SÁNG KIẾNĐỀ TÀI NÂNG CAO HIỆU QUẢ LỒNG GHÉP GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY Đặc biệt, lứa tuổi tiểu học, học sinh cần rèn, uốn nắn từng li từng tí vì các
Trang 1Lĩnh vực công tác : Giảng dạy tiểu học
Lĩnh vực sáng kiến: Chuyên môn
Mỹ Hải, ngày 28 tháng 2 năm 2017
Trang 2SÁNG KIẾN
ĐỀ TÀI NÂNG CAO HIỆU QUẢ LỒNG GHÉP GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG Ở
TRƯỜNG TIỂU HỌC TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
Đặc biệt, lứa tuổi tiểu học, học sinh cần rèn, uốn nắn từng li từng tí vì các
em dễ bắt chước người khác cả cái tốt lẫn cái xấu Điều này vừa là một lợi thếcũng là mối nguy hiểm đối với các em Mà vai trò của nhà trường cũng nhưgiáo viên chủ nhiệm là giáo dục các em về mọi mặt Vì thế chúng ta cần địnhhướng cho học sinh tới những cái tốt, rèn cho các em sự giao tiếp để học sinh cóthể tự tin hơn Việc hình thành các kỹ năng cơ bản trong học tập và sinh hoạt làyếu tố quyết định đến quá trình hình thành và phát triển nhân cách sau này củatrẻ
Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, việc dạy cho học sinh nên người thực
sự là một thách thức Xung quanh các em luôn bị hấp dẫn bởi các chương trìnhti-vi với đầy rẫy những bộ phim đầy ắp các cảnh quay bạo lực, sex, lừa lọc;chưa đủ còn có cả game online, internet đã thâm nhiễm vào suy nghĩ, hành độngnon nớt của các em
Để chọn lọc lại, trẻ cần được trang bị các nhóm kỹ năng như: nhóm kĩnăng làm chủ bản thân, nhóm kĩ năng ứng xử phù hợp với người xung quanh và
xã hội và nhóm kĩ năng ứng phó một cách có hiệu quả
Nếu học sinh không được va chạm với thực tế, dù cho được học nhiều kỹnăng đến đâu, các em sẽ không biết cách sử dụng nguồn tri thức ấy sao cho hợp
lý Mặt khác, khi các em đã được trang bị các kĩ năng cần thiết thì sẽ dễ dàng
Trang 3cho việc học tập, giao tiếp được thuận lợi từ đó mang lại lợi ích cho bản thân vàcho xã hội
Chính những lý do trên đã phát sinh trong tôi ý tưởng cần nghiên cứu về đề
tài “Nâng cao hiệu quả lồng ghép giáo dục kĩ năng sống ở trường tiểu học
trong giai đoạn hiện nay”.
II NHỮNG BIỆN PHÁP GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ :
1 Phân loại kĩ năng sống :
a Khái niệm kĩ năng sống:
Kĩ năng là năng lực hay khả năng chuyên biệt của một cá nhân về một
hoặc nhiều khía cạnh nào đó được sử dụng để giải quyết tình huống hay côngviệc nào đó phát sinh trong cuộc sống
Kĩ năng sống là những trải nghiệm có hiệu quả nhất, giúp giải quyết hoặc
đáp ứng các nhu cầu cụ thể, trong suốt quá trình tồn tại và phát triển của conngười KNS bao gồm cả hành vi vận động của cơ thể và tư duy trong não bộ củacon người KNS có thể hình thành một cách tự nhiên, thông qua giáo dục hoặcrèn luyện của con người
Cần rèn KNS cho học sinh
- Giáo dục kỹ năng sống giúp trẻ có cơ hội rèn luyện thói quen, biết cáchđối diện và đương đầu, vượt qua những khó khăn, thử thách trong học tập cũngnhư trong mọi hoạt động khác Giúp trẻ rèn luyện, phát triển tính cách tự chủ, tựtin vào bản thân, có tinh thần trách nhiệm cao, có khả năng diễn đạt, thuyếtphục, hình thành lối sống lành mạnh, phẩm chất đạo đức tốt, tương thân tương
ái, biết chia sẻ, giúp đỡ người khác Đó chính là những yếu tố quan trọng giúpmỗi người đạt được thành công trong đời
- Việc học kỹ năng sống không chỉ quan trọng đối với học sinh ở thànhphố hay các vùng nông thôn Mà đó là điều cần thiết cho tất cả các em Chỉ khiđược trang bị kỹ năng sống một cách đầy đủ các em mới có thể học và phát triểntoàn diện Chúng ta nắm bắt được tâm sinh lý phát triển của các em Gia đình vànhà trường là môi trường giáo dục cần thiết nhất cho việc học tập và phát triểnnhân cách của trẻ Vậy nên giáo dục kỹ năng sống là điều hết sức cần thiết
Trang 4b Phân loại kỹ năng sống:
Trong các chương trình giáo dục kĩ năng sống cho HSTH , người ta nhắc đếnnhững nhóm kỹ năng sống sau đây:
- Kĩ năng giao tiếp
- Kĩ năng thuyết trình và nói được đám đông
- Kĩ năng diễn đạt cảm xúc và phản hồi
- Kĩ năng làm việc nhóm (làm việc đồng đội)
* Nhóm kĩ năng quản lý bản thân:
- Kĩ năng làm chủ
- Quản lý thời gian
- Giải trí lành mạnh
*Nhóm kĩ năng giao tiếp
- Xác định đối tượng giao tiếp
- Xác định nội dung và hình thức giao tiếp
2 Một số biện pháp để lồng ghép giáo dục kĩ năng sống :
a Các nguyên tắc lồng ghép giáo dục kĩ năng sống:
Trang 5b Một số biện pháp rèn luyện KNS cho học sinh tiểu học :
- Trong thực tế các KN này được đưa vào mục tiêu cụ thdể từng môn học, bàihọc mà tập trung nhiều nhất là môn Đạo đức,Tiếng Việt, Tự nhiên xã hội hayKhoa học Muốn có hiệu quả cao, chúng ta cần tổ chức tốt các biện pháp sau:+ Dùng các phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính độc lập, sáng tạocủa học sinh gắn với thực tiễn, luôn tạo cho các em tính chủ động, tích cực,hứng thú trong học tập; phát huy tính sáng tạo, tạo được bầu không khí cởi mởthân thiện của lớp, của trường Trong giờ học, giáo viên cần tạo cơ hội cho các
em được nói, được trình bày trước nhóm bạn, trước tập thể, nhất là các em cònhay rụt rè, khả năng giao tiếp kém qua đó góp phần tích lũy KNS cho các em.Tạo được sự thân thiện, hợp tác, các giao tiếp ứng xử trong giờ học giữa giáo
Nguyên tắc lồng ghép giáo dục kĩ năng sống
hành vi
Môi trường và thời gian
để các em có cơ hội thể hiện ý kiến của mình và xem xét ý kiến của người khác
Chúng ta không thể giáo dục kỹ năng sống trong một lần
mà kỹ năng sống là
cả một quá trình từ nhận thức- hình thành thái độ- thay đổi hành vi Thay đổi hành vi của một con người đặc biệt trở thành hành vi tốt là quá trình khó khăn
Giáo dục kỹ năng sống phải được thực hiện trong mọi môi trường như gia đình, nhà trường, xã hội và được thực hiện mọi lúc mọi nơi;
vì thế cần tạo điều kiện tối đa cho HS tham gia vào các tình huống thật trong cuộc sống.
Trang 6viên và học sinh, học sinh và học sinh, động viên, tạo cơ hội cho mọi đối tượnghọc sinh cùng tham gia.
Giờ Kĩ thuật : Bài Điều kiện ngoại cảnh của
cây rau, hoa
( Các em đang đóng vai là không khí, nước,
ánh sáng, cần cho cây rau hoa Nhóm này
có vài em chưa mạnh dạn, nhưng khi cho thể
hiện vai diễn các em rất thoải mái, tự tin và
tiếp thu bài học dễ dàng hơn)
Tiết Địa lý, bài 8 : Đồng bằng Nam Bộ (t2) (Với NV3 : Làm hướng dẫn viên du lịch Việc các nhóm thảo luận và giới thiệu trước lớp những hình ảnh, những hiểu biết về đồng bằng Nam Bộ đã kích thích sự chủ động, phát huy tính sáng tạo, tích cực, hứng thú trong học tập của các em ;tạo cơ hội cho HS được chia sẻ hiểu biết, vốn sống từ thực tế lẫn bài học.)
+ Trong giảng dạy môn Đạo đức, cần chú ý hình thành các hành vi đạo đức ởtiết 2 Rèn cho học sinh khả năng tự học, tự chăm sóc và phục vụ bản thân, biết
lễ phép, hiếu thảo và vệ sinh cá nhân.Rèn kĩ năng trình bày ý kiến, thể hiện sự tựtin, giao tiếp, ứng xử với mọi người
Hình ảnh các nhóm thể hiện đóng vai trong giờ Đạo đức
Trang 7+ Có thể lồng ghép rèn luyện kĩ năng sống vào hoạt động ngoại khóa hằngtháng Đưa trò chơi dân gian, hát dân ca và các loại hình sinh hoạt văn hóa dângian vào trường học để rèn luyện KNS cho HS
Hình ảnh tập hát, múa biểu diễn chuẩn bị chohoạt động ngoại khóa tháng 11
Hình ảnh các em đang chơi trò chơi dân gian Hình ảnh các em đang trang trí cành hoa
trong HĐNK tháng 1
Những hoạt động trên đã tạo tinh thần đoàn kết, gắn bó, quan tâm giúp đỡlẫn nhau trong học tập, rèn luyện, nỗ lực tiếp thu bài giảng và tìm tòi những kiếnthức liên quan đến bài học để liên hệ áp dụng vào thực tiễn, đồng thời phát huytính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh Các em cảm thấy rất vui, biếtthêm và vận dụng nhiều kiến thức
+ Tổ chức linh hoạt các buổi chào cờ đầu tuần Làm sao để mục tiêu buổi chào
cờ không chỉ là đánh giá xếp loại nền nếp, học tập, các hoạt động giáo dục trong
Trang 8tuần qua, triển khai kế hoạch tuần tới của BGH nhà trường mà cần thay đổi hìnhthức buổi lễ chào cờ một cách sáng tạo, rèn luyện các kỹ năng cho học sinh.Chẳng hạn như để các em giao lưu với toàn trường qua các tiết mục văn nghệ,
kể chuyện, câu đố, trò chơi… do chính các em đứng ra tổ chức dưới sự giúp đỡ
và hướng dẫn của GVCN
+ Xây dựng trường, lớp xanh-sạch-đẹp-an toàn Và cần chú trọng việc tạomôi trường tự nhiên gần gũi với cuộc sống như các câu khẩu hiệu ở các câyxanh, bồn hoa, trong lớp học để thông qua đó mà giáo dục ý thức BVMT ở cácem
+ Cũng không thể bỏ qua việc phối kết hợp với gia đình, các tổ chức xãhội trong và ngoài nhà trường để cùng góp phần giáo dục KNS cho các em
Hình ảnh các em đang làm vệ sinh sân trường và Đài liệt sĩ (Sự phối hợp giữa Liên đội trường và Đoàn Thanh niên phường Mỹ Hải, nhằm GDKN chăm sóc,
vệ sinh trường lớp, Đài liệt sĩ, cũng là hoạt động tưởng nhớ,biết ơn công lao của các liệt sĩ)
Hình ảnh các em đang viếng Đài liệt sĩ phường, thắp nén hương tưởng nhớ các anh hùng liệt sĩ
Trang 9+ Ngoài ra, với học sinh tiểu học, các em luôn luôn nghe lời và tin tưởngnhững gì thầy cô dạy bảo, vậy nên thầy cô giáo phải là tấm gương sáng về đạođức, mẫu mực về các ứng xử văn hóa, chuẩn mực trong lời nói và việc làm
c Một số biện pháp để lồng ghép giáo dục kĩ năng sống
c.1 Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh Tiểu học thông qua các môn học:
Hiện nay, một bộ phận không nhỏ học sinh đạo đức càng đi xuống theolứa tuổi phát triển Biểu hiện ở chỗ thiếu tôn trọng thầy cô, coi thường kỉ luậtcủa nhà trường, sống không lành mạnh, xa rời chuẩn mực đạo đức của dân tộcViệt Nam, gian lận trong học tập và thi cử Đó là những biểu hiện đáng lo ngại
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên nhưng một nguyên nhân được coi
là nguồn gốc sâu xa là do các em thiếu kĩ năng sống Giáo dục kĩ năng sống làmột nội dung rất quan trọng và thiết thực trong chiến lược giáo dục toàn diệncủa một nền giáo dục tiên tiến
Vậy giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học thông qua các môn học
là một nội dung quan trọng mà bất cứ trường học nào cũng phải đề cập đến.Thông qua nội dung bài học, cách tổ chức các hoạt động dạy học giáo viên hìnhthành và xây dựng cho các em các kĩ năng sống như: quan sát, nhận xét, giaotiếp, phân tích, Việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học được thựchiện thông qua dạy học các môn học và tổ chức các hoạt động giáo dục, nhưngkhông phải là lồng ghép, tích hợp thêm kinh nghiệm sống vào nội dung các mônhọc và hoạt động giáo dục một cách quá tải, mà theo một cách tiếp cận mới: đó
là sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực để tạo điều kiện, cơ hộicho học sinh thực hành, trải nghiệm kĩ năng sống trong quá trình học tập Từ đólồng ghép một cách nhẹ nhàng những kinh nghiệm sống vào bài học đến từngđối tượng học sinh Trong quá trình dạy lồng ghép kĩ năng sống cho học sinhtiểu học thông qua các môn học cần phải khơi gợi và phát huy sự tham gia củacác em bên cạnh sự hướng dẫn của giáo viên Tuyệt đối không nên áp đặt, khôngnên phê bình khi các em làm gì đó chưa tốt Bởi nếu vậy sẽ làm mất sự chủ
Trang 10động, tự tin và hoà nhập cùng bạn bè vì ở lứa tuổi này các em rất muốn thể hiệnmình
Và trong chương trình giáo dục tiểu học vấn đề giáo dục kĩ năng sống chohọc sinh tiểu học được thể hiện rõ nhất trong một số phân môn như: Tiếng Việt,Đạo đức, Tự nhiên và xã hội hay Khoa học
* Cách thực hiện một bài giáo dục kĩ năng sống:
Dù là môn học nào, khi tiến hành giáo dục KNS cho học sinh cũng cầntiến hành các bước như sau:
Mục tiêu
- Kích thích sự tò mò tìm hiểu kiến thức bài học
'-GV nắm được khả năng nhận biết kiến thức bài học của HS tới đâu.
Mục tiêu - Kết nối cái HS đã biết với cáiHS chưa biết
Quá trình tiến hành
Hướng dẫn HS suy nghĩ, thảo luận nhiệm vụ đầu tiên có tính chất trải nghiệm.
Quá trình tiến hành
-Bằng việc kết nối nhiệm vụ có tính chất trải nghiệm, GV giới thiệu kiến thức, kĩ năng mới -Hướng dẫn HS khai thác, phân tích kiến thức, kĩ năng mới ( có thể nêu ví dụ kèm theo).
Kĩ thuật, phương
pháp sử dụng
-Đặt câu hỏi, nêu vấn đề, giới thiệu tr\anh, quan sát, thảo luận, động não, trò chơi, khởi động, chia sẻ, trao đổi, xử lí thông tin,
Kĩ thuật, phương pháp sử dụng
Thảo luận, trình bày, đóng vai, phân tích, phán đoán, động não, giải quyết vấn đề,
Mục tiêu
- Giúp HS vận dụng những kiến thức, kĩ năng đã học vào trường hợp, tình huống mới.
Mục tiêu
-Giúp HS có cơ hội thực hành các kiến thức, kĩ năng đã học -Tạo điều kiện để HS làm quen, luyện tập với nhiều dạng kiến thức, kĩ năng khác.
Quá trình tiến hành
- Có thể GV hoặc HS tự đưa ra những trường hợp, tình huống mới so với bài học để các em giải quyết.
Quá trình tiến hành
- Hướng dẫn HS rèn, luyện tập các kiến thức, kĩ năng đã học ở bước kết nối.
- GV kịp thời theo dõi, kiểm tra, nhắc nhở, uốn nắn khi HS thực hành
-Cho HS thể hiện, trình bày kết quả.
Kĩ thuật, phương
pháp sử dụng
- Hợp tác, làm việc nhóm, thảo luận, xử lý tình huống, đóng vai
Kĩ thuật, phương pháp sử dụng
- Luyện tập, động não, thảo luận, khám phá, hỏi-đáp, đóng vai, tranh luận,
Trang 11* Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học qua môn Tiếng Việt:
Môn Tiếng Việt ở trường tiểu học có nhiệm vụ hình thành và phát triển
ở học sinh các kĩ năng: nghe, nói, đọc, viết để học tập và giao tiếp trong các môitrường hoạt động của lứa tuổi Thông qua hoạt động dạy và học môn Tiếng Việtgóp phần rèn luyện thao tác tư duy, góp phần mở rộng hiểu biết về tự nhiên, xãhội và con người Kĩ năng sống đặc thù, thể hiện ưu thế của môn Tiếng Việt là
kĩ năng giao tiếp, sau đó là kĩ năng nhận thức, bao gồm nhận thức thế giới xungquanh, tự nhận thức, ra quyết định Trong sách giáo khoa Tiếng Việt tiểu học, cónhiều bài học mà tên gọi của nó đã nói rõ mục tiêu giáo dục các kĩ năng giaotiếp xã hội như: lập danh sách học sinh, lập thời gian biểu, viết nhắn tin, viếtthư, làm biên bản cuộc họp,
Khả năng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh của môn Tiếng Việt khôngchỉ thể hiện ở nội dung môn học mà còn được thể hiện qua phương pháp củagiáo viên Để hình thành các kiến thức và kĩ năng mà chương trình môn TiếngViệt đặt ra với học sinh Tiểu học, người giáo viên phải vận dụng nhiều phươngpháp dạy phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh như: thực hànhgiao tiếp, trò chơi học tập, phương pháp nêu và giải quyết vấn đề, phương pháp
tổ chức hoạt động nhóm, phương pháp hỏi - đáp Thông qua các hoạt động họctập, được phát huy trải nghiệm, rèn kĩ năng hợp tác, bày tỏ ý kiến cá nhân, đóngvai HS có cơ hội rèn luyện, thực hành nhiều kinh nghiệm sống cần thiết
Ví dụ : Tiếng Việt, bài 7B : Thế giới ước mơ, tiết 2,
Với mục tiêu kể lại được câu chuyện Lời ước dưới trăng, GV dẫn dắt HS khám phá từ NV1 : “đọc tên truyện, xem tranh và phần lời dưới mỗi tranh” đã kích thích sự tò mò của HS về câu chuyện mới này Rồi lại kết nối từ NV1 đến NV2 bằng cách kể câu chuyện cho HS nghe Tiếp đến HD các nhóm thảo luận
về nội dung câu chuyện (NV3) Và cuối cùng các nhóm tập kể câu chuyện thông qua phương pháp làm việc nhóm(NV4), NV4 này không chỉ cho HS được thực hành mà các em có thể sáng tạo lời kể, ánh mắt, điệu bộ, cử chỉ theo cách của mình.Thông qua cách chia sẻ thông tin, nhận xét bạn giúp học sinh rèn kĩ
Trang 12năng phân tích, phán đoán tình huống xảy ra trong câu chuyện, có cơ hội phát triển tư duy sáng tạo để hoàn thành câu chuyện theo ý diễn đạt cá nhân mà vẫn đảm bảo nội dung, đồng thời cũng giúp các em thể hiện sự tự tin, mạnh dạn khi
kể chuyện, trình bày trước tập thể.
* Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh Tiểu học qua môn Đạo đức:
Vốn dĩ môn Đạo đức đã hàm chứa nhiều nội dung liên quan đến kĩ năngsống như: kĩ năng giao tiếp, ứng xử (với ông, bà, cha, mẹ, anh chị em, bạn bè,thầy cô giáo và mọi người xung quanh), kĩ năng bày tỏ ý kiến của bản thân, kĩnăng ra quyết định và giải quyết vấn đề phù hợp với lứa tuổi, kĩ năng giữ gìn vệsinh cá nhân, kĩ năng tự phục vụ và tự quản lý thời gian, kĩ năng thu thập và xử
lý thông tin về các vấn đề trong thực tiễn đời sống ở nhà trường, ở cộng đồng cóliên quan đến chuẩn mực hành vi đạo đức Việc giáo dục kĩ năng sống cho họcsinh Tiểu học trong môn Đạo đức nhằm bước đầu trang bị cho học sinh các kĩnăng sống cần thiết, phù hợp với lứa tuổi tiểu học, giúp các em biết sống và ứng
xử phù hợp trong các mối quan hệ với những người thân trong gia đình, với thầy
cô giáo, bạn bè và những người xung quanh; với cộng đồng, quê hương, đấtnước và với môi trường tự nhiên; giúp các em bước đầu biết sống tích cực, chủđộng, có mục đích, có kế hoạch, tự trọng, tự tin, có kỉ luật, biết hợp tác, tiếtkiệm, gọn gàng, ngăn nắp, vệ sinh, để trở thành người con ngoan trong giađình, học sinh tích cực của nhà trường và công dân tốt của xã hội
Khả năng hình thành và giáo dục các kĩ năng sống cho HS của môn Đạođức không những thể hiện ở nội dung môn học mà còn thể hiện ở phương phápdạy học đặc trưng của môn học Để các chuẩn mực đạo đức, pháp luật xã hội trởthành tình cảm, niềm tin, hành vi và thói quen của HS, phương pháp dạy họcmôn Đạo đức đã được đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động,sáng tạo của HS Quá trình dạy học tiết Đạo đức là quá trình tổ chức cho HSthực hiện các hoạt động học tập phong phú đa dạng như: kể chuyện theo tranh,quan sát tranh ảnh, phân tích, xử lý tình huống; chơi trò chơi, đóng tiểu phẩm,múa, hát, đọc thơ, vẽ tranh Thông qua các hoạt động đó sự tương tác giữa GV