ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐẶNG THỊ THANH XUÂN PHÁT TRIỂN TƢ DUY SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC PHẦN ĐẠO HÀM TRONG CHƢƠNG TRÌNH TỐN TRUNG HỌC PHỔ THƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MƠN TỐN HỌC) Mã số: 60 14 10 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS TSKH Vũ Đình LỜI CẢM ƠN Lời luận văn này, tác giả xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành đến thầy giáo, giáo nhiệt tình giảng dạy đặc biệt thầy cô Trường Đại học Giáo Dục, Đại học Quốc gia Hà Nội tạo điều kiện, động viên, khích lệ, giúp đỡ tơi thời gian học tập làm luận văn Đặc biệt xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới PGS.TSKH Vũ Đình Hịa người trực tiếp hướng dẫn, tận tình bảo suốt q trình tác giả nghiên cứu, hồn thành đề tài Xin cảm ơn Ban giám hiệu, thầy cô giáo em học sinh lớp trường THPT Hưng Nhân, Hưng Hà, Thái Bình giúp đỡ tác giả thực thực nghiệm sư phạm Sự quan tâm giúp đỡ bạn bè, đồng nghiệp, lớp Cao học Toán K4 Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, đặc biệt gia đình nguồn động viên cổ vũ to lớn tiếp thêm sức mạnh cho tác giả suốt năm tháng học tập thực đề tài Mặc dù có nhiều cố gắng, nhiên luận văn chắn khơng thể tránh khỏi thiếu sót hạn chế Tác giả mong lượng thứ mong nhận ý kiến đóng góp quý báu thầy cô giáo, bạn đồng nghiệp tất đọc giả quan tâm đến đề tài Hà Nội, ngày tháng 12 năm 2010 Tác giả Đặng Thị Thanh Xuân DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ ĐBH Giáo viên GV Giá trị lớn GTL N Giá trị nhỏ GTN N Khái quát hóa Đặc biệt hóa Học sinh HS Phương pháp KQH Sách giáo khoa PP Trung học phổ thông SGK Tương tự THP T Trang TT Tr MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Lý chọn đề tài Mục đích nghiên cứu .2 Phạm vi nghiên cứu .3 Mẫu khảo sát Vấn đề nghiên cứu Giả thuyết khoa học .3 Nhiệm vụ nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu 8.1 Phương pháp nghiên cứu lý luận: 8.2 Phương pháp quan sát: 8.3 Phương pháp điều tra, thực nghiệm: Dự kiến luận .4 9.1 Luận lý thuyết: 9.2 Luận thực tế: .4 10 Cấu trúc luận văn Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1 Một số khái niệm liên quan đến đề tài .5 1.1.1 Tư vai trò tư 1.1.1.1 Khái niệm tư 1.1.1.2 Bốn bước hoạt động trình tư 1.1.1.3 Vai trò tư 1.1.2 Sáng tạo trình sáng tạo .8 1.1.2.1 Khái niệm sáng tạo 1.1.2.2 Bốn giai đoạn trình sáng tạo 1.1.3 Tư sáng tạo biện pháp phát triển tư sáng tạo 1.1.3.1 Các quan điểm tư sáng tạo 1.1.3.2 Những biện pháp phát triển tư sáng tạo .10 1.1.4 Một số phương pháp dạy học nhằm phát triển tư sáng tạo 12 1.1.4.1 Phương pháp dạy học phát giải vấn đề .12 1.1.4.2 Phương pháp dạy học kiến tạo 14 1.1.4.3 Phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn .15 1.1.4.4 Phương pháp dạy học tự học .16 1.2 Đạo hàm vai trò đạo hàm 18 1.2.1 Vài nét đời khái niệm đạo hàm 18 1.2.2 Vai trò chức đạo hàm toán học .18 1.2.3 Vai trò chức đạo hàm ngành khoa học khác .19 1.3 Thực trạng việc dạy học đạo hàm trường THPT 20 1.3.1 Thực trạng việc học đạo hàm THPT 20 1.3.2 Thực trạng việc dạy đạo hàm trường THPT .22 1.4 Kết luận chương 23 Chƣơng 2: PHÁT TRIỂN TƢ DUY SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH THPT QUA DẠY HỌC PHẦN ĐẠO HÀM 25 2.1 Lý thuyết đạo hàm 25 2.1.1 Nguyên lý đạo hàm 25 2.1.2 Quy tắc tính đạo hàm 41 2.2 Các toán vận dụng đạo hàm .56 2.2.1 Ứng dụng đạo hàm để giải số toán phương trình, bất phương trình hệ phương trình .56 2.2.2 Ứng dụng đạo hàm tìm giá trị lớn nhất, nhỏ hàm số .67 2.2.3 Ứng dụng đạo hàm vào chứng minh bất đẳng thức 76 2.2.4 Ứng dụng đạo hàm giải tích tổ hợp 83 2.3 Kết luận chương 89 Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 90 3.1 Mục đích nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm .90 3.2 Đối tượng địa bàn thực nghiệm .90 3.3 Kế hoạch thực nghiệm 90 3.3.1 Thời gian thực nghiệm 90 3.3.2 Nội dung tổ chức thực nghiệm .90 3.3.2.1 Nội dung thực nghiệm 90 3.3.2.2 Các giáo án dạy thực nghiệm: 90 3.3.2.3 Tiến hành thực nghiệm 91 3.4 Kết dạy thực nghiệm .91 3.5 Phân tích đánh giá kết thực nghiệm .92 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 94 Kết luận .94 Khuyến nghị 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO 96 MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Chúng ta sống kỷ tri thức trí tuệ sáng tạo Đất nước ta thời kỳ đổi phát triển: công nghiệp hóa, đại hóa Phát triển giáo dục đào tạo động lực quan trọng thúc đẩy phát triển đất nước, phát huy nguồn lực người - yếu tố để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh bền vững Nghị Hội nghị Trung ương IV Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII “Mục tiêu giáo dục đào tạo đào tạo người lao động tự chủ, tích cực, có lực giải vấn đề, góp phần thực mục tiêu lớn đất nước là: dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh” Dạy học nhìn chung mang nặng tính chất “độc thoại, thơng báo, giảng giải áp đặt” thầy “thụ động chấp nhận, ghi nhớ, thừa hành bắt buộc” trò Có thể bị chịu tác động nặng nề mục tiêu thi cử Học để thi, dạy để thi đua có thành tích thi cử tốt Do việc giảng dạy chủ yếu truyền thụ kiến thức, luyện kỹ làm kiểm tra thi mà để ý đến việc thông qua dạy kiến thức dạy cho HS suy luận khoa học, rèn luyện tư độc lập, sáng tạo, khuyến khích tìm tịi, khám phá Cách thức dạy học khơng cịn phù hợp với xu thời đại Những năm gần đây, giới nói chung Việt Nam nói riêng địi hỏi giáo dục phải trang bị cho HS kỹ tư sáng tạo phẩm chất quan trọng người đại Đặc biệt giới bắt đầu chuyển mạnh sang kinh tế tri thức xã hội tri thức, yêu cầu nhiều nhà giáo dục đề nghị đưa vào dạy học nội dung quan trọng giáo dục thời kỳ cơng nghiệp hóa, đại hóa đất nước Nhưng, sáng tạo gì? Tư sáng tạo gì? Dạy cho HS tư sáng tạo dạy nội dung gì? Và quan trọng dạy để thực bồi dưỡng phát triển kỹ tư sáng tạo HS? Và từ đầu kỷ 20 trở đi, khoa học phát triển mạnh mẽ, phương pháp tư sáng tạo với quan điểm hệ thống trở thành phổ biến Do để hiểu sống giới tinh thần đại, việc rèn luyện kỹ tư ... tạo HS THPT Phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu phần Đạo hàm chương trình tốn trung học phổ thông - Nghiên cứu thực trạng dạy học Đạo hàm trường THPT Mẫu khảo sát - Giáo viên dạy Toán trường THPT... THPT Hưng Nhân, Hưng Hà, Thái Bình - HS lớp 11 trường THPT Hưng Nhân, Hưng Hà, Thái Bình Vấn đề nghiên cứu - Thực trạng dạy học chủ đề Đạo hàm trường THPT nào? - Làm để phát triển tư sáng tạo cho... tư sáng tạo - Tìm hiểu thực trạng dạy học phần đạo hàm chương trình tốn trung học phổ thơng - Xây dựng số giảng phần đạo hàm theo hướng tích cực nhằm phát triển tư sáng tạo HS THPT - Tổ chức dạy