Một số ngun nhân dẫn đến đói nghèo nơng thơn ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh Ths Nguyễn Thị Hằng* Ngày nay, đói nghèo trở thành vấn đề cấp bách nhiều quốc gia giới, đặc biệt nước chậm phát triển phát triển Mỗi quốc gia muốn thực mục tiêu phát triển xã hội bền vững khơng thể khơng giải vấn đề đói nghèo Trong năm qua Việt Nam đạt nhiều thành tựu to lớn xóa đói giảm nghèo, tổ chức quốc tế nước đánh giá cao tâm chống nghèo đói Chính Phủ Việt Nam, cho thấy tính ưu việt chế độ ta phấn đấu mục tiêu người mà Đảng ta xác định: Tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với thực công xã hội Thành phố Hồ Chí Minh nơi khởi xướng tổ chức thành cơng chương trình xóa đói giảm nghèo đồng thời đánh giá địa phương đầu nước phong trào xóa đói giảm nghèo Đạt kết to lớn thành phố thực đồng nhiều giải pháp sở khai thác tốt tiềm mạnh địa bàn Thành phố tập trung giải ba vấn đề lớn là: trợ vốn cho xóa đói giảm nghèo; có phương hướng trợ vốn sách ưu đãi cho người nghèo Trải qua chặng đường 10 năm, chương trình xóa đói giảm nghèo thực trở thành phong trào quần chúng sôi nổi, rộng khắp thành phố nhân rộng nước, tạo chuyển biến tích cực nhiều mặt, đời sống nhân dân ngày cải thiện bước nâng cao Tuy nhiên, tình trạng đói nghèo huyện ngoại thành phân hóa giàu nghèo tầng lớp dân cư, nông thôn thành thị diễn ngày gay gắt Vấn đề tìm nguyên nhân dẫn đến đói nghèo huyện ngoại thành có ý nghĩa quan trọng giúp quyền địa phương nhận thức rõ nhiệm vụ xóa đói giảm nghèo thực chất chiến chống đói nghèo thị, rút ngắn dần khoảng cách giàu nghèo, tiêu chí quan trọng xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh văn minh đại Ở phạm vi viết này, tác giả phân tích số nguyên nhân dẫn đến nghèo đói khu vực ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh Nguồn lực hạn chế nghèo nàn Người nghèo thường thiếu nhiều nguồn lực, họ bị rơi vào vòng luẩn quẩn nghèo đói thiếu nguồn lực Người nghèo có khả tiếp tục nghèo họ khơng thể đầu tư vào nguồn nhân lực họ, đồng thời nguồn vốn nhân lực thấp lại cản trở họ khỏi nghèo đói Người nghèo khu vực ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh đa số sản xuất nơng nghiệp, thiếu vốn nên họ khó có khả hướng tới sản xuất loại trồng, vật ni có giá trị kinh tế cao Thông thường họ lựa chọn phương án sản xuất tự cung, tự cấp, họ giữ phương thức sản xuất truyền thống với giá trị kinh tế thấp, thiếu hội thực phương án sản xuất mang lợi nhuận cao Do theo phương án sản xuất truyền thống nên giá trị sản phẩm suất loại trồng, vật nuôi cịn thấp, thiếu tính cạnh tranh thị trường đưa họ vào vịng luẩn quẩn nghèo khó Thành phố Hồ Chí Minh trung tâm kinh tế khu vực phía Nam nước, địa phương có tốc độ thị hóa nhanh, khơng gian thị ngày mở rộng làm thu hẹp diện tích đất canh tác nông nghiệp Xu hướng tất yếu dẫn tới phận không nhỏ nông dân sống huyện ngoại thành phải chuyển đổi nghề nghiệp, thực tế nông dân biết cách thay đổi “phương thức sản xuất” mình, tức phải tăng suất đơn vị diện tích đất canh tác nhờ áp dụng khoa học kỹ thuật nông nghiệp, chuyển dịch cấu trồng, vật ni có giá trị kinh tế cao, Do đó, phận nơng dân từ lâu gắn với sản xuất nông nghiệp bị đẩy vào cảnh khốn khổ thiếu nguồn lực để sản xuất Một số người khác sau nhận số tiền đền bù từ mảnh ruộng dự án quy hoạch sử dụng sử dụng không hiệu dẫn đến hệ là: Thứ nhất, thoát cảnh đói nghèo thời gian ngắn Khi sử dụng hết số tiền mà họ có bán đất đền bù, giải tỏa họ lại tái nghèo Thứ hai, diện tích đất nơng nghiệp bị thu hẹp số lao động nông nghiệp khơng tìm việc làm mới, thất nghiệp gia tăng họ khó khăn việc tự khỏi đói nghèo Thứ ba, giá đất tăng lên tác động thị hóa, người nông dân bán đất ạt, nhiều nhà xây dựng ngơi nhà người nơi khác đến, có nhiều tiền cịn nơng dân bị đẩy vào sâu đất canh tác thu hẹp lại, người nơng dân khó có hội để trì hoạt động sản xuất nơng nghiệp họ khơng có kế họach sử dụng đồng vốn kiếm từ việc bán đất cách có hiệu cuối cảnh đói nghèo tiếp tục lại với họ Bên cạnh đó, đa số người nghèo chưa có nhiều hội tiếp cận với dịch vụ sản xuất nông nghiệp khuyến nông, khuyến ngư, bảo vệ động, thực vật; yếu tố đầu vào phục vụ cho sản xuất nông nghiệp như: điện, nước, giống trồng, vật ni, phân bón… làm tăng chi phí tính đơn vị giá trị sản phẩm Khả hạn chế vốn người nghèo hội tiếp cận với nguồn vốn tín dụng có giới hạn ngun nhân trì hỗn khả đổi sản xuất, áp dụng khoa học công nghệ, mở rộng sản xuất, tiếp cận thị trường,… Một mặt, khơng có tài sản chấp, người nghèo phải dựa vào tín chấp với khoản vay nhỏ, hiệu thấp làm giảm khả hoàn trả vốn Mặt khác, đa số người nghèo khơng có kế hoạch sản xuất cụ thể sử dụng vốn vay khơng mục đích, họ khó có điều kiện tiếp cận với nguồn vốn tín dụng ưu đãi Nhà nước tổ chức tín dụng Người nghèo cịn thiếu thơng tin pháp luật, sách thị trường làm cho họ nghèo Trình độ học vấn thấp, việc làm thiếu không ổn định Những người nghèo người thường có trình độ học vấn thấp, có hội kiếm việc làm tốt ổn định Mức thu nhập họ đủ để đảm bảo cho nhu cầu dinh dưỡng tối thiểu khơng có điều kiện nâng cao trình độ tương lai để nghèo Theo số liệu điều tra năm 2004 Viện Kinh tế TP.Hồ Chí Minh, mức thu nhập bình qn nhân tháng khu vực nông thôn ngoại thành 726.000 đồng/người/tháng, 54,3% mức thu nhập bình quân chung thành phố(1) Do mức thu nhập thấp nên khả chi cho học hành khu vực ngoại thành thấp nội thành Chi cho học hành bình quân người tháng khu vực nơng thơn 24.785 đồng khu vực thành thị 62.535 đồng Qua số liệu cho thấy người dân khu vực ngoại thành chi cho giáo dục 39,6% khu vực thành thị từ khẳng định người nghèo khu vực nông thôn ngoại thành chi cho học hành Trình độ học vấn thấp khơng ảnh hưởng tới thu nhập mà cịn ảnh hưởng đến định có liên quan giáo dục, sinh đẻ, nuôi dưỡng cái,…ở hệ mà hệ tương lai Suy dinh dưỡng trẻ em trẻ sơ sinh nhân tố ảnh hưởng đến khả đến trường em gia đình nghèo làm cho việc nghèo thơng qua giáo dục đào tạo trở nên khó khăn Học vấn thấp đói nghèo vừa nguyên nhân vừa kết nhau, thường bạn đồng hành miễn cưỡng đáng buồn Đa số người nghèo làm cơng việc nơng nghiệp có mức thu nhập thấp Trình độ chun mơn kỹ thuật người lao động phổ thông khu vực ngoại thành chiếm 92,9% tổng số lao động, khu vực nội thành tỷ lệ 81,3% Ở ngoại thành có 3,1% lao động có trình độ đại học, nội thành người có trình độ đại học đại học chiếm tới 13,2%, điều kiện học tập khó khăn trở ngại lớn người nghèo Trình độ học vấn thấp làm hạn chế khả kiếm việc làm khu vực khác, ngành phi nông nghiệp, công việc mang lại thu nhập cao ổn định Các khu công nghiệp, khu chế xuất khu đô thị ngày phát triển khu vực ngoại thành hội cho người dân sống nơi đồng thời thách thức lớn người nghèo, lẽ trình độ học vấn thấp họ khó tìm việc làm tốt khu cơng nghiệp, khu chế xuất Nếu tìm chỗ làm lao động phổ thông Đây thực tế khơng có khu vực ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh mà thực trạng phổ biến nước Nguyên nhân nhân học Quy mơ hộ gia đình “mẫu số” quan trọng có ảnh hưởng đến mức thu nhập bình qn thành viên hộ Đơng vừa nguyên nhân vừa hệ nghèo đói Tỷ lệ sinh hộ gia đình nghèo khu vực nông thôn thường cao Đông đặc trưng bậc hộ gia đình nghèo Tỷ lệ sinh khu vực ngoại thành năm 2000 19,00/00 quận nội thành tỷ lệ 16,80/00 Năm 2002 tỷ lệ tương ứng ngoại thành thành 17,20/00 nội thành 16,30/00 Nhân bình quân ngoại thành cao nội thành, ngoại thành bình quân 4,69 người/hộ, nội thành 4,63 người/hộ(2) Một nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ sinh cao hộ sống nông thôn mà đặc biệt hộ nghèo họ khơng có kiến thức điều kiện tiếp cận với biện pháp sức khỏe sinh sản Tỷ lệ phụ nữ nghèo đặt vòng tránh thai thấp, tỷ lệ nam giới nhận thức chưa đầy đủ trách nhiệm kế hoạch hóa gia đình sử dụng biện pháp tránh thai chưa cao Mức độ hiểu biết cặp vợ chồng nghèo vệ sinh, an tồn tình dục, mối liên hệ tình trạng nghèo đói, sức khỏe sinh sản gia tăng nhân hạn chế Dân số tăng nhanh, quy mơ gia đình nhiều khu vực ngoại thành áp lực lớn vấn đề giải việc làm xóa đói giảm nghèo đồng thời tỷ lệ người ăn theo cao hộ nghèo nguyên nhân dẫn đến tình trạng nghèo đói họ Gần nhiều điều tra kinh tế xã hội cho thấy, bên cạnh tác động yếu tố kinh tế - xã hội, tốc độ gia tăng dân số nhanh số đông gia đình trở thành lực cản cho vấn đề xóa đói giảm nghèo cấp quốc gia, địa phương hộ gia đình Đặc điểm tự nhiên cấu sản xuất: Do đặc điểm tự nhiên khu vực nơng thơn nói chung ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh nói riêng chủ yếu sản xuất nông nghiệp truyền thống, công nghiệp chưa có điều kiện phát triển mạnh q trình chuyển dịch cấu kinh tế chậm Trong năm gần điều kiện kết cấu hạ tầng khu vực nơng thơn ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh có cải thiện chưa thật trở thành nhân tố quan trọng thúc đẩy trình phát triển kinh tế khơng phát huy hiệu sách xóa đói giảm nghèo quyền thành phố Thực tiễn cho thấy, điều kiện giao thông nông thôn nơi khơng thơng suốt, nơi có kinh tế - xã hội “ốm yếu”, ngược lại giao thông nông thôn thông suốt tạo thuận lợi cho sản phẩm nông nghiệp tiếp cận với thị trường, từ nâng cao đời sống người dân nói chung đăc biệt góp phần xóa đói giảm nghèo Mặt khác, điều kiện tự nhiên khu vực nơng thơn ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh so với nơi khác có nhiều thuận lợi hơn, nhiên người nghèo khu vực khả tiếp cận dịch vụ, sản phẩm, thị trường, khó khăn hơn, khả khỏi cảnh nghèo đói họ trở nên phức tạp Do điều kiện tự nhiên không thuận lợi nội thành, việc đào tạo nguồn nhân lực hay q trình khỏi cảnh nghèo khổ từ việc nâng cao nguồn nhân lực khó khăn, chi phí cao so với khu vực thành thị, hàng hóa họ sản xuất sức cạnh tranh trình vận chuyển Nguy dễ bị tổn thương ảnh hưởng thiên tai rủi ro khác, hộ gia đình nghèo dễ bị tổn thương khó khăn hàng ngày biến động bất thường xảy Đa số người nghèo khu vực sống nghề nông nên dễ bị ảnh hưởng thiên tai, điều kiện thời tiết không thuận lợi cho sản xuất nơng nghiệp Bên cạnh đó, khả đối phó khắc phục rủi ro người nghèo nguồn thu nhập thấp, bấp bênh khả tích lũy nên họ khó có khả chống chọi với biến cố xảy sống (mất mùa, thiên tai, nguồn lao động, sức khỏe, ) Với lực kinh tế mong manh hộ gia đình nghèo khu vực nông thôn, đột biến tạo bất ổn sống họ tất nhiên người nghèo nghèo Ngồi ra, người nghèo chủ yếu sản xuất nông nghiệp, suất thấp khơng có trình độ để áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất Khả nâng cao suất khó khăn áp lực thị hóa ngày mạnh, diện tích đất canh tác ngày thu hẹp Khu vực ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh khơng giải người nghèo địa phương mà phải hứng chịu dòng người nhập cư nơi khác đến người nghèo khơng có việc làm ổn định Do người nghèo khu vực chủ yếu sản xuất nông nghiệp, giá nông sản có xu hướng khơng tăng tăng chậm so với giá sản phẩm công nghiệp, nên cánh kéo giá sản phẩm nông nghiệp công nghiệp ngày doãn tác động tiêu cực đến mức sống người nghèo Những tác động sách vĩ mơ đến người nghèo Thành phố Hồ Chí Minh có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao ổn định thời gian qua nhân tố có ảnh hưởng tích cực đến chương trình xóa đói giảm nghèo thành phố, nhiên trình phát triển mở cửa kinh tế thành phố Hồ Chí Minh tác động tiêu cực đến người nghèo Cơ cấu đầu tư chưa hợp lý, tỷ lệ đầu tư cho nơng nghiệp nơng thơn cịn thấp Vốn đầu tư xây dựng ngành nông lâm thủy sản thành phố năm 2003 chiếm 0,64% tổng vốn đầu tư xây dựng địa bàn chiếm 1% tổng vốn đầu tư xây dựng thuộc ngân sách địa phương Chưa ý đến ngành cơng nghiệp chế biến có quy mô nhỏ khu vực nông thôn, thu hút nhiều lao động Tăng trưởng kinh tế giúp xóa đói giảm nghèo diện rộng, song cải thiện tình trạng người nghèo (về thu nhập, khả tiếp cận thị trường, khoa học công nghệ, phát triển nguồn nhân lực, ) lại phụ thuộc vào loại hình tăng trưởng kinh tế Việc phân phối lợi ích tăng trưởng nhóm dân cư gồm nhóm thu nhập phụ thuộc vào đặc tính tăng trưởng chưa hợp lý Thông thường, người giàu hưởng lợi từ tăng trưởng kinh tế nhiều người nghèo làm tăng thêm khoảng cách giàu nghèo nội thành ngoại thành điều khó tránh khỏi Bất bình đẳng giới, bệnh tật sức khỏe yếu tố đẩy người vào tình trạng nghèo đói trầm trọng Bất bình đẳng giới làm sâu sắc tình trạng nghèo đói tất mặt Ngồi bất cơng mà cá nhân phụ nữ trẻ em gái phải gánh chịu bất bình đẳng cịn tác động bất lợi gia đình Phụ nữ chiếm gần 50% tổng số lao động nơng nghiệp, có khoảng ¼ phụ nữ tham gia lớp tập huấn kỹ thuật nơng nghiệp Phụ nữ có hội tiếp cận với cơng nghệ, tín dụng đào tạo, thường gặp nhiều khó khăn gánh nặng cơng việc gia đình, thiếu quyền định hộ gia đình thường trả cơng thấp nam giới cho công việc Theo UNDP tổng số 1,4 tỷ người nghèo giới có đến 70% phụ nữ Mặt khác, phụ nữ có trình độ học vấn thấp dẫn tới tỷ lệ tử vong trẻ em, trẻ sơ sinh cao khả cho em độ tuổi học đến trường vùng ngoại thành thấp khu vực nội thành Bất bình đẳng giới cịn yếu tố làm gia tăng tỷ lệ sinh, nguyên nhân trực tiếp dẫn đến đói nghèo hộ nơng dân khu vực ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh Vấn đề bệnh tật sức khỏe ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập, chi tiêu việc làm người nghèo lý sau: Thứ nhất, thu nhập thường xuyên từ lao động họ Thứ hai, chịu chi phí cao cách tương đối (so với thu nhập) cho khám, chữa bệnh bao gồm chi phí trực tiếp gián tiếp Do đó, chi phí khám chữa bệnh gánh nặng người nghèo, họ có thu nhập thấp nên việc tích lũy coi khơng có ít, để có tiền trang trải cho việc chữa bệnh buộc họ phải vay mượn, cầm cố tài sản, dẫn đến khả khỏi vịng nghèo đói Vấn đề y tế cung cấp nước cho người nghèo yếu tố có ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng nói chung người nghèo nói riêng, huyện Cần Giờ có khoảng 20% dân số chưa có nước để sử dụng Do vậy, cải thiện điều kiện sức khỏe cho người nghèo yếu tố đảm bảo cho họ thoát nghèo Để thực mục tiêu nâng cao mức sống người dân nói chung xóa đói giảm nghèo, tiếp tục phát huy ba vấn đề đánh giá chìa khóa thành cơng 10trong chương trình xóa đói giảm nghèo thành phố là: trợ vốn cho xóa đói giảm nghèo; có phương hướng trợ vốn sách ưu đãi cho người nghèo Đồng thời khắc phục nguyên nhân dẫn đến đói nghèo nêu trên, quyền thành phố Hồ Chí Minh cần thực đồng số giải pháp sau đây: Thứ nhất, cần nhận thức q trình thị hóa có tính hai mặt, q trình quản lý đô thị cần phải cân nhắc cách thận trọng mang tầm chiến lược, đảm bảo có quy hoạch, có kiểm sốt chặt chẽ, có hệ thống tự phát Mặt khác, cần thấy q trình thị hóa tất yếu khách quan, phù hợp với mục tiêu công nghiệp hóa, đại hóa nơng nghiệp nơng thơn, yếu tố thúc đẩy trình chuyển dịch cấu kinh tế Tuy nhiên, để khắc phục mặt tiêu cực q trình thị hóa, quyền thành phố cần phải có quy hoạch cụ thể thực dự án sử dụng đất nông nghiệp để từ góp phần nâng cao hiệu sản xuất nơng nghiệp Có cấu đầu tư hợp lý cho phát triển nông nghiệp nông thôn, đặc biệt cho đối tượng người nghèo để họ tự nâng cao lực sản xuất mình, sở để họ tự khỏi đói nghèo Thứ hai, tăng cường đào tạo nghề cho niên nông thôn, đặc biệt em gia đình sản xuất nông nghiệp nằm trong khu vực quy hoạch, giải tỏa để thực dự án Nếu làm không tốt việc đào tạo nghề tạo việc làm cho đối tượng nguy tìm ẩn dẫn đến đói nghèo, họ khơng có đất để sản xuất nơng nghiệp, khơng có việc làm ổn định thất nghiệp dẫn đến thu nhập thấp, bạn đồng hành đói nghèo Làm tốt khâu dạy nghề cho niên nông thôn giảm áp lực dân số tăng nhanh khu vực nội thành, người nghèo không bỏ nông thôn thành thị để kiếm việc làm Đây giải pháp có tính định giúp cho người nghèo tự khỏi vịng luẩn quẩn nghèo đói Thứ ba, tuyên truyền giáo dục cho người nghèo tác dụng vấn đề kế hóa gia đình, đặc biệt phụ nữ nghèo, khuyến khích vật cho gia đình sinh con, giáo dục cho họ ý thức tự vươn lên mình, có ý chí làm giàu, nói chất cố hữu người nơng dân Nhà nước có chế độ sách, chương trình cụ thể để chăm sóc sức khỏe cho người nghèo Thứ tư, cung cấp thông tin thị trường nông sản cho người dân, hỗ trợ kỹ thuật nông nghiệp để giúp nông dân nghèo nâng cao giá trị sản lượng đơn vị diện tích đất canh tác Đầu tư sở hạ tầng làng nghề truyền thống cung cấp thông tin để phát triển mở mang làng nghề Hỗ trợ đối tượng người nghèo chuyển dịch cấu trồng, vật nuôi đáp ứng yêu cầu thị trường Thứ năm, sử dụng cách có hiệu dự án tài trợ Nhà nước cho người nghèo, xác định đối tượng hưởng lợi từ dự án nhằm phát huy tác dụng chương trình xóa đói giảm nghèo Cân nhắc kỹ lưỡng sách người nghèo, người nghèo phải đối tượng hưởng lợi từ tăng tưởng kinh tế để thu dần khoảng cách giàu nghèo, bất bình đẳng xã hội, nhiên khơng làm triệt tiêu động lực tầng lớp khác, sách phải đặt mối quan hệ lợi ích kinh tế lợi ích xã hội Mở rộng khả người nghèo tiếp cận dịch vụ tài chính, tín dụng nơng thơn Hồn thiện quy trình cho vay, thủ tục vay, với chế “một cửa” giúp cho người nghèo * Ban Quản lý khoa học – Học viện trị khu vực II (1) Diễn biến mức sống dân cư, phân hóa giàu nghèo giải pháp xóa đói giảm nghèo q trình chuyển đổi kinh tế Việt Nam nhìn từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh, Nxb Lao Động - Xã hội, tr126 (2) Sđd,trang129  ... tương ứng ngoại thành thành 17,20/00 nội thành 16,30/00 Nhân bình quân ngoại thành cao nội thành, ngoại thành bình quân 4,69 người/hộ, nội thành 4,63 người/hộ(2) Một nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ... vực nông thôn ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh có cải thiện chưa thật trở thành nhân tố quan trọng thúc đẩy q trình phát triển kinh tế khơng phát huy hiệu sách xóa đói giảm nghèo quyền thành phố. .. nội thành Bất bình đẳng giới yếu tố làm gia tăng tỷ lệ sinh, nguyên nhân trực tiếp dẫn đến đói nghèo hộ nông dân khu vực ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh Vấn đề bệnh tật sức khỏe ảnh hưởng