1 LỜI MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Trong năm gần đây, kinh tế Việt Nam phát triển theo xu hướng mở cửa hội nhập quốc tế, tỷ giá hối đối đóng vai trò ngày quan trọng việc điều chỉnh quan hệ kinh tế đối ngoại, có ảnh hưởng đến vấn đề kinh tế - xã hội Việt Nam Một tác động rõ tác động đến xuất nhập khẩu, từ ảnh hưởng đến cán cân thương mại, cán cân toán Việt Nam Vì vậy, sách tỷ giá hối đối ln mối quan tâm hàng đầu Chính phủ việc điều hành kinh tế vĩ mô Đối với doanh nghiệp tham gia hoạt động xuất nhập việc hiểu vận dụng tốt tỷ giá hối đoái giúp cho họ có phản ứng kịp thời trước biến động tỷ giá, làm giảm rủi ro kinh doanh Với kiến thức học thực tiễn, định chọn đề tài: “Tác động tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại Việt Nam” Trong luận văn không nghiên cứu đề lý luận tác động tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại, mà phân tích thực tế tác động tỷ giá lên cán cân thương mại Việt Nam qua thời kỳ dựa vào số liệu thu thập giai đoạn (1996-2007) để phân tích định lượng mối quan hệ tỷ giá cân cân thương mại Mục đích nghiên cứu Trên sở nghiên cứu lý thuyết học kinh nghiệm sách tỷ giá số nước, luận văn phân tích tình hình thực sách tỷ giá hối đoái cán cân thương mại Việt Nam thời gian qua, từ có đánh giá, tổng kết, rút kinh nghiệm đưa số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu sách tỷ giá hối đối Việt Nam thời gian tới Đối tượng phạm vi nghiên cứu  Nghiên cứu sở lý luận tác động tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại  Nghiên cứu sách tỷ giá hối đối Việt Nam qua thời kỳ  Nghiên cứu tác động chủ yếu tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại thông qua hoạt động xuất nhập Việt Nam  Đưa kiến nghị nhằm nâng cao hiệu thực thi sách tỷ giá hối đoái thời gian tới Phương pháp nghiên cứu Phương pháp phân tích, tổng hợp, đánh giá, so sánh Đặc biệt, luận văn sử dụng mô hình kinh tế lượng để kiểm định tác động tỷ giá hối đoái lên cán cân thương mại Việt Nam Đóng góp luận văn Qua nghiên cứu lý thuyết thực tiễn luận văn có đóng góp sau:  Hệ thống hóa lý thuyết tác động tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại  Đánh giá tác động tỷ giá hối đoái lên cán cân thương mại Việt Nam thời gian qua  Đề xuất số giải pháp nhằm nâng cao hiệu sách tỷ giá thời gian tới Kết cấu luận văn Luận văn gồm có phần chính: Chương I: Những vấn đề lý luận tác động tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại Chương II: Thực trạng tỷ giá hối đoái cán cân thương mại Việt Nam thời gian qua Chương III: Một số định hướng giải pháp sách tỷ giá hối đối thời gian tới Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Viện Đào tạo Sau đại học, Khoa Kinh tế học, Bộ môn Kinh tế vĩ mô trường Đại học Kinh tế Quốc dân giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi cho tơi q trình học tập, nghiên cứu hồn thành luận văn Đặc biệt, tơi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS TS Nguyễn Văn Cơng hướng dẫn tận tình tỉ mỉ suốt thời gian viết luận văn này! Chương Những vấn đề lý luận tác động tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại 1.1 Một số khái niệm bản 1.1.1 Tỷ giá hối đoái 1.1.1.1 Tỷ giá hối đoái danh nghĩa tỷ giá hối đoái thực tế Trước hết, cần phân biệt tỷ giá hối đoái danh nghĩa tỷ giá hối đoái thực tế Tỷ giá hối đối danh nghĩa (ER) Nhìn chung, nhà kinh tế thống định nghĩa tỉ giá hối đoái tỉ lệ trao đổi tiền hai quốc gia Chẳng hạn, Christopher Pass Bryan Lowes Distionary of Economics cho rằng: “Tỷ giá hối đoái giá loại tiền tệ biểu qua giá tiền tệ khác.” hay Paul Samuelson Kinh tế học viết: “Tỷ giá hối đoái tỷ giá để đổi tiền nước lấy tiền nước khác” Đó thực tỷ giá hối đoái danh nghĩa song phương, khái niệm sử dụng rộng rãi giao dịch hàng ngày cũng phương tiện thông tin đại chúng Ví dụ, Khi đến ngân hàng, bạn thấy tỷ giá đồng đôla Mỹ đồng Việt Nam niêm yết 18.000 đồng/một đơla 1,có nghĩa bạn nhận đôla bạn đưa cho nhân viên ngân hàng 18.000 đồng, ngược lại bạn có 18.000 đồng bạn bán cho ngân hàng đôla Trong thực tế ngân hàng niêm yết giá bán mua đôla khác Sự chênh lệch nguồn lợi nhuận ngân hàng Để đơn giản, bỏ qua chênh lệch Nếu tỷ giá hối đoái thay đổi cho đơla đổi nhiều đồng Việt Nam gọi giảm giá đồng Việt Nam Ngược lại, đơla mua đồng Việt Nam gọi lên giá đồng Việt Nam Ví dụ, giá la tăng từ 18.000 đồng lên 18.500 đồng, đồng Việt Nam coi giảm giá đồng đôla coi lên giá Chúng ta thường nghe thấy phương tiện thơng tin đại chúng nói đồng Việt Nam mạnh hay yếu, điều thường đề cập đến thay đổi tỷ giá hối đoái danh nghĩa Khi đồng tiền lên giá, người ta gọi đồng tiền mạnh mua nhiều ngoại tệ Ngược lại, đồng tiền giảm giá, người ta gọi đồng tiền yếu Tỷ giá niêm yết theo hai cách: trực tiếp gián tiếp Cách thứ nhất, yết giá trực tiếp, có nghĩa giá đồng ngoại tệ tính theo nội tệ tăng lên tỷ giá có nghĩa đồng nội tệ xuống giá Cách thứ hai, yết giá gián tiếp, có nghĩa giá đồng nội tệ đồng ngoại tệ, với hình thức yết giá tăng lên tỷ giá có nghĩa đồng nội tệ lên giá Trong luận văn này, ngầm định sử dụng cách yết giá thứ nhất: tỷ giá hối đoái tính số đơn vị nội tệ đổi lấy đơn vị ngoại tệ ký hiệu ER Tỷ giá hối đoái thực tế (RER) Tỷ giá hối đoái thực tế giá tương đối hàng hoá dịch vụ trao đổi hai nước Nói cách khác, tỷ giá hối đoái thực tế cho biết tỷ lệ mà dựa vào hàng hố nước trao đổi với hàng hoá nước khác Tỷ giá hối đối thực tế đơi gọi tỷ lệ trao đổi Như nước có giao thương với nước giới (có xuất, nhập hàng hố) ngồi việc chịu tác dụng tỷ giá hối đối danh nghĩa chịu tác động tỷ giá hối đoái thực tế, có nghĩa tỷ giá hối đối danh nghĩa điều chỉnh theo lạm phát tương đối nước nước ngồi Ví dụ: giá bán áo sơ mi Mỹ 50đôla, áo sơ mi tương tự Việt Nam giá 450.000 đồng Để so sánh chuyển đồng Việt Nam theo tỷ giá 18.000 đồng/đôla, áo sơ mi Mỹ có giá 900.000 đồng, đem so sánh ta nhận thấy áo sơ mi Mỹ áo sơ Việt Nam Vì nhà kinh tế vĩ mơ quan tâm đến kinh tế với tư cách tổng thể, nên họ ý tới mức giá chung, không xem xét loại giá riêng biệt Do vậy, thay dùng giá áo sơ mi để tính tỷ giá hối đoái thực tế, nhà kinh tế vĩ mô sử dụng số giá nước Công thức tính tỷ giá hối đối thực tế cho quốc gia sau: RER  ER.P * P (1-1) Trong đó:  RER tỷ giá đối đối thực tế  RER tỷ giá đối đoái danh nghĩa  P số giá nước  P* số giá nước Tỷ giá hối đoái thực tế cho biết giá giỏ hàng hố dịch vụ nước ngồi so với giá giỏ hàng hố dịch vụ nước tính theo loại tiền (trong trường hợp tính theo đồng tệ) Khi RER tăng, đồng tệ coi giảm giá thực tế so với đồng tiền nước Khi RER giảm, đồng tệ lên giá thực tế so với đồng tiền nước ngồi Tỷ giá hối đối thực tế nhân tố định nước xuất nhập mặt hàng với số lượng Ví dụ: Việt Nam nhập phơi thép Trung Quốc hay Nhật Bản? Để có định nhà nhập so sánh xem giá phôi thép nước rẻ hơn, thơng qua tỷ giá hối đối thực tế 1.1.1.2 Tỷ giá hối đối bình quân Trong tiểu mục trước, thực bàn tỷ giá hối đoái song phương: mối tương quan tiền hai quốc gia (tỷ giá hối đoái danh nghĩa) hay giá tương đối hàng hai quốc gia (tỷ giá hối đoái thực tế) Với tư cách biến số kinh tế vĩ mô, cần hiểu khái niệm cách xác Trước hết, nhận thấy quốc gia có liên kết thương mại tài với nhiều nước giới đồng tệ chuyển đổi với nhiều đồng tiền khác Ví dụ, đồng Việt Nam (VND) chuyển đổi với yên Nhật (JPY), Bảng Anh (GBP), đô la Mỹ (USD) v.v… Khi nghiên cứu thay đổi tỷ giá, nhà kinh tế thường sử dụng số mang thơng tin trung bình tỷ giá Cũng giống số giá tiêu dùng chuyển nhiều loại giá kinh tế loại giá, số tỷ giá hối đoái chuyển tỷ giá hối đoái khác thành thước đo giá trị quốc tế đồng tệ Trong hầu hết trường hợp, tỷ giá bình quân hiểu số bình quân gia quyền hầu hết tỷ giá song phương quan trọng với mức gia quyền xác định tỷ trọng loại ngoại tệ kim ngạch ngoại thương nước EER = ERi x Wi (1-2) REER = RERi x Wi (1-3) Trong EER REER tỷ giá danh nghĩa tỷ giá thực tế bình quân tương ứng; ERi RERi tỷ giá danh nghĩa tỷ giá thực tế song phương với nước i Wi tỷ trọng thương mại nước i tổng giá trị thương mai nước xét 1.1.1.3 Tỷ giá giao tỷ giá kỳ hạn Ngoài ra, giao dịch tỷ giá hối đối danh nghĩa có phân thành tỷ giá giao (Spot rate) tỷ giá kỳ hạn (forward rate) Tỷ giá giao áp dụng giao dịch ngoại hối thực Ngoài ra, tổ chức kinh tế ký hợp đồng giao dịch ngoại tệ vào thời điểm xác định tương lai với mức tỉ giá xác định từ hôm (tỷ giá kỳ hạn) Thơng thường kỳ hạn tốn là 30 ngày, 90 ngày, 180 ngày, tháng, năm 1.1.1.3 Tỷ giá thức tỷ giá chợ đen Tỷ giá thức tỷ giá NHNN công bố áp dụng giao dịch thức diễn thị trường liên ngân hàng cũng sở để tính thuế xuất nhập hoạt động phủ liên quan đế ngoại hối Tỷ giá chợ đen hình thành thị trường song hành bên hệ thống ngân hàng quan hệ cung cầu thị trường định 1.1.1.4 Các yếu tố chủ yếu định tỷ giá hối đoái Các nhà kinh tế nghiên cứu nhiều yếu tố định tỷ giá hối đoái Hầu hết chứng thực nghiệm cho thấy biến động tỷ giá hối đối mang tính ngẫu nhiên dường khơng thể giải thích biến vĩ mơ mang tính cấu Mục đích tiểu mục phân tích yếu tố định biến động tỷ giá hối đoái dựa cách tiếp cận kinh tế vĩ mơ Mơ hình đơn giản xuất sớm để xác định tỷ giá hối đoái lý thuyết sức mua tương đương (PPP) Theo lý thuyết này, đồng tiền phải có sức mua tất nước Nghĩa là, la Mỹ mua lượng hàng hoá Mỹ Nhật n mua lượng hàng hố Nhật Mỹ Quả thực tên lý thuyết nói rõ nội dung Ngang nghĩa sức mua nói lên giá trị tiền Lý thuyết ngang sức mua phát biểu đơn đồng tiền phải có giá trị thực tế nước Chúng ta cần phân biệt PPP tuyệt đối PPP tương đối Theo lý thuyết PPP tuyệt đối, tỷ giá hối đoái điều chỉnh để đảm bảo cho nước giới Do đó, đồng nội tệ giảm giá so với ngoại tệ mức giá nước tăng lên so với mức giá nước ngồi Tuy nhiên, giả thiết khơng hồn hảo có tồn rào cản tự nhiên nhân tạo thương mại quốc tế chi phí vận tải bảo hiểm quốc tế, thơng tin khơng hồn hảo sách bảo hộ thuế quan hạn ngạch Khi đó, theo lý thuyết PPP tương đối, tỷ giá hối đoái điều chỉnh theo chênh lệch lạm phát nước nước %ΔER =  - * (1-4) đó:  %ΔER phần trăm thay đổi tỷ giá hối đoái   tỷ lệ lạm phát nước  * tỷ lệ lạm phát nước Lý thuyết ngang sức mua mơ hình đơn giản cho biết tỷ giá hối đoái danh nghĩa xác định Lý thuyết giải thích tốt nhiều tượng kinh tế Đặc biệt, giải thích xu hướng dài hạn xuống giá đô la so với Euro lên giá đô la so với đồng yên Đồng thời, lý thuyết giải thích thay đổi lớn tỷ giá hối đối danh nghĩa xảy có lạm phát cao Thế nhưng, lý thuyết ngang sức mua khơng hồn tồn xác Nghĩa là, tỷ giá hối đối khơng thay đổi để đảm bảo đô la ln có giá trị thực tế tất nước thời gian Để biến động tỷ giá hối đoái ngắn hạn, cần sử dụng lý thuyết khác Theo cách tiếp cận cán cân toán tỷ giá hối đoái định giao dịch quốc tế nước giới bên ngồi Do đó, tỷ giá 10 hối đoái điều chỉnh để cân tổng khoản mục có cán cân tốn quốc tế (dòng ngoại tệ chảy vào tạo thành cung ngoại tệ) tổng khoản mục nợ cán cân tốn quốc tế (dòng ngoại tệ chảy tạo thành cầu ngoại tệ) Theo cách tiếp cận tiền tệ tỷ giá hối đoái đơn tương tiền tệ phản ánh mối quan hệ cung cầu tiền tương đối nước nước Khi cung tiền nước tăng cách tương đối so với cung tiền nước ngồi đồng nội tệ giảm giá so với ngoại tệ ngược lại Theo cách tiếp cận cân danh mục đầu tư người dân giữ danh mục đầu tư đa dạng hóa bao gồm chứng khốn tất nước trái phiếu nước trái phiếu nước ngồi thay khơng hồn hảo Nếu cung tài sản nước tăng, nhà đầu tư giữ tài sản nhiều họ có bù đắp khoản thu nhập cao Khi cung trái phiếu nước tăng cách tương đối so với trái phiếu ngoại, khoản bảo hiểm rủi ro tăng lên tài sản nội, điều làm cho đồng nội tệ giảm giá thị trường giao Sự gia tăng lãi suất nước, cắt giảm lãi suất nước ngoài, hay kỳ vọng đồng nội tệ lên giá làm cho nhà đầu tư tái phân bổ danh mục đầu tư họ: chuyển từ trái phiếu ngoại sang trái phiếu nội kết đồng nội tệ lên giá so với ngoại tệ Sự gia tăng cung tiền làm tăng cầu trái phiếu nội trái phiếu ngoại Dư cầu trái phiếu ngoại làm tăng cầu ngoại tệ làm cho đồng nội tệ giảm giá Cuối cùng, gia tăng mức nắm giữ ròng trái phiếu ngoại gây thặng dư tài khoản vãng lai làm tăng cầu trái phiếu nước, làm giảm lãi suất đồng nội tệ lên giá 1.1.1.5 Chính sách tỷ giá hối đoái Mỗi nước giới bắt đầu mối quan hệ kinh tế thương mại mối quan hệ khác với quốc gia phải thiết lập 80 ngoại tệ iii) Làm méo mó phân phối thu nhập, theo hướng mang lợi người sản xuất mặt hàng khơng tham gia vào thương mại quốc tế làm lợi cho ngành dịch vụ Và người dân thành thị hưởng lợi nhiều so với người dân khu vực nơng thơn iv) Cuối cùng, làm ổn định trình chu chuyển vốn nước giới Hiện tượng xảy phần có tình trạng khó khăn cán cân toán: thâm hụt cán cân tài khoản vãn lai lớn nhu cầu vay nợ nước ngồi tăng Tình hình cản trở nên nghiêm trọng hoen tình trạng vốn chạy nước ngoài: đồng nội tệ bị đánh giá q cao, người có điều kiện chuyển vốn ta nước ngồi có động mạnh mẽ thúc đẩy họ làm vậy, họ mua lượng ngoại tệ lớn Ngược lại, nhà đầu tư nước ngồi giảm họ cho đồng nội tệ bị phá giá lúc với quy mô lớn Kết môi trường kinh tế vĩ mô trở nên ổn định, gây bất lợi cho hoạt động sản xuất đầu tư nước Tóm lại việc đồng tiền bị đánh giá q cao có hại cho q trình điều chỉnh cấu, tác động tiêu cực đến sản xuất phân phối thu nhập làm cho tình trạng thiếu ngoại tệ trầm trọng Do đó, Chính sách tỷ giá hối đối cần xây dựng sở kết hợp lợi ích hoạt động xuất nhập khẩu, lợi ích nhóm dân cư, nhằm điều chỉnh cấu theo hướng có lợi cho tăng trưởng chung kinh tế 3.3 Các giải pháp điều chỉnh sách tỷ giá hối đoái Việt Nam thời gian tới: 3.3.1 Xem phá nhẹ biện pháp kích thích xuất khẩu, giảm thâm hụt cán cân thương mại 81 Trong điều kiện nay, sách giảm giá nhẹ đồng Việt Nam tác động tích cực việc cải thiện đồng thời cân bên bên ngoài, khai thác tốt lợi giảm thiểu rủi ro gắn liền với hội nhập kinh tế quốc tế: khuyến khích xuất khẩu, hạn chế nhập khẩu, sử dụng đầy đủ nguồn lực có, làm tăng việc làm, sản lượng thu nhập kinh tế, trì lạm phát mức hợp lý Nhưng tác động phá giá nhiều hạn chế xuất sản phẩm thô (dầu thô, gạo, thủy sản…), sản lượng sản phẩm lệ thuộc nhiều vào trữ lượng, thời tiết…, nên co giãn nguồn cung ứng có thay đổi tỷ giá hối đối, đặc biệt ngắn hạn Trong đó, sản phẩm ngành công nghiệp chế biến thường coi nhạy cảm với biến động tỷ giá hối đối sản phẩm có kim ngạch lớn hàng dệt may, giày dép, điện tử, sản phẩm gỗ,… chủ yếu gia công, lắp ráp, phụ thuộc nặng nề vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, sản phẩm chế biến khác lại chiếm tỷ lệ khiêm tốn tổng kim ngạch xuất khẩu, nên khai thác lợi từ phá Về phía nhập khẩu, thời gian qua Việt Nam nước nhập siêu, doanh nghiệp nước có nhu cầu nhập lớn nguyên, nhiên, vật liệu, máy móc, trang thiết bị, cơng nghệ quản lý v.v… cũng nhạy cảm với biến động tỷ giá hối đối Với kinh tế hóa mức độ cao Việt Nam, việc cải thiện cán cân thương mại phá giá đồng nội tệ hạn chế giá số mặt hàng khơng thể thương mại tính đơla giá nội địa chúng cũng tự động điều chỉnh theo biến động tỷ giá hối đoái như: giá cho thuê; tiền lương cơng ty liên doanh trả tính đơla, phần thu nhập cơng nhân cơng ty số hóa theo tỷ giá hối đối Trước thực trạng đó, hy vọng cán 82 cân thương mại cải thiện đáng kể thực phá giá thực tế18 Thực tế cho thấy lạm phát thường kèm với sách phá giá làm tăng giá nước máy móc, thiết bị, nguyên, nhiên, vật liệu sản phẩm trung gian nhập khác Ảnh hưởng đặc biệt quan trọng nhập Việt Nam chiếm tới 91% (năm 2008) Trong bối cảnh đó, hiệu phá giá danh nghĩa cải thiện khả cạnh tranh quốc tế hàng Việt Nam bị hạn chế phần Hiện nay, tăng xuất Việt Nam bị hạn chế nhiều trình độ tiếp thị yếu kém, chất lượng hàng hóa thấp, chưa có thương hiệu thị trường quốc tế với tư cách nước sau, Việt Nam không dễ dàng chen chân cào thị trường mà nhà cung cấp có truyền thống lâu đời giới kiểm soát Xét mặt tâm lý, phá giá mạnh đồng Việt Nam có tác động khơng tốt đến lòng tin dân chúng đồng tiền Việt Nam sách tiền tệ Việt Nam Một sách khơng ổn định khó khuyến khích nhà đầu tư nước bỏ vốn để kinh doanh sản xuất thay đầu vào bất động sản hay chuyển sang giữ vàng đôla Mỹ Mặt khác, tình hình thực tế Việt Nam, cá nhân phép giữ ngoại tệ gửi tiết kiệm trực tiếp ngoại tệ, giá ngoại tệ tăng mạnh gây sức ép tâm lý khiến người dân chuyển mạnh cấu tài sản từ tài sản định danh đồng nội tệ sang tài sản định danh ngoại tệ mạnh, làm cho cầu ngoại tệ tăng cách giả tạo động nội tệ giá cao so với mục tiêu mà chuyên gia tiền tệ đưa Niềm tin công chúng vào đồng nội tệ bị tổn thương, 18 Phá giá danh nghĩa đơn việc Chính phủ chủ động giảm giá đáng kể đồng nội tệ so với một giỏ ngoại tệ mạnh, phá giá thực tế có nghĩa làm cho hàng nước trở nên rẻ cách tương đối so với giá hàng ngoại 83 chức phương tiện toán bảo tồn giá trị bị xói mòn thành tựu ổn định kinh tế vĩ mô mà tốn bao cơng sức tạo dựng bị đe dọa Phá giá tiền tệ gây thiệt hại kinh tế cho hoạt động sản xuất kinh doanh có liên quan đến vay tiền ngoại tệ Các khoản nợ nước ngồi tính đồng nội tệ tự động tăng theo tỷ giá hối đối Chính phủ doanh nghiệp có khoản vay ngoại tệ phải dành phần lớn thu nhập để toán khoản nợ nước ngồi kết tài họ thêm căng thẳng Dựa tình hình thực tế Việt Nam kinh nghiệm nước, Việt Nam không nên phá giá mạnh động nội tệ Tuy nhiên, chủ động giảm giá nhẹ đồng tiền Việt Nam để nâng cao sức cạnh tranh quốc tế hàng Việt Nam vốn yếu thị trường nước nước 3.3.2 Tập trung quản lý ngoại tệ vào đầu mối NHNN nhằm thực sách tiền tệ quốc gia, bảo toàn dự trữ ngoại hối Nhà nước, đảm bảo khả toán quốc tế, tạo điều kiện để NHNN tăng lượng ngoại tệ Nhà nước tương xứng nhịp độ tăng kim ngạch xuất nhập khối lượng ngoại tệ có thị trường Thực tốt chức quản lý điều hành thị trường ngoại tệ, nâng cao khả can thiệp vào thị trường cần thiết sẵn sàng đối phó với âm mưu kích động yếu tố đầu thị trường; thực phối hợp, triển khai chế mua bán khoản thu chi ngoại tệ từ Ngân sách Nhà nước, theo đó, khoản thu ngoại tệ Chính phủ nên chuyển sang đồng Việt Nam, có phát sinh khoản thu Ngân sách Nhà nước ngoại tệ Bộ Tài bán lại tồn số ngoại tệ cho NHNN, có nhu cầu chi Ngân sách Nhà nước ngoại tệ để trả nợ nước ngoài, Bộ Tài mua từ NHNN, NHNN có trách nhiệm đáp ứng ngoại tệ cho Ngân sách Nhà nước 84 3.3.3 Thực chế độ tỷ giá đa ngoại tệ Xác định cấu dự trữ ngoại tệ hợp lý sở đa dạng hoá rổ ngoại tệ mạnh tiền nước có nhiều quan hệ thương mại đầu tư với Việt Nam như: Euro, Đô la Mỹ, Yên Nhật, Nhân dân tệ để làm cho việc ấn định tỷ giá đồng Việt Nam, giảm bớt sức ép lên tỷ giá đồng Việt Nam với rổ ngoại tệ tạo điều kiện để Nhà nước chủ động linh hoạt việc bố trí có lợi phương tiện toán quốc tế, cân đối cấu khoản nợ có liên quan tới luồng dịch chuyển ngoại tệ từ thương mại, kiều hối đầu tư trực tiếp, vừa phân tán rủi ro tỷ giá, giảm thiểu phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ nhằm tăng tính ổn định tỷ giá hối đối danh nghĩa 3.3.4 Từng bước nới rộng biên độ tiến tới loại bỏ hoàn toàn biên độ dao động hội đủ điều kiện cần thiết kinh tế xã hội Thực chủ trương Đảng là: “Tiếp tục thực sách ty giá hối đoái linh hoạt theo nguyên tắc thị trường với biên độ mở rộng phù hợp với mức độ mở cửa thị trường tài lực kiểm soát NHNN, tiến tới thực chế tỉ giá hối đối thả có kiểm sốt” 19 NHNN tiến hành can thiệp thị trường ngoại hối thông qua công cụ trực tiếp gián tiếp để tỷ giá biến động có lợi cho mục tiêu phát triển kinh tế, đồng thời khuyến khích đẩy mạnh hoạt động kinh doanh ngoại tệ, tạo dễ dàng việc mua bán, trao đổi ngoại tệ, làm cho chủ thể yên lòng chuyển đổi đồng Việt Nam sang ngoại tệ, giảm tỷ lệ ngoại tệ tài khoản tiền gửi cải cách hệ thống tốn, khuyến khích người dân mở tài khoản séc cá nhân toán qua hệ thống ngân hàng, đồng thời 19 Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X Đảng Báo điện tử Đảng cộng sản Việt Nam 85 đẩy mạnh tổ chức thực mạng lưới thu đổi ngoại tệ cho nhu cầu toán xuất nhập khẩu, khoản tốn dịch vụ cho người nước ngồi làm việc, du lịch Việt Nam… Được xem nhân tố vô nhạy cảm, có tác động sâu rộng tới mặt đời sống kinh tế - xã hội quốc gia, tỷ giá cũng xem cầu nối quan trọng kinh tế nước với kinh tế khu vực kinh tế bên ngồi thơng qua hoạt động thương mại, đầu tư tài quốc tế, đó, việc sâu nghiên cứu để có sở vững nhằm định hướng sách đề xuất giải pháp hồn thiện chế điều hành tỷ giá hối đoái vấn đề quan trọng Sử dụng tỷ cơng cụ hữu hiệu, qua đạt vị cao quan hệ thương mại, đầu tư tài quốc tế; bước tạo lập điều kiện cần thiết chuyển sang vận hành khn khổ sách tiền tệ hướng đến lạm phát mục tiêu, đảm bảo cân bên cân bên phát triển kinh tế cũng thực cho mục tiêu Đảng đề là: “Đổi sách quản lý ngoại hối theo hướng tự hố hồn tồn giao dịch vãng lai, bước mở cửa giao dịch vốn; thu hẹp tiến tới xố bỏ tình trạng sử dụng ngoại tệ làm phương tiện toán lãnh thổ Việt Nam.”20 3.3.5 Chính sách tỷ giá hối đối cần phải đồng với sách kinh tế vĩ mơ khác Chính sách tỷ giá coi phù hợp với quốc gia cần phải có phối hợp với sách kinh tế vĩ mơ khác sách tài khóa sách tiền tệ Trong Nghị Đảng toàn quốc lần thứ IX vạch ra: cần phối hợp sách với phương châm tiếp tục đổi lành mạnh hố hệ thống tài chính, tiền tệ 20 Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X Đảng Báo điện tử Đảng cộng sản Việt Nam 86 Chính sách tiền tệ thực qua công cụ như: lãi suất chiết khấu, dự trữ bắt buộc nghiệp vụ thị trường mở Tuy nhiên nghiệp vụ thị trưởng mở công cụ quan trọng tác động trực tiếp đến lượng tiền cung ứng, định đến thành bại sách tiền tệ quốc gia, bên cạnh tham gia tích cực vào việc hỗ trợ sách tỷ giá cần thiết Chẳng hạn phá giá tăng cung nội tệ, dẫn đến nguy tạo lạm phát Để giảm lạm phát Chính phủ tiến hành bán hàng hóa giao dịch thị trường mở (trái phiếu), từ giảm cung nội tệ lạm phát cũng giảm theo Chính sách tỷ giá cũng chịu tác động sách lãi suất nói lãi suất tỷ giá có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, ảnh hưởng lẫn tác động lên hoạt động kinh tế Nếu điều hành tỷ giá lãi suất không đồng dẫn tới đồng nội tệ bị giá hay nguy lạm phát, “chảy máu” ngoại tệ… Do sách tỷ giá hối đối sách lãi suất cần xử lý đồng phù hjợp với thực trạng kinh tế thời kỳ định Tóm lại, sách tỷ giá hối đối Việt Nam thời gian tới phải phối hợp đồng với sách quản lý vĩ mơ khác đem lại hiệu cao cho kinh tế Để thực mục tiêu sách Đảng, Chính phủ cần phải có cải cách việc điều hành sách tỷ giá cho phù hợp với tình hình thực tế đất nước 3.3.6 Vận dụng công cụ sử dụng dự báo tỷ giá để phòng ngừa hạn chế rủi ro Trong điều kiện tỷ giá tiềm tàng nhiều nhân tố bất ổn cần phải gấp rút triển khai cơng cụ phòng ngừa rủi ro Chính phủ cho phép NHTM thực công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ hợp 87 đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai, quyền chọn tiền tệ Vấn đề NHTM doanh nghiệp doanh nghiệp xuất nhập doanh nghiệp có thu, chi ngoại tệ phải nhanh chóng sử dụng cơng cụ để phòng ngừa rủi ro tỷ giá Hoạt động dự báo có tầm quan trọng lớn việc phòng ngừa rủi ro đầu NHNN sử dụng nhân tố thuyết PPP, hiệu ứng Fisher quốc tế để dự báo Ngoài ra, NHNN cần theo dõi, phân tích diễn biến thị trường tài quốc tế cách có hệ thống để có sở vững cho đánh giá, dự báo vận động đồng tiền chủ chốt (Euro, GBP, JPY…) 88 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ Qua nghiên cứu tác động tỷ giá hối đoái lên cán cân thương mại, rút kết luận sau: Trong trình hội nhập kinh tế quốc tế, Việt Nam phải đối mặt với nhiều thách thức Đó thách thức xảy Việt Nam thực thi tự hoá tài khoản vãng lai tài khoản vốn Để làm điều đòi hỏi phối hợp nhiều yếu tố, có yếu tố tỷ giá Tỷ giá hối vai trò biến số kinh tế vĩ mô quan trọng sử dụng công cụ hữu hiệu nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội Nó tác động đến tăng trưởng kinh tế, đến giá hàng hoá, đến thâm hụt hay thặng dư cán cân toán vãng lai, mà cụ thể cán cân thương mại nghiên cứu Luận văn phân tích thực trạng sách tỷ giá hối đoái cán cân thương mại Việt Nam qua thời kỳ Nhìn cách tổng thể, sách tỷ giá Việt Nam có đóng góp như: mục tiờu sách tỷ giá đưa tỷ giá sát với tỷ giá thị trường; can thiệp Nhà nước lĩnh vực tỷ giá giúp cho tỷ giá biến động theo hướng dự đốn được, khơng gây cú sốc lớn gây ảnh hưởng lâu dài đến tâm lý chung Những đóng góp có có tác động tích cực việc ổn định kinh tế - xã hội, thúc đẩy tăng trưởng, bước nâng dần khả cạnh tranh quốc tế hàng Việt Nam Bên cạnh thành cơng, có số điểm cần lưu ý sách tỷ giá giai đoạn vừa qua: việc điều hành sách tỷ giá thụ động chưa có định hướng dài hạn; đồng ngoại tệ mạnh khác dần khẳng định vị trí thị trường ngoại hối quốc tế đồng Việt Nam thời gian qua có có xu hướng “neo” vào đồng USD 89 Dựa vào kết mơ hình kinh tế lượng ảnh hưởng tỷ giá đến biến số kinh tế vĩ mô xuất khẩu, nhập khẩu, GDP (1996-2007) cho thấy: mức độ ảnh hưởng tỷ giá đến biến số vĩ mô thay đổi theo thời kỳ, phụ thuộc nhiều vào thay đổi môi trường kinh tế thể chế trị nước cũng biến động môi trường kinh tế quốc tế C ụ thể là: Thứ nhất, xuất nhập chịu ảnh hưởng tỷ giá, GDP thực tế Việt Nam Mỹ, giá dầu giới Thứ hai, hệ số co giãn xuất theo tỷ giá có xu hướng tăng lên rõ rệt qua giai đoạn Điều phản ánh khả tăng xuất thông qua sách phá giá Đối với nhập khẩu, cũng tăng cũng tăng lên; Thứ ba, điều kiện Marshall-Lerner thoả mãn hàm ý sách giảm giá đồng Việt Nam có tác dụng cải thiện cán cân thương mại thời kỳ 1996-2007 Song tác động tỷ giá hối đối đến cán cân thương mại khơng có ý nghĩa thống kê, nên việc giảm giá VND so với đồng USD phải cân nhắc kỹ lưỡng Trên sở lý thuyết, từ kết phân tích định tính phân tích định lượng cú kết luận sau: - Trong quan hệ kinh tế quốc tế thời kỳ hội nhập, tỷ giá hối đoái cần sửa dụng cơng cụ để điều chỉnh mối quan hệ - Trong thời gian tới, Việt Nam cần thực chế độ tỷ giá hối đoái thả cú quản lý, Nhà nước tác động cần thiết nhằm hạn chế biến động bất lợi tỷ giá hối đối Trước mắt, Nhà nước chủ động điều chỉnh tỷ giá hối đoái theo hướng giảm nhẹ giá đồng Việt Nam nhằm cải thiện khả cạnh tranh quốc tế hàng Việt Nam trì ổn định kinh tế vĩ mô - Để nâng cao hiệu lực hiệu sách tỷ giá hối đối Việt Nam thời gian tới, số giải pháp khác cần thực như: 90 bước thực chế độ lưu hành tiền Việt Nam lãnh thổ Việt Nam tạo điều kiện để tiền Việt Nam chuyển đổi được; hoàn thiện thị trường ngoại hối; có phối hợp đồng sách tỷ giá với sách kinh tế vĩ mô khác Với việc nghiên cứu tác động tỷ giá hối đoái lên cán cân thương mại gian vừa qua, hy vọng rằng: việc áp dụng chế độ tỷ giá hối đoái phù hợp giúp cho Việt Nam cải thiện cán cân thương mại thời gian tới Qua nghiên cứu thực trạng sách tỷ giá cán cân thương mại Việt Nam thời gian qua, luận văn đưa giải pháp nhằm hồn thiện sách tỷ giá, đặc biệt sách tỷ giá hối đối tác động lên cán cân thương mại phá giá tiền tệ để tạo điều kiện cho xuất Vì thời gian có hạn hạn chế số liệu cho phần mơ hình kinh tế lượng, nên khơng thể tránh khỏi thiếu sót chắn nhiều vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu để không ngừng hồn thiện sách tỷ giá hối đối Em mong nhận góp ý kiến thầy giáo để luận văn hồn chỉnh 91 Tài liệu tham khảo tiếng việt B Thng mại (2000), Chiến lược phát triển xuất thời kỳ 20012010, Hà Nội Lê Hữu Nghĩa, Lê Danh Vĩnh (2006), Thương mại Việt Nam 20 năm đổi mới, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội Lê Quốc Lý (2004), Quản lý ngoại hối điều hành tỷ giá hối đoái Việt Nam, NXB Thống Kê Hà Nội Lê Quốc Lý (2004), Tỷ giá hối đoái vấn đề lý luận thực tiễn điều hành Việt Nam NXB Thống kê Hà Nội Lê Văn Châu (1996), ”Chính sách tỷ giá hối đối: Những gợi ý từ kinh nghiệm quốc tế thực tiễn nước ta.” Tạp chí Ngân hàng, (10), tr.2-6 Nguyễn Thị Hiền (1995), ”CHính sách tỷ giá hối đối chiến lược kinh tế hướng ngoại Việt nam, Nghiên cứu Kinh tế, (207), tr.22-30 Nguyễn Thị Thư (2000), ” Điều hành sách tỷ giá hối đối Trung Quốc trình chuyển đổi kinh tế Một số kinh nghiệm cho Việt Nam”, Nghiên cứu Trung Quốc, 4(32), tr 14-22 Nguyễn Thị Thư (2000), ”Kinh nghiệm điều hành sách tỷ giá hối đốt rút từ khủng hoảng tài tiền tệ”, Những đề kinh tế giới, 3(65), tr 11-16 Nguyễn Thị Thư (2000), ”Tác động tỷ giá hối đoái đến tài khoản vãng lai Việt nam thời gian 1991-200”, Nghiên cứu kinh tế, (271), tr 24-29 10 Nguyễn Trọng Tài (2009), ”Chính sách tỷ giá hối đoái - đế lý luận kinh nghiệm điều hành từ nước”, Nghiên cứu kinh tế, (368), tr 21-33 11 Nguyễn Văn Lịch (2006), Cán cân thương mại nghiệp CNH, HĐH Việt Nam, Nxb Lao động- Xã hội Hà Nội 92 12 Nguyễn Văn Tiến (2002), Thị trường ngoại hối Việt Nam tiến trình hội nhập quốc tế, NXB Thống kê Hµ Néi 13 Nguyễn Văn Tiến (2003), Tài quốc tế đại kinh tế mở, Nxb Thống kê, H Ni 14 Nguyễn Thị Quy (2008), Biến động tỷ giá ngoại tệ (đồng USD, EUR) hoạt động xuất khÈu Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi 15 Ngun Văn Công (2003), Chính sách tỷ giá hối đoái tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ ë ViƯt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 16 Phm Th Hong Anh (2009), ”Chế độ tỷ giá Singapore Trung Quốc Lý thuyết thực tế gợi ý cho Việt Nam”, Tạp chí Ngân hàng, ( ), tr 17 Tổng cục thống kê (2001), Tình hình kinh tế - xã hội Việt Nam 10 năm 1991-2000, Nxb Thống kê Hà Nội 18 Tổng cục Thống kê (2006), Xuất nhập hàng hoá Việt Nam 20 năm đổi mới, Nxb Thống kê, Hà Nội 19 Tổng cục Thống kê (2009), Niên Giám Thống kê 2008, Nxb Thống kê Hà Nội 20 Tổng cục Thống kê(2008), Niên Giám Thống kê 2007, Nxb Thống kê Hà Nội 21 Thu Nga (2002), ”Cải cách tỷ giá hối đoái Trung Quốc học kinh nghiệm cho Việt Nam, Thông tin tài chính, (1+2), tr53-55 22 Trọng Hồ (2006), ”tác động tỳ giá hối đoái đến cán cân thương mại tăng trưởng kinh tế”, Tạp chí Thương mại, (48), tr 3-5 23 Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (2002), Khả chịu đựng thâm hụt cán cân toán vãng lai việt Nam Nxb Lao động, H Ni 24 Viện IMF (1995), Các quan điểm sách tỷ giá hối đoái, Nxb Thống kê, Hà Nội 93 25 Viện nghiên cứu Thơng mại (1998), Khủng hoảng Tài - Tiền tệ Châu á, nguyên nhân học, Nxb Chính trị Quốc gia, Hµ Néi tiÕng anh 26 Balassa.B (1987), Effects of exchange rate change in developing countries, Indian Journal of Economics, LXVIII part 2, (269) 27 Engle, R F., vµ C W J Granger (1987), “Co-integration and Error Correction: Representation, Estimation, and Testing”, Econometrica, 55 (3), tr 251-76 28 IMF (1996), Does the Exchange Rate regime Mater for Inflation and Growth", Washington DC 29 IMF, (1997), World Economic Outlook, Washington DC October 30 Koray.F.(1990), "The Trade Balance and the Exchange Rates", Journal of Macroeconomics 12 Spring 31 Nguyen Thi Hien (1995), "The exchange Rate Policy and Vietnam's Outward Looking Strategy", Vietnam Economic Review 32 Nguyen Van Luong, Nguyen Thi Nhung (1997), "Change in VND and the Devaluation of Currency", Vietnam Economic Review 33 Pham Ngoc Long (1998), "The Stabilizing Exchange Market", Vietnam Economic Review Website - www.economy.com.vn - www.imf.org - www.wto.org Foreign 94 - www.sbv.gov.vn - www.mof.gov.vn - www.mot.gov.vn - www.gso.gov.vn - www.vnexpress.net - www.vnn.vn - www.unctad.org ... Nghiên cứu sở lý luận tác động tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại  Nghiên cứu sách tỷ giá hối đối Việt Nam qua thời kỳ  Nghiên cứu tác động chủ yếu tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại thông... thuyết tác động tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại  Đánh giá tác động tỷ giá hối đoái lên cán cân thương mại Việt Nam thời gian qua  Đề xuất số giải pháp nhằm nâng cao hiệu sách tỷ giá thời... nên cán cân thương mại cũng thường xuyên thay đổi Trong mục 1.2 sâu phân tích tác động thay đổi tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại quốc gia 1.2 Tác động tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại