BỘ Y T Ế TRƯ Ờ N G ĐẠI HỌC Dược H À NỘ I *********** LÊ THỊ NGA TỔNG QUAN VỂ CÁC MƠ HÌNH NGHIÊN cứu TÁC DỤNG CHỐNG VIÊM CỦA THUỐC (KHÓA LUẬN T Ố T N G H IỆ P DU Ọc S Ỹ K H Ó A 0 -2 0 ) Người hướng dãn : T S Đ Thị Vui Nơi ihực : B ộ m ôn D ược lý Trường đ i h ọ c D ược H N ội Thời gian thực hiện: 02Ỉ2008 - 05/2008 V í— I A V ^íL HÀ NỘI, THÁNG 5-2008 hòi cám 0R Bể cỏ kết' báo cáo ngày hơm nay, tơi xin bày íỏ lịng biết ƠĨ1 sâu s ắ c tới T I S Thi Vui - Rgườĩ thầy ỉận tình dìu dắt hướng dản tơi hồn thành Khóa luận Tơi xin chân íhành cảm ơn cá c thầy giáo Bộ mủn Bưục lý tạo điều nhiệt tinh giúp đỡ lôi suốt thời gian học tập làm Khóa luận Tơí xin chân thành cảm ơn tập thể Thư viện trường Đại T)ỌC Dược ĩịà Hội giúp dỡ tôĩ nhiều q Irình làm hháa luận Tơi xỉn chân thành cảm ơn Ban flt*m hiệu trường Dụi ĩịọc Được Tịà Hội tạo điều kiện thuận lợt cho tồi hồn thành tốt Khóa luận Và cuối cùng, tơi xỉn bày tơ lịng biết ơn vơ hạn tới gin đình, người Hìan Tà bạn bỀ người ln cổ vũ, động viên, ỉà chồ dựa tinh thần cho lơi lúc hhó hhăn học tập sống Tịà Hội ngày /0 /2 0 Sinh viên: liê Thị ĩìga MỤC LỤC Đ Ặ T VẤN Đ Ể 1 V IÊ M VÀ T H U Ố C C H Ố N G V I Ê M 1.1 ĐẠT CƯƠNG V Ề V I Ê M .2 1.1.1 Khái n i ệ m 1.1.2 Nguycn nhân gây v ic m .2 1.1.3 Phân l o i ỉ Diễn biến phản ứng viêin 1.1.5 Các yếu tố tham gia vào phản ứng v ic m 1.2 T H U Ố C C H Ố N G V I Ê M ] 1.2.1 Hóa dược chống v ic m ỉ ỉ 1.2.2 Đông dược chống viêm 14 MỘT SỐ MƠ HÌNH NGHIÊN c ứ u TÁC DỤNG CHỐNG VIÊM C Ủ A T H U Ố C 16 M hình gây viêm cấp bán c ấ p 16 2.1 M ô hình gảy phù hàn chân c h u ộ t 16 ỉ M hình gây phù tai ch uộl 18 ] M hình gây tăng tính thấm thành m c h 21 2.1 M hình gây viêm màng phổi 23 1.5 Mơ hình gây ban đ ỏ 2.1 Mơ hình tạo túi u h t 25 2.2 Mơ hình gây viêm mạn t í n h .2 2.2 M hình gây u hạt thực nghiệm 2.2.2 M ô hình gây viêm đa khớp thực n g h iệ m 28 2.3 M ô hình nghiên cứu c ch ế chống v i ê m 2.3 Gây kết tập bạch cẩu đa n h ân 2.3 Gây hóa ứng động đại thực b o 30 2.3.3 Thí nghiệm chất chuyển hóa acid a ch id o n ic 31 Gây giải phóng cytokin từ t ế bào bạch c ầ u 34 B À N L U Ậ N 3.1 Bàn luận vé mô hình nghicn cứu tác dụng chống viêm th u ố c 3.1.1 M hình gây vicm cấp bán c ấ p 36 3.1.2 Mơ hình gây viêm mạn t í n h 39 3.1 M ô hình nghiên cứu cư c h ế chống viêm 3.2 Hướng lựa chọn mơ hình nghiên cứu thuốc chống viêm Việt N a m 42 KẾT LUẬN VÀ ĐỂ XUẤT 45 4.1 Kết l u ậ n 4.2 Đề xuất T À I L IỆ U TH A M KH ẢO PH U LƯ C CHÚ THÍCH CÁC TỪ VIÊT TẮT C O X -1 C y c lo o x y g c n a sc -1 C O X -2 C yclooxygenase-2 DM SO Dimethyl Sulfoxid FM LP Form yl-L-m ethionyI-L-leucyl-Lphcnylam in IL -] Inícrlcukin-1 IL -6 Interleukin-6 IL -8 Inlerleukin-8 LOX Lipooxygcnasc LPS LTB4 N SA ID s Lipopolysaccharid Lcucotrien B4 Non-Stcroidal Anti-Inriammalory Drugs Thuỏc chống viêm không steroid PAF Platclct Acĩivating Faclor- yếu lố hoại hóa tiểu cầu PG Prostaglandin P G Ej Prostaglandin E| PCi E Prostaglandin E PGE3 Prostagiandin E, P G I2 Prostacyclin TNF Tumor Nccrosis Factor- yếu tố hoại tử u TXA2 Thromboxan A , Đ Ặ T VÂN Đ Ể Viêm hiộn tượng bệnh lý phổ hiến, theo thống ké có 1/3 bệnh nhân đến khám hay nhập viộn có tình trạng viêm Ngày nay, nhờ phát triển y dược học, người có hiểu biết sâu chế phân tử phản ứng viêm Từ giúp tìm chế tác dụng thuốc chống viêm, đồng thời gợi hướng nghiên cứu phát triển ihuốc chống viêm Hiện có nhiều thuốc chống viêm sử dụng NSAIDs glucocorticoid, enzym chống viêm, dược liệu chống viêm, NSAIDs glucocorticoid hai nhóm thuốc chống viêm kinh điển, có tác dụng tốt nhiều loại vicm sử dụng phổ biến Nhưng thuốc có nhiều lác dụng khơng mong muốn: gây viêm lt đường tiêu hóa, ảnh hưởng q trình đơng máu, tạo máu, xốp xương gây nguy hiểm cho bệnh nhân đạc biệt với bệnh nhân viôm mạn tính Vì vậy, việc tìm kiếm, nghiên cứu thuốc chống viêm có hiệu tốt tác dụng không mong muốn yêu cổu cấp thiết đôi với nhà khoa học Từ lúc phát ti ém dược liệu hóa dược chống viêm đến lúc biến trở thành chế phẩm thuốc hoàn chỉnh chặng đường dài, giai đoạn tiền lâm sàng-thử tác dụng dược lý kháu quan trọng Và để thực việc khơng thể thiếu mồ hình thực nghiệm phù hợp giúp chứng minh thuốc thực có tác dụng hay khơng? liều lượng khoảng nào? chế tác dụng sao? Hiện Việt Nam mơ hình nghiên cứu tác (lụng chống viêm thuốc cịn hạn chế chưa thống kc cách đầy đủ Vì tiến hành thực đề tài "Tổng quan mơ hình nghiên cứu tác dụng chống viêm thuốc" với mục tiêu: + Tổng quan cấc mô hình nghiên cứu tác dụng chống viêm thuốc + Đánh giá mơ hình nghiên cứu tác dụng chống vicm thuốc + Bước đầu lựa chọn số mơ hình nghiên cứu tác dụng chống vi ơm thuốc phù hợp với điều kiện thực tế Việt Nam VIÊM VÀ THUỐC CHỐNG VIÊM 1.1 ĐẠI CƯƠNG V Ể V IÊM 1.1.1 Khái niệm Theo từ điển Bách khoa Dược học: “Viêm phản ứng lại chỗ thổ mơ bị kích thích tổn thương Đó phán ứng phức tạp cua mơ liên kết tuần hồn mao mạch nơi hị tác động, biểu triệu chứng sưng, nóng, đỏ, đau rối loạn chức phận” [23] Theo Vũ Triệu An: “Viêm tập hợp phản ứng tế bào phân tử, mô dịch thể mà thể phát động để phản ứng với khả nãng gày tổn thương đến tính tồn vẹn cùa hay đổ chế ngự hạn chế, bâì hoạt, tiêu hủy nhân tô công dọn mô bị tổn thương” [9] 1.1.2 Nguyên nhân gây viêm [21] ★ Nguyên nhân ngoại sinh - Do vi sinh vật: vi khuẩn, virus, số loại nấm, vi sinh vật đơn bào, ký sinh trùng côn trùng - Do chất hỏa học: hóa chất (acid bazơ đo thuốc -D o yêu tô vật lý: chấn thương, dị vật, nhiệt (hỏng nóng, hỏng lạnh), tia phóng xạ xạ ★ Nguyên nhân nội sinh - Sản phẩm chuyển hóa: urê máu tăng gây viêm màng phổi, màng lim; aicd uric tăng gây viêm khớp bệnh Gút - H oại tử kín gáy viêm vô trùng: hoại tử chỏm xương đùi - Phản ứng tự miễn-, bệnh thấp khớp, viêm cầu thận - Viêm xung quanh tổ chức ung thư 1.1.3 Phân loại - Theo nguyên nhản: viêm nhiễm trùng viêm vơ trùng - Theo vị trí: viêm nơng, viêm sâu viêm bên ngoài, viêm bên - Theo dịch rì viém: viêm Ihanh dịch, viêm tơ huyết, viêm mu tùy theo dịch rỉ viêm giống huyết thanh, huyết tương hay chứa nhiều bạch cầu thối hóa - Theo tiến triển viêm gồm có: viêm cấp viêm mạn Viêm cấp có triệu chứng điển hình sưng, nóng, đỏ, đau có đặc điểm tăng mạnh số lượng hạch cầu đa nhân mơ bị tổn thương Viêm mạn có đặc điểm làtăng số lượng đại thực bào lympho bào, tương bào bạch cầu toan 1.1.4 Diẻn biến phản ứng vicm Q trình điền biến viêm chia thành năm giai đoạn, giai đoạn nhiều đan xen lẫn xảy liên tiếp / 1.4.1 Giai đoạn cảm ứng Khi yếu tố gây viêm xâm nhập vào thể điểm tế bào hảo vệ lại chỗ hệ thống dịch thê tiếp xúc (đông máu, bổ thổ) gây mộl phản ứng tức khắc Những phản ứng ban đầu phóng tín hiệu hóa học khuyếch tán tới tế bào có khả phản ứng lại nhằm khoanh vùng tổn thương lại.[9] / 1.4.2 Giai đoạn phản ứng m ạch máu Phản ứng xảy sớm sau tổn thương phái triển mức độ khác phụ thuộc vào trầm trọng tổn thương mô Đầu tiên co mạch chớp nhoáng xuất tiểu động mạch hưng phấn thần kinh co mạch Sau ià tượng giãn mạch máu theo thứ tự từ tiểu động mạch, mao mạch đến tiểu tĩnh mạch Sự giãn mạch dẫn đến tăng tuần hoàn chỗ gây nên triệu chứng nóng đỏ Phản ứng tuần hoàn mạnh tlản tới rối loạn nghiêm trọng giãn mạch cực độ, dòng máu chảy chạm lại gây tăng tính Ihấm thành mạch làm dịch ri viêm giàu protein vào mô quanh huyết quản Do chcn ép dịch rỉ viêm số yếu tô mạch máu (liột thần kinh vận mạch, tế hào nội mạc sưng to, tăng độ nhớt m áu ) gây ứ mấu làm tuần hoàn từ động mạch sang tĩnh mạch, thiếu oxy, gây rối loạn chuyển hóa làm tổn thương tổ chức vicm phát tri ổn loàn diện (biếu lâm sàng phù đau) [6 15] 1.1.4.3 Giai đoạn phản ứng tê bào Phản ứng tế hào phản ứng phản ánh khả nãng bảo vệ thổ chống vicm bạch cầu đóng vai trò quan trọng Hoạt động bạch cầu ổ viêm gồm hai tượng xảy nhau: ★ Bạch cảu mạch Bình thường bạch cầu dính với nội mơ mức thấp Khi có viêm, tác động chất trung gian hóa học (yếu tố hoại tử u (TNF), intcrlcukin-1 (IL-1), prostacyclin (P G I,) ) bạch cầu tăng khả bám dính với tế bào nội mơ Sau dính vào tế bào nội mơ, bạch cầu chuyển động nhẹ dọc theo bề mặt nội mô, luồn chân giả vào kẽ hở tế bào nội mơ xun qua vào khoảng gian bào ngồi mao mạch Tiếp theo, bạch cầu di chuyển Irong mô kẽ phía mơ viêm kích thích hóa ứng động Các chất gây hóa ứng động bạch cầu là: sản phẩm cua vi khuẩn (các peptid có acid amin lận N-formyl-methionin); sản phẩm hệ Ihống bổ thể bị hoạt hóa (C3a, C5a); prostaglandin, leucotrien: cytokin; fibrin sản phẩm phân hủy fibrin— [5 15] ★ Hiện tượng thực bào thoát hạt Khi tới ổ viêm, bạch cầu nhận biết dính với đơi tượng bị thực bào Sau bào tương thực bào kéo dài tạo thành giả túc tiến đến bao quanh lấy đối tượng (nuốt), sập giả túc lại tạo thành hốc thực bào Màng hốc thực bào sát nhập với màng bào tưưng hạt lysosom thành phần lysosom đổ vào hô thực bào để phần hủy đỏi tượng thực hào (bạch cầu hạt).[7] 1.1.4.4 Giai đoạn toàn thân Khi ổ viêm chiếm thổ tích mơ lớn phát tán yếu tồ hoạt hóa xa qua tuần hoàn máu với số lượng đủ đê làm trung tàm thần kinh chuyên biệt tham gia Các trung tâm gửi xung động thần kinh làm íhav đổi máy ổn nhiệt thể kích thích vùng liền yên phận điều hịa chế đáp ứng cơng Kết có phản ứng tồn thân như: sốt tăng hạch cầu tăng tốc độ máu láng, rối loạn chuvển hóa (glucid lipid, protcin) [9J ỉ 1.4.5 Giai đoạn thành sẹo hay chuyển sang mạn tính Sau thời gian hoạt động thối hóa ngừng, thay vào phản ứng tổng hợp Khi nguyên bào xơ giữ vai trị chủ yếu Chúng hình thành sợi collagen phân lử proteoglycan cần cho việc sửa chữa mô bị viêm Khi viêm kco dài nhiều ngày viêm chuyển sang mạn tính, Irong q trình phá hủy hàn gán tổn thương mơ xảy thời Viêm u hạt hình thái đặc hiệt viêm mạn tính, đại thực bào chiếm ưu chuyển thành tế bào dạng biểu mô (epitheloid cell)- tê bào khơng có khả thực bào có Ihổ bát giữ mảnh nhỏ Các đại thực bào có thổ hợp lại thành tế hào khổng lổ giúp chúng có khả nãng thực bào đối tượng lớn u hạt bao bọc vỏ bọc xơ gồm collagen, proteoglycan làm cho khối u hạt không đủ máu tưới, thuốc không thâm nhập vào nèn viêm khó chữa kéo dài.[5 9] 1.1.5 Các yếu tô tham gia vào phản ứng viêm Viêm phản ứng phức tạp, có tham gia nhiều yếu tố tế bào Ihô dịch ỉ 1.5.1 Các tê bào tham gia vào phan ứng viêm ★ Bạch cầu đa nhân trung tính Bạch cầu đa nhân trung tính chiếm khoảng 60-70% tổng số bạch cầu, có chức tìm kiếm phá hủy vi khuẩn, hàng rào bảo vệ đầu ticn thể với nhiễm trùng Các bạch cầu chứa nhiều hạt bên tế bào Thành phần hạt cnzym có khả ticu hóa thành phần cấu trúc vi khuẩn phân hủy mô vật chủ.[7,21 ] ★ Bạch cảu kiém dưỡng bào Là tế bào quan trọng phản ứng viơm Bạch cầu kiềm tuần hồn máu huy động có dị ứng Dưỡng bào cư trú thục mô Các hạt ưa kiềm chứa chất trung gian histamin, serin protease, sulíatase, glycosidasc carboxypeptidase A.[ 13] ★ Bạch cáu toan Bào tương chứa hạt đạc hiệu ưa acid chứa nhiều protcin có hoạt tính sinh học, đặc biệt protein EBP (eosinophilic basic protein) độc với ký sinh trùng Bạch cầu toan có tác động điều hịa kiểm sốt q trình viêm.[5] ★ Bạch cầu đơn nhân đại thực bào Bạch cầu đơn nhân lưu hành mao mạch có thổ khỏi vịng tuần hồn vào mơ Tại mơ chúng biệt hóa thành đại thực bào Bạch cầu đơn nhân đại thực hào tế hào bị thu hút lới ổ viêm nhiều chất hóa ứng động sán phẩm thối hóa mơ màng vi khuẩn, thành BÀN LUẬN Bàn luận mơ hình nghicn cứu tác dụng chống viêm thuốc 3.1.Ị Mơ hình gày viém cấp bán cấp 3.1.L I Mơ hình gày phù bàn chán chuột ★ Mị hình gây phù bàn chân chuột bàng carrageenin Sau liêm carragccnin, đáp ứng viêm tiến triển theo pha (Vinegar cộng 1969) Pha đặc trưng giải phóng histamin serotonin kinin Pha thứ hai đặc trưng giải phổng prostaglanđin Các chất irung gian gây nên phù chân chuột Vì vậy, thuốc có tác dụng làm giảm phù mơ hình có thê có tác dụng ức chế riêng lc Ihời chất trung gian hỏa học trên.[39] Mơ hình gây phù chân chuột carrageenin mơ hình đơn gian, dc làm, thời gian tiến hành nhanh Carragccnin chấl tan nước lạo ihành dung dịch, tiêm liều xác, tạo độ phù ổn định Tuv nhiên, đo thổ tích bàn chân chuột phụ thuộc vào yếu tố chủ quan người tiến hành thí nghiệm nên kết có độ xác chưa cao Mị hình thường đùng đc sàng lọc thuốc Carrageenin chất rẻ tiền, sẩn có nhiều nơi thê" giới, Việt Nam carrageenin có nhiều loại tảo đỏ bờ biển Vì vậy, mõ hình có thổ áp dụng rộng rãi Việt Nam [10] ★ Mơ hình gâv phù chân chuột khác Gáy phù kaolin: Cơ chế gâv vicm kaolin tương tự carrageenin Mơ hình sử dụng số han chế: kaolin gây phù mạnh đê đánh giá khả nàng ức chế phù thuốc gặp khó khăn, với thuốc có nguồn gốc dược liệu; kaolin không tan nước tạo thành hồn dịch nơn lượng tiêm khó xác phù tạo thành không ổn định Gày phù bằn g/orm alin : mơ hình dùng để đánh giá tác dụng chống viêm thuốc Trên thực nghiệm người ta thu kết quả: phenylbutazon khơng có tác dụng ức chế phù tạo thành íormalin; indomcthacin acid ílcnamic khơng ức chế phù liều có lác dụng 36 IT Ơ hình khác; methdilazin cyproheptadin có khả nãng ức chế phù mồ hình Do cư chế gây phù mỏ hình có thổ íormalin kích thích làm vỡ tế hào mast giải phóng histiimin serotonin, khống có tham gia prostaglandin Gày phù dextran: chế gây phù chân chuột dextran thơng qua việc giải phóng histamin scrolonin (Parratt Wcsl 1957) Theo nghiên cứu Wintcr, phcnvlbutazonc khơng có tác dụng giám phù mơ hình nàv ngoại trừ điều mỏ hình gây phù dcxtran giống mỏ hình gây phù bàng carrageenin mổ hình khác Đây mơ hình sử dụng nhiều Việt Nam Mơ hình gãy phù chất trung gian hóa học (histamin prostaglandin bradvkinin ): mỏ hình gây phù chân chuột chấl trung gian hóa học đưa trực tiếp yếu tố phán ứng viêm vào thé phát dộng khuếch đại phản ứng viêm Từ đánh giá thuỏc nghiên cứu lác dụng theo chế nào? Mị hình sử dụng hạn chc Việt Nam ★ Mó hình gảy phù du chán tliưưng Mơ hình mơ tình trạng chấn thương tương tự làm sàng cư thổ bị ngã va đập Khi màng tế bào bị kích thích giải phổng aciđ arachidonic, acid arachidonic chuyển hóa thành prostaglandin gây sưng, phù nồ, Các nghiên cứu thực nghiệm cho thấy mơ hình gây phù chân chuột chấn thưưng tạo độ phù ổn định, mức độ phù vừa phải (thường 25%) tránh phù mạnh khống hồi phục carrageenin Đâv mơ hình tốt để đánh giá tác dụng chống viêm chỗ thuốc (thuốc dán ngồi tla cồn xoa bóp cao xoa bóp Mị hình đơn giản, dẻ thực hiện, phù hợp nghiên cứu Việt Nam-nơi có nhiổu vị thuốc, hài thuốc cổ tru vén có tác dụng điều trị chấn thưtmg (bong gân, ngã gâv bầm tím tụ m áu ).[25] 3.1.1.2 Mó hình gày phù tai chuột Tương tự với mơ hình gây phù chân chuột, mổ hình gây phù tai chuột dựa trơn nguyên tắc chất gây viêm kích thích giai phóng chất trung gian hóa học hisliimin, prostaglandin làm giãn mạch, tăng tính thấm, dịch gây phù Do sơ biết thuốc có tác dụng mỏ hình theo chế nào? Phương pháp tiến hành đánh giá mổ hình gây phù tai 37 chuộl đơn giản, dỗ Ihực Mó hình thường dùng để đánh giá tác dụng chỗ thuốc Tuy nhiên mơ hình sử dụng Việt Nam Trong mơ hình gây phù tai chuột, mơ hình gây phù bàng oxazolon dựa phản ứng mẫn muộn thổ với oxazolon ncn thường thích hợp nghiên cứu Ihuốc chông viêm slcroid mơ hình địi hỏi thời gian tiến hành dài mơ hình khác Mơ hình gây phù tai chuột dầu ba đậu mơ hình lốt đổ đánh giá tác dụng Ihuốc chống viêm steroid có thổ xác định đồng thời tác dụng ức chế phù tác (lụng làm teo tuyến ức thuốc 3.1.ỉ Mơ hình gáy tăng tính thấm thành m ạch Cư chế gây tăng lính thấm thành mạch iưưng tự cư chế gây phù chân chuột tai chuột Do thuốc có lác dụng mơ hình có chế chống viêm ức chế giải phóng chất trung gian hóa học đối kháng trực tiếp với chất reccptor Mơ hình thường dùng sàng lọc thuốc 3.1.1.4 Mơ hình gáy ban đỏ Trong đáp ứng viêm tia u v gây xuất ban đỏ thay đổi tính thấm thành mạch Tuy nhiên, thời gian tiến triển hai triệu chứng khác Thông thường ban đỏ xuất sau mạnh nhấl sau khoảng 2-4 Cịn tính thấm thành mạch đạt lớn sau 12-20 Hơn tăng tính thấm thành mạch mơ hình yếu hưn nhiều so với mơ hình tiêm chất kích thích vào da Vì vậy, mức độ tăng tính thấm khơng phải Ihơng số thích hợp đánh giá mức độ ban đỏ tia uv gày Qua nghicn cứu người ta nhận thấy glucocorticoid khơng có tác dụng ức chế ban đỏ mơ hình Như yếu tố gây stress không tham gia vào đáp ứng viêm mơ hình Các NSAIDs thấy có tác dụng ức chế ban đỏ, nhiên NSAIDs có tác dụng thời gian đầu hiệu lực giảm dần dù Ihuốc dùng nhác lại Điều đưa giả thiết giai đoạn đầu đáp ứng viêm proslaglandin châì chịu trách nhiệm chủ yếu NSAIDs thể tác dụng Sau yếu tố khác tham gia vào đáp ứng mà NSATDs khơng cịn tác dụng Các yếu tô dang nghiên cứu mơ hướng việc nghiên cứu thuốc chống viêm Trong đánh giá kết quả, mức độ ban đỏ tính phương pháp lính điểm, phương pháp mang tính chủ quan khơng xác Vì cán nghiên cứu phương pháp tính xác Hiện có số nhà nghicn cứu đề xuất phương pháp xác định mức độ han đỏ dựa vào yếu lô liên quan nhiệt độ màu sắc ban đị 3.1.1.5 Mỏ hình tạo túi u hạt Đây mơ hình tạo viêm bán cấp dùng đổ đánh giá thời lác dụng chông rỉ dịch chống lăng sinh thuốc qua phát triển cúa túi u hạt Sự tãng sinh tế bào thể qua độ dày thành túi Sự rí (lịch đặc Irưng thâm nhiễm hạch cầu vào ổ viêm Theo kết nghiên cứu, thuốc chơng viêm steroid có tác dụng mạnh hẳn thuốc chống viêm khổng steroid trôn cá tăng sinh tê bào rỉ dịch Do mơ hình thích hợp cho nghiên cứu thuốc chơng viêm stcroid tồn thân chỗ 3.1.2 Mơ hình gày viêm mạn tính 3.1.2.1 Mớ hình gày u hạt thực nghiệm Khi đưa vào thổ tác nhân gàv vicm trơ amian, hịng thể phản ímg cách tập trung nhiều loại tế hào xung quanh dị vật tạo thành u hạt u hạt [à trường hưp đặc biệt cua viêm mạn lính, tổ chức bị bao bọc bới lớp xơ gồm collagen, proteoglycan nên không đủ máu tưới đến thuốc khỏ thâm nhập vào, việc điều trị thường khó khãn lâu dài Một thuốc có khả ức chế u hạt đồng nghĩa thuốc có tác dụng chống vicm mạn Các mơ hình gây u hạt thực nghiệm tiến hành đơn giản, cho kết tương đôi tin cậy nôn hay áp dụng nghiên cứu thuốc chơng viêm mạn tính Mơ hình gây u hạt amian: amian vật liệu trơ đưa vào thổ dễ tạo hình dáng, kích thước đồng đều, dẽ hóc tách sẩn có, rc tién ncn nguyên liệu gây u hạt thực nghiệm hay đưực sử dụng Mơ hình sử dụng phổ biến Việt Nam Mơ hình gây u hạt bàng bơng: mơ hình gây u hạt thực nghiệm đến dược sử dụng nhiều Ihế giới Các nhà nghiên cứu thấy ràng trình tăng sinh tế bào tạo u hạt mỏ hình gồm giai đoạn: giai đoạn 39 giai đoạn thấm dịch, xuất irong đầu tiên, viên ngấm dịch đạt bão hòa; giai đoạn giai đoạn rỉ dịch, xuất sau 3-72 cấy bông, pha pha tăng sinh với xuất collagen u hạt Do có thổ nghiỏn cứu chế lác dụng Ihuốc thông qua giai đoạn Mó hình nhạy với thuốc chống vièm slcroid 3.1.2.2 Mơ hình gây viêm đa khớp thực nghiệm Viêm đa khớp bệnh viêm mạn tính phổ biến trơn giới Việt Nam Mặc dù tìm nguyên nhân, chế bệnh sinh bệnh trình điều trị vãn gặp nhiều khó khăn Mỏ hình gây viêm đa khớp (hực nghiệm mõ phịng tình trạng bệnh giống thực tế cách sử dụng thuốc đâv tương tự với cách sử dụng thuốc bác sĩ lâm sàng Đặc hiệt mơ hình gây viêm khớp chất bổ trợ Freund coi mị hình lốt để nghiên cứu viêm khớp dạng thấp Các thuốc chống viêm sleroid chông viêm không steroid thấy có tác dụng làm giảm triệu chứng cúa bệnh mơ hình này, khơng chữa khỏi hồn tồn Như vậy, mơ hình gây viêm đa khớp thực nghiệm góp phẩn quan trọng việc tìm thuốc điểu trị bệnh Tuy nhiên, để có thổ chữa bệnh hồn tồn cần tìm mơ hình hiệu hưn để giúp cho cơng tác nghiên cứu phát triển thuốc đạt kết lốt 3.1.3 Mơ hình nghiên cứu c chẻ chống viêm 3.1.3.1 Kết tập bạch cáu da nhân F M L P Trong phản ứng viêm, bạch cầu đa nhân bị thu hút hởi nhiều chất hóa ứng động Irong có FMLP - chất có gốc N-formyl-methionyl- cấu trúc đạc thù pepticỉ vi khuẩn mà người khơng có FMLP làm thay đổi mạng lưới vi sợi aclin bạch cầu đa nhân làm thay đổi hình Ihể, di chuvển bạch cầu tới khu vực viêm, để bám dính vào thành mạch mạch Khi bạch cầu tập trung nơi có nồng độ chất hóa ứng động cao bạch cáu dính vào làm nghẽn mạch gây cản trở tuần hoàn mao mạch tĩnh mạch, cuối gây phá hủy nội mô bạch cầu giải phóng prolease gốc tự chứa oxy gây độc cho mơ Do ức chế kết tập bạch cầu chế cần thiết để bảo vệ thể Các 40 thuốc có tác dụng ức chế hóa ứng động mơ hình có thè có chế gắn cạnh tranh với FM LP trcn rcccptor màng tế bào bạch cầu.[9] 3.1.3.2 Hóa ứng động đại thực bào Đại thực bào lế bào đáu tiên bị thu hút hoạt hóa chất gây hóa ứng động Tại ổ viêm chúng tiết yếu tố gây viêm IL-1 IL-6 gây khuyốch đại phản ứng viêm xa; chúng tiết cnzym tiêu protcin, glucid gelalinase, collagenase, elastinasc tiốt NO gốc tự có oxy Theo nghiên cứu Dy M cộng sự, thioglycollat làm tăng số lượng đại thực bào tác dụng hóa ứng động, dẫn đến làm tăng nồng độ enzym ổ viêm Thuốc có tác dụng mơ hình có chế ức chê' hóa ứng động đại thực bào làm bền vững màng lysosom để ngăn giải phóng cnzym phân giải.[28] 3.1.3.3 Thí nghiệm vể chất chuvên hóa acid arachidonic Các chất chuyển hóa acid arachidonic chất có vai trị lớn đáp ứng viêm mục tiêu mà thuốc chống viêm hướng tới Vì mơ hình liên quan tới chất ihực cần thiết để làm sáng cỏ thêm chế chống viêm thuốc Prostaglandin 1Ì1 chất nhắc lới đầu liên vai trị phản ứng viêm quan trọng Prostaglandin Iham gia vào phán ứng viêm, tạo nên triệu chứng điển hình cho viêm sưng, nóng, đỏ, đau Mơ hình oxy hóa acid arachidonic COX-1 mơ hình tạo prostaglandin tế bào bạch cầu cho phcp tìm hiểu chế chống viêm thuốc thông qua tác dụng ức chế tạo prostaglandin Tuy nhiên biết vổ vai trò COX-I hoạt động sinh lý thổ, thuốc ức chế COX-1 mạnh gâv nhiều tác dụng không mong muốn loét dày tá tràng, viêm thận Xu hướng tìm thuốc ức chế chọn lọc COX-2 để lầm giảm tác dụng khơng mong muốn đường tiêu hóa máu thận liệu thuốc tác dụng ưu ticn trơn COX-2 có tác dụng khơng mong muốn thuốc NSAIDs kinh điển vấn đề cần nghiên cứu kỹ Do ITIƠ hình nghiên cứu COX-1 COX-2 mơ hình cần thiết nghiên cứu vé thuốc chống viêm 41 Leucotrien B4 lcucolricn điền hình cho Iihóin lcucotrien với hoạt tính hóa ứng động bạch cầu đa nhân mạnh, thúc đẩy phản ứng viêm liến triển Vì ức chế tạo thành leucotrien chế chống viêm cần quan tâm nghiên cứu Và mơ hình tạo leucotrien B4 thích hợp để đánh giá khả nâng ức chế 3.1.3.4 Gây giải phóng cytokin từ tế bào bạch cẩu người Cylokin nhóm chất có hoạt tính sinh học mạnh ảnh hưưng tới nhiều giai đoạn phán ứng viêm TNF-a cytokin vicm mạnh Nó Iham gia bệnh mạn tính viêm khớp dạng thấp, xơ cứng bì hệ thống Đó yếu tố khuyếch đại phản ứng viêm hóa ứng động bạch cầu đơn nhân đa nhân trung tính, làm vỡ hạt phóng thích supcroxyd thối hóa mô tác động lên trung tâm điều nhiệt gây sốt IL-1 IL-6 IL-8 tăng cường phản ứng viêm chỗ tồn thân hóa phản ứng Vì việc giải phóng nhiều cytokin gây hại cho mơ, cho thể Do cẩn phải ức chế tăng sinh cytokin đổ bảo vệ thể Mơ hình cho phép đánh giá khả ức chế cytokin thuốc, ức chế vào cytokin nào, theo chế phân tử cịn vấn đề cần phái nghicn cứu ihêm Hướng lựa chọn mị hình nghiên cứu thuốc chỏng viêm Việt Nam Trong giai đoạn thử tác dụng liền lâm sàng thuốc, ngồi việc chứng minh thuốc có tác dụng dược lý cịn phải tìm chê' lác dụng thuốc Vì vậy, việc lựa chọn mơ hình nghiơn cứu phù hợp thực cần thiết, đặc biệt điều kiện công nghệ, kĩ thuật Việt Nam Sau đé xuất chúng lôi cách tiến hành nghiên cứu thuốc chống vicm ★ Mó hình gây viêm cấp bán cấp Theo chúng tôi, muốn chứng minh thuốc (thuốc y học cổ truyền hay hoạt chất mới) có tác dụng điểu trị viêm, Irướe ticn nên tiên hành chứng minh tác dụng chống viơm mơ hình gây viêm cấp bán cấp Các kết thu mơ hình cho phép đánh giá cách sơ thuốc có lác dựng chống vicm hay khơng mức độ tác dụng chúng Chỉ tiêu đánh giá ihí nghiệm chủ yếu thơng qua khả ức chế độ phù (chân chuột tai chuột) thông 42 qua làm giảm dấu hiệu ban đỏ thơng qua ức chế mạch huyết tương thông qua ức chế tăng liết dịch rỉ viêm ★ Mó hình gày viêm mạn tính Sau có kết tác dụng thuốc mỏ hình gây viêm cấp bán cấp, tiếp tục đánh giá trcn mô hình gây viêm mạn tạo u hạl thực nghiệm, gây viêm đa khớp thực nghiệm Chỉ tiêu đánh giá mồ hình thơng qua khả ức chế lạo u hạt ức chế triệu chứng viêm khớp Các tiêu đánh giá mô hình gây viêm cấp bán cấp mơ hình gây viêm mạn thực chất [à triệu chứng vicm thường gập trơn lâm sàng Vì kết thu cho biết thuốc nghiên cứu có làm giảm triệu chứng viêm hay khơng từ khảng định thuốc có tác dụng chống vicm hav khơng ★ Mó hình nghién cứu chẻ chơng viêm Tuy nhiên, việc nghiên cứu dừng lại mơ hình gây viêm cấp, bán cấp mỏ hình gây viêm mạn vấn đề đậl khơng biết thuốc tác động vào khâu trình viêm đổ việc sử dụng thuốc hiệu hơn, bệnh tránh tác dụng không mong muốn thuốc Vì cần thiết phải nghiên cứu thêm chế tác dụng thuốc Để tìm biết thuốc có tác dụng chống vicm theo chế trước tiên phải hiểu rõ chế gây viêm yếu tố liên quan đến phản ứng viêm Hiện có nhiểu mơ hình nghiên cứu chế chống viêm, mơ hình đề cập đến chế luỳ iheo điều kiện yêu cầu kết nghicn cứu sơ có chế chọn số mơ hình đổ đánh giá cho phù hợp Theo yếu tố đánh giá có liên quan nhiều tới chế gây viêm chống viêm là: prostagỉandin, enzym c o x , leucotricn B.ị, đại thực bào bạch cầu đa nhân Vì mơ hình nghiên cứu vc chế chống viêm thuốc quan trọng là: nghiên cứu ảnh hưởng thuốc việc tạo prostaglandin leucotrien B4, khả ức chế enzym c o x đặc hiệt ức chế COX- 2, khả ức chế tập trung bạch cáu đa nhân, đại thực bào ức chế giải phóng cytokin Tuy nhiên phương pháp đòi hỏi phương tiện kỹ thuật cao ncn khả áp dụng Việt Nam hạn chế Thực tế qua thu thập tài liệu nhận 43 thấy Việt nam chưa có cơng Irình sâu nghiên cứu chế chống viêm thuốc Vì phần nghiên cứu cần nhanh chóng triển khai dể nghiên cứu thuốc chơng vicm nói riêng nghiên cứu khác Việt Nam có độ xác cao 44 K ẾT LUẬN VÀ ĐỂ XUÂT 4.1 Kết luận — Đề tài tổng kết mộl số mơ hình nghiên cứu tác dụng chống viêm thuốc áp dụng Việt Nam Thê giới, chia thành nhóm: + Mơ hình gây viêm cấp hán cấp gồm: Mơ hình gây phù bàn chân chuột Mơ hình gây phù tai chuột Mơ hình gây tăng tính thấm thành mạch Mơ hình gây vicm màng phổi Mơ hình gây ban đỏ Mơ hình tạo lúi u hạl + Mơ hình gây viêm mạn tính gồm: Mơ hình gây u hạt thực nghiệm Mơ hình gày viêm đa khớp thực nghiệm + Mơ Kình nghiên cứu chế chống viêm gồm: Gây kết tập bạch cầu đa nhân Gây hóa ứng động đại thực bào Thí nghiệm chất chuyển hóa acid arachidonic Gây giải phóng cytokin từ tê bào bạch cầu — Đề tài đánh giá mô hình, khả áp (lụng mơ hình nghiên cứu tác dụng chống vicm thuốc — Đề tài đề xuất hướng lựa chọn mơ hình nghiên cứu áp dụng vào điều kiện thực tế Việt nam 4.2 Đề xuất Từ kết thu dựa vào đicu kiện cụ Ihc, chúng lôi nhận thấy đổ hồn thiện hệ thống mơ hình nghiên cứu tác dụng chống viêm để phục vụ cho nghiên cứu cần tiếp tục: — Nghiên cứu sâu chế phân tử mơ hình để từ đưa chế tác dụng Ihuốc 45 — Cập nhật, thống kê, phân lích đủ hưn mơ hình nghiên cứu tác dụng chống vicm ihuốc thố giới — Xây dựng quy trình mơ hình áp dụng nghiên cứu lác dụng chống viêm thuốc để đạl hiệu tốt phù hợp với điều kiện Việt Nam 46 T À I L IỆ Ư T H A M K H Ả O Tài liêu tiếng Viêt Vũ Hổng Anh (1999), “ Góp phần nghiên cứu tác dụng chống viêm chê' phẩm chứa papain” Luân văn Thạc SỸ Dược học Bộ môn Dược học cổ truyền- trường Đại học Dược Hà Nội (2005) Dược học r ổ truyền, tr 201-202 Bộ môn Dược liệu- trường Đại học Dược Hà Nội (2004) Bài ỊịiàììỊị Dược liệu, tập tr.292-293 Bộ môn Dược lý- trường Đại học Dược Hà Nội (2004), Dược lý học, tập Ir 231244 255-260 Bộ môn Miễn dịch- Sinh lý bệnh-1rường đại học Y Dược Thành Phơ' Hổ Chí Minh (1999) Miền dịch sinh lý bệnh tập NXB Thành Phơ Hồ Chí Minh tr 120-133 Bộ môn Miễn dịch sinh lý bệnh- trường đại học Y Hà Nội (1991) Sinh lý bệnh, NXB Y học, tr 68-76 Bộ môn sinh lý học- trường đại học Y Hà Nội (2006) Sinh lý học, tập 1, NXB Y học, 118-126 Bộ y tế (2006) Dược làm sàng NXB Y học, tr.205-234 Borel J B., F-X Maquart Ph Gillcry M.Exposito (2006), Hóa sinh cho thầv thuốc tâm sàng, NXB Y học, tr.21-61 10 Đỗ Trung Đàm (1996), “ Đánh giá mơ hình gây phù thực nghiệm hàng kaolin caragenin để nghiên cứu tác dụng chống vicm cấp thuốc” Tạp chí Dược liệu sỏ 2, tr.49-51 11 Đỗ Trung Đàm (1996), “ Tác dụng chơng viêm mạn tính thuốc chữa thấp khớp SASP-5221”, Tạp chí Dược học sơ 10, tr.23 12 Trần Mạnh Dũng (2005), “Nghiên cứu sơ thành phần hóa học tác dụng chơng viêm, giảm đau huyết giác (Dracưena camboiìiưna Pierre ex Gapnep Draciienaceae)”, Khóa luận tơ! níịhiệp dược vỹ dại học 13 Nguyễn Thị Mai Hương (20Ơ6), ‘Tổng quan hóa sinh viêm thuốc đieu trị viem”, Khỏa luận tốt nghiệp Dược sỹ dại học 14 Nguyễn Hoàng Hải (2001), “Nghiên cứu tác dụng chống viêm cũa Núc nác kết hợp với a-chymotrypsin”, Luận ván Thạc sỹ Dược học 15 Lê Thị Diẻm Hổng (2002), “Góp phần tìm hìcu tác dụng chống viêm hoa kim ngùn {Lonicera japonica Thunb Capriíoliaceae) kết hợp với a- chymotrvpsin” Luận văn Thạc sỹ Dược học 16 Lê Thị Diỗm Hổng, Nguyễn Thị Hổng Nhiên, Nguvỗn Thị Hổng Vân Nguvẽn Viết Thân, Nguyền Xuân Thắng (2007), “Nghiên cứu tác dụng chống viêm mạn saponin ílavonoid kim ngàn”, Tạp chí Dược học , số 10 tr.24-25 17 Vũ Mạnh Hùng (1996), “ Nghiên cứu lác dụng kháng khu án chống viêm Hạch hoa xà tác dụng cua mội số tiêu chống viêm dộng vậi thực nghiệm nhiem Dichlor diethylsulííđ”, Luận (hỉ Phó Tiến sĩ Y Dược 18 Mai Lc Hoa, Nguyên Gia Chấn, Nguvễn Thượng Dong Nguyễn Thị Dung (] 998) “Nghiên cứii tác dụng chống viêm lão quan di thực Viội Nam (Genuùum ihunbenỊÌi Sieb Et 7.UCC., Geraniaceae)", Tọp chí Dược liệu, sỏ 3, ir 78-81 19 Đoàn Thị Nhu Đỗ Trung Đàm Phạm Duy Mai (2006) Phương pháp nghiên cứu tác dụng dược lý thuốc lừ dược thảo , NXB Khoa học Kv thuật ír 139-149 20 Đào Vãn Phan (2004), Các thuốc iịiâỉìĩ đau chong viêm, NXB Y học, tr 49-51 21 Lê Đình Roanh Nguyẽn Đình Mão (1997), Bệnh học viêm nhiễm khuẩn, NXB Y học, tr I -132 22 Vũ Thị Minh Thục, Đái Hằng Ngii, Đái Duy Ban (2000), Hỏa sinh phân tử miễn dịch di ứng, NXB Y học 23 Từ điển bách khoa dược học (1999) NXB Từ điển Bách Khua, tr.630, 24 Phạm Vãn Ty (2001), Miễn dịch học NXB Đại học Quốc gia Hà Nội tr 21-22 25 Đào Thị Vui, Nguyễn Hoàng Anh, Phạm Ngọc Bùng (2003) “Đánh giá tác dụng chống viêm giảm đau trôn thực nghiệm dạng bào chê khác từ cồn xoa bóp”, Tạp chí Dược liệu , lập 8, số 6, trang 180-183 Tài tiêu tiếng Anh 26 Ana Maria Diaz ct al (2000), ‘i n vitro anti-inflammatory activity of iridoids and triterpenoid compounds isolated from Phiiiyrea latifolia L.’\ ỉìiol Pharm BulL Vol.23 No 11, pp 1307-1313 27 Antonio Navarro, Bcatriz Dc Las Hcras and Angcl Villar (2001), “AntiinAammatory and immunomođulating ppropcrlics of a stcrol ừaction from Sideritis foetens Clem.”, Biol Pharm Bu ìì Vol 24, No 5, pp 470-473 28 Dy M Debray-Sachs M Kamoun p., Hamburgcr J (1978), “Effcct of thioglycollate on macrophage lysosomal enzymes.” Biomediãnc 29(5), pp 167170 29 Gcrhard H Vogcl (Ed.) (2002) DruỊỊ discovery and cvơluaiion- pharm acoloỳc assay, Sprínger, 72-771 30 Gurpreet Kaur Sarvvar Alam M and Athar M (2004), “Nimhidin suppresses function of macrophagcs and ncutrophils: revalance to its antiintlammalory mechanism”, Phytothcr Res., 18 pp 419-424 31 Halis Sulevman and Mehmet Emin Buyukokuroglu (2001), “The effects of newly synlhcsizcd pyrazolc derivatives on formaldehyde-, carrugccnan-, and dextraninduccd acuic paw edema in rats” Biol Pharm Bull, Vol.24, No 10 pp 11331136 32 Ilenricks p A et al (1984), “Aggrcgation of human polymorphonuclear leucocytes during phagocytosis of bacieria.", ỉmmunoiơỊỊy, 52(4), pp 671-678 33 Hidco Inouc, Nobuyuki Nagata and Yasuko Koshihara (1995) “Participation of scrotonin in capsaicin-induced mousc car cdcma” The ỉapanese ỉournaỉ