Lịch sử vấn đề
Những nghiên cứu về truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng
Nhiều nhà nghiên cứu, như Lê Thị Đức Hạnh, Tôn Thảo Miên, Vũ Bằng và Nguyễn Hoành Khung, đã quan tâm đến truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng Những bài viết của họ đã đóng góp quan trọng trong việc tìm hiểu thể loại truyện ngắn của nhà văn này.
Nhà nghiên cứu Tôn Thảo Miên đã phân tích sâu sắc nội dung chính trong truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng, cho thấy nỗi tâm sự chua xót của tác giả về cuộc đời Ông đã vạch trần những mặt trái xấu xa, giả dối và tàn nhẫn của con người, nơi mà mọi người lừa dối và sử dụng thủ đoạn để sinh tồn Đồng thời, tác phẩm cũng phản ánh sự lạnh lùng và thờ ơ của con người đối với thân phận cô đơn và cái chết bi thương của đồng loại, như trong các nhân vật như Tội người cô, bà lão lòa và những cái chết đầy ám ảnh.
Các mối quan hệ trong tác phẩm được thể hiện một cách sinh động và chân thật, cho thấy sự tàn nhẫn của xã hội Tác giả nhấn mạnh nghệ thuật trong truyện ngắn, cho rằng ấn tượng mà ông để lại cho độc giả không chỉ dựa vào ý nghĩa xã hội hay giá trị nội dung, mà còn nhờ vào tài năng độc đáo trong nghệ thuật trào phúng của mình.
Theo nhà nghiên cứu Lê Thị Đức Hạnh, vấn đề nổi bật trong truyện ngắn
Vũ Trọng Phụng là một nhà văn nổi bật, tập trung vào các khía cạnh tình cảm, đạo đức và nhân sinh Tác phẩm của ông phản ánh tâm lý con người và những khát vọng sâu sắc trong cuộc sống.
Trong các truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng, không chỉ có tính chất phê phán xã hội mà còn ẩn chứa tấm lòng cao cả của nhà văn Ông nghiên cứu xã hội và con người thời đại với cái nhìn căm phẫn, nhằm phơi bày những tiêu cực Tính chất trào phúng và triết lý luôn hiện hữu, cùng với sự mới mẻ trong việc khắc họa tâm lý nhân vật qua những tình huống bình dị trong cuộc sống hàng ngày như bon chen, ghen tuông và lỡ dở tình duyên.
Các nhà nghiên cứu cũng quan tâm đặc biệt tới nghệ thuật truyện ngắn
Vũ Trọng Phụng là một tác giả nổi bật trong việc phân tích tâm lý nhân vật qua các tác phẩm như "Lòng tự ái", "Cái ghen đàn ông", "Một đồng bạc", và "Con người điêu trá" Theo Nguyễn Thành trong bài viết trên Tạp chí Văn học số 6/1995, những truyện ngắn này của Vũ Trọng Phụng đã góp phần quan trọng vào xu hướng tâm lý trong văn học Việt Nam.
Giai đoạn 1930 – 1945, tác phẩm văn học thể hiện ngôn ngữ sống động và khai thác sâu sắc trạng thái tâm lý đa dạng trong cuộc sống hàng ngày Nội dung phê phán sự tha hóa đạo đức, đồng thời thể hiện sự đồng cảm với những số phận khổ đau của người nghèo Câu văn được viết khúc triết, rõ ràng với giọng điệu hóm hỉnh, cùng với khả năng tả người và tả cảnh tinh tế, sắc sảo Bố cục và hình thức kết cấu của các truyện ngắn mang tính mới mẻ và sống động.
Truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng mang phong cách đặc sắc, với lối viết trôi chảy, gọn ghẽ và rõ ràng, khiến người đọc dễ dàng bị cuốn hút Lê Tràng Kiều đã nhấn mạnh sự hấp dẫn trong cách kể chuyện của ông, trong khi Vũ Bằng cũng bày tỏ sự ngưỡng mộ khi so sánh văn phong của mình với Vũ Trọng Phụng, cho rằng văn của ông như "trời" còn văn của mình như "vực" Sự chinh phục của Vũ Trọng Phụng đối với độc giả thể hiện rõ từ những tác phẩm đầu tay của ông.
Nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân và Peter Zinoman gần đây đã phát hiện một loạt truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng chưa từng được in thành sách, mà chỉ được đăng trên các báo Hà Nội trước năm 1945 Những tác phẩm này được tập hợp trong cuốn "Vẽ nhọ bôi hề", bao gồm những tác phẩm mới tìm thấy vào năm 2000 do Peter Zinoman sưu tầm và được xuất bản bởi Nxb Hội Nhà Văn, Hà Nội.
Chống nạng lên đường là một chùm sáng tác mới được tìm thấy vào năm 2000, do Lại Nguyên Ân sưu tầm và xuất bản bởi Nxb Hội Nhà văn tại Hà Nội Tác phẩm này phản ánh giai đoạn từ năm 1931 đến 1939, trong bối cảnh văn học Việt Nam giai đoạn 1900 – 1945, với sự đóng góp của nhà văn Nguyễn Hoành Khung.
Nxb Giáo dục, Hà Nội đã nghiên cứu các truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng theo từng giai đoạn sáng tác, phản ánh sự thay đổi tư tưởng phức tạp của tác giả Nghiên cứu chỉ ra rằng Vũ Trọng Phụng gặp phải một số hạn chế khi đề cập đến vấn đề đồng tiền; sự phê phán của ông thường trở nên trừu tượng và siêu hình, làm mất đi ý nghĩa xã hội Ông nhấn mạnh tính ích kỷ hèn hạ của con người nhưng không làm rõ những điều kiện xã hội đã dẫn đến sự phát triển của những thói xấu này.
Cho đến hiện nay, vẫn có nhiều công trình nghiên cứu về tác phẩm của
Vũ Trọng Phụng là một tác giả có giá trị lớn trong văn học Việt Nam, đặc biệt là qua các truyện ngắn của ông Luận văn này khảo sát toàn bộ tác phẩm ngắn của ông nhằm làm nổi bật tính hiện đại trong sáng tác, từ đó cung cấp cái nhìn hệ thống hơn về những cống hiến to lớn của tài năng Vũ Trọng Phụng.
Mục đích nghiên cứu
Luận văn phân tích sâu sắc truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng, làm nổi bật tính hiện đại trong nội dung và nghệ thuật thể hiện Qua đó, tác phẩm khẳng định tài năng và tâm huyết của nhà văn, khi nhiều truyện ngắn của ông đề cập đến các vấn đề đạo đức và nhân sinh với ý nghĩa xã hội và nhân văn sâu sắc.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Trên cơ sở tiếp thu thành tựu của những nhà nghiên cứu đi trước Chúng tôi xác định nhiệm vụ cụ thể của luận văn như sau:
- Tìm hiểu một số vấn đề chung về lý thuyết thể loại, bối cảnh lịch sử , xã hội và sự xuất hiện của nhà văn Vũ Trọng Phụng
- Tìm hiểu tính hiện đại nhìn từ cảm hứng nghệ thuật và sự lựa chọn đề tài, chủ đề truyện ngắn Vũ Trọng Phụng
- Tìm hiểu phương thức nghệ thuật thể hiện tính hiện đại trong truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng.
Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi đã tham khảo nhiều tài liệu liên quan đến nhà văn Vũ Trọng Phụng, với tài liệu cơ bản được sử dụng là.
- Tuyển tập truyện ngắn Vũ Trọng Phụng, Nxb Văn học (Tôn Thảo Miên tuyển chọn và giới thiệu) 2004
Bài luận văn này tập trung vào việc nghiên cứu tính hiện đại trong các truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng, đồng thời sẽ so sánh với tác phẩm của một số tác giả cùng thời để làm nổi bật tài năng và phong cách nghệ thuật độc đáo của ông.
Phương pháp nghiên cứu
Để đạt được mục đích đồng thời giải quyết được những nhiệm vụ mà luận văn đưa ra chúng tôi sử dụng những phương pháp nghiên cứu sau đây:
- Phương pháp phân tích, tổng hợp
- Phương pháp đối chiếu, so sánh
7 Dự kiến đóng góp của luận văn:
Luận văn về tính hiện đại trong truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng sẽ cung cấp cái nhìn sâu sắc về những đóng góp của ông đối với quá trình hiện đại hóa văn học dân tộc.
8 Cấu trúc của luận văn:
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, phần nội dung của luận văn gồm có 3 chương
Chương 1: Một số vấn đề chung và sự xuất hiện của nhà văn Vũ Trọng Phụng
Chương 2: Tính hiện đại nhìn từ cảm hứng nghệ thuật và sự lựa chọn đề tài, chủ đề truyện ngắn Vũ Trọng Phụng
Chương 3: Phương thức nghệ thuật thể hiện tính hiện đại trong truyện ngắn Vũ Trọng Phụng
CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VÀ SỰ XUẤT HIỆN CỦA NHÀ VĂN
1.1.Một số vấn đề lý thuyết
Thuật ngữ truyện ngắn được sử dụng khá nhiều trong nghiên cứu văn học Tiếng Pháp, truyện ngắn: Nowelle; tiếng Anh: short story; tiếng Trung
Quốc, hay còn gọi là đoản thiên tiểu thuyết, được biết đến ở Việt Nam với tên gọi truyện ngắn Nhà văn Nguyễn Công Hoan đã giải thích về sự xuất hiện của thuật ngữ này, cho rằng loại truyện này được viết theo nghệ thuật Âu Tây Ông phân loại truyện theo chiều dài: tiểu thuyết là những tác phẩm ngắn hơn trăm trang, Trung thiên tiểu thuyết cho những tác phẩm từ trăm trang trở lên, và trường thiên tiểu thuyết cho những tác phẩm dài hàng trăm trang Năm 1932, thuật ngữ này đã được ghi nhận trên báo chí.
Phong Hóa định nghĩa Đoản thiên tiểu thuyết là truyện ngắn và trường thiên tiểu thuyết là truyện vừa Các nhà văn có quan niệm riêng về truyện ngắn; nhà văn Nguyễn Kiên cho rằng mỗi truyện ngắn là một "trường hợp", có thể là một khoảnh khắc kịch tính hoặc một trạng thái tâm lý kéo dài Từ đó, cụm từ "một trường hợp" thể hiện tính chất của truyện ngắn, với dung lượng nhỏ gọn nhưng vẫn truyền tải ý nghĩa điển hình của sự vật, sự việc và tình huống.
Nhà văn Nguyên Ngọc cho rằng truyện ngắn là một phần của tiểu thuyết và không nên bị ràng buộc bởi những khuôn mẫu cứng nhắc Truyện ngắn có thể mang nhiều hình thức, từ việc kể lại một đời người đến những khoảnh khắc thoáng qua Mặc dù có nhiều quan niệm khác nhau về truyện ngắn, nhưng dựa trên các nghiên cứu lý thuyết và từ điển văn học, chúng ta vẫn có những định nghĩa cơ bản về truyện ngắn, làm nền tảng cho mọi nghiên cứu và quan niệm khác.
Truyện ngắn được định nghĩa là hình thức tự sự cỡ nhỏ, khác với truyện vừa nhờ vào dung lượng hạn chế và sự tập trung vào một mảnh đời hoặc một biến cố cụ thể Theo Từ điển văn học (1984), cốt truyện thường diễn ra trong không gian và thời gian hạn chế, với kết cấu đơn giản, cho phép người đọc tiếp thu một cách liền mạch Từ điển thuật ngữ văn học (1998) nhấn mạnh rằng truyện ngắn bao quát nhiều khía cạnh của đời sống, từ đời tư đến thế sự, nhưng nổi bật với tính ngắn gọn và súc tích.
Truyện ngắn, theo định nghĩa của Hoàng Phê trong cuốn từ điển xuất bản bởi Nxb Đà Nẵng - Trung tâm Từ điển học, là thể loại văn xuôi có dung lượng nhỏ và số trang ít Thể loại này thường tập trung miêu tả một khía cạnh tính cách hoặc một mảnh đời của nhân vật.
1.1.2 Khái niệm tính hiện đại
Tính hiện đại là một khái niệm đa nghĩa, phản ánh sự chuyển biến lịch sử từ xã hội trung đại sang hiện đại, bao gồm việc chuyển từ tôn giáo sang thế tục, từ quân quyền sang dân chủ và tự do Nó còn thể hiện sự chuyển mình từ cát cứ sang quốc gia dân tộc và từ sự biệt lập của các dân tộc đến giao lưu quốc tế Đặc biệt, tính hiện đại mang đặc trưng của toàn cầu hóa.
Tính hiện đại trong văn hóa bao gồm các yếu tố như khoa học, sự giải phóng cái tôi và đề cao tính chủ quan Trong văn học, tính hiện đại thể hiện qua việc nhấn mạnh tính thẩm mỹ, phân biệt với giáo huấn và công cụ; khuyến khích tính tự chủ thay vì phụ thuộc; giải phóng cá nhân để phát triển cái tôi chủ thể; và nâng cao nhận thức, sáng tạo, khác biệt với việc sử dụng các hình thức có sẵn.
Trong lý luận văn học, tính hiện đại không chỉ bao gồm các nội dung văn hóa mà còn cả các khía cạnh thuộc về văn học Phạm trù này đã trải qua nhiều biến đổi sâu sắc trong lịch sử Ở thế kỷ XVII, lý tính được nhấn mạnh qua tư duy suy lý, trong khi thế kỷ XVIII lại tập trung vào việc rút ra những quan điểm phổ quát từ kinh nghiệm Đối với Kant, lý tính còn mang ý nghĩa của tinh thần tự phê phán.
Tính hiện đại của lý luận văn học trải qua quá trình phát triển tự phát và tự phủ định, từ việc đề cao nguyên lý phản ánh và nhận thức luận đến nhu cầu đột phá trong những lĩnh vực này Trước đây, văn học thường bị chính trị hóa và xem như công cụ chính trị, nhưng hiện nay có xu hướng khẳng định tính tự chủ và thẩm mỹ của nó, đồng thời nhấn mạnh tính độc lập của khoa học lý luận văn học Những thay đổi này phản ánh sự vận động của tính hiện đại trong lý luận văn học.
Tính hiện đại là sự chuyển biến trong tư duy và hệ giá trị, tạo ra một giai đoạn văn hóa mới cho mỗi dân tộc Nội dung của tính hiện đại khác nhau tùy thuộc vào bối cảnh văn hóa cụ thể Trong văn hóa Việt Nam, tính hiện đại thể hiện sự thay đổi về chất lượng và có ảnh hưởng sâu rộng, đồng thời có khả năng vượt qua những thách thức của thời gian.
Gần đây, chúng ta thường nghe đến các khái niệm như hiện đại, tính hiện đại và hiện đại chủ nghĩa, và cần phân biệt rõ ràng giữa chúng Hiện đại (modern) được hiểu là một giai đoạn lịch sử, nối tiếp thời trung đại và phong kiến, đồng thời đối lập với xã hội truyền thống Tính hiện đại (modernity) thể hiện đặc điểm tinh thần của thời đại này, bao gồm tính duy lý trong tổ chức và sản xuất, cùng với sự chuyên biệt hóa trong các hoạt động xã hội Theo Marshall Berman, tính hiện đại còn biểu hiện qua sự đổi mới và năng động Quá trình hiện đại hóa (modernization) bắt đầu từ công nghiệp hóa, dẫn đến hàng loạt thay đổi như đô thị hóa, dân chủ hóa, trần thế hóa, cá nhân hóa và duy lý hóa, nhằm tạo ra một thế giới văn minh và giàu có hơn Ngược lại, chủ nghĩa hiện đại (modernism) chỉ là một trào lưu tư tưởng và nghệ thuật, chủ yếu diễn ra từ năm 1885 đến 1935.
Tính hiện đại trong truyện ngắn thể hiện qua việc nhà văn phản ánh các vấn đề của thời đại, bao gồm cả những khía cạnh tích cực và tiêu cực Qua các tác phẩm này, độc giả có cơ hội tự rút ra ý nghĩa, hoàn thiện bản thân và hướng tới những giá trị tích cực, đồng thời hạn chế và loại bỏ những tiêu cực, từ đó sống tốt hơn và trở thành “Người” hơn.
1.2 Bối cảnh xã hội Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945
Giai đoạn lịch sử từ 1930 đến 1945, mặc dù chỉ kéo dài 15 năm, nhưng đã chứng kiến nhiều biến cố và sự kiện quan trọng có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống vật chất và tinh thần của con người.
Sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam vào ngày 3-2-1930 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử cách mạng Việt Nam, chấm dứt bi kịch của những người yêu nước không tìm ra con đường cứu nước đúng đắn Đảng đã đưa ra đường lối chiến lược vững vàng, sáng suốt, góp phần đoàn kết và phát huy sức mạnh sáng tạo của quần chúng, đặc biệt là công nông Lịch sử đã chứng minh rằng ngay sau khi Đảng ra đời, cao trào Xô-viết (1930-1931) đã dẫn đến việc thành lập chính quyền cách mạng, bước đầu thực hiện quyền tự do, dân chủ cho nhân dân.
Mặt trận dân chủ Đông Dương được thành lập năm 1936-1939.Tháng 6-