MỤC LỤC Phụ bìa i MỤC LỤC Phụ bìa i DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .4 BP Biện pháp ĐC Đối chứng .4 Đ-H Đọc hiểu GV Giáo viên HS Học sinh HT Hứng thú PPDH Phương pháp dạy học TĐ Trung đại TN Thực nghiệm TP Tác phẩm TPVC Tác phẩm văn chương TPVH Tác phẩm văn học MỞ ĐẦU 1.1 Lý chọn đề tài .5 1.2 Mục đích nghiên cứu nhiệm vụ nghiên cứu .7 1.3 Đối tượng phạm vi nghiên cứu 1.4 Phương pháp nghiên cứu .7 NỘI DUNG 2.1 Cơ sở lí luận 2.1.1 Một số vấn đề hứng thú * Khái niệm 2.1.2 Tạo hứng thú với định hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức người học 2.1.3 Đặc trưng văn thơ đòi hỏi hứng thú tiếp nhận thơ trung đại 2.1.4 Đọc – hiểu văn cần thiết việc tạo hứng thú đọc hiểu văn nghệ thuật 11 2.2 Cơ sở thực tiễn 12 1.2.1 Đặc điểm tâm lí học sinh THPT với yêu cầu tạo hứng thú 12 2.2.3 Thực trạng dạy thơ trung đại Việt Nam với việc tạo hứng thú cho học sinh số trường THPT địa bàn tỉnh Đăk Nông 13 2.2.4 Thực trạng hứng thú học sinh học văn học trung đại .15 Một số biện pháp cụ thể nhằm tạo hứng thú cho học sinh đọc hiểu văn thơ trung đại Việt Nam trường THPT .17 2.3.1 Những định hướng chung 17 2.3.2 Các biện pháp cụ thể nhằm tạo hứng thú cho học sinh đọc hiểu thơ trung đại trường THPT .17 2.3.2.1 Nhóm biện pháp gây hứng thú cách tác động trực tiếp đến tình cảm 17 2.3.2.2 Nhóm biện pháp tạo hứng thú cách tổ chức cho học sinh hoạt động 21 2.3.2.3 Nhóm biện pháp tạo hứng thú cách khơi dậy đồng sáng tạo học sinh 25 2.3.2.4 Nhóm biện pháp tạo hứng thú cách cung cấp kiến thức, mở rộng tầm hiểu biết cho học sinh 29 2.4.2 Đối tượng nội dung thực nghiệm 35 2.4.2.1 Đối tượng địa bàn thực nghiệm .35 2.4.2.2 Nội dung thực nghiệm .35 2.4.3 Thời gian thực nghiệm 35 2.4.4 Tổ chức thực nghiệm 35 2.4.4.1 Giai đoạn 35 2.4.4.2 Giai đoạn .36 2.4.4.3 Giai đoạn .36 2.4.5 Phân tích đánh giá kết thực nghiệm .37 3.4.5.1 Kết trước TN 37 2.4.5.2 Phân tích kết sau thực nghiệm .37 Bảng 2.4.2 Kết sau thực nghiệm 37 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BP Biện pháp ĐC Đối chứng Đ-H Đọc hiểu GV Giáo viên HS Học sinh HT Hứng thú PPDH Phương pháp dạy học TĐ Trung đại TN Thực nghiệm TP Tác phẩm TPVC Tác phẩm văn chương TPVH Tác phẩm văn học MỞ ĐẦU 1.1 Lý chọn đề tài Vấn đề tạo hứng thú (HT) cho người học yêu cầu cấp thiết, phù hợp với chủ trương Đảng, Nhà nước đổi giáo dục Trong xu hội nhập với giới, đất nước ta bước vào giai đoạn công nghiệp hóa, đại hóa Nhân tố định thành công quan trọng nguồn nhân lực Nhiệm vụ ngành Giáo dục Việt Nam phải đào tạo hệ trẻ có đầy đủ phẩm chất, lực, đạo đức cần thiết để đưa đất nước phát triển ngang với nước khu vực giới Đổi giáo dục chiến lược Đảng, Nhà nước nhằm phát triển giáo dục Tinh thần đổi thực đồng bộ, mạnh mẽ toàn diện tất mặt Trong đặc biệt trọng đến đổi nội dung chương trình, sách giáo khoa, đổi phương pháp day học…Tất nhằm hướng đến thực mục tiêu: “Giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo học sinh, phù hợp với đặc điểm môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đem lại niềm vui, niềm say mê hứng thú học tập cho học sinh” (Luật Giáo dục) Tạo hứng thú cho người học thể tinh thần đổi phương pháp dạy học theo quan điểm dạy học lấy học sinh (HS) làm trung tâm Một yêu cầu có tính chất định đến hiệu dạy học phải từ HS, HS HS Quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm trọng đến vai trò người học trình học tập HS phải chủ thể tích cực trình chiếm lĩnh tri thức Trước đòi hỏi ngày cao người học, dạy theo lối áp đặt nhồi nhét kiến thức mà vấn đề quan trọng phải tìm cách tác động để khơi gợi nhu cầu nhận thức, nhu cầu thể học sinh Hứng thú điều kiện động lực thúc đẩy người vươn lên làm chủ kiến thức Với người học, hứng thú giúp phát huy tính tích cực, chủ động, thúc đẩy khát vọng sáng tạo người Có hứng thú học tập, HS nỗ lực học tập tự điều chỉnh hoạt động học tập để đạt kết cao Chính thế, tạo HT cho HS đường ngắn để đưa đến thành công dạy học Đổi phương pháp, có cách thức tác động phù hợp giúp HS phát huy tính tích cực chủ động để em ngày yêu thích, thích thú học, yêu cầu tối cần thiết việc đổi phương pháp dạy học văn yêu cầu quan điểm dạy học đại Thực trạng dạy học văn nói chung thơ trung đại (TĐ) Việt Nam nói riêng cần hướng để nâng cao chất lượng dạy học Những năm gần đây, thực trạng vấn đề dạy học văn nhà trường trở thành vấn đề mang tính thời toàn xã hội quan tâm Tình trạng HS ngày xa rời môn văn, chán học văn biểu việc dạy văn nhà trường sức thu hút Thực tế gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh nhà giáo cần phải có đổi thay cách dạy cho phù hợp với người học Nhất thời đại nay, phát triển trước mặt tâm sinh lí, HS không thỏa mãn với vai trò người tiếp thu thụ động, không chấp nhận giải pháp có sẵn đưa Trong chương trình văn học giảng dạy nhà trường phổ thông, thơ TĐ Việt Nam có vị trí, vai trò quan trọng việc góp phần làm phong phú kiến thức văn học, bồi dưỡng tâm tư, tình cảm giáo dục cho em biết quý trọng gìn giữ sắc văn hóa dân tộc, có trách nhiệm đất nước Những tác phẩm thơ TĐ tuyển chọn vào nhà trường tác phẩm ưu tú thời đại HS tìm thấy chân lí sống, tình cảm, tâm hồn dân tộc Việt Tuy nhiên, việc dạy học thơ TĐ nhà trường gặp không khó khăn không với HS mà với giáo viên (GV) Những khác biệt tư duy, thị hiếu thẩm mĩ, tâm lí thời đại tạo nên khoảng cách tiếp nhận người học Chính vậy, học thơ TĐ chưa thực thu hút ý người học với lứa tuổi HS trung học phổ thông - lứa tuổi nhạy cảm với quan tâm tới xa thời đại Thực trạng dạy học thơ văn TĐ đòi hỏi cần có hướng giải phù hợp để đem lại HT cho HS học Chất lượng đọc - hiểu (Đ-H) thơ TĐ liên quan chặt chẽ đến tinh thần thái độ, động học tập HS nghệ thuật tổ chức học GV Tiếp nhận thơ TĐ trình sáng tạo đầy gian khổ đầy HT đòi hỏi người học lực mà phải có niềm say mê Chính niềm say mê giúp HS khám phá dần tầng ý nghĩa tác phẩm văn học Song HT học thơ TĐ tự đến mà phải khơi dậy tài GV Tạo HT học văn cho học sinh việc dễ dàng, đòi hỏi nhiều khổ công lực sư phạm người thầy Để học sinh yêu thích học, giáo viên cần phải tìm tòi sáng tạo cách thức tổ chức dạy học Thành công dạy không niềm vui mà ẩn sau giọt mồ hôi, vất vả người thầy ` Xuất phát từ lí trên, chọn đề tài: “Một số biện pháp tạo hứng thú cho học sinh đọc - hiểu văn thơ trung đại Việt Nam trường THPT” với mong muốn đề xuất biện pháp sư phạm nhằm khắc phục khó khăn đặt học, góp phần nâng cao hiệu dạy, giúp học sinh HT học thơ TĐ 1.2 Mục đích nghiên cứu nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích: Nhằm góp phần giảm thiểu khó khăn nhằm nâng cao chất lượng dạy học thơ TĐ nói riêng văn học TĐ trường phổ thông nói chung * Nhiệm vụ: Nghiên cứu sở lí luận thực tiễn, khảo sát thực trạng dạy học để rút kết luận hướng khắc phục, đề xuất số biện pháp tạo HT, giúp phát huy tính tích cực đem lại hiệu cho dạy thơ TĐ 1.3 Đối tượng phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu xác lập dạy thơ TĐ Việt Nam theo hướng tạo HT cho HS * Phạm vi nghiên cứu: tập trung nghiên cứu dạy thơ TĐ Việt Nam trường THPT theo chương trình chuẩn Phần TN giới hạn khối lớp 11 số trường địa bàn tỉnh Đắk Nông 1.4 Phương pháp nghiên cứu Để đạt mục đích đề ra, phối hợp sử dụng phương pháp (PP) sau: *PP nghiên cứu lí thuyết: tiến hành tìm hiểu phân tích; so sánh đối chiếu; tổng hợp, đánh giá để xây dựng lên tiền đề lí luận hướng giải vấn đề đặt * PP nghiên cứu thực tiễn: điều tra, vấn, quan sát * PP thực nghiệm sư phạm NỘI DUNG 2.1 Cơ sở lí luận 2.1.1 Một số vấn đề hứng thú * Khái niệm HT thái độ đặc biệt cá nhân đối tượng vừa có ý nghĩa sống, vừa có khả mang lại khoái cảm cho cá nhân trình hoạt động Như vậy, cấu trúc HT kết hợp nhận thức, xúc cảm hành vi HT trạng thái tâm lí bên thân chủ thể, dưng mà có HT chịu ảnh hưởng, tác động chi phối yếu tố bên * Vai trò hứng thú trình học tập Vai trò HT thể mặt sau: HT hướng HS vào toàn trình học tập, thu hút ý cao độ HS; trì sức bền hoạt động học tập, làm cho việc học diễn thường xuyên, HT làm tăng cường độ học tập người, làm cho trình nhận thức diễn nhanh chóng; HT thúc đẩy khả nhận thức, khát vọng tự nhận thức, tự biểu người, HT phát huy tính tích cực, chủ động người học trình chiếm lĩnh tri thức, làm cho trình học tập trở nên thú vị, sinh động; HT mang lại khả sáng tạo to lớn, phát huy hết lực HS trình học tập; Ghi nhớ kiến thức, có ý chí vượt khó khăn học tập Nhìn chung, HT tăng cường khả nhận thức tốc độ, chất lượng chiều sâu, đem lại niềm vui học tập, nâng cao chất lượng, kết học tập HS * Hứng thú học văn HT học văn trước hết HT khoa học, HT nhận thức, HT lôi HS vào trình học tập nhờ phát tài liệu học tập kiến thức mẻ bổ ích có ý nghĩa gần gũi với người HT học văn HT thẩm mĩ Nó gắn với việc nhận thức hay đẹp văn học nghệ thuật HT thẩm mĩ có tác dụng lọc tâm hồn người, kích thích người vươn đến chân, thiện, mĩ Cảm thụ văn học đòi hỏi cần phải có khoái cảm thẩm mĩ Khoái cảm thẩm mĩ gắn liền với cảm xúc người Nó cầu đưa chủ thể cảm thụ tiếp cận tiếp nhận đối tượng thẩm mĩ 2.1.2 Tạo hứng thú với định hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức người học Vấn đề HT tính tích cực không tách rời mà chúng có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ với HT phải gắn với tính tích cực phát huy tính tích cực Có HT trước đối tượng HS huy động hết khả trí tuệ để khai phá nguồn tri thức Và phát kiến bất ngờ, thú vị trình tích cực chiếm lĩnh tri thức lại nguồn lực để củng cố cho HT, làm cho HT trở nên bền vững Có thể nói tính tích cực HS định hướng trì HT Muốn phát triển tính tích cực, đòi hỏi HS phải HT học tập HT động lực thúc đẩy tính tích cực mà thiếu trình học tập không vận động bên người học 2.1.3 Đặc trưng văn thơ đòi hỏi hứng thú tiếp nhận thơ trung đại * Đặc trưng văn thơ Nói đến thơ nói đến cảm xúc, bộc bạch suy tư, chiêm nghiệm tình cảm nhà thơ giới khách quan, vấn đề nhân sinh đặt sống Cảm xúc văn xuôi, cho dù có mãnh liệt đến đâu mang tính khách quan, cảm xúc thơ cảm hóa Đọc thơ, dường người đọc cảm nhận giới nội tâm người Nói đến thơ phải nói đến tính hàm súc cô đọng Các từ ngữ, hình ảnh… thơ phải tổ chức cho phản ảnh nhiều suy nghĩ, cảm xúc số lượng từ ngữ Ngôn ngữ thơ phải ý lời, ngắn gọn, cô đọng có sức âm vang lớn Ngôn ngữ thơ giàu nhạc tính: giới nội tâm thể thơ không biểu ý nghĩa từ ngữ mà biểu âm Những từ ngữ, câu đoạn, đoạn tổ chức phối thanh, phối nhịp, hài hoà, cân mục đích thể tâm trạng nhân vật trữ tình Đấy ưu tuyệt đối thơ so với văn xuôi Chính tính nhạc thơ làm cho thơ dễ nhớ dễ thuộc có khả ngâm hát Tiếp nhận thơ trình vô phức tạp đòi hỏi phải có PP tiếp nhận phù hợp Trong trình tiếp nhận thơ, để cắt nghĩa giải mã VB, người đọc phải từ lớp vỏ ngôn từ để thâm nhập vào giới hình tượng cảm xúc, tâm trạng, để từ đó, nắm bắt giới tư tưởng nghệ thuật, điều mà tác giả gửi gắm đến người đọc Đây trình giản đơn mà đòi hỏi người đọc phải có vốn sống định, phải có khả năng, lực cảm thụ tiếp nhận HT tiếp nhận yếu tố cần để trì trình * Đặc trưng thơ ca trung đại Việt Nam Tính cao nhã thơ ca trung đại có mặt từ quan niệm văn chương quan niệm sáng tác Thơ TĐ xem thể loại cao quý bậc thể loại văn học TĐ Tính cao quý thể tất phương diện từ quan niệm văn chương, nội dung, chức xã hội văn chương, quan niệm sáng tác, đội ngũ sáng tác việc gạn lọc tiếp thu tinh hoa thơ Đường thơ ca dân gian cách thức biểu Tính vô ngã đặc trưng bật thơ ca TĐ Xã hội phong kiến nước ta xã hội đẳng cấp, chữ lễ tôn ti trật tự nghiêm ngặt Tùy theo biến chuyển giai đoạn lịch sử - xã hội mà người thẩm mĩ thơ TĐ có thay đổi định tù người cộng đồng, người công dân sang người cá nhân Sự biến chuyển từ người cộng đồng, người công dân (vô ngã) sang người cá nhân (hữu ngã) trình phức tạp, có đan xen, gối đầu Trong đó, thể người vô ngã chiếm ưu so với người hữu ngã Thơ TĐ đứng đầu thể loại văn học mang tính quy phạm cao bước có phá vỡ dần tính quy phạm Tính quy phạm thơ có mặt từ nhỏ đến lớn, từ tư tưởng, cách nghĩ cách thể Theo thời gian, với ý thức sáng tạo dân tộc, tính quy phạm bước nới lỏng để phù hợp với thị hiếu, đời sống dân tộc Nhìn chung thời đại người có cách cảm, cách nghĩ, quan niệm thẩm mĩ riêng Chính điều ảnh hưởng sâu sắc đến văn học làm thành đặc trưng riêng biệt Muốn hiểu thơ TĐ, tất yếu phải lần tìm cội nguồn nó, đặt hoàn cảnh lịch sử, văn hoá, cảm thức TĐ mong lĩnh hội Trong đó, để san khoảng cách tâm lí thời đại thị hiếu thẩm mĩ người học khó khăn thách thức lớn GV * Dạy học thơ trung đại với yêu cầu tạo hứng thú cho học sinh 10 2.3.2.4 Nhóm biện pháp tạo hứng thú cách cung cấp kiến thức, mở rộng tầm hiểu biết cho học sinh 2.3.2.4.1 Sử dụng giải, cắt nghĩa biện pháp nhằm giúp học sinh vượt qua khó khăn tiếp cận thơ trung đại làm rõ giá trị thẩm mĩ yếu tố văn * Mục đích Chú giải cắt nghĩa nhằm khắc phục rào cản ngôn ngữ thơ TĐ, bước rút ngắn khoảng cách thẩm mĩ HS thơ cổ để trình tiếp nhận VB đạt hiệu Đồng thời, giúp HS thấy hay, đẹp, lý, thú vị việc sử dụng từ ngữ, điển cố, điển tích, hình ảnh, thủ pháp hiểu quan niệm thẩm mĩ nghệ thuật thơ ca TĐ * Yêu cầu Việc giải cắt nghĩa phải tuân theo yêu cầu hướng đến làm rõ VB nghệ thuật, tạo điều kiện thuận lợi để HS cảm thụ tác phẩm, phải vừa tầm chọn lọc, tránh giải, cắt nghĩa tràn lan, phải đảm bảo tính rõ ràng, xác, phải gắn liền với mạch văn, tăng thêm sức mạnh cho mạch văn dạy * Thực Chú giải từ ngữ, điển cố, điển tích: Trong thơ TĐ có chứa nhiều điển từ ngữ khó hiểu Chính vậy, GV cần hướng dẫn cho HS đọc kĩ tác phẩm, trọng từ ngữ khó hiểu, sau đối chiếu với phần thích để tìm nghĩa chúng Đối với thơ chữ Hán, GV cần hướng em ý đến dịch nghĩa Những phần việc này, GV hướng dẫn để HS chuẩn bị tốt nhà Trên lớp: GV tiến hành làm rõ lớp nghĩa câu chữ Đồng thời, có trọng đến số từ ngữ, điển giữ vị trí quan trọng thơ Để kích thích HT mở rộng tầm hiểu biết cho HS, GV kể tóm tắt điển tích cách có nghệ thuật, ý nhấn mạnh vào chi tiết mà sách giáo khoa không đề cập đến lại quan trọng việc làm rõ dụng ý sử dụng tác giả Làm rõ giá trị thẩm mĩ cách đặt từ ngữ, điển cố, điển tích vào văn cảnh câu thơ, đoạn thơ, thơ, quan niệm thẩm mĩ văn 29 chương người xưa để hiểu ý nghĩa việc sử dụng cắt nghĩa lý việc góp phần làm rõ tư tưởng nghệ thuật tác phẩm Với điển cố, điển tích, sau giải, GV cần rõ hay, giá trị thẩm mĩ điển cố Chú giải, cắt nghĩa hình tượng tượng trưng ước lệ: Thơ TĐ sử dụng nhiều hình tượng mang tính tượng trưng ước lệ cao Đây nét thú vị thơ TĐ Tuy nhiên, HS không nắm bắt tượng trưng, ước lệ hình thức biểu thơ cổ khó nắm bắt ý nghĩa hình tượng thơ Trong trình dạy học, GV cần giúp HS nhận biết hình ảnh nhà thơ sử dụng nhằm gợi điều gì, thể điều Chỉ nhận thức hình thức biểu ước lệ, tượng trưng minh chứng cho tính cao nhã, tao nhã văn chương cổ việc cảm thụ HS hướng Cắt nghĩa thủ pháp nghệ thuật: Ngôn ngữ thơ TĐ Việt Nam có nét tương đồng với nghệ thuật phương Đông: thiên gợi, chấm phá miêu tả trọn vẹn đối tượng Vì thơ TĐ, ta thường bắt gặp thủ pháp thiên nắm bắt thần vật: lấy động để tả tĩnh, mượn xưa để nói Chú giải, cắt nghĩa cảm thức, tư tưởng nghệ thuật, quan niệm sống thể qua tác phẩm: TPVH phản ánh cảm thức, tư tưởng, quan niệm người thời đại Chỉ nắm điều người đọc lĩnh hội tác phẩm cách đắn, hiểu ý định nhà thơ Vì thế, dạy học, GV cần giúp HS nắm quan niệm, tư tưởng làm sở để HS lí giải tác phẩm Như vậy: giải cắt nghĩa thơ TĐ cần Nó giúp HS cảm nhận tác phẩm từ gốc rễ vốn có Từ đó, em lí giải tác phẩm cách đắn, khoa học, tránh rơi vào cảm tính phân tích 2.3.2.4.1.2 Xây dựng không khí lịch sử vô cần thiết để hiểu thơ trung đại * Mục đích Việc tạo dựng không khí lịch sử nhằm giúp HS hiểu rõ hoàn cảnh lịch sử với tất ảnh hưởng đến đời, chi phối đến sáng tác tác giả Trên sở đó, bước rút ngắn khoảng cách từ bạn đọc đến tác phẩm 30 mặt tâm lí thời đại, tạo điều kiện để HS hiểu tác phẩm cách rõ ràng Đồng thời, việc tạo dựng bầu không khí lịch sử tránh cách đánh giá tác phẩm theo cảm tính, lí giải tác phẩm cách dung tục nhìn nhận tác phẩm theo quan điểm đại * Yêu cầu Tạo dựng không khí lịch sử phải bảo đảm phục vụ cho mục đích hướng đến lí giải tác phẩm, giúp em cảm nhận tác phẩm cách khoa học, toàn diện Tái không khí lịch sử không bảo đảm tính chân thật, xác không bóp méo, xuyên tạc lịch sử, mà chừng mực mà phải có tính tác động đến cảm xúc HS Đảm bảo lượng thời gian xác định phải đủ để lí giải hiểu tác phẩm, tránh lan man, xa học Việc tạo dựng không khí lịch sử phải đảm bảo tính tích hợp mà cụ thể tích hợp văn sử, văn học văn hoá * Thực Bước 1: Bước chuẩn bị: * Về phía HS : thông qua việc dặn dò chuẩn bị cũ, GV giao nhiệm vụ cho HS tìm hiểu hoàn cảnh lịch sử, bối cảnh lịch sử tác phẩm đời, tìm hiểu tác động hoàn cảnh lịch sử xã hội có ảnh hưởng đến đời nhà thơ để lại dấu ấn sáng tác nhà thơ * Về phía GV: Nắm vững thời kì lịch sử mà tác giả sinh sống, không nắm đặc điểm riêng giai đoạn mà phải nắm nét khái quát thời kì lịch sử Đồng thời, GV cần phải nắm cách hệ thống ảnh hưởng thời kì tác phẩm mà cần dạy mà tác phẩm khác thời để có nhìn bao quát làm rõ ảnh hưởng thời kì, giai đoạn văn học Đọc kĩ tác phẩm, tìm yếu tố thơ bị chi phối ảnh hưởng tác động hoàn cảnh xã hội lịch sử Trên sở nắm vững kiến thức lịch sử yêu cầu dạy, GV cần phải biết cách chắt lọc thông tin phù hợp cụ thể thành nội dung truyền tải Bước 2: Xác định thời điểm tạo dựng hợp lí 31 Tuỳ thuộc vào nội dung lượng thời gian cho tiết dạy mà GV có hướng tạo dựng hợp lí Việc tạo dựng tiến hành đầu học phần dẫn nhập GV để tạo không khí cần thiết dẫn vào học, trước phần phân tích, phân tích để làm rõ nhận định đó, sau phân tích nhằm làm rõ ý kiến, nhận định tác phẩm Bước 3: Xác định cách tạo dựng Tuỳ theo tác phẩm đặc điểm tâm lí HS mà có hình thức tạo dựng khác nhau: Có thể sử dụng câu hỏi gợi mở nêu vấn đề để HS giải GV kể vài kiện lịch sử, thuyết giảng vài nét khái quát giai đoạn, thời kì lịch sử Cho HS theo dõi số tư liệu phổ biến báo đài Cũng cho học sinh theo dõi số đoạn kịch, phim ảnh mô đời sống lịch sử đời sống xã xã hội Đối với thơ có hoàn cảnh sáng tác gắn với kiện lịch sử cụ thể cần phải tái lại không khí lịch sử cách rõ nét Đối với thơ hoàn cảnh đời cụ thể GV cần vào bối cảnh lịch sử thời đại mà tác giả sinh sống để từ nêu lên nét giai đoạn lịch sử, thời kì lịch sử có ảnh hưởng đến tác phẩm GV cần có tính toán để tạo dựng không khí lịch sử sát với thực tế đồng thời phải biết lựa chọn chi tiết, nét mà gợi HS xót xa, lên án, căm phẫn để từ đó, gợi dậy đồng thể nghiệm HS Việc tạo dựng không khí lịch sử vô quan trọng để hiểu tác phẩm, để đánh giá tác phẩm cách khách quan khoa học, tránh rơi vào khuynh hướng chủ quan tuỳ tiện Đó thể quan điểm lịch sử phái sinh việc tiếp cận TPVH nói chung 2.3.2.4.3 Đối sánh thơ trung đại Việt Nam với thơ Đường thơ dân gian để giúp học sinh có nhìn sâu thơ trung đại * Mục đích Việc đối sánh thơ TĐ với thể thơ khác để tìm nét tương đồng, điểm khác nhằm làm sâu sắc thêm hay thơ TĐ đồng thời, giúp 32 HS mở rộng tầm hiểu biết sở khơi dậy phát triển lực lý giải văn học * Yêu cầu Việc liên hệ đối sánh cần phải gắn chặt với nhiệm vụ mở rộng tầm hiểu biết giúp HS nhìn nhận sâu sắc, đắn tác phẩm, phải làm rõ tác phẩm, gắn với việc làm bật chủ đề tác phẩm, phải có giới hạn, tránh tuỳ tiện, tràn lan, thiếu khoa học mục đích * Thực Bước 1: tìm hiểu kĩ tác phẩm, xác định vấn đề VB thơ có ảnh hưởng thơ dân gian thơ Đường Đó cách nói, hình ảnh, ý thơ, điển tích, điển cổ bút pháp, bố cục, thể thơ….Sau xác định vấn đề đó, người dạy cần truy tìm cặn kẽ nguồn gốc ảnh hưởng, cần xem xét nhà thơ lấy ý từ đâu, hình ảnh, câu thơ nào, vận dụng thể thơ nào… Tuy nhiên, GV nên cần phải có cân nhắc lựa chọn vấn đề đem so sánh đối chiếu cách hợp lý Những vấn đề phải giúp phát hay, đẹp TPVH, thể sáng tạo tác giả Bước 2: tiến hành liên hệ đối sánh Tùy theo khả HS mà giáo GV cần tính toán đến đến việc đưa ngữ liệu gợi ý để HS tìm ngữ liệu để đối sánh Với ngữ liệu thuộc thơ Đường, có khả HS chưa biết đến GV cần cung cấp cho HS Đối với ngữ liệu văn học dân gian quen thuộc GV gợi cho HS tự đối chiếu liên hệ thông qua hệ thống câu hỏi gợi vấn đề GV cần hướng dẫn HS đặt vấn đề đối sánh Đồng thời, phân tích để rõ chúng có đặc điểm tương đồng khác biệt, thơ TĐ kế thừa đâu, cụ thể thế, đồng thời giúp HS hay kế thừa sáng tạo tác giả Từ làm bật lên ý nghĩa TPVH 2.3.2.4.4 Sử dụng phương tiện hỗ trợ nghe nhìn có tính chất khởi động tri giác nhằm kích thích hứng thú học tập học sinh dạy thơ trung đại * Mục đích Sử dụng tranh ảnh nghệ thuật, phương tiện nghe nhìn nhằm tác động tới thị giác, giúp tăng cường khả phát triển tư 33 * Yêu cầu Các hình ảnh, phương tiện minh hoạ, bổ trợ phải gắn với việc khai thác làm rõ thêm VB nghệ thuật Các tranh ảnh, tư liệu phải bảo đảm tính nghệ thuật đẹp, rõ ràng, đoạn băng hình phải hay, có sức truyền cảm Đảm bảo tính tác động: không tác động đến thị giác, thính giác người xem, người nghe mà phải làm nảy sinh nhu cầu khám phá đối tượng văn nghệ thuật Việc sử dụng tranh, ảnh, phương tiện nghe nhìn không phá vỡ tính chỉnh thể, tính liền mạch dạy học * Thực Bước chuẩn bị: Xác định rõ nội dung dạy, nghiên cứu kĩ trường hợp sử dụng phương tiện hỗ trợ nghe nhìn Tiến hành sưu tầm tranh ảnh, băng đĩa Giáo viên tìm nguồn tư liệu tạp chí, sách báo, internet, cửa hàng bán băng đĩa Sau tìm được, chuyển vào máy tính để tiện cho việc sử dụng Phân loại tư liệu tìm Xác định mục đích sử dụng loại Dự kiến đưa vào dạy thời điểm tiến trình dạy Trên lớp: GV giới thiệu: sử dụng lời dẫn để giới thiệu Dẫn ngữ liệu phân tích ngữ liệu Lưu ý: việc sử dụng tranh ảnh dạy học thơ TĐ cần phải tính toán kĩ Nếu không, dễ dẫn đến tình trạng phản cảm, phá vỡ tính liền mạch cảm xúc dạy Hình ảnh trực quan thay cho hoạt động tưởng tượng, tái ngôn từ mà coi phương tiện hỗ trợ có tính chất khởi động tri giác không thay cho vận động tư 2.4 Hiệu đạt sáng kiến kinh nghiệm 2.4.1 Mục đích tổ chức thực nghiệm 34 Việc TN nhằm kiểm chứng đánh giá đắn, từ rút kết luận tính khả thi đề tài 2.4.2 Đối tượng nội dung thực nghiệm 2.4.2.1 Đối tượng địa bàn thực nghiệm Căn vào chương trình văn học TĐ Việt Nam nhà trường THPT (chỉ giảng dạy lớp 10 lớp 11), sở phân phối chương trình phù hợp với thời gian TN, chọn đối tượng TN HS lớp 11, cụ thể: Số lớp TN: lớp 11 lớp 11B1, 11B2, 11A4, 11A6 Số lớp ĐC: lớp 11 lớp 11B4, 11B7, 11A4, 11A8 Các trường chọn để thực nghiệm trường THPT: THPT Đak Mil trường THPT Trần Hưng Đạo tỉnh Đăk Nông 2.4.2.2 Nội dung thực nghiệm Việc thực tiến hành qua tiết dạy lớp theo hình thức TN có ĐC Chúng tiến hành lựa chọn dạy thuộc thơ TĐ Việt Nam: Bài thứ nhất: Thương vợ - Trần Tế Xương Bài thứ hai: Bài ca ngất ngưởng - Nguyễn Công Trứ Đây hai tác phẩm nằm giai đoạn từ TK XVIII đến nửa sau TK XIX đánh giá hai tác phẩm khó dạy (nhất “Bài ca ngất ngưởng” Nguyễn Công Trứ) 2.4.3 Thời gian thực nghiệm Thời gian TN tiến hành vào tuần thứ tuần phân phối chương trình 2.4.4 Tổ chức thực nghiệm 2.4.4.1 Giai đoạn *Chuẩn bị TN Để trình TN tiến hành cách khách quan xác, khoa học, thuận lợi, tiến hành thực nghiêm túc việc lựa chọn GV học sinh tham gia vào trình thực nghiệm; Tiến hành soạn giáo án, chuẩn bị phiếu khảo sát trước sau TN ; Sau soạn thảo xong giáo án TN, tiến hành giao giáo án trao đổi trực tiếp với GV hướng giảng dạy ý định nhằm hoàn thành nội dung dạy học theo dự kiến 35 2.4.4.2 Giai đoạn *Triển khai thực nghiệm Trong triển khai TN, tiến hành số công việc sau: Tiến hành phát phiếu khảo sát chất lượng HS trước TN để có kết đối sánh với sau TN Các GV lớp TN ĐC giảng dạy theo hướng đề xuất Ở lớp TN, GV dạy theo giáo án TN, tiến hành theo quy trình dạy thực dạy theo mục tiêu, cách thức thể rõ giáo án; lớp ĐC, GV dạy theo cách bình thường Chúng tiến hành số GV tổ chuyên môn dự tiết học TN ĐC Sau GV dạy xong, tổ chức cho HS lớp TN ĐC làm kiểm tra đề chung (phụ lục 3) Đồng thời tiến hành vấn số HS lớp nội dung liên quan đến vấn đề HT học, trao đổi với GV nhằm rút ưu nhược điểm cần phát huy hạn chế sử dụng biện pháp 2.4.4.3 Giai đoạn *Xử lý kết thực nghiệm Sau thu hoạch kiểm tra trước sau TN, tiến hành xử lý kết TN qua công việc sau đây: Xây dựng đáp án cho kiểm tra lập biểu điểm để chấm nội dung trả lời HS Riêng phần trắc nghiệm tâm lý, không cho điểm mà tính tỉ lệ phần trăm để nhận xét Sau có kết kiểm tra đánh giá tiến hành tổng kết so sánh với kết thu từ lớp ĐC kết hợp với kết khảo sát trước TN để rút nhận xét cần thiết 36 2.4.5 Phân tích đánh giá kết thực nghiệm 3.4.5.1 Kết trước TN Bảng 2.4.1 Kết trước thực nghiệm Điểm ∑ 16 24 67 56 13 183 Độ lệch chuẩn: 1,188 Điểm (xi) Số ∑ 72 49 17 (xi) Số Nhóm thực lượng HS (ni) nghiệm Tỷ lệ điểm giỏi: 1/ 183 Điểm trung bình: 5,06 Phương sai ( S2): 1,4127 Nhóm đối chứng lượng HS (ni) Tỷ lệ điểm giỏi: 12 23 182 2/ 182 Điểm trung bình: 5,115 Phương sai ( S2): 1,468 Độ lệch chuẩn: 1,161 Ở bảng 3.1 cho thấy kết kiểm tra trước TN cho thấy điểm số nhóm TN ĐC đồng Như mức độ làm kiểm tra hai nhóm ĐC TN trước TN tương đương 2.4.5.2 Phân tích kết sau thực nghiệm Bảng 2.4.2 Kết sau thực nghiệm Nhóm Điểm thực (xi) Số nghiệm ∑ 18 92 128 96 23 366 lượng HS (ni) 37 Tỷ lệ điểm giỏi: 28/366 Điểm trung bình: 6,046 Phương sai ( S2): 1,081 Độ lệch chuẩn : 1,086 Điểm (xi) Số Nhóm đối chứng lượng HS 11 (ni) Tỷ lệ điểm giỏi: 26 53 ∑ 138 96 38 364 2/ 364 Điểm trung bình: 5,1098 Phương sai ( S2): 1,422 Độ lệch chuẩn: 1,192 * Đánh giá định lượng Kết bảng 3.4.2 cho thấy: điểm trung bình nhóm TN cao nhóm ĐC Ở nhóm ĐC thay đổi lớn so với kết kiểm tra trước TN * Đánh giá kết định tính Trong trình chấm kiểm tra nhận thấy: Mức độ hiểu HS lớp TN cao lớp ĐC Các em trả lời câu hỏi tương đối đầy đủ Trong phần tự luận em bộc lộ cảm nhận, thái độ cho dù lời văn nhiều không mượt mà Bên cạnh có số luận viết tốt, giàu cảm xúc Ở lớp ĐC, phần trắc nghiệm em trả lời số câu hỏi, riêng phần tự luận HS mắc nhiều lối diễn đạt chủ yếu mô phỏng, chưa bộc lộ sáng tạo cảm nhận So sánh điểm trung bình kiểm tra trước TN sau TN lớp TN: điểm trung bình kiểm tra sau TN nhóm TN (6,04) cao so với điểm trung bình kiểm tra trước TN (5,06) * So sánh kết tổng hợp trước thực nghiệm sau thực nghiệm + Nhóm TN: So với trước TN: kết tăng lên đáng kể (0,98) chứng tỏ HS học tập có tiến bộ, có hiệu cao So với lớp ĐC: 38 Biểu đồ 2.4.3 Biểu đồ biểu diễn kết thực nghiệm Biểu đồ 3.1 cho thấy kết kiểm tra nhóm TN cao nhóm ĐC Số lượng HS có điểm yếu thấp nhóm ĐC số học sinh có điểm trung bình giỏi tăng rõ rệt so với nhóm ĐC Nhóm ĐC: điểm trung bình HS có thay đổi so với kết ban đầu Kết nhìn chung qua quan sát lớp học: HS biểu lộ HT qua nét mặt, cử chỉ, hành động, em có tập trung ý vào học, tham gia nhiệt tình vào hoạt động học tập Kết trắc nghiệm tâm lý HS lớp TN: trình TN tiến hành dạy sở có vận dụng biện pháp đề xuất Sau học, tiến hành cho HS làm trắc nghiệm tâm lý nhằm phát tác dụng biện pháp việc nâng cao hiệu chất lượng dạy học Bảng 2.4.4 Kết trắc nghiệm tâm lí sau thực nghiệm STT 01 02 03 04 05 06 07 08 Biện pháp Câu hỏi tình Đọc diễn cảm Chú giải Bình thuyết giảng So sánh đối chiếu Dẫn nhập Kết thúc Chia nhóm Số Lượng 172 180 132 157 163 156 170 146 KẾT LUẬN 3.1 So sánh, đối chiếu với mục đích nhiệm vụ đề tài đề ra, đề tài đạt kết sau 39 Tạo HT cho HS trình học tập vấn đề mang tính khoa học thiết thực Đây việc làm có ý nghĩa quan trọng góp phần đổi phương pháp để nâng cao chất lượng dạy học Xuất phát từ sở lí luận vấn đề HT, vai trò người học, từ đặc trưng đối tượng chiếm lĩnh văn nghệ thuật vấn đề dạy Đ-H văn học nhà trường phổ thông, đưa thêm luận điểm nhằm làm rõ sở lí luận gắn với đề tài Bên cạnh việc phân tích sở lí luận, tiến hành khảo sát thực trạng dạy học, sâu tìm hiểu nhu cầu, sở thích học sinh thuận lợi khó khăn việc dạy học để từ xây dựng số biện pháp phù hợp hiệu nhằm nâng cao chất lượng dạy học thơ TĐ nhà trường Các biện pháp tạo HT có mục đích, yêu cầu thể triển khai qua bước cụ thể Khi xây dựng biện pháp, gắn với tiến trình dạy trọng đến việc phát huy tính tích cực, động trí tuệ HS tạo môi trường tập thể thuận lợi cho HS học tập Trong biện pháp nhấn mạnh đến yêu cầu tính nghệ thuật việc tạo hứng thú Căn vào hoạt động dạy học văn hoạt động chiếm lĩnh văn chương mang tính đặc thù, từ đặc điểm hình thành HT, tiến hành tập hợp biện pháp thành số nhóm Việc quy nhóm mang tính chất tương đối có biện pháp chứa giao thoa nhiều yếu tố Tuy nhiên, việc phân nhóm giúp làm rõ tác động mặt tâm lí PP dạy học đến đối tượng học sinh Để kiểm chứng tính khả thi biện pháp, tiến hành soạn giáo án theo biện pháp đề xuất tiến hành dạy thể nghiệm Kết bước đầu thu nhờ việc vận dụng biện pháp đề xuất vào trình dạy học khả quan Chúng nhận thấy học sinh hào hứng sôi tham gia vào trình học tập Giờ học thơ TĐ trở nên sinh động mang lại hiệu cao 3.2 Triển vọng đề tài Đề tài mà nghiên cứu áp dụng dạy thơ trung đại trường THPT Nếu có thời gian điều kiện nghiên cứu, hi vọng tiếp tục khai thác sâu biện pháp dạy thơ trung đại đồng thời mở rộng phạm vi, đối tượng nghiên cứu không riêng thơ trung đại mà sang thể loại khác 40 Mọi đổi không mục đích phát huy tính tích cực, đem lại HT cho người học Chúng lấy làm mục tiêu hướng tới đề tài Hi vọng điều thể góp phần nhỏ giúp GV giải khó khăn đặt ra, bước đem lại HT cho học sinh trình học tập Tuy nhiên, thời gian, lực kinh nghiệm chưa nhiều, đối tượng nghiên cứu tương đối mới, chắn tránh khỏi khiếm khuyết Rất mong nhận góp ý thầy cô giáo đồng nghiệp để đề tài hoàn thiện 3.3.Kiến nghị Xuất phát từ kết đạt được, với mong muốn để đề tài thực hóa thực tiễn xin đề xuất số kiến nghị sau đây: Đối với giáo viên: sử dụng biện pháp cần phải ý đến đặc điểm lực, nhu cầu học sinh phải tính đến lực, mạnh để có lựa chọn biện pháp thích hợp Trong trình dạy học: cần xây dựng cho học sinh động học tập đắn thông qua việc tổ chức học cách có nghệ thuật, hấp dẫn Cung cấp khắc sâu tri thức thể loại thi pháp phương pháp tiếp cận văn thơ TĐ phù hợp Đối với nhà trường: cần trang bị cho giáo viên đầy đủ sở vật chất phục vụ cho dạy học Tổ môn cần tăng cường tổ chức hoạt động trao đổi, thảo luận nội dung PP dạy học thơ TĐ tổ chức hoạt động ngoại khóa cho học sinh, khuyến khích học sinh tìm hiểu vấn đề thơ TĐ Đối với cấp ban ngành liên quan: Cần có chuyên đề bồi dưỡng kiến thức PP dạy văn học trung đại nói chung thơ TĐ nói riêng cho GV; cần tăng thêm thời gian cho dạy thơ TĐ TÀI LIỆU THAM KHẢO A.g Covaliốp (1971), Tâm lí học cá nhân tập 1, NXB Giáo dục, Hà Nội B.X Naidenop (1979), Phương pháp đọc diễn cảm, NXB Giáo dục, Hà Nội 41 Trần Lê Mĩ Bình (2004), Tìm hiểu hứng thú học môn tiếng Anh học sinh THCS thuộc huyện Phú Vang tỉnh Thừa Thiên Huế, Đại học Sư phạm Huế Nguyễn Phan Cảnh (2006), Ngôn ngữ thơ, NXB Văn hoá, Hà Nội Carroll E.Izard (1992), Những cảm xúc người, NXB Giáo dục, Hà Nội Nguyễn Sĩ Cẩn (1984), Mấy vấn đề phương pháp dạy văn thơ cổ Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà Nội Cruchetxki (1981), Những sở tâm lí học sư phạm tập 2, NXB Giáo dục Hà Nội Nguyễn Viết Chữ (2006), Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương (theo loại thể), NXB Đại học Sư phạm Hà Nội Trương Dĩnh (1997), Phương pháp dạy học văn trường trung học phổ thông, ĐHSP Huế 10 Trương Dĩnh (2007), “Nâng cao hiệu chất lượng văn chương trường PTTH Những bình diện cảm thụ”, Kỉ yếu hội thảo, ĐHSP Huế 11 Trương Dĩnh (2005), “Văn học niềm vui” Kỉ yếu hội thảo khoa học, ĐHSP Huế 12 Hà Minh Đức, Bùi Văn Nguyên (2006), Thơ ca Việt Nam – Hình thức thể loại, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội 13 G I Sukina (1971), Vấn đề hứng thú khoa học giáo dục, Tư liệu trường ĐHSP Hà Nội 14 Nguyễn Trọng Hoàn (2003), Rèn luyện tư sáng tạo dạy học tác phẩm văn chương, NXB Giáo dục, Hà Nội 15 Bùi Công Hùng (2000), Tiếp cận nghệ thuật thơ ca, NXB Văn hoá Thông tin, Hà Nội 16 Nguyễn Thanh Hùng (2007), Phương pháp dạy học ngữ văn- Những vấn đề cập nhật, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội 17 Nguyễn Thị Thanh Hương (2006), Để dạy tốt văn học trung đại nhà trường phổ thông, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội 18 Nguyễn Thị Dư Khánh (2006), Thi pháp học vấn đề giảng dạy văn học nhà trường, NXB Giáo dục, Hà Nội 19 Nguyễn Hữu Minh Khuê (2007), “Thực trạng dạy học thơ chữ Hán nhà trường phổ thông – thực trạng giải pháp”,Tạp chí Dạy học ngày nay, (1) tr 41 42 20 Phan Trọng Luận (1983), Cảm thụ văn học giảng dạy văn học, NXB GD, Hà Nội 21 Phan Trọng Luận (1969), Rèn tư qua giảng dạy văn học, NXB GD, Hà Nội 22 Phan Trọng Luận, Trương Dĩnh, Phương pháp dạy học văn, NXB GD Hà Nội 23 Phan Trọng Luận (1978), đường nâng cao hiệu dạy văn, NXB GD, HN 24 Phan Trọng Luận (2005), Tuyển tập, NXB Giáo dục, Hà Nội 25 Vũ Nho (1999), Nghệ thuật đọc diễn cảm, NXB Thanh niên, Hà Nội 26 Phương Lựu - Trần Đình Sử (2004), Lí luận văn học, NXB Giáo dục, Hà Nội 27 Trần Đình Sử (2004), “Đọc hiểu văn - Một khâu đột phá dạy học ngữ văn”, Tạp chí Giáo dục, (102) tr 16-18 28 Trần Đình Sử (2005), Thi pháp văn học trung đại Việt Nam, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội 29 Trần Đình Sử (2003), Đọc văn- học văn, NXB Giáo dục, Hà Nội 30 Đặng Thiêm (2005), Cùng học sinh khám phá qua văn, NXB Đại học sư phạm Hà Nội 31 Lã Nhâm Thìn (1998), Thơ Nôm Đường luật, NXB Giáo dục Hà Hội 32 Trần Nho Thìn (2003), Văn học trung đại Việt Nam từ góc nhìn văn hoá, NXB Giáo dục Hà Nội 33 Nguyễn Quang Uẩn (2004), Tâm lí học đại cương, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội 34 Đoàn Thị Thu Vân (1996), Khảo sát số đặc trưng nghệ thuật Việt Nam từ TK XI - hết TK XIV, NXB Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh 35 Lê Trí Viễn (1998), Đặc trưng văn học trung đại Việt Nam, NXB Văn nghệ thành phố Hồ Chí Minh 43 ... 13 2.2.4 Thực trạng hứng thú học sinh học văn học trung đại .15 Một số biện pháp cụ thể nhằm tạo hứng thú cho học sinh đọc hiểu văn thơ trung đại Việt Nam trường THPT .17 2.3.1 Những định... thích thú để khơi dậy HT lành mạnh, bổ ích 16 Một số biện pháp cụ thể nhằm tạo hứng thú cho học sinh đọc hiểu văn thơ trung đại Việt Nam trường THPT 2.3.1 Những định hướng chung Các biện pháp tạo. .. đại Việt Nam với việc tạo hứng thú cho học sinh số trường THPT địa bàn tỉnh Đăk Nông Nhận thức giáo viên vai trò việc tạo hứng thú cho học sinh đọc - hiểu thơ trung đại Việt Nam Hầu hết GV nhận