quả của việc kiểm tra này vi phạm pháp luật quốc gia được yêu cầu công nhận và cho thi hành thì quốc gia đó hoàn toàn có quyền từ chối Ngược lại kiểm tra hạn chế là kiểm tra hiệu lực của bản án, quyết định theo những tiêu chí và những nội dung nhất định mà không bao gồm việc sửa đổi nội dung của bản án, quyết định đó

Thứ năm, thông thường mỗi quốc gia công nhận bản án, quyết định của Tòa

án, Trọng tài nước ngoài thì các bản án, quyết định đó sẽ có giá trị ràng buộc và được thi hành theo quy định, thủ tục của đất nước nơi bản án, quyết định đó sẽ được thi hành Bên cạnh đó, các quốc gia không được đặt ra các điều kiện về căn

bản khó khăn hơn hoặc các phí cao hơn cho việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài Điều này thường được quy định trong các Điều ước quốc tế hoặc các Hiệp định tương trợ tư pháp giữa các quốc gia Các quy định này thể hiện nguyên tắc công bằng, không phân biệt đối xử giữa các quốc gia với nhau

1.3 Pháp luật quốc tế về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài

1.3.1 Pháp luật quốc tế về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài

Vấn đề công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài

đã được ấn định trong nhiều điều ước đa phương Sự phát triển và mở rộng nhanh chóng của nền kinh tế thị trường phát sinh nhu cầu hợp tác trên tất cả các mặt của đời sống xã hội Đây là động lực to lớn để pháp luật các nước, các tổ chức, thiết chế quốc tế đẩy mạnh việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật về vấn đề công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài

Nhiều thiết chế quốc tế đa phương như Hội nghị La Haye về Tư pháp quốc tế, Viện quốc tế về thống nhất luật tư (UNIDROIT), EU, … hoặc các quốc gia đã thỏa

thuận ban hành những văn bản ấn định nội dung pháp lý về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài Mặc dù vậy, tính đến thời điểm hiện tại Việt Nam vẫn chưa tham gia các điều ước này Bài toán pháp lý này đặt ra yêu cầu trong thời gian tới Việt Nam phải tiếp tục tăng cường nghiên cứu, gia nhập các điều ước quốc tế đa phương về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài cũng như các thiết chế quốc tế trong lĩnh vực Tư pháp quốc tế Đây là yêu cầu bức thiết trong việc “dọn đường” pháp lý cho quá trình hội nhập kinh tế khu vực và thế giới

Nếu việc chưa tham gia các Điều ước quốc tế đa phương là một rào cản cần được xem xét tháo gỡ thì hiện nay, ít nhiều vấn đề công nhận và cho thi hành bản

án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài của Việt Nam đã được giải quyết bằng các Hiệp định TTTP Đây cũng là công cụ pháp lý quan trọng của nhiều quốc gia trong việc giải quyết vấn đề công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài bằng điều ước quốc tế song phương Tại Việt Nam, mặc dù Luật TTTP năm 2007 của Việt Nam không quy định vấn đề tương trợ tư pháp về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài

mà những vấn đề này được quy định trong BLTTDS 2004, nhưng đây lại là một trong các nội dung quan trọng đã được quy định tại nhiều Hiệp định TTTP mà Việt Nam đã ký với các nước khác

Đối với một tranh chấp hay một yêu cầu dân sự nói riêng, mong muốn cuối cùng của các đương sự khi nhờ sự can thiệp của cơ quan tài phán là có một quyết định, một bản án được đảm bảo thi hành Quá trình tố tụng dân sự quốc tế không thể kết thúc một cách hoàn chỉnh nếu thiếu một trong các giai đoạn quan trọng của nó là công nhận và cho thi hành - giai đoạn cuối cùng khép lại toàn bộ quá trình tố tụng dân sự quốc tế Chính vì vậy, việc các quốc gia ký kết các Hiệp định TTTP trong đó

có quy định vấn đề công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài sẽ có ý nghĩa to lớn trên cả ba phương diện chính trị - ngoại giao, kinh

tế và pháp luật Xuất phát từ lý do nêu trên, phần lớn các nước đã đàm phán với Việt Nam đều nhất trí việc đưa vào Hiệp định nội dung công nhận và cho thi hành

các bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài Tuy nhiên vẫn còn một vài nước, do sự khác biệt về pháp luật trong nước, đã đề nghị thực hiện các nội dung công nhận và thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài bằng cơ chế hợp tác khác (Hàn Quốc, Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ailen)10

Đến thời điểm hiện tại Việt Nam đã ký kết 17 Hiệp định TTTP (trong lĩnh vực dân sự) với các nước, cụ thể: 1- Liên Xô (cũ), hiện nay Liên bang Nga là nước duy nhất đang kế thừa và đang có hiệu lực thi hành (ký ngày 10/12/1981); 2- Tiệp Khắc (cũ), hiện nay CH Séc và CH Slovakia là hai nước kế thừa (ký ngày 12/10/1982); 3-

CH Cuba (ký ngày 30/11/1984); 4- Hungary (ký ngày 18/01/1985); 5- Bungary (ký ngày 03/10/1986); 6- Ba Lan (ký ngày 22/3/1993); 7- CHDCND Lào (ký ngày 06/7/1998); 8- Liên bang Nga (ký ngày 25/8/1998); 9- CHND Trung Hoa (ký ngày 19/10/1998); 10- CH Pháp (ký ngày 24/02/1999); 11- Ukraina (ký ngày 06/4/2000); 12- Mông Cổ (ký ngày 17/4/2000); 13- Belarut (ký ngày 14/9/2000); 14- CHDCND Triều Tiên (ký ngày 04/5/2002); 15- An-gieri (ký ngày 14/4/2010 và chưa có hiệu lực thi hành); 16- Kazakhstan (ký ngày 31/10/2011); 17- Campuchia (ký ngày 21/01/2013 và chưa có hiệu lực thi hành) Ngoài ra, Việt Nam cũng đã ký kết Thỏa thuận tương trợ tư pháp trong lĩnh vực dân sự và thương mại với lãnh thổ Đài Loan ngày 12/4/2010.11

Tuy nhiên, không phải tất cả các Hiệp định TTTP đều có những quy định giống nhau điều chỉnh hoạt động công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ký kết kia Có những Hiệp định điều chỉnh tương đối toàn diện và cụ thể như Hiệp định TTTP giữa Việt Nam với Liên Xô, Tiệp Khắc, Cuba, CHDCND Lào, Liên bang Nga, CHND Trung Hoa Ngược lại, có những Hiệp định điều chỉnh không đầy đủ như Hiệp định TTTP giữa Việt Nam với CHDCND Triều Tiên.12

10

Đặng Hoàng Oanh (2012), Thực trạng và yêu cầu ký kết, gia nhập các điều ước quốc tế về tương trợ tư

pháp của Việt Nam Nguồn: http://moj.gov.vn/tttp/Pages/nghien-cuu-trao-doi.aspx?ItemID=6103 ; Ngày truy cập: 05/06/2016

11

Bành Quốc Tuấn (2013), Hoàn thiện pháp luật về công nhận và cho thi hành tại Việt nam bản án dân sự

nước ngoài, Luận án Tiến sĩ Luật học, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, tr 50

12

Bành Quốc Tuấn (2013), Hoàn thiện pháp luật về công nhận và cho thi hành tại Việt nam bản án dân sự

nước ngoài, Luận án Tiến sĩ Luật học, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, tr.50

Nhìn chung các Hiệp định TTTP là có phạm vi điều chỉnh rộng, đề cập đến nhiều vấn đề như hợp tác, tương trợ tư pháp và pháp lý về dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động, hợp tác pháp luật giữa các cơ quan tư pháp của nước ta và các nước hữu quan bảo hộ pháp lý các quyền tố tụng của công dân, pháp nhân của các nước

ký kết; thực hiện ủy thác tư pháp; công nhận và cho thi hành các bản án, quyết định của Tòa án nước ký kết bên kia trong các lĩnh vực dân sự, hôn nhân gia đình, lao động, hợp thức hóa, công nhận và cung cấp các văn kiện giữa các cơ quan có thẩm quyền của các nước ký kết; xác định thẩm quyền giải quyết khi có tranh chấp xảy

ra Tuy nhiên, xuất phát từ đặc điểm riêng của mỗi nước mà mỗi Hiệp định đều có đặc điểm riêng của mình Đối với vấn đề công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài đều được tất cả các Hiệp định đề cập đến Một

số Hiệp định có những quy định rõ ràng, cụ thể và toàn diện Theo các Hiệp định, phạm vi các quyền lợi quy định có thể được công nhận và thi hành trên lãnh thổ nước ký kết kia rất đa dạng Đó là các bản án, quyết định về dân sự, hôn nhân và gia đình, các quyết định của Trọng tài về lao động, các quyết định của cơ quan giám hộ,

trợ tá, “Các Hiệp định cũng đề cập rõ việc công nhận và cho thi hành chỉ đối với

các bản án, quyết định giải quyết về các quan hệ pháp luật phát sinh sau các Hiệp định có hiệu lực (không áp dụng việc công nhận và thi hành hồi tố), trừ các quyết định về bồi thường thiệt hại trong các vụ án hình sự”.13

Xuất phát từ thực tiễn giải quyết các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài, cụ thể là yêu cầu công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài, có thể khẳng định, các Hiệp định TTTP đóng vai trò rất quan trọng đối với việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài tại Việt Nam Tuy nhiên, xét về số lượng các Hiệp định vẫn còn ít so với số lượng các quốc gia mà Việt Nam có thiết lập mối quan hệ dân sự - kinh tế Và một vấn đề quan trọng đặt ra cần xem xét bởi vì các Hiệp định TTTP chỉ là các điều ước song phương, chỉ có giá trị ràng buộc đối với hai bên ký kết mà không phải là

13

Bành Quốc Tuấn (2013), Hoàn thiện pháp luật về công nhận và cho thi hành tại Việt nam bản án dân sự

nước ngoài, Luận án Tiến sĩ Luật học, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, tr 51

những quy định chung áp dụng trong mọi trường hợp Vì vậy, trong thời gian tới Việt Nam cần tiếp tục tăng cường ký kết Hiệp định TTTP và giải pháp này cần phải được tiến hành đồng bộ với các giải pháp khác trong quá trình hoàn thiện pháp luật

1.3.2 Pháp luật quốc tế về công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài

Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài hình thành từ nhu cầu hợp tác về tư pháp giữa các quốc gia Nghiên cứu pháp luật của các quốc gia và Điều ước quốc tế về vấn đề này sẽ cho chúng ta cái nhìn khái quát về nội dung và thực trạng pháp luật trên thế giới về công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài

 Pháp luật một số quốc gia:

Ở các nước thuộc hệ thống pháp luật Civil law, mà điển hình là Pháp và Đức, vấn đề công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài chủ yếu được quy định trong Bộ luật Tố tụng Dân sự

Theo pháp luật của Cộng hòa Pháp, quyết định của Trọng tài nước ngoài sẽ

được công nhận và cho thi hành tại Pháp bởi một phán quyết của Tòa án Quyết định của Trọng tài nước ngoài được công nhận và cho thi hành tại Pháp với điều kiện “sự tồn tại” của quyết định đó đã được thiết lập bởi bên có quyền theo quyết định Trọng tài và việc công thận quyết định Trọng tài này không trái với trật tự công cộng quốc tế “Sự tồn tại” của quyết định Trọng tài nước ngoài được thiết lập khi bên có quyền trình ra được bản gốc của quyết định Trọng tài đó cùng với bản gốc thỏa thuận Trọng tài, hoặc bản sao của các tài liệu này nhưng phải thỏa mãn các điều kiện về tính xác thực của các bản sao đó (Điều 1498, 1499 và 1500 Bộ Luật Tố tụng Dân sự Pháp)

Theo pháp luật Cộng hòa Liên bang Đức, Điều 1061 Bộ Luật Tố tụng Dân sự

quy định: “việc công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài sẽ

được cho phép theo quy định của Công ước về công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài ngày 10 tháng 6 năm 1958” Việc công nhận và cho thi hành sẽ

được thực hiện bởi Tòa án có thẩm quyền, thường là Tòa án Khu vực Cấp cao

(Higher Regional Court) nơi bên có nghĩa vụ đặt trụ sở kinh doanh hoặc cư trú, hoặc nơi có tài sản của bên có nghĩa vụ hoặc tài sản trong tranh chấp hoặc tài sản bị ảnh hưởng bởi các biện pháp xử lý, nếu không thì Tòa án Khu vực Cấp cao Berlin (Kammergericht) sẽ có thẩm quyền (Điều 1062 Bộ luật Tố tụng Dân sự Đức) Tòa

án có thẩm quyền sẽ công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài bằng một phán quyết (order) Phán quyết này sẽ được tuyên là có giá trị thi hành tạm thời (Khoản 2 Điều 1064) Điều 1061 BLTTDS Đức cũng quy định, nếu việc tuyên bố cho thi hành quyết định Trọng tài nước ngoài bị từ chối thì Tòa án sẽ phán quyết rằng quyết định Trọng tài đó không được công nhận tại Đức (Khoản 2) và nếu quyết định Trọng tài bị hủy ở nước ngoài sau khi đã được công nhận và cho thi hành, các bên có thể làm đơn xin hủy quyết định công nhận và cho thi hành quyết định Trọng tài đó (Khoản 3)

Theo pháp luật Anh, một quốc gia điển hình cho các nước theo hệ thống

Common law, vấn đề công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài được quy định tại Đạo luật Trọng tài 1996 Theo Điều 66 Đạo luật này thì để một quyết định của Trọng tài nước ngoài được công nhận và cho thi hành tại Anh thì phải được Tòa án cho phép Một khi đã được tòa cấp phép, bản án có thể được nhập vào quyết định Trọng tài và được thi hành với cách thức như một phán quyết hay bản án của tòa Tòa án sẽ không cho phép thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài nếu bên bị thi hành chứng minh được rằng (i) Trọng tài ra quyết định không có thẩm quyền và (ii) bên bị thi hành vẫn chưa bị mất quyền phản đối Điều

100 đến 103 Đạo luật 1996 này cũng quy định về vấn đề công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài theo Công ước NewYork Theo đó, một quyết định Trọng tài được coi là được tuyên theo Công ước NewYork nếu nó được tuyên

về một thỏa thuận Trọng tài tại lãnh thổ một quốc gia là thành viên của Công ước NewYork Quyết định Trọng tài sẽ được xem xét dựa trên nơi mà nó được tuyên, bất chấp nó được ký tại đâu, gửi từ đâu hay được gửi đến đâu Theo Điều 101 của Đạo luật, một quyết định Trọng tài được tuyên theo Công ước NewYork sẽ được công nhận là có giá trị ràng buộc các bên và sẽ được thi hành tại Anh theo sự cho

phép của Tòa án với cách thức như một phán quyết hay một bản án của tòa

Bên xin công nhận và cho thi hành quyết định Trọng tài nước ngoài theo Công ước NewYork phải trình bản gốc được xác thực hoặc bản sao được chứng nhận của quyết định Trọng tài và bản gốc hoặc bản sao được chứng nhận của thỏa thuận Trọng tài

Theo pháp luật Anh, việc công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài còn có thể được thực hiện dựa trên luật chung (Common law) Bên thắng trong tranh chấp Trọng tài có thể thực hiện một “hành vi về quyết định Trọng tài” dựa trên luật chung Hành vi này dựa trên có sở là sự vi phạm thỏa thuận Trọng tài do bên thua không đã không thể thực hiện đúng các điều khoản của quyết định Trọng tài Trong trường hợp này, các điều khoản chung của luật hợp đồng sẽ được

áp dụng để thi hành quyết định Trọng tài

Theo pháp luật Liên bang Nga, việc công nhận và cho thi hành quyết định của

Trọng tài nước ngoài được quy định tại Điều 416 và 417 Chương 45 của Bộ Luật

Tố tụng Dân sự Nga Theo đó, bên có yêu cầu công nhận và cho thi hành sẽ nộp đơn yêu cầu cho Tòa án cấp quận nơi bên có nghĩa vụ có trụ sở hoặc cư trú hoặc, nếu không xác định được, nơi bên có nghĩa vụ có tài sản Tòa án sẽ công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài bằng cách ban hành một Lệnh cưỡng chế thi hành quyết định Trọng tài (Act on Compulsory Execution of an Arbitral Award) Việc công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài sẽ bị từ chối bởi Tòa án trong các trường hợp nêu tại Điều 417 Bộ Luật Tố tụng Dân sự Nga Nhìn chung, các trường hợp này là giống với các trường hợp nêu tại Điều V Công ước NewYork Trình tự, thủ tục của việc xét đơn và nội dung đơn yêu cầu được nêu cụ thể tại các Điều 424, 425, 526 và 427 của Bộ Luật Tố tụng Dân sự Nga

 Điều ước quốc tế đa phương:

Có thể nói, Công ước NewYork 1958 về công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài chính là một trong những công ước quan trọng và thành công nhất của Liên hợp quốc về vấn đề này Hiện nay đã có trên 140 quốc gia tham gia Công ước và có thể nói, hầu hết việc công nhận và cho thi hành các phán quyết của Trọng tài nước ngoài (về thương mại) đều thực hiện theo quy định của Công ước

Công ước NewYork gồm 16 điều, trong đó có những điều đưa ra các nội dung quan trọng liên quan đến vấn đề công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài như: các quyết định Trọng tài được coi là quyết định Trọng tài nước ngoài (Điều I); Nội dung đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài (Điều IV); các trường hợp từ chối công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài (Điều V); và các điều khoản khác về nghĩa vụ của các quốc gia thành viên trong vấn đề này Ngoài ra, tại Điều VII Công ước cũng nêu rõ rằng Công ước Gieneva 1927 về thi hành các quyết định của Trọng tài nước ngoài sẽ ngừng hiệu lực giữa các Quốc gia thành viên khi và trong phạm vi các Quốc gia thành viên bị ràng buộc bởi Công ước NewYork

Theo quy định của công ước thì mỗi quốc gia thành viên phải công nhận phán quyết của Trọng tài thuộc nước thành viên khác và quyết định của Trọng tài nước ngoài sẽ được pháp luật của các quốc gia thành viên tham gia quy định cụ thể trong pháp luật của nước mình Mỗi nước có quyền tuyên bố không áp dụng Công ước đối với trường hợp quyết định của Trọng tài được tuyên ngoài phạm vi lãnh thổ quốc gia của các nước tham gia Công ước Công ước cũng quy định những trường hợp từ chối công nhận và cho thi hành ngay cả khi phán quyết đó được tuyên bởi Trọng tài của nước thành viên Công ước Những trường hợp đó là14:

 Các bên kí kết thỏa thuận Trọng tài không có năng lực hành vi hoặc thỏa thuận Trọng tài không có hiệu lực theo luật mà các bên bắt buộc Trọng tài phải tuân thủ, hoặc nếu không có chỉ dẫn nào về luật này thì căn cứ theo luật của nước nơi phán quyết được tuyên

 Khi bên phải thi hành phán quyết không được thông báo hợp thức về việc chỉ định Trọng tài viên hay về tố tụng Trọng tài hoặc do một nguyên nhân khác, không thể trình bày lý lẽ của mình

 Phán quyết của Trọng tài đưa ra về một tranh chấp không được quy định hay không thuộc diện quy định của thỏa thuận Trọng tài hoặc phán quyết đó bao gồm

14

Nông Quốc Bình (2008), Giáo trình luật thương mại quốc tế, trường ĐH Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân

dân

những quyết định vượt quá phạm vi của thỏa thuận Trọng tài Nhưng nếu các điều khoản của phán quyết liên quan đến những vấn đề được đưa ra Trọng tài có thể tách biệt khỏi các điều khoản liên quan tới những vấn đề không được đưa ra Trọng tài có thể được thừa nhận và thi hành

 Khi thành phần ủy ban Trọng tài hoặc trình tự tố tụng Trọng tài không phù hợp với thỏa thuận Trọng tài của các bên

 Nếu phán quyết Trọng tài chưa có giá trị chung thẩm hoặc đã bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền của nước Trọng tài hoặc của nước có luật đem áp dụng hủy bỏ hoặc đình chỉ việc thi hành

Ngày 28/7/1995, Việt Nam đã gia nhập Công ước NewYork Khi gia nhập công ước này, Việt Nam đã giới hạn phạm vi áp dụng của Công ước NewYork tại Điều 2 Quyết định số 453/QĐ-CTN ngày 28/7/1995 của Chủ tịch nước về việc tham gia Công ước NewYork Nội dung cơ bản bao gồm:

 Công ước này chỉ áp dụng đối với việc công nhận và cho thi hành tại Việt Nam quyết định của Trọng tài nước ngoài được tuyên tại lãnh thổ của quốc gia là thành viên của Công ước này Đối với quyết định của Trọng tài nước ngoài được tuyên tại lãnh thổ của quốc gia chưa ký kết hoặc tham gia Công ước, Công ước được áp dụng tại Việt Nam theo nguyên tắc có đi có lại

 Công ước chỉ được áp dụng đối với các tranh chấp phát sinh từ các quan hệ pháp luật thương mại;

 Mọi sự giải thích Công ước trước Tòa án hoặc cơ quan có thẩm quyền khác của Việt Nam phải tuân theo pháp luật Việt Nam

1.4 Vai trò và ý nghĩa của việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài

Khác với các tranh chấp phát sinh trong biên giới lãnh thổ của một quốc gia nhất định, các tranh chấp quốc tế có thể liên quan đến nhiều chủ thể đến từ nhiều quốc gia khác nhau, vì thế để có thể giải quyết các tranh chấp này một cách có hiệu quả, đảm bảo được quyền và lợi ích hợp pháp của các bên thì vấn đề công nhận và cho thi hành các bản án và quyết định dân sự của nước ngoài nói chung là vấn đề

thiết yếu Trong bối cảnh xu hướng hợp tác quốc tế và khu vực ngày một sâu rộng

và toàn diện hơn thì việc phát huy vấn đề công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong những điều kiện phù hợp có ý nghĩa to lớn về mặt chính trị, kinh tế cũng như pháp lý

- Về phương diện chính trị:

Công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài có ý nghĩa to lớn về mặt chính trị - ngoại giao giữa các nước Một mặt sẽ thúc đẩy quan hệ hữu nghị hợp tác giữa các quốc gia Mặt khác, sự công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài ở một quốc gia vừa khẳng định chủ quyền về mặt tài phán của quốc gia đó, vừa thể hiện tinh thần hợp tác của quốc gia đó đối với các quốc gia khác Sự hợp tác giữa các quốc gia không thuần túy thể hiện sự hợp tác trong lĩnh vực tư pháp mà còn thể hiện sự tôn trọng giữa các cơ quan tài phán này với nhau Bên cạnh đó, việc công nhận và cho thi hành còn thể hiện chính sách bảo hộ quyền, lợi ích hợp pháp không chỉ của các tổ chức, cá nhân nước mình mà còn cả lợi ích của các cá nhân, tổ chức nước ngoài Bên cạnh đó, ý nghĩa của việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài còn thể hiện quyền tài phán độc lập của bản thân một quốc gia Không một quốc gia hay thiết chế quốc tế nào có thể bắt buộc một quốc gia công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài tại nước mình, cũng không thể ép một quốc gia hay một tổ chức phải tham gia một thiết chế pháp lý để chịu sự ràng buộc trong việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài của nước mình15

Ngoài ra, việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong các điều kiện phù hợp là cơ sở để bản án, quyết định của Tòa

án, Trọng tài quốc gia đó được công nhận và cho thi hành tại quốc gia nước ngoài tương ứng (trong trường hợp các quốc gia thực hiện chính sách có đi có lại) Như vậy, trong trường hợp này, việc công nhận và cho thi hành có ý nghĩa không chỉ

15

Phạm Thụy Anh (2011), Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài của Việt Nam,

một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội tr.10

trong việc bảo vệ lợi ích chính đáng của cá nhân, pháp nhân của quốc gia nước ngoài và quốc gia công nhận mà còn trong việc đảm bảo hiệu quả của quyết định của Tòa án quốc gia đó ở ngoài lãnh thổ trong trường hợp cần thiết

Đối với Việt Nam, việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa

án, Trọng tài nước ngoài thể hiện chủ trương hợp tác của Nhà nước ta trong lĩnh vực tư pháp Việc Nhà nước ta công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong những trường hợp cần thiết chính là Nhà nước thực hiện vai trò trong việc điều tiết nền kinh tế thị trường nhằm phát huy hiệu quả

mà Nhà nước mong muốn

- Về phương diện kinh tế:

Việc xây dựng hành lang pháp lý về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài là một trong những vấn đề có ý nghĩa chiến lược về mặt kinh tế Việc bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài không được công nhận và cho thi hành ở quốc gia khác nơi có tài sản cần được thi hành sẽ thúc đẩy các hành vi vi phạm thỏa thuận, vi phạm hợp đồng, vì trong trường hợp này bên có quyền không thể làm gì nếu bên phải thi hành không tự nguyện thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài Đây là một trong những rào cản đối với hoạt động đầu tư từ doanh nhân nước ngoài trong quan niệm về rủi ro thị trường, chính sách, pháp luật… Mặt khác, công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án,

Trọng tài nước ngoài cũng làm “giảm chi phí tố tụng, thủ tục tố tụng để thực thi các

bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài Bởi khi tiến hành công nhận

và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài, Tòa án quốc gia đó sẽ không phải tiến hành thủ tục xét xử lại vụ việc đó, do đó thời gian giải quyết sẽ ngắn hơn thủ tục xét xử thông thường, các chi phí liên quan đến tố tụng cũng đỡ tốn kém hơn thủ tục xét xử thông thường”16

- Về phương diện pháp luật:

Vấn đề công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại một quốc gia góp phần khắc phục những hạn chế, bất cập của pháp

16

Phạm Thụy Anh (2011), Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài của Việt Nam,

một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội tr 9

luật quốc gia đó về quy định trong lĩnh vực này, đồng thời có ý nghĩa quan trọng trong việc khắc phục các khiếm khuyết của pháp luật, đảm bảo cho pháp luật có tính

hệ thống Công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài là một giai đoạn của quá trình tố tụng Nếu các bản án, phán quyết của Tòa

án, Trọng tài nước ngoài không được thực thi thì các kết quả ở giai đoạn trước đó sẽ không còn ý nghĩa

Pháp luật Việt Nam quy định tại Điều 413 BLTTDS về việc xác định thẩm quyền của Tòa án, Trọng tài để giải quyết việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài Đây là cơ sở quan trọng để xác định thẩm quyền giải quyết của Tòa án đối với các yêu cầu giải quyết vụ việc của đương

sự vì khi Tòa án có thẩm quyền đã giải quyết yêu cầu công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài thì đồng thời với việc Tòa án của quốc gia đó không có thẩm quyền thụ lý để giải quyết vụ việc đó theo thủ tục giải quyết vụ án theo quy định của pháp luật tố tụng nữa

Tiểu kết: Trong Chương 1, tác giả đã trình bày và phân tích, làm sáng tỏ các

khái niệm cơ bản và các quy định của pháp luật quốc tế về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài Bên cạnh đó, tác giả cũng trình bày những đặc điểm cơ bản của pháp luật và hơn hết là vai trò và ý nghĩa

về lý luận cũng như thực tiễn của vấn đề pháp lý này trong ngành tư pháp quốc tế nói riêng và trong cả hệ thống pháp luật Việt Nam nói chung Kết quả nghiên cứu ở Chương 1 sẽ là tiền đề cơ bản, định hướng nghiên cứu quan trọng để nghiên cứu thực trạng pháp lý phát sinh từ việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài ở Chương 2, đồng thời cũng là cơ sở lý luận quan trọng để xây dựng được những đề xuất hoàn thiện pháp lý kịp thời, hiệu quả và thực

tế ở Chương 3

CHƯƠNG 2:

THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ CÔNG NHẬN VÀ

CHO THI HÀNH BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN,

TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM

2.1 Quá trình hình thành và phát triển của pháp luật Việt Nam về công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam

Công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án, Trọng tài nước ngoài là một chế định thuộc về luật tố tụng dân sự Chính vì vậy, quá trình hình thành và phát triển của pháp luật về công nhận và thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài gắn liền với lịch sử phát triển của hệ thống pháp luật về tố tụng dân sự của Việt Nam mà trong khoa học pháp lý vẫn được định nghĩa là ngành tư pháp quốc tế Việc ban hành các văn bản pháp luật tố tụng dân sự là những cột mốc quan trọng của quá trình hình thành và phát triển của pháp luật về công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án, Trọng tài nước ngoài trong đó việc ban hành BLTTDS 2004 (sửa đổi bổ sung năm 2011) và BLTTDS 2015 là những bước ngoặt quan trọng trong tiến trình phát triển về công nhận và thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài nước ngoài BLTTDS 2015 mới có hiệu lực từ 01/07/2016, thực tiễn thi hành chưa nhiều Tác giả lấy mốc năm 2004 là năm BLTTDS 2004 được ban hành, sẽ là mốc bản lề chứng minh sự thay đổi mạnh mẽ của hệ thống pháp luật về công nhận và thi hành bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài tại Việt Nam Theo đó:

Giai đoạn trước khi ban hành BLTTDS 2004 (sửa đổi bổ sung năm 2011)

Văn bản pháp luật đầu tiên của Việt Nam có nội dung quy định liên quan đến việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài là Thông tư số 11/TATC ngày 12/7/1974 của Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn một

số vấn đề về nguyên tắc và thủ tục trong việc giải quyết những việc ly hôn có yếu tố nước ngoài (Phần IV về vấn đề công nhận và thi hành bản án của Tòa án nước