Tội mua bán trái phép chất ma túy theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Nam Định (tt)

Tình hình nghiên cứu đề tài Hành vi mua bán trái phép chất ma túy đã được đề cập trong một số công trình nghiên cứu khoa học về luật hình sự, trong các bình luận khoa học về luật hình s

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN GIANG NAM

TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT MA TÚY THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN

Công trình được hoàn thành tại: Học viện Khoa học xã hội

Vào hồi: ……giờ…….ngày……tháng… năm ……

Có thể tìm hiểu luận văn tại: Thư viện Học viện Khoa học xã hội

MỞ ĐẦU

1 Tính cấp thiết của đề tài

Pháp luật hình sự Việt Nam đối với tội phạm về ma túy luôn được sửa đổi bổ sung với hướng ngày càng cụ thể hơn nhằm đáp ứng yêu cầu của cuộc đấu tranh phòn chống tội phạm này Mặc dù đã có nhiều cố gắng về mặt lập pháp, đưa ra các chế tài nghiêm khắc được quy định trong BLHS nhằm khẳng định chính sách hình sự của Nhà nước trong việc đấu tranh, ngăn chặn phòng, chống các tội phạm về

ma túy Tuy nhiên, trong bối cảnh đất nước chuyển sang cơ chế thị trường, diễn biến của tình hình tội phạm về ma túy hết sức phức tạp, ngày càng gia tăng, gây mất ổn định trật tự an ninh xã hội

Những năm qua các cơ quan pháp luật của tỉnh Nam Định

đã tích cực đấu tranh nhằm ngăn chặn các hành vi mua bán trái phép chất ma túy và đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận Tuy nhiên với diễn biến phức tạp của loại tội phạm này, việc điều tra, truy tố, xét xử các tội phạm mua bán trái phép chất ma túy vẫn còn những hạn chế nhất định như chưa kịp thời, chưa toàn diện và từ đó mới chỉ đáp ứng phần nào công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm Bởi vậy

mà tội phạm về mua bán trái phép chất ma túy ở tỉnh Nam Định vẫn diễn biến phức tạp, gây dư luận xấu trong nhân dân, làm giảm lòng tin của quần chúng nhân dân đối với pháp luật, ảnh hưởng tới an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở tỉnh Nam Định

Từ thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử tội phạm mua bán trái phép chất ma túy của các cơ quan pháp luật tỉnh Nam Định trong thời gian qua vẫn còn hạn chế, bất cập Vì vậy việc nghiên cứu thực tiễn tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Nam Định là một việc làm cần thiết, có ý nghĩa rất quan trọng cả về lý luận và thực

tiễn, nên tác giả chọn đề tài: "Tội mua bán trái phéo chất ma túy theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Nam Định" làm

luận văn thạc sĩ Luật học

2 Tình hình nghiên cứu đề tài

Hành vi mua bán trái phép chất ma túy đã được đề cập trong một số công trình nghiên cứu khoa học về luật hình sự, trong các bình luận khoa học về luật hình sự, các luận văn thạc sĩ, tiến sĩ của một số tác giả nghiên cứu các nội dung liên quan đến đề tài tội phạm

về ma túy trên các phương diện khác nhau như Phát hiện và điều tra các tội phạm về ma túy; Các tội phạm về ma túy: Cơ sở lý luận và thực tiễn; Phát hiện và điều tra tội phạm tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy của lực lượng Cảnh sát nhân dân; Đấu tranh phòng chống các tội phạm ở Việt Nam Tuy nhiên, chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu chuyên sâu về tội mua bán trái phép chất ma túy từ thực tiễn tỉnh Nam Định dưới góc độ pháp lý hình sự, cụ thể hơn là chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập vấn

đề định tội danh tội cũng như vấn đề quyết định hình phạt đối với tội mua bán trái phép chất ma túy từ thực tiễn tỉnh Nam Định

Để đấu tranh phòng, chống có hiệu quả tội phạm này cũng như xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội, thì không chỉ nghiên cứu tội mua bán trái phép chất ma túy dưới góc độ tội phạm học mà còn phải nghiên cứu cả dưới góc độ luật hình sự và tố tụng hình sự từ đó tìm ra những hạn chế, bất cập trong việc áp dụng pháp luật hình sự về tội mua bán trái phép chất ma túy trong công tác đấu tranh, ngăn chặn phòng, chống loại tội phạm, làm cơ sở thống nhất cho việc hoàn thiện pháp luật hình sự

3 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

- Mục đích nhiên cứu: Trên cơ sở phân tích khái niệm, các dấu hiệu pháp lý và hình phạt của tội mua bán trái phép chất ma túy theo pháp luật hình sự Việt Nam; thực tiễn định tội danh và quyết định hình phạt đối với tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Nam Định Luận văn đề xuất các kiến nghị để hoàn thiện các quy định về tội mua bán trái phép chất ma túy theo BLHS

- Nhiệm vụ nghiên cứu:

+ Tìm hiểu lịch sử quy định và hoàn thiện các quy phạm pháp luật hình sự Việt Nam về tội mua bán trái phép chất ma túy

+ Phân tích khái niệm và các dấu hiệu pháp lý của tội mua bán trái phép chất ma túy theo pháp luật hình sự Việt Nam

+ Phân tích thực tiễn định tội danh và quyết định hình phạt đối với tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Nam Định

+ Các yêu cầu và giải pháp đảm bảo định tội danh và QĐHP đối với tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Nam Định

4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Luận văn lấy các quan điểm khoa học pháp lý hình sự, các quy định của BLHS, thực tiễn định tội danh

và QĐHP đối với tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Nam Định để nghiên cứu các vấn đề thuộc nội dung của luận văn

- Phạm vi nghiên cứu: Đề tài được nghiên cứu tội mua bán trái phép chất ma túy dưới góc độ khoa học luật hình sự và tố tụng hình sự, các số liệu phục vụ nghiên cứu đề tài được tác giả luận văn thu thập thống kê trên địa bàn tỉnh Nam Định trong giai đoạn từ năm

2012 đến năm 2016

5 Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng ta về Nhà nước và pháp luật

Để hoàn thành đề tài, tác giả đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu đặc thù như: diễn giải, phân tích, quy nạp, thống kê; phương pháp tổng hợp và phương pháp so sánh, tranh thủ ý kiến chuyên gia để giải quyết những vấn đề khoa học được đặt ra từ nội dung đề tài

Để thực hiện yêu cầu đặt ra của đề tài, tác giả còn nghiên cứu toàn bộ các bản án hình sự xét xử về tội mua bán trái phép chất ma túy của ngành Tòa án nhân dân (TAND) tỉnh Nam Định; các bản Cáo trạng của Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) tỉnh Nam Định giai đoạt

từ năm 2012 đến năm 2016

6 Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Luận văn là một công trình nghiên cứu việc thực hiện pháp luật thuộc chuyên ngành khoa học pháp lý hình sự vào hoạt động định tội danh và QĐHP tội mua bán trái phép chất ma túy của các cơ quan tiến hành tố tụng Là minh chứng thiết thực cho việc nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật trong hoạt động định tội danh, QĐHP tội mua bán trái phép chất ma túy, góp phần chống oai, sai và bỏ lọt tội phạm

Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học pháp lý hình sự

7 Cơ cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm ba chương:

Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về tội mua bán trái phép chất ma túy theo pháp luật hình sự Việt Nam

Chương 2: Định tội danh và quyết định hình phạt đối với tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Nam Định

Chương 3: Các yêu cầu và giải pháp bảo đảm định tội danh

và quyết định hình phạt đối với tội mua bán trái phép chất ma túy từ thực tiễn tỉnh Nam Định

Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ TỘI MUA

1985 ra đời đến khi ban hành BLHS năm 1999; giai đoạn từ khi ban hành BLHS năm 1999 đến khi ban hành BLHS năm 2015 và được sắp xếp như sau:

1.1.1 Giai đoạn trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm

1.2.1 Khái niệm chất ma túy

Trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc những quan điểm khác nhau

về khái niệm chất ma túy, có thể đưa ra định nghĩa khoa học của khái niệm chất ma túy như sau:

Chất ma tuý là chất gây nghiện, chất hướng thần được quy định trong danh các danh mục do Chính phủ ban hành

Chất gây nghiện là chất kích thích hoặc ức chế thần kinh, dễ gây tình trạng nghiện đối với người sử dụng

Chất hướng thần là chất kích thích, ức chế thần kinh hoặc gây ảo giác, nếu sử dụng nhiều lần có thể dẫn tới tình trạng nghiện với người sử dụng

1.2.2 Khái niệm tội mua bán trái phép chất ma túy theo pháp luật hình sự Việt Nam

Tác giả luận văn đã đưa ra khái niệm về tội phạm theo quy định tại Điều 8 Bộ luật hình sự của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1999, đồng thời chỉ ra điểm mới về tội phạm quy định tại Điều 8 BLHS năm 2015, đó là: BLHS năm 2015 đã mở rộng phạm vi chủ thể tội phạm, bổ sung pháp nhân thương mại trong một

số trường hợp cũng là chủ thể của tội phạm

Trên cơ sở đó, tác giả đã đưa ra các khái niệm về mua bán trái phép chất ma túy

1.2.3 Các dấu hiệu pháp lý của tội mua bán trái phép chất

ma túy

Luận văn phân tích đặc trưng CTTP của tội phạm mua bán trái phép chất ma tuy dựa trên các yếu tố CTTP được quy định trong BLHS, đó là:

* Khách thể của tội mua bán trái phép chất ma túy là những quan hệ xã hội được Luật hình sự bảo vệ, đó là chế độ thống nhất quản lý của Nhà nước về chất ma túy

* Mặt khách quan của tội mua bán trái phép chất ma túy thể hiện cụ thể về tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội, đó là những hành vi vi phạm các quy định của Nhà nước về chế độ thống nhất quản lý các chất ma túy

* Chủ thể của tội mua bán trái phép chất ma túy: Chủ thể của tội mua bán trái phép chất ma túy phải là một người có đủ năng lực TNHS và đạt độ tuổi nhất định Đối với tội phạm mua bán trái phép chất ma túy thì đây là loại tội phạm mà theo phân loại tội phạm của BLHS thì thuộc loại tội phạm nghiêm trọng, rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng với cấu thành tương ứng quy định ở khoản 1, 2, 3

và 4 Như vậy, chỉ những người đủ 16 tuổi mới phải chịu TNHS về tội mua bán trái phép chất ma túy theo cấu thành cơ bản (khoản 1) hay cấu thành tăng nặng (khoản 2, 3, 4); còn đối với người dưới 16 tuổi thì không phải chịu TNHS đối với tội mua bán trái phép chất ma túy theo khoản 1 điều luật

* Mặt chủ quan của tội mua bán trái phép chất ma bao gồm các yếu tố: lỗi, động cơ và mục đích phạm tội, đó là sự phản ánh mối liên hệ giữa ý thức của người phạm tội đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội mà người đó đã thực hiện Tội mua bán trái phép chất ma túy được thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp

Chương 2 ĐỊNH TỘI DANH VÀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI

TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT MA TÚY

TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NAM ĐỊNH

2.1 Thực tiễn định tội danh tội mua bán trái phép chất

ma túy trên địa bàn tỉnh Nam Định

2.1.1 Một số vấn đề lý luận về định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy

Luận văn nêu ra khái niệm và đặc điểm của định tội danh: Định tội danh là một quá trình nhận thức lý luận có tính lôgic, đồng thời là một trong những dạng của hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự, trên cơ sở các chứng cứ, tài liệu thu thập được phản ánh các tình tiết thực tế của vụ

án đã xảy ra để đối chiếu, so sánh và kiểm tra nhằm xác định sự phù hợp của chúng với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm cụ thể tương ứng do luật hình sự quy định

Từ nội dung khái niệm nêu trên, có thể thấy định tội danh có những đặc điểm sau:

Định tội danh là một quá trình nhận thức có tính lôgic giữa lý luận và thực tiễn

Định tội danh phải tuân thủ nghiêm chỉnh các quy phạm pháp luật của luật nội dung là BLHS cũng như các quy phạm pháp luật của luật hình thức là BLTTHS

Định tội danh là một dạng hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) để cụ thể hóa các quy phạm pháp luật trừu tượng vào đời sống thực tế Trên cơ sở xác định đúng đắn, đầy đủ các tình tiết của

hành vi phạm tội đã thực hiện và nhận thức đầy đủ, đúng đắn nội dung của các quy phạm pháp luật hình sự

Cơ sở pháp lý của định tội danh đối với tội mua bán trái phép chất ma túy là toàn bộ các quy định của pháp luật hiện hành liên quan đến định tội danh đối với tội phạm này Theo quan điểm của các nhà khoa học pháp lý hình sự Việt Nam hiện nay, có thể có hai cách tiếp cận đối với vấn đề cơ sở pháp lý của định tội danh: một cách tiếp cận trực tiếp là BLHS, và cách tiếp cận gián tiếp là thông qua các văn bản pháp lý khác như: Nghị quyết; Thông tư…

2.1.2 Thực tiễn định tội danh và nguyên nhân

Định tội danh là việc so sánh, đối chiếu hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực hiện với các dấu hiệu của CTTP cụ thể trong Phần các tội phạm của BLHS, từ đó xác định và tìm ra sự tương đồng Như vậy, định tội danh đối với tội mua bán trái phép chất ma túy là sự đánh giá về mặt pháp lý hình sự hành vi mua bán trái phép chất ma túy đã xảy ra trên cơ sở đối chiếu, so sánh và kiểm tra để xác định sự giống nhau giữa các dấu hiệu của hành vi phạm tội với các dấu hiệu của CTTP của tội mua bán trái phép chất ma túy quy định tại Điều 194 BLHS năm 1999 (Điều 251 BLHS năm 2015)

* Việc đánh giá về mặt pháp lý các dấu hiệu thuộc yếu tố khách thể của tội mua bán trái phép chất ma túy

* Việc đánh giá về mặt pháp lý các dấu hiệu thuộc mặt khách quan của tội mua bán trái phép chất ma túy

* Việc đánh giá về mặt pháp lý các dấu hiệu thuộc yếu tố chủ thể của tội mua bán trái phép chất ma túy

* Việc đánh giá về mặt pháp lý các dấu hiệu thuộc yếu tố chủ quan của tội mua bán trái phép chất ma túy

* Việc định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy theo cấu thành tăng nặng (khoản 2, 3, 4)

* Việc định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy trong những trường hợp đặc biệt, đó là:

- Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy ở giai đoạn chưa hoàn thành

- Định tội danh đối với trường hợp phạm nhiều tội, trong đó có tội mua bán trái phép chất ma túy

- Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy trong trường hợp đồng phạm

Qua thực tiễn trong 05 năm, từ năm 2012 đến năm 2016, các

cơ quan tiến hành tố tụng tỉnh Nam Định đã thụ lý giải quyết 1.057

vụ án/1.346 bị can phạm tội mua bán trái phép chất ma túy Về cơ bản các chủ thể định tội danh đã xác định chính xác, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm Trung bình một năm trong thời gian 05 năm (2012 – 2016), TAND 2 cấp tỉnh Nam Định xét xử khoảng 200 vụ án và xấp xỉ khoảng 260 bị cáo về tội mua bán trái phép chất ma túy Về cơ bản Tòa án 2 cấp tỉnh Nam Định đã xét xử đúng người, đúng tội danh và đúng pháp luật Tuy nhiên, vẫn còn để xảy ra những tồn tại, hạn chế như:

- Còn có vụ án chưa làm rõ sự thật khách quan, chưa đủ hoặc chậm thu thập chứng cứ chứng minh tội phạm làm ảnh hưởng đến việc định tội danh

- Khó khăn trong công tác giám định chất ma túy để làm căn

cứ khởi tố và định tội danh nhất là đối với các vụ án truy xét mua bán trái phép chất ma túy nhưng không thu giữ được vật chứng

- Nhận thức không đúng về hành vi khách quan hoặc nhầm lẫn trong định tội danh giữa các hành vi tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy

2.2 Quyết định hình phạt đối với tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Nam Định

2.2.1 Một số vấn đề lý luận về quyết định hình phạt

QĐHP là hoạt động nhận thức và áp dụng pháp luật hình sự, do Tòa án có thẩm quyền (Hội đồng xét xử), nhân danh Nhà nước thực hiện

để quyết định loại hình phạt, mức hình phạt cụ thể trong phạm vi giới hạn của khung hình phạt do BLHS quy định áp dụng cho chính cá nhân người phạm tội, phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội; hoặc miễn hình phạt cho người phạm tội theo quy định của BLHS

QĐHP có các đặc điểm sau đây:

Một là, QĐHP chỉ áp dụng đối với cá nhân người có hành vi phạm tội và đủ điều kiện về mặt chủ thể của tội phạm

Hai là, QĐHP chỉ diễn ra sau khi Tòa án đã tiến hành hoạt động định tội danh và trong trường hợp người phạm tội bị khẳng định

là có tội thì quyết định hình phạt sẽ được thực hiện

Ba là, người phạm tội bị kết tội bằng bản án của Tòa án và phải chịu TNHS về hành vi phạm tội của mình nhưng được miễn hình phạt Chính vì vậy miễn hình phạt là một nội dung thuộc về QĐHP

QĐHP là cơ sở pháp lý để đạt được mục đích của hình phạt; QĐHP đảm bảo tính công minh, đúng pháp luật, tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội; các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ TNHS để hình phạt