ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN Chu Thành Huy CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO PHÁT TRIỂN DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG TẠI CÁC DI SẢN THẾ GIỚI Ở VIỆT NAM (NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP VỊNH HẠ LONG VÀ ĐÔ THỊ CỔ HỘI AN) LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG HÀ NỘI - 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN Chu Thành Huy CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO PHÁT TRIỂN DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG TẠI CÁC DI SẢN THẾ GIỚI Ở VIỆT NAM (NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP VỊNH HẠ LONG VÀ ĐÔ THỊ CỔ HỘI AN) Chuyên ngành: Quản lý Tài nguyên Môi trƣờng Mã số: 62 85 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Trần Đức Thanh PGS.TS Phạm Quang Tuấn Hµ néi - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng tơi Các số liệu, kết nêu luận án trung thực chưa công bố cơng trình khác Tác giả luận án Chu Thành Huy i LỜI CẢM ƠN Luận án đƣợc hoàn thành Khoa Địa lý, Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQG Hà Nội, dƣới hƣớng dẫn khoa học nghiêm túc chu đáo PGS.TS Trần Đức Thanh PGS.TS Phạm Quang Tuấn NCS xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy - ngƣời thƣờng xuyên dạy bảo, khuyến khích thức hóa cố gắng thân NCS suốt thời gian thực luận án Trong trình nghiên cứu, NCS nhận đƣợc bảo góp ý q báu thầy, ngồi trƣờng: GS.TS Trƣơng Quang Hải, PGS.TS Đặng Văn Bào, GS.TS Nguyễn Cao Huần, GS.TSKH Phạm Hoàng Hải, PGS.TS Phạm Trung Lƣơng, TS Nguyễn Văn Lƣu, PGS.TS Nguyễn Thị Hải, TS Phạm Quang Anh, GS.TS Nguyễn Khanh Vân, PGS.TS Nguyễn Kim Chƣơng, PGS.TS Vũ Văn Phái, PGS.TS Nguyễn Hiệu, PGS.TS Trần Anh Tuấn, PGS.TS ng Đình Khanh Bằng lịng mình, NCS xin chân thành cảm ơn giúp đỡ quý báu NCS xin bày tỏ lòng biết ơn tới cán thuộc Sở Văn hóa Thể thao Du lịch Quảng Ninh, Ban quản lý vịnh Hạ Long, Phòng Thƣơng mại Du lịch Hội An, Trung tâm Văn hóa - Thể thao Hội An, Hiệp hội du lịch Quảng Ninh, Hiệp hội du lịch Quảng Nam cộng đồng địa phƣơng địa bàn TP Hạ Long, TP Hội An tạo điều kiện tận tình giúp đỡ suốt thời kỳ NCS tiến hành nghiên cứu địa phƣơng NCS xin trân trọng cảm ơn giúp đỡ tạo điều kiện thầy, giáo Phịng Sau Đại học, Khoa địa lý, trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc Gia Hà Nội Cuối cùng, NCS xin gửi lời cảm ơn đến tất cán đồng nghiệp trƣờng Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên, Khoa KHMT & TĐ, nhƣ bạn bè gia đình động viên NCS nhiều suốt trình thực luận án Hà Nội, ngày 05 tháng năm 2017 NCS Chu Thành Huy , ii MỤC LỤC Lời cam đoan i Lời cảm ơn Mục lục ii iii Danh mục chữ viết tắt Danh mục bảng Danh mục hình vi vii viii PHẦN MỞ ĐẦU ……………………………………………………………… Tính cấp thiết đề tài …………………………………………………… 1 Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu …………………………………………… Giới hạn nghiên cứu ……………………………………………………… Luận điểm bảo vệ ………………………………………………………… Điểm luận án ……………………………………………………… Ý nghĩa khoa học thực tiễn …………………………………………… Cơ sở tài liệu luận án ………………………………………………… 4 Cấu trúc luận án………………………………………………………… PHẦN NỘI DUNG ……………………………………………………………… Chƣơng TỔNG QUAN, CƠ SỞ LÝ LUẬN PHÁT TRIỂN DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG TẠI CÁC DI SẢN THẾ GIỚI Ở VIỆT NAM …………… 1.1 Tổng quan cơng trình nghiên cứu có liên quan ………………… 1.1.1 Các cơng trình nghiên cứu du lịch dựa vào cộng đồng………… 6 1.1.2 Các nghiên cứu địa lý phục vụ phát triển du lịch dựa vào cộng đồng 13 1.1.3 Các cơng trình nghiên cứu vịnh Hạ Long Đô thị cổ Hội An…… 16 1.2 Những vấn đề lý luận sở địa lý cho phát triển triển du lịch dựa vào cộng đồng di sản giới ……………………………………… 1.2.1 Các khái niệm ………………………………………………………… 1.2.2 Những nội dung tiếp cận địa lý nghiên cứu phát 20 20 triển du lịch dựa vào cộng đồng……………………………………………… 1.2.3 Phân khu chức du lịch dựa vào cộng đồng……………………… 1.2.4 Đánh giá điều kiện phát triển du lịch dựa vào cộng đồng………… 1.3 Quan điểm, phƣơng pháp quy trình nghiên cứu ………………… 1.3.1 Các quan điểm tiếp cận ………………………………………………….… 1.3.2 Các phương pháp nghiên cứu …………………………………………… 1.3.3 Quy trình nghiên cứu ………………………………………………… 24 26 33 39 39 41 47 iii Tiểu kết chương 1……………………………………………………………… Chƣơng TIỀM NĂNG VÀ HIỆN TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG TẠI KHU VỰC DI SẢN THIÊN NHIÊN THẾ GIỚI VỊNH HẠ LONG VÀ DI SẢN VĂN HÓA THẾ GIỚI ĐÔ THỊ CỔ HỘI AN ……………………………………………………………………… 2.1 Tiềm trạng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng di sản thiên nhiên giới vịnh Hạ Long……………………………………… 2.1.1 Khái quát khu vực di sản thiên nhiên giới vịnh Hạ Long… 48 49 49 49 2.1.2 Tiềm du lịch ………………………………………………………… 50 2.1.3 Hiện trạng phát triển du lịch du lịch dựa vào cộng đồng………… 58 2.2 Tiềm trạng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng di sản văn hóa giới thị cổ Hội An…………………………………… 2.2.1 Khái quát khu vực di sản văn hóa giới thị cổ Hội An ……… 2.2.2 Tiềm du lịch ………………………………………………………… 2.2.3 Hiện trạng phát triển du lịch du lịch dựa vào cộng đồng………… 67 67 68 78 2.3 So sánh điều kiện phát triển du lịch dựa vào cộng đồng hai khu di sản giới …………………………………………… 2.3.1 So sánh tiềm phát triển du lịch dựa vào cộng đồng…… 88 88 2.3.2 So sánh nguồn lực sở vật chất …………………………………… 2.3.3 So sánh đặc điểm cộng đồng dân cư sắc văn hóa …………… 2.3.4 So sánh vai trị cộng đồng vấn đề bảo tồn di sản……… 2.3.5 So sánh hội tham gia cộng đồng phát triển du lịch …… Tiểu kết chương 2……………………………………………………………… Chƣơng ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG TẠI DI SẢN THIÊN NHIÊN THẾ GIỚI VỊNH HẠ LONG VÀ DI SẢN VĂN HĨA THẾ GIỚI ĐƠ THỊ CỔ HỘI AN …………………………… 89 90 91 92 93 94 3.1 Các sở, nguyên tắc giải pháp chung cho phát triển du lịch dựa vào cộng đồng hai khu di sản giới ………………………………… 3.1.1 Các sở chung ……………… ………………………………………… 3.1.2 Các nguyên tắc chung …………………………………………………… 3.1.3 Các giải pháp chung ……………………………………………………… 94 94 96 98 3.2 Định hƣớng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng di sản thiên nhiên giới vịnh Hạ Long ………………………………………………… 3.2.1 Phân khu chức du lịch dựa vào cộng đồng……………………… 101 101 iv 3.2.2 Đánh giá điều kiện phát triển du lịch dựa vào cộng đồng di sản giới vịnh Hạ Long …………………………………………………………… 3.2.3 Nhu cầu sản phẩm du lịch dựa vào cộng đồng …………… 108 111 3.2.4 Định phát triển du lịch dựa vào cộng đồng vịnh Hạ Long………… 113 3.3 Định hƣớng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng di sản văn hóa giới đô thị cổ Hội An …………………………………………………………… 3.3.1 Phân khu chức du lịch dựa vào cộng đồng…………………… 3.3.2 Đánh giá điều kiện phát triển du lịch dựa vào cộng đồng di sản 118 118 giới đô thị cổ Hội An ………………………………………………………… 123 3.3.3 Nhu cầu sản phẩm du lịch dựa vào cộng đồng ……… 125 3.3.4 Định hướng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng vịnh Hội An 126 133 134 135 137 151 Tiểu kết chương 3……………………………………………………………… KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ …………………………………………… DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC …………………………… TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………………… PHỤ LỤC ……………………………………………………………………… v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DLDVCĐ Du lịch dựa vào cộng đồng CĐDC Cộng đồng dân cƣ CĐĐP Cộng đồng địa phƣơng DLCĐ Du lịch cộng đồng DSTG Di sản giới DLST Du lịch sinh thái IUCN International Union for Conservation of Nature (Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế) HĐDL Hoạt động du lịch HTX Hợp tác xã ICOMOS International Council on Monuments and Sites (Hội đồng quốc tế Di tích Di chỉ) KT-XH Kinh tế - xã hội TNDL Tài nguyên du lịch TP Thành phố UBND Ủy ban nhân dân UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (Tổ chức Giáo dục, Khoa học Văn hóa Liên Hợp Quốc) UNEP United Nations Environment Programme (Chƣơng trình Mơi trƣờng Liên Hợp Quốc) UNF United Nations Foundation (Quỹ Liên Hợp Quốc) UNWTO World Tourism Organization (Tổ chức Du lịch giới Liên Hợp Quốc) WHC World Heritage Committee (Ủy ban Di sản Thế giới) vi DANH MỤC BẢNG TT Nội dung Bảng 1.1 Chỉ tiêu đánh giá tổng hợp điều kiện phát triển Trang 39 DLDVCĐ cho tiểu khu chức Bảng 3.1 Kết phân khu chức DLDVCĐ khu vực DSTG vịnh Hạ Long 106 Bảng 3.2 Đánh giá mức độ hấp dẫn TNDL vịnh Hạ Long Bảng 3.3 Đánh giá mức độ đặc sắc không gian văn hóa 108 109 theo tiểu khu chức khu vực DSTG vịnh Hạ Long Bảng 3.4 Đánh giá thái độ cộng đồng phát triển du lịch 109 khu vực DSTG vịnh Hạ Long Bảng 3.5 Đánh giá CSVC, hạ tầng kỹ thuật du lịch khu vực DSTG vịnh Hạ Long Bảng 3.6 Đánh giá khả tiếp cận vịnh Hạ Long Bảng 3.7 Kết đánh giá điều kiện phát triển DLDVCĐ khu vực DSTG vịnh Hạ Long Bảng 3.8 Kết phân khu chức DLDVCĐ khu vực 110 110 112 121 DSTG Hội An 10 11 12 13 14 15 Bảng 3.9 Đánh giá mức độ hấp dẫn TNDL khu vực DSTG Hội An Bảng 3.10 Đánh giá mức độ đặc sắc khơng gian văn hóa theo tiểu khu chức khu vực DSTG Hội An Bảng 3.11 Đánh giá thái độ cộng đồng phát triển du lịch khu vực DSTG Hội An Bảng 3.12 Đánh giá yếu tố CSVC, hạ tầng kỹ thuật du lịch khu vực DSTG đô thị cổ Hội An 123 Bảng 3.13 Đánh giá khả tiếp cận tại khu vực DSTG đô thị cổ Hội An Bảng 3.14: Kết đánh giá điều kiện phát triển DLDVCĐ khu vực DSTG đô thị cổ Hội An 125 vii 123 124 124 127 DANH MỤC HÌNH TT Nội dung Trang Hình 1.1 Quy trình nghiên cứu luận án 47 Hình 2.1 Vị trí làm việc lao động địa phƣơng 62 Hình 2.2 Cơng việc lao động địa phƣơng 63 Hình 3.1 Bản đồ phân khu chức DLDVCĐ khu vực DSTG vịnh 107 Hạ Long Hình 3.2 Bản đồ định hƣớng không gian chức phát triển DLDVCĐ 117 khu vực di sản giới vịnh Hạ Long Hình 3.3 Bản đồ phân khu chức DLDVCĐ khu vực DSTG Hội 122 An Hình 3.4 Bản đồ định hƣớng không gian chức phát triển DLDVCĐ DSTG đô thị cổ Hội An viii 132 PHỤ LỤC 23 KẾT QUẢ KHẢO SÁT Ý KIẾN CHUYÊN GIA VỀ ĐỘ HẤP DẪN CỦA CÁC ĐIỂM TÀI NGUYÊN DU LỊCH Ý kiến chuyên gia Ban Sở Nhà Hiệp Điểm tài nguyên quản VH Doanh khoa hội du lý TT nghiệp học lịch VHL DL Hang Đầu Gỗ 4 4 Hang Trinh Nữ 4 4 Hang Bồ Nâu 4 4 Hang Luồn 4 4 Động Thiên Cung 4 4 Hồ Ba Hầm 4 4 Hang Sửng Sốt 4 4 Đảo Lờm Bò 4 Đảo Titốp 4 4 10 Hịn Sim Đơi 3 3 11 Hịn Lƣỡi Liềm 3 3 12 Đảo Hang Trai 4 3 13 Đảo Đầu Bê 4 4 14 15 18 Hịn Vơng Viêng Cảnh quan đảo Cống Đỏ Hồ Cống Đỏ Rạn san hô đảo Cống Đỏ Bãi tắm Bãi Cháy 4 4 3 4 4 2 2 19 Đảo Tuần Châu 3 3 20 Hồ Yên Lập 3 3 21 Chùa Lôi Âm 4 3 22 Núi Bài Thơ 4 4 23 24 Chùa Long Tiên 4 4 Đền thờ Trần Quốc Nghiễn 4 4 25 Vịnh Cửa Lục 2 2 26 Cầu Bãi Cháy 2 2 27 Nhà Thờ Hòn Gai 3 3 28 Hồ Cô Tiên 2 29 Đền Cái Lân 2 2 T T 16 17 235 Điểm trung bình 4.0 4.0 4.0 3.8 3.8 4.0 4.0 3.2 4.0 2.8 3.0 3.6 4.0 2.8 3.6 4.0 2.6 2.6 2.8 2.8 3.4 3.8 4.0 4.0 2.2 2.2 3.0 2.2 2.0 31 Cơng Viên Hồng Gia- Bãi Cháy Hồ t Kiêu 32 Bến phà Hòn Gai cũ 3 2 33 Chợ đêm Hạ Long 3 2 34 Chợ Hạ Long 2 2 35 3 3 3 3 3 3.0 37 Công viên Hạ Long Bảo tàng - thƣ viện Quảng Ninh Phố cổ Hòn Gai 2.0 2.6 2.4 2.0 3.0 3 2 38 Khu mỏ than Hà Lầm 3 2 39 Hòn Chân Voi 3 3 40 Hang Bồ Nâu 4 4 41 Áng Dù 4 4 42 Vụng Vua 4 3 43 44 Đền Bà Men Hòn Bọ Hung- Hòn Soi Ván Cảnh quan Đảo Cống Tây 4 4 4 4 3 Cảnh quan Đảo Ngọc Vừng 4 3 Bãi biển Trƣờng Trinh Khu tƣởng niệm Bác Hồ Cột cờ (Ngọc Vừng) Rừng phi lao (Ngọc Vừng) Hồ sinh thái (Ngọc Vừng) Đông Tam Cung 2 4 3 4 3 4 2 3 2 4 2.6 2.6 2.8 4.0 4.0 3.4 3.4 4.0 3.6 3.6 4.0 2.4 2.0 3.0 3.8 3.8 30 36 45 46 47 48 49 50 51 52 3 2 2.4 2 2 2 KẾT QUẢ KHẢO SÁT Ý KIẾN CHUYÊN GIA VỀ ĐỘ HẤP DẪN CỦA CÁC ĐIỂM TÀI NGUYÊN DU LỊCH TẠI HỘI AN Ý kiến chuyên gia TT Điểm tài nguyên Nhà khoa học TT VH - TT Phòng TM DL TT xúc tiến DL Hiệp hội DL Doanh nghiệp du lịch Không gian phố cổ 4 4 4 Hội quán Triều Châu 4 4 3 Hội quán Hải Nam 4 4 4 Hội quán Quảng Đông 4 4 236 Điểm trung bình 4.0 3.8 3.8 3.8 Chùa Cầu 4 4 4 Hội quán Phúc Kiến 4 4 Miếu bà 3 3 3 Nhà cổ Quân Thắng 4 4 3 Nhà cổ Tấn Ký 4 4 4 10 Chùa Ông 4 4 4 11 Nhà thờ tộc Trần 3 3 3 12 4 4 3 3 3 3.0 3 3 3.0 3 2 2.7 3 2 2.7 4 4 4.0 4 3 3.7 19 Hội quán Dƣơng Thƣơng Bảo tàng văn hóa dân gian Bảo tàng gốm sứ mậu dịch Bảo tàng văn hóa Sa Huỳnh Bảo tàng lịch sử - văn hóa Nhà cổ Phùng Hƣng Nhà cổ Diệp Đồng Nguyên Mộ ông Banjiro 4.0 3.8 3.0 3.7 4.0 4.0 3.0 3.8 3 3 2 20 Mộ ông Tani Yajirobei 3 3 2 21 3 3 2 4 2 3.2 23 Mộ ông Gu Sokukun Mộ chí sí Nguyễn Duy Hiệu Mộ thứ phi Quang Trung tƣớng sĩ Tây Sơn 2.7 2.7 2.7 3 2 24 Mộ tổ tộc Lê 3 2 25 Chùa Viên Giác 3 3 3 26 Chùa Phƣớc Lâm 3 3 3 27 Chùa Vạn Đức 4 3 28 Chùa Kim Bửu 4 3 29 Chùa Long Tuyền 3 3 3 30 4 4 4 3 2 2.7 32 Chùa Chúc Thánh Chùa Minh Giác (Cẩm Hà) Nam Quang Tự 2.5 3.0 3.0 3.5 3.5 3.0 4.0 3 4 3 33 Tịnh xá Ngọc Châu 3 3 13 14 15 16 17 18 22 31 3 3 4 3 237 2.7 3.3 2.8 34 Chùa Long An 3 2 35 Chùa An Lạc 3 3 3 36 Làng mộc Kim Bồng 4 4 37 Làng rau Trà Quế 4 4 38 Làng gốm Nam Diêu 4 4 39 Làng Yến Thanh Châu 3 3 2 40 Đình Thanh Hà 4 4 3 41 Đình Xuân Mỹ 4 4 3 42 Đình Đế Võng 4 3 43 Đình tiền hiền Kim Bồng 4 4 3 44 Đình Sơn Phơ 4 4 3 45 Lăng Trà Quân 2 2 2 46 Lăng Ông (Hà Trung) 3 3 3 47 Lăng Ông An Bàng 3 3 2 48 Lăng Tiêu Diện 3 3 49 Nam Diêu tổ miếu 3 3 50 Miếu ông Tiến 3 3 2 51 Miếu Khổng tử 3 3 52 Di Trảng Sỏi 3 2 53 Di An Bang 3 2 54 Di Ruộng Đồng Cao 2 2 2 55 Di Hậu Xá I 3 2 56 Di Hậu Xá II 3 2 57 Di Đồng Nà 2 2 2 58 Bãi tắm Phƣớc Trạch 4 4 4 59 Bãi tắm An Bàng 4 4 4 60 Rừng rừa bảy mẫu Khu du lịch sinh thái Thuận Tình Nhà thờ tộc Nguyễn Tƣờng Nhà thờ Hội An 4 3 2.3 3.0 3.8 3.8 3.8 2.7 3.7 3.7 3.5 3.7 3.7 2.0 3.0 2.7 2.8 2.8 2.7 3.2 2.5 2.5 2.0 2.5 2.5 2.0 4.0 4.0 3.5 3 3 2.8 4 3 3.5 3 3 3.0 61 62 63 4 238 239 240 241 242 243 242 9 244 245 242 9 246 242 9 247 242 ... Chu Thành Huy CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO PHÁT TRIỂN DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG TẠI CÁC DI SẢN THẾ GIỚI Ở VIỆT NAM (NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP VỊNH HẠ LONG VÀ ĐÔ THỊ CỔ HỘI AN) Chuyên ngành: Quản lý Tài nguyên... vụ phát triển du lịch dựa vào cộng đồng 13 1.1.3 Các công trình nghiên cứu vịnh Hạ Long Đô thị cổ Hội An…… 16 1.2 Những vấn đề lý luận sở địa lý cho phát triển triển du lịch dựa vào cộng đồng di. .. dựa vào cộng đồng khu vực di sản thiên nhiên giới vịnh Hạ Long di sản văn hóa giới đô thị cổ Hội An Chƣơng Định hƣớng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng di sản thiên nhiên giới vịnh Hạ Long di