ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN - LÊ THỊ THỦY VAI TRÒ CỦA CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI DÂN SỰ TRONG QUÁ TRÌNH TƢ VẤN, PHẢN BIỆN CHÍNH SÁCH KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ (NGHIÊN CỨU HỆ THỐNG LIÊN HIỆP CÁC HỘI KHOA HỌC VÀ KỸ THUẬT VIỆT NAM) LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ MÃ SỐ: 60.34.04.12 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đặng Ngọc Dinh Hà Nội, 2016 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU PHẦN MỞ ĐẦU 1 Lý nghiên cứu: .1 Tóm tắt lịch sử nghiên cứu: .1 Mục tiêu nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu: Mẫu khảo sát: .3 Câu hỏi nghiên cứu: Giả thuyết nghiên cứu: .4 Phƣơng pháp chứng minh giả thuyết: Nội dung nghiên cứu: 10 Kết cấu luận văn: CHƢƠNG CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI DÂN SỰ TRONG QUÁ TRÌNH TƢ VẤN, PHẢN BIỆN CHÍNH SÁCH KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ 1.1 Xã hội dân 1.1.1 Khái niệm xã hội dân 1.1.2 Khái niệm tổ chức xã hội dân 1.1.3 Các loại hình tổ chức xã hội dân .11 1.1.4 Tổ chức xã hội dân Việt Nam 13 1.1.5 Vai trò tổ chức xã hội dân việc hoàn thiện sách 1.2 … .14 Tƣ vấn, phản biện 16 1.2.1 Khái niệm tư vấn, phản biện 16 1.2.2 Tính chất, mục đích hoạt động tư vấn, phản biện 16 1.2.3 Vai trò tư vấn, phản biện việc hoạch định sách 17 1.3 Chính sách khoa học công nghệ 18 1.3.1 Khái niệm sách 18 1.3.2 Khái niệm khoa học công nghệ 18 1.3.3 Vai trò khoa học công nghệ phát triển xã hội…… 21 CHƢƠNG THỰC TRẠNG THAM GIA VÀO QUÁ TRÌNH TƢ VẤN, PHẢN BIỆN CHÍNH SÁCH KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CỦA CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI DÂN SỰ TRỰC THUỘC LIÊN HIỆP CÁC HỘI KHOA HỌC VÀ KỸ THUẬT VIỆT NAM .24 2.1 Vài nét Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam 24 2.2 Tổng quan tổ chức xã hội dân trực thuộc Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam 25 2.2.1 Bản chất phát triển .25 2.2.2 Lĩnh vực hoạt động 27 2.2.3 Cơ sở vật chất 28 2.2.4 Nhân lực tổ chức XHDS 29 2.3 Hoạt động tƣ vấn, phản biện sách khoa học công nghệ tổ chức xã hội dân trực thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam 32 2.3.1 Nhận thức 32 2.3.2 Lý tham gia hoạt động tư vấn, phản biện sách khoa học công nghệ 33 2.3.3 Những lĩnh vực tham gia tư vấn, phản biện 34 2.3.4 Loại hình sách tham gia tư vấn, phản biện 35 2.3.5 Phương thức thực 36 2.3.6 Khả phối hợp với quan nhà nước 37 2.3.7 Khả phối hợp với tổ chức nhà nước .40 2.3.8 Khả phối hợp, tiếp cận thông tin truyền tải thông điệp đến quan có thẩm quyền .44 2.3.9 Năng lực huy động nguồn lực tài 47 2.3.10 Công tác truyền thông 54 CHƢƠNG ĐÁNH GIA VAI TRÒ CỦA CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI DÂN SỰ TRỰC THUỘC LIÊN HIỆP HỘI VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH TƢ VẤN, PHẢN BIỆN CHÍNH SÁCH KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ .58 3.1 Khung đánh giá kết đánh giá từ quan lập sách 58 3.1.1 Quy trình xây dựng sách 58 3.1.2 Khung đánh giá vai trò tổ chức XHDS theo quy trình xây dựng sách 59 3.1.3 Đánh giá kết đóng góp tổ chức XHDS trực thuộc LHHVN TV,PB sách KH&CN 61 3.2 Những khó khăn cần tháo gỡ .69 3.2.1 Môi trường thể chế, pháp lý 69 3.2.2 Năng lực hạn chế 71 3.2.3 Công tác truyền thông .73 3.3 Các giải pháp huy động đóng góp tổ chức xã hội dân trình tƣ vấn, phản biện sách khoa học công nghệ .74 3.3.1 Giải pháp phía nhà nước 74 3.3.2 Giải pháp phía Liên hiệp Hội Việt Nam 79 3.3.3 Giải pháp phía tổ chức xã hội dân 80 3.3.4 Giải pháp truyền thông 82 KẾT LUẬN 83 LỜI CẢM ƠN Sau thời gian học tập nghiên cứu Chương trình cao học chuyên ngành Quản lý Khoa học Công nghệ trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội, tác giả hoàn thành luận văn cao học với đề tài: “Vai trò tổ chức xã hội dân trình tư vấn, phản biện sách khoa học công nghệ (Nghiên cứu hệ thống Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam)” Để có kết này, xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Đặng Ngọc Dinh - người trực tiếp hướng dẫn thực luận văn với bảo nhiệt tình, sâu sát Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới thầy giáo, cô giáo thuộc khoa Khoa học Quản lý - trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội thầy, cô giáo trường Ban Giám hiệu nhà trường tạo môi trường học tập, nghiên cứu bổ ích, thiết thực cho học viên, nhiệt tình giúp đỡ học viên trình học tập, nghiên cứu hoàn thành luận văn Bên cạnh đó, xin trân trọng cảm ơn giúp đỡ chuyên gia, đồng nghiệp bạn bè suốt trình thực luận văn Xin trân trọng cảm ơn! Học viên Lê Thị Thủy DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT XHDS: Xã hội dân TV,PB: Tư vấn, phản biện KH&KT: Khoa học kỹ thuật KH&CN: Khoa học công nghệ LHHVN: Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam DANH MỤC BIỂU Sơ đồ 1.1.Mối quan hệ Xã hội dân với chủ thể xã hội khác Biểu 2.1: Sự phát triển tổ chức XHDS trực thuộc LHHVN .26 Biểu 2.2: Mức độ hợp tác với quan chủ trì xây dựng sách .38 Biểu 2.3: Mức độ hợp tác với quan dân cử 38 Biểu 2.4: Sự tham gia vào mạng lưới tổ chức XHDS 42 Biểu 2.5: Mức độ hợp tác với Hội KH&KT tổ chức KH&CN trực thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam .43 Biểu 2.6: Mức độ hợp tác với Liên hiệp Hội tỉnh/thành phố tổ chức KH&CN trực thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam 43 Biểu 2.7: Mức độ hợp tác tổ chức KH&CN trực thuộc với quan trung ương Liên hiệp Hội Việt Nam .44 Biểu 2.8: Nguồn gốc dự thảo sách KH&CN để tổ chức XHDS trực thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam thực TV,PB 45 Biểu 2.9: Số lượng văn góp ý, tư vấn .45 Biểu 2.10: Mức độ phản hồi nhận tư vấn, góp ý tổ chức XHDS trực thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam .46 Biểu 2.11: Hình thức truyền tải thông tin tiến hành TV,PB sách 47 Biểu 2.12: Nguồ n tài chiń h từ ngân sách nhà nước .48 Biểu 2.13: Nguồ n tài chính từ các đa ̣i sứ quán các nước 48 Biểu 2.14: Nguồ n tài chính từ các tổ chức hơ ̣p tác chính thức 49 Biểu 2.15: Nguồ n tài chiń h từ các tổ chức phi chin ́ h phủ nước ngoài 49 Biểu 2.16: Số lượng dự án TVCS giá trị viện trợ theo lĩnh vực .53 Biểu 2.17: Hình thức truyền thông tổ chức XHDS trực thuộc LHHVN 56 hoạt động TV,PB sách KH&CN 56 DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Lĩnh vực hoạt động tổ chức XHDS trực thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam 27 Bảng 2.2: Nhân lực tổ chức KH&CN công lập 29 Bảng 2.3: Trình độ người có vai trò quan trọng hoạt động TV, PB tổ chức 31 Bảng 2.4: Cơ quan công tác người có vai trò quan trọng hoạt động TV, PB trước tổ chức 31 Bảng 2.5: Lý tham gia thực hoạt động TV,PB sách KH&CN 33 Bảng 2.6: Các lĩnh vực sách có tham gia TV, PB tổ chức XHDS trực thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam 34 Bảng 2.7: Loại hình sách KH&CN tổ chức XHDS trực thuộc 36 Bảng 2.8: Phương thức thực TV,PB sách KH&CN tổ chức XHDS trực thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam .37 Bảng 2.9: Số lượng dự án TV,PB sách giá trị viện trợ so với tổng số dự án tổng giá trị viện trợ .51 Bảng 2.10: Số lượng dự án Tư vấn sách giá trị viện trợ theo lĩnh vực 52 Bảng 3.1: Tỷ lệ nguồn thông tin ĐBQH sử dụng .63 Bảng 3.2: Đánh giá ĐBQH mức độ quan trọng nguồn thông tin (tỷ lệ %) 63 Bảng 3.3: Đánh giá cán Văn phòng Quốc Hội thông tin chủ thể Nhà nước 64 PHẦN MỞ ĐẦU Lý nghiên cứu: Xã hội dân khái niệm mới, chí nhiều tranh cãi Việt Nam Tuy nhiên, thực tế phủ nhận hình thành phát triển tổ chức XHDS nước ta Các tổ chức này, đa số trường hợp cầu nối nhân dân nhà nước, đại diện cho ý chí, nguyện vọng nhân dân, tham gia vào trình hoạch định sách TV,PB chủ trương, đường lối, sách Đảng Nhà nước, thiếu sách KH&CN Bước vào thiên niên kỷ thứ ba, KH&CN trở thành yếu tố quan trọng phát triển, lực lượng sản xuất trực tiếp kinh tế toàn cầu Điều phản ánh rõ việc hoạch định sách KH&CN nhiều quốc gia giới Đối với Việt Nam, nhận thức rõ tầm quan trọng KH&CN, vậy, việc xây dựng thiết chế KH&CN việc TV,PB thiết chế mối quan tâm nhà khoa học, chuyên gia nghiên cứu Tuy nhiên, đến nhận thức sách nhằm phát huy vai trò tổ chức XHDS lĩnh vực KH&CN, cụ thể tổ chức KH&CN công lập khuôn khổ Liên hiệp Hội KH&KT Việt Nam, chưa thực quan tâm mức Chính vậy, tác giả lựa chọn vấn đề “Vai trò tổ chức xã hội dân trình tư vấn, phản biện sách KH&CN (nghiên cứu hệ thống Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam)” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn mình, với mục tiêu phân tích thực trạng, đánh giá vai trò tổ chức đề xuất giải pháp khắc phục bất cập nhằm phát huy vai trò tổ chức công tác TV,PB sách KH&CN góp phần phát triển KH&CN kinh tế-xã hội đất nước Tóm tắt lịch sử nghiên cứu: Xã hội dân chủ đề quan tâm năm gần đây, có nhiều tác giả đề cập đến vấn đề như: - Các tác phẩm, viết đề cập đến hình thành phát triển, vị trí, vai trò tổ chức XHDS phát triển đất nước nói chung bao gồm: + Đặng Ngọc Dinh (2013), Các tổ chức xã hội dân Việt Nam: Vai trò tham gia trình đổi phát triển đất nước thời kỳ 1991-2012, Bài trình bày Hội thảo “Lựa chọn lý luận cánh tả - so sánh quốc tế kinh nghiệm nước xã hội chủ nghĩa”, tổ chức Quỹ Rosa Luxemburg, Cộng hòa Liên bang Đức Trung tâm CEPSTA, Đại học Khoa học xã hội Nhân văn, Hà Nội; + Đinh Thị Thuý Hằng (2013), Báo cáo nghiên cứu hình ảnh tổ chức xã hội dân báo chí Việt Nam; + Irene Norlund, Đặng Ngọc Dinh cộng (2005-2006), Đánh giá nhanh Xã hội dân Việt Nam, dự án nghiên cứu hỗ trợ UNDP Việt Nam; + Ngân hàng phát triển Châu Á ADB (2011), Báo cáo tóm tắt xã hội dân Việt Nam; + Thang Văn Phúc, Nguyễn Minh Phương (2010), Vai trò tổ chức xã hội: Đối với phát triển quản lý xã hội., Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội; + Nguyễn Minh Phương (2006), Vai trò xã hội dân Việt Nam nay, Tạp chí Triết học (số 2), tr.177; + Viện Nghiên cứu Xã hội, Kinh tế Môi trường (2011), Hình ảnh tổ chức xã hội dân báo in báo mạng, Nhà xuất Thế giới, Hà Nội; - Các tác phẩm, viết đóng góp tổ chức XHDS trình hoạch định sách Việt Nam nói chung: + Trung tâm nghiên cứu phân tích sách (2011), Sự đóng góp tổ chức trị-xã hội trình hoạch định sách Việt Nam, Nhà xuất Lao động, Hà Nội; + Trung tâm nghiên cứu phân tích sách (2009), Vai trò công dân trình hoạch định sách, Nhà xuất Lao động, Hà Nội - Các tác phẩm, viết mối quan hệ tổ chức XHDS với nhà nước Việt Nam: + Phạm Bích San (2011), Sự hợp tác tổ chức phi phủ nhà nước Việt Nam: triển vọng tái cấu? Hội nghị thường niên tổ chức phi phủ Việt Nam nghề đặc biệt Các hiệp hội nghề nghiệp tạo chuẩn mực liên quan đến ngành nghề thành viên, ví dụ Hiệp Hội kiến trúc sư, kế toán công… - Các quỹ: Là tổ chức từ thiện thành lập cá nhân hay đơn vị với tư cách thực thể pháp lý (một tập đoàn quỹ ủy thác) ủng hộ nghiệp phù hợp với mục tiêu quỹ Ví dụ: Quỹ Ford (Mỹ), Quỹ Qga Khan (Thụy Sỹ)… - Các viện nghiên cứu độc lập: Là tổ chức công lập (tự trang trải tài chính) chủ yếu thực hoạt động nghiên cứu phân tích liên quan đến vấn đề sách công truyển bá kết nghiên cứu khuyến nghị với hy vọng gây ảnh hưởng lên nhà hoạch định sách người xác lập chủ trương - Các tổ chức cộng đồng (CBO): Các tổ chức thường giải mối quan tâm thành viên Đặc tính CBO chúng huy động cộng đồng thông qua việc thể nhu cầu, tổ chức thực trình có tham gia, tiếp cận dịch vụ phát triển từ bên ngoài, chia sẻ lợi ích thành viên - Các tổ chức tín ngưỡng: Những nhóm có sở tôn giáo thành lập quanh khu vực thờ cúng giáo đoàn, sở tôn giáo sở có không đăng ký có tôn tôn giáo - Các tổ chức nhân dân: Là tổ chức gồm tình nguyện bình dân, nhằm thúc đẩy phồn thịnh kinh tế xã hội thành viên - Các phong trào xã hội công đoàn: Là nhóm phi thức có quy mô lớn, gồm nhiều cá nhân tổ chức nhằm thay đổi xã hội, thông qua hành động tập thể chức lâu dài Như thấy, nghiên cứu Ngân hàng phát triển Châu Á ADB, tổ chức XHDS chia thành dạng, nhóm theo tính chất hoạt động, nghiên cứu tác giả Phạm Bích San, tổ chức XHDS chia theo nhóm đối tượng nhận không nhận tài trợ nhà nước 12 1.1.4 Tổ chức xã hội dân Việt Nam Hiến pháp Việt Nam năm 1946 Hiến pháp 1959, 1980 1992, 2013 thừa nhận công dân Việt Nam có quyền hội họp, lập hội theo quy định pháp luật Theo Sắc lệnh số 52-SL ngày 22/4/1946 nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa quy định việc thành lập hội: “Hội đoàn thể có tính cách vĩnh cửu gồm hai nhiều người giao ước hiệp lực mà hành động để đạt mục đích chung, mục đích để chia lợi tức” Thực tế, tổ chức xã hội mang tính XHDS Việt Nam hoạt động sở tự nguyện người dân tồn qua nhiều đời Đặc biệt có thiên tai, lũ lụt, chiến tranh xảy hoạt động tổ chức xã hội lại thể rõ tinh thần tự nguyện cưu mang, đùm bọc, giúp đỡ lẫn người dân để thoát khỏi hoạn nạn Các tổ chức xã hội nói chung XHDS nước ta phát triển phong phú đa dạng với nhiều loại hình tên gọi khác Trong lộ trình EU cam kết với XHDS Việt Nam năm 2014 12, phái đoàn EU nước thành viên EU Việt Nam đánh giá thực trạng phát triển XHDS Việt Nam sau: Tại Việt Nam, tổ chức XHDS nói chung chia thành nhóm: (i) đoàn thể (6 tổ chức trị: Công đoàn; Nông dân; Phụ nữ; Thanh niên; Cựu chiến binh; Mặt trân Tổ quốc Việt Nam); (ii) tổ chức trị - xã hội nghề nghiệp (Liên hiệp Hội KH&KT; Hội Nhà văn; ); (iii) tổ chức phi phủ Việt Nam (trong cóa tổ chức KH&CN công lập trực thuộc Liên hiệp Hội KH&KT Việt Nam); (iv) tổ chức dựa vào cộng đồng (các nhóm thiện nguyện, từ thiện, ); (v) tổ chức phi phủ quốc tế (Oxfam, Action Aid, ) Hàng trăm tổ chức cấp quốc gia hàng ngàn tổ chức cấp tỉnh thuộc nhóm Các tổ chức XHDS thành lập theo quy định khác nhau, thường theo quy định quốc tế, Việt Nam Cơ cấu XHDS Việt Nam thay đổi xuất tổ chức, mạng lưới nhóm định hình thảo luận thực trạng 12 http://eeas.europa.eu/delegations/vietnam/documents/press_corner/2014/20141110_civil_society_vi.pdf, cập nhập ngày 10/11/2014 13 XHDS Mối quan hệ XHDS, Nhà nước Đảng trải qua thay đổi đáng kể ba thập kỷ qua Đổi sách Chính phủ “xã hội hóa” tạo nên môi trường tốt cho nhóm công dân Ngoài ra, tầng lớp trung lưu đô thị phát triển việc sử dụng internet tạo điều kiện gia tăng tiếp cận thông tin mức độ nhận thức chung, tác động tới vai trò đạo trực tiếp trước Nhà nước tổ chức XHDS, tổ chức coi phần hệ thống nhà nước Với xuất tổ chức XHDS, nhà nước xây dựng khuôn khổ pháp lý quy định việc phê duyệt quản lý nhà nước với tổ chức XHDS Tranh luận vai trò tổ chức XHDS Việt Nam dần trở nên cởi mở Nhà nước ngày công nhận đóng góp tích cực tổ chức XHDS phát triển quốc gia Cung cấp dịch vụ xã hội coi hình thức tham gia mạnh mẽ tổ chức XHDS Việt Nam Hỗ trợ cung cấp dịch vụ công với việc tập trung vào phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói giảm nghèo phát triển cộng đồng coi nhiệm vụ cốt lõi nhiều tổ chức XHDS Nhìn chung, tham gia tổ chức XHDS trình hoạch định sách xây dựng pháp luật hạn chế, cho dù số tổ chức XHDS thiết lập quan hệ với đối tác phủ bước tham gia nhiều vào trình hoạch định sách Nhận thấy, bối cảnh từ sau Đổi 1986, Việt Nam lấy trọng tâm phát triển kinh tế, xây dựng kinh tế thị trường tiến hành hội nhập kinh tế quốc tế ngày sâu rộng Bên cạnh thành tựu tăng trưởng kinh tế ghi nhận giới đánh giá cao, biến chuyển xã hội, thể chế, cải cách nhà nước có thành tựu, tất yếu khách quan Thực tế chứng minh thay đổi quản lý nhà nước, hoạch định sách để Việt Nam từ nước nghèo có mức thu nhập thấp đạt mức thu nhập trung bình13 tỷ lệ tăng trưởng đạt mức cao ổn định 1.1.5 Vai trò tổ chức xã hội dân việc hoàn thiện sách 13 http://www.worldbank.org/vi/results/2013/04/12/vietnam-achieving-success-as-a-middle-income-country, ngày đăng 12/4/2013 14 Trong nhà nước pháp quyền, cần phải đảm bảo tính minh bạch, tham gia công chúng vào hoạt động quan công quyền Một nguyên tắc trình xây dựng ban hành sách quan nhà nước phải tạo điều kiện cho nhân dân tham gia vào trình soạn thảo, hoạch định sách “Nhân dân” hiểu bao gồm không giới hạn đối tượng: cá nhân công dân, tổ chức trị - xã hội, tổ chức xã hội dân sự, nhóm lợi ích (doanh nghiệp, hiệp hội nghề nghiệp…), chuyên gia, nhà khoa học, nhà hoạt động thực tiễn quan nhà nước… Việc bảo đảm tham gia “nhân dân” quy trình soạn thảo, ban hành sách không làm cho sách, biện pháp đưa hợp lý, nâng cao chất lượng dự thảo, mà tăng tính khả thi văn ban hành Có thể tóm tắt vai trò tổ chức XHDS việc hoàn thiện sách sau: Thứ nhất, vai trò giám sát kiểm soát xã hội Sự phát triển ngày nhanh phức tạp xã hội khiến cho nhu cầu kiểm soát, giám sát luôn đặt Có xã hội đặt chế hoạt động cân bằng, không thiên lệch Điều đặt nhiệm vụ giám sát lẫn lĩnh vực, khu vực dân với Nhà nước Các tổ chức XHDS tổ chức tự nguyện người dân, đại diện cho người dân tham gia thực trình Thông qua ý kiến tổ chức XHDS, tính chủ quan, độc đoán trình hoạch định sách cải thiện đáng kể Các cá nhân có hội tham gia với tư cách đại diện cho nhóm, tập thể xã hội vấn đề sách; thiên hướng lợi ích cộng đồng, lợi ích số đông trở nên mạnh mẽ Thứ hai, vai trò tư vấn phản biện Các tổ chức XHDS kinh nghiệm, kiến thức chuyên môn tham gia góp ý, biện luận, khẳng định phê phán vấn đề, trình kinh tế xã hội nhằm hoàn thiện, đạt hiệu cao cho việc trình Gần đây, xã hội ý đến vai trò TV,PB tổ chức XHDS hoạt động có đóng góp thiết thực vào chiến lược, kế hoạch, chương trình dự án quốc gia địa phương 15 Thứ ba, vai trò tạo đồng thuận xã hội Xã hội phát triển đan xen nhiều thách thức, mâu thuẫn, xung đột cần điều hòa, cân đối Trong điều kiện đó, tổ chức XHDS tìm kiếm cách thức để điều hòa vấn đề nhằm hướng tới xã hội ổn định phát triển Trước tiên giải mặt lợi ích nhóm, có ổn định đem lại ổn định cho toàn xã hội nói chung Nhờ tính chuyên môn tương đối mạnh độc lập, tự chủ trước pháp luật, tổ chức XHDS đóng vai trò điều hòa mối quan hệ nhà nước thị trường trình hoạch định thực sách kinh tế - xã hội Các tổ chức XHDS giúp thiết lập điều hòa mối quan hệ xã hội, điều tiết mối quan hệ Nhà nước xã hội, nhóm lợi ích, làm giảm mâu thuẫn xã hội Qua đó, tổ chức XHDS giúp cải thiện chất lượng quản lý nhà nước, thúc đẩy nhà nước đáp ứng tốt yêu cầu người dân, làm tăng quyền lực người dân, tạo điều kiện cho phát triển dân chủ hóa 1.2 Tƣ vấn, phản biện 1.2.1 Khái niệm tư vấn, phản biện Có nhiều cách định nghĩa TV,PB; nhiên, phạm vi luận văn tác giả không sâu vào việc xác định khái niệm so sánh khái niệm; khái niệm TV, PB hiểu theo nội dung quy định thức theo Quyết định số 14/2014/QĐ-TTg Thủ tướng Chính phủ hoạt động TV, PB Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam, với định nghĩa sau: - Tư vấn hoạt động cung cấp tri thức, kinh nghiệm, thông tin, tư liệu với phân tích, đánh giá, kiến nghị cho cá nhân tổ chức có thẩm quyền - Phản biện hoạt động đưa nhận xét, đánh giá, phê bình khuyến nghị phù hợp nội dung đề án với mục tiêu điều kiện quy định thực trạng đặt Như vậy, TV,PB chất hoạt động cung cấp thông tin, tư liệu, đưa ý kiến phân tích, đánh giá chuyên gia kiến nghị chỉnh sửa đề xuất, xây dựng, thẩm định, phê duyệt đề án, văn sách 1.2.2 Tính chất, mục đích hoạt động tư vấn, phản biện 16 Quyết định 14/2014/QĐ-TTg Thủ tướng Chính phủ xác định tính chất hoạt động TV, PB Liên hiệp Hội Việt Nam (LHHVN) đơn vị thành viên thể trách nhiệm đội ngũ trí thức KH&CN tham gia vào hoạt động nhà nước, hoạt động nghề nghiệp, không mục đích lợi nhuận Mục đích hoạt động TV, PB LHHVN cung cấp sở, luận khoa học độc lập, khách quan việc đề xuất, xây dựng, thẩm định dự án, đề án, sách Với tính chất mục đích xác định trên, thấy ba đặc điểm riêng bật hoạt động TV,PB LHHVN, là: - Tính khoa học - Tính độc lập, khách quan - Tính xã hội Các đặc điểm tạo khác biệt TV,PB với hoạt động dịch vụ tư vấn chuyên nghiệp, đồng thời đặt đòi hỏi cao, cách thức tổ chức rât chuyên nghiệp để bảo đảm tính khoa học khách quan TV,PB 1.2.3 Vai trò tư vấn, phản biện việc hoạch định sách Hoạt động TV,PB có ý nghĩa quan trọng việc xây dựng sách Đảng Nhà nước dự án phát triển kinh tế -xã hội, an ninh quốc phòng trước ban hành Hoạt động thường bổ sung luận khoa học, sở thực tiễn cách chân thực, khách quan, tạo đồng thuận xã hội lớn nhà quản lý người thực hiện, từ tính khả thi nâng cao, ứng dụng công nghệ mới, kĩ thuât tiến bộ, tiết kiệm hiệu Cùng với phát triển xã hội, kéo theo nhiều vấn đề nẩy sinh thực tiễn đòi hỏi có tác động hoạt động quản lý lĩnh vực Hiệu tác động phụ thuộc lớn vào mức độ đóng góp, chia sẻ quan quản lý, nhà khoa học tầng lớp khác xã hội Chính vậy, hoạt động TV,PB có vai trò quan trọng nhằm bổ sung luận khoa học, sở thực tiễn cách thực, khách quan, tạo đồng thuận quan quản lý, đối tượng quản lý cộng đồng xã hội, tạo tính khả thi, hiệu áp dụng vào thực tiễn đời sống xã hội 17 1.3 Chính sách khoa học công nghệ 1.3.1 Khái niệm sách Muốn hiểu khái niệm sách KH&CN, trước tiên, phân tích khái niệm “chính sách” Theo Từ điển tiếng Việt “chính sách” “sách lược kế hoạch cụ thể nhằm đạt mục đích định, dựa vào đường lối trị chung tình hình thực tế mà đề ra” Theo tác giả Vũ Cao Đàm “chính sách tập hợp biện pháp thể chế hóa, mà chủ thể quyền lực, chủ thể quản lý đưa ra, tạo ưu đãi cho nhóm xã hội, kích thích vào động hoạt động họ nhằm thực mục tiêu ưu tiên chiến lược phát triển hệ thống xã hội” Theo tác giả khái niệm “hệ thống xã hội” hiểu theo ý nghĩa khái quát Đó quốc gia, khu vực hành chính, doanh nghiệp, nhà trường Cũng có định nghĩa khác, “chính sách chuỗi hoạt động mà quyền chọn làm hay không làm với tính toán chủ đích rõ ràng, có tác động đến người dân” Như vậy, phân tích khái niệm “chính sách” thấy: - Chính sách chủ thể quyền lực chủ thể quản lý đưa ra; - Chính sách ban hành vào đường lối trị chung tình hình thực tế; - Chính sách ban hành nhắm đến mục đích định; nhằm thực mục tiêu ưu tiên đó; sách ban hành có tính toán chủ đích rõ ràng 1.3.2 Khái niệm khoa học công nghệ 1.3.2.1 Khái niệm khoa học Có nhiều cách hiểu “khoa học” Xuất phát từ góc độ tiếp cận cho ta khái niệm “khoa học” khác 18 Tổ chức Giáo dục, Khoa học Văn hóa Liên hợp quốc – UNESCO sử dụng khái niệm “Khoa học hệ thống tri thức loại quy luật vật chất vận động vật chất, quy luật tự nhiên, xã hội tư duy” Hệ thống tri thức nói hệ thống tri thức khoa học – hiểu biết tích lũy cách hệ thống nhờ hoạt động nghiên cứu khoa học, vạch sẵn theo kế hoạch, có mục tiêu xác định tiến hành dựa hệ thống phương pháp khoa học Khoa học trường hợp hiểu hệ thống tĩnh tri thức, xem khoa học sản phẩm trí tuệ tích lũy từ hoạt động tìm tòi, sáng tạo nhân loại Theo cách tiếp cận Triết học, “khoa học hình thái ý thức xã hội” Với tư cách hình thái ý thức xã hội, khoa học tồn bên cạnh hình thái ý thức xã hội khác, hình thức phản ánh giới khách quan tồn ý thức xã hội vào ý thức người sản phẩm trình hoạt động thực tiễn Theo cách tiếp cận xã hội học, dựa ý tưởng Price – nhà nghiên cứu lịch sử khoa học người Mỹ, “khoa học” định nghĩa sau:“khoa học thiết chế xã hội có ý nghĩa xã hội đại Thiết chế làm biến đổi đời sống số phận người giới kiện trị tôn giáo nào” Với tư cách thiết chế xã hội, khoa học thâm nhập vào lĩnh vực hoạt động xã hội thực chức thiết chế xã hội Đó là: - Định khuôn mẫu hành vi, lấy tính khoa học làm thước đo, chẳng hạn, tác phong làm việc khoa học, tổ chức lao động theo khoa học - Xây dựng luận khoa học cho định sản xuất, kinh doanh, tổ chức xã hội - Tăng hàm lượng khoa học công nghệ sản phẩm nhằm tạo mạnh cạnh tranh cho sản phẩm - Khoa học ngày trở thành phương tiện góp phần làm biến đổi tận gốc rễ mặt đời sống xã hội 19 Trong phạm vi đề tài Tác giả sử dụng khái niệm “khoa học hoạt động xã hội” Đó dạng hoạt động xã hội đặc biệt, hướng vào việc tìm kiếm điều chưa biết, loại lao động gian khổ, nhiều rủi ro Với tư cách hoạt động xã hội, khoa học định hướng tới mục tiêu sau: - Phát chất vật, phát triển nhận thức giới - Dựa vào quy luật nhận biết vật mà dự báo trình phát triển vật, lựa chọn hướng cho để tránh giảm thiểu rủi ro - Sáng tạo vật phục vụ mục tiêu tồn phát triển thân người xã hội người Hàng loạt khái niệm xuất liền với ý nghĩa như: ngành khoa học, tổ chức khoa học, sách khoa học, nhà khoa học, quan khoa học… 1.3.2.2 Khái niệm công nghệ Từ “công nghệ” có gốc Hy Lạp, ghép tekhne có nghĩa kỹ logos có nghĩa nghiên cứu Thuật ngữ technology tiếng Anh hiểu nghiên cứu có hệ thống kỹ thuật Có nhiều khái niệm công nghệ: - Tổ chức PRODEC (1982) đưa quan niệm: “Công nghệ loại kĩ năng, kiến thức, thiết bị phương pháp sử dụng sản xuất công nghiệp, chế biến dịch vụ” - Ngân hàng giới định nghĩa (1985): “Công nghệ phương pháp chuyển hóa nguồn lực thành sản phẩm, gồm yếu tố: Thông tin phương pháp; Phương tiện, công cụ sử dụng phương pháp để chuyển hóa; Sự hiểu biết phương pháp hoạt động sao” - F.R.Root cho rằng: “Công nghệ dạng kiến thức áp dụng đươc vào việc sản xuất sản phẩm sang tạo sản phẩm mới” - J.R.Dunning cho rằng: “Công nghệ nguồn lực bao gồm kiến thức áp dụng để nâng cao hiệu sản xuất việc nghiên cứu tiếp cận thị trường cho sản phẩm dịch vụ có tạo sản phẩm dịch vụ mới” 20 -Nawar Sharif đưa định nghĩa: “Công nghệ là hệ thống tri thức trình chế biến vật chất hoặc/và thông tin, phương tiện phương pháp chế biến vật chất hoặc/và thông tin” Công nghệ tập hợp phần cứng phần mềm bao gồm yếu tố: phần kỹ thuật, phần thông tin, phần người phần tổ chức Trong luận văn tác giả sử dụng định nghĩa công nghệ tác giả Trần Ngọc Ca đưa ra:“Công nghệ hiểu loại hình kiến thức, thông tin, bí quyết, phương pháp (gọi phần mềm) lưu giữ dạng khác (con người, ghi chép ) loại hình thiết bi, công cụ, tư liệu sản xuất (gọi phần cứng) số tiềm khác ( tổ chức, pháp chế, dịch vụ ) áp dụng vào môi trường thực tế để tạo loại sản phẩm dịch vụ” Trong định nghĩa nêu trên, công nghệ tập hợp phần cứng phần mềm, bao gồm bốn dạng bản: - Dạng vật thể (vật liệu, công cụ sản xuất, thiết bị máy móc, hệ thống hạ tầng ); - Dạng người (kiến thức, kỹ kinh nghiệm ); - Dạng ghi chép (bí quyết, quy trình, phương pháp ); - Dạng thiết chế tổ chức (sắp xếp cấu nhân lực, cách thức điều hành, thiết kế, đặt hệ thống thiết bị…) 1.3.3 Vai trò khoa học công nghệ phát triển xã hội Nếu nói an ninh, quốc phòng, giáo dục, văn hóa - xã hội lĩnh vực thiếu cho ổn định phát triển đất nước khoa học - công nghệ lĩnh vực vô quan trọng cần thiết cho phát triển đất nước không riêng đất nước Việt Nam ta, lĩnh vực mà có mối liên hệ mật thiết bổ trợ cho phát triển lĩnh vực khác Trong lĩnh vực kinh tế - xã hội, KH&CN thực thúc đẩy gia tăng cải vật chất, nâng cao chất lượng sản phẩm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày cao người KH&CN trực tiếp tác động nâng cao suất lao động, giảm nhẹ cường độ lao động, giảm chi phí, giá thành sản xuất, giảm rõ rệt tỷ lệ tiêu hao vật chất, tăng tỷ lệ chất xám cấu tạo sản phẩm,… Nhiều sản phẩm đời phong 21 phú, đa dạng, đa năng, mẫu mã đẹp, kích thước nhỏ nhẹ Chu kỳ sản xuất rút ngắn đáng kể Theo số số liệu thống kê đáng tin cậy: - Tốc độ tăng trưởng kinh tế giới năm 1990 so 1982 tăng 28,5% - khối lượng thương mại giới tăng 57,9% (IMF 10/1990) - Trong năm đầu kỷ XXI, GDP giới tăng 40,5% (44 nghìn tỷ USSD/31,6 nghìn tỷ USD - Niên giám thống kê/ TCTK 2006) - Thế kỷ XVIII, nước muốn công nghiệp hóa thường 100 năm Đầu kỷ XX, khoảng 30 năm Vào thập niên 70 - 80 rút xuống 20 năm Thập niên 90 10 năm Quãng thời gian cần thiết để tăng gấp đôi GDP (Tổng sản phẩm quốc dân) theo đầu người rút ngắn cách ổn định Nếu Anh 58 năm (kể từ 1780), Mỹ 47 năm (từ 1839), Nhật 34 năm (kể từ 1880) từ sau Đại chiến thứ hai, cách mạng khoa học công nghiệp lần thứ ba đẩy tốc độ lên cao Brazin 18 năm, Indonesia 17 năm, Hàn Quốc 11 năm, Trung Quốc 10 năm Ở Việt Nam Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công, khoa học - kỹ thuật Việt Nam hình thành bước phát triển theo hướng đại hóa nhằm đáp ứng yêu cầu cách mạng phấn đấu đạt đến mục tiêu xây dựng nước Việt Nam độc lập, dân chủ, giàu mạnh, nhân dân ấm no, hạnh phúc Trong hai kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, Đảng nhà nước ta đặc biệt quan tâm phát triển KH&CN phục vụ đắc lực cách mạng kỹ thuật thời chiến, giành thắng lợi chiến tranh xây dựng tiềm lực sẵn sàng tiến hành cách mạng khoa học quy mô lớn với trình độ cao sau kết thúc chiến tranh Song xuất phát điểm từ kinh tế nghèo nàn, lạc hậu lại bị chiến tranh tàn phá nặng nề, nên trình độ khoa học - công nghệ - kỹ thuật có phát triển chậm chạp thua so với trình độ chung nước khu vực Từ bắt đầu nghiệp đổi mở cửa đặc biệt từ có Nghị Trung ương khóa VIII (1996), nhận thức vai trò KH&CN 22 nâng cao rõ nét ngày khẳng định vai trò động lực KH&CN phát triển kinh tế Phương châm phát triển kinh tế phải dựa vào KH&CN KH&CN phải hướng vào xây dựng kinh tế Đặc biệt trào lưu hội nhập quốc tế khu vực, nhiều doanh nghiệp nhận thức có đổi công nghệ đủ sức cạnh tranh tồn kinh tế thị trường Chủ trương thúc đẩy tạo điều kiện ngành cấp, tầng lớp tri thức, sinh viên, doanh nhân, kể nông dân, nghệ nhân, chủ trang trại,… nghiên cứu ứng dụng tri thức khoa học, kỹ thuật, tiếp nhận chuyển giao công nghệ với tinh thần làm giàu cho mình, cho quê hương, cải thiện điều kiện lao động, có giá trị cao, phục vụ tiêu dùng xuất Doanh nghiệp trở thành chủ thể đổi công nghệ, nhân tố quan trọng hệ thống đổi quốc gia 23 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO TIẾNG VIỆT Ban công tác đại biểu (2013), Báo cáo nghiên cứu nhu cầu thông tin đại biểu Quốc hội; Bộ Chính trị (Khóa X), Chỉ thị số 42-CT/TW, ngày 16/4/2010; Bộ Khoa học Công nghệ (2014), Khoa học Công nghệ Việt Nam, Hà Nội; Đặng Ngọc Dinh (2013), Các tổ chức xã hội dân Việt Nam: Vai trò tham gia trình đổi phát triển đất nước thời kỳ 1991-2012, Bài trình bày Hội thảo “Lựa chọn lý luận cánh tả - so sánh quốc tế kinh nghiệm nước xã hội chủ nghĩa”, tổ chức Quỹ Rosa Luxemburg, Cộng hòa Liên bang Đức Trung tâm CEPSTA, Đại học Khoa học xã hội Nhân văn, Hà Nội; Lê Thị Hồng Dự, Phát triển tổ chức xã hội dân xã Nghĩa Bình, huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An, website: http://123doc.org/document/ 311116-phattrien-cac-to-chuc-dan-su-xa-hoi-xa-nghia-binh-huyen-nghia-dan-tinh-nghean.htm, cập nhật ngày 18/4/2013; Phan Tất Đức, Làm cho dân biết, http://vnexpress.net/tin-tuc/goc-nhin/lamsao-cho-dan-biet-3269490.html, ngày 02/9/2015; Đinh Thị Thuý Hằng (2013), Báo cáo nghiên cứu hình ảnh tổ chức xã hội dân báo chí Việt Nam; Lê Thị Thanh Hương (2009): Xã hội dân Malayxia Thái Lan, Nxb Khoa học xã hội; Irene Norlund, Đặng Ngọc Dinh cộng (2005-2006), Đánh giá nhanh Xã hội dân Việt Nam, dự án nghiên cứu hỗ trợ UNDP Việt Nam; 10 Khoa Lý luận Chính trị Xã hội -Trường đại học nông nghiệp Hà Nội (2011), Tài liệu hội thảo “Xóa đói giảm nghèo Việt Nam vai trò tổ chức xã hội dân sự”; 85 11 Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam (2012), Báo cáo tổng kết đề tài “Đánh giá thực trạng tổ chức hoạt động tổ chức KH&CN hoạt động theo Nghị định 81 giai đoạn 2010-2012”; 12 Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam (2011), Kỷ yếu Hội thảo Đánh giá hoạt động tư vấn, phản biện giám định xã hội Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam, Hà Nội; 13 Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam (2014), Sổ tay hướng dẫn thực hành hoạt động tư vấn, phản biện giám định xã hội; 14 Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam, Tài liệu hội nghị 20 năm hình thành phát triển tổ chức Khoa học Công nghệ công lập, Hà Nội ngày 26/12/2012; 15 Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt nam (2015), Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VII nhiệm kỳ 2015 – 2020; 16 Đinh Thảo Linh, Định nghĩa tổ chức xã hội dân , website https://groups.google.com/forum/#!msg/sam-saturday-morning/Mks 3SOpCA 3Y/JEECj1-UWzwJ; đăng ngày 22/02/2012; 17 MSD (2015), Bản tin hiệu phát triển cho các tổ chức xã hội , số 1/2015; 18 Ngân hàng phát triển Châu Á ADB (2011), Báo cáo tóm tắt xã hội dân Việt Nam; 19 Tuệ Nghi, Financial times: Tỷ lệ nợ xấu Việt Nam nhiều điều phải bàn, http://nhipcaudautu.vn/tai-chinh/tien-te-ngan-hang/financial-times-ty-le-no-xautai-viet-nam-con-nhieu-dieu-phai-ban-3292398 /#ax zz 43i1SZf qu, ngày 18/11/2015; 20 Nguyễn Như Phát, Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam giai đoạn nay, số vấn đề lý luận thực tiễn, Xã hội dân xây dựng xã hội dân Việt Nam nay, tr.152; 21 Thang Văn Phúc, Nguyễn Minh Phương (2010),Vai trò tổ chức xã hội: Đối với phát triển quản lý xã hội., Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội; 86 22 Nguyễn Minh Phương (2006), Vai trò xã hội dân Việt Nam nay, Tạp chí Triết học (số 2), tr.177; 23 Phạm Bích San (2011), Sự hợp tác tổ chức phi phủ nhà nước Việt Nam: triển vọng tái cấu?, Hội nghị thường niên tổ chức phi phủ Việt Nam; 24 Phạm Thái Việt (2008), Vấn đề điều chỉnh chức thể chế nhà nước tác động toàn cầu hoá, Nxb Khoa học xã hội; 25 Trung tâm nghiên cứu phân tích sách (2011), Sự đóng góp tổ chức trị-xã hội trình hoạch định sách Việt Nam, Nhà xuất Lao động, Hà Nội; 26 Trung tâm nghiên cứu phân tích sách (2009), Vai trò công dân trình hoạch định sách, Nhà xuất Lao động, Hà Nội; 27 UNDP (2008), Hội thảo tăng cường tham gia tổ chức xã hội, nhà khoa học vào trình xây dựng pháp luật, Hạ Long; 28 Viê ̣n Chính sách công và pháp luâ ̣t (2015), Kỷ yếu hội thảo “Vận động chính sách công giới Việt Nam”; 29 Viện nghiên cứu lập pháp (2014), Tài liệu hội thảo “Tăng cường tham gia tổ chức xã hội vào trình xây dựng sách, pháp luật giám sát việc thực thi”, 30 Viện Nghiên cứu Đào tạo Quản lý (2007), Sách hướng dẫn tư vấn, phản biện giám định xã hội dự án phát triển, Hà Nội; 31 Viện Nghiên cứu Xã hội, Kinh tế Môi trường (2011), Hình ảnh tổ chức xã hội dân báo in báo mạng, Nhà xuất Thế giới, Hà Nội; 32 Vũ Đình Thắng (2012), Nghiên cứu sách giải pháp phát triển tổ chức xã hội dân nông thôn Việt Nam TIẾNG ANH 33 Andrew Wells-Dang (2011), Informal Pathbreakers: Civil Society Networks in China and Vietnam, University of Birmingham Research Archive, pg.24 87 ... GIA VÀO QUÁ TRÌNH TƢ VẤN, PHẢN BIỆN CHÍNH SÁCH KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CỦA CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI DÂN SỰ TRỰC THUỘC LIÊN HIỆP CÁC HỘI KHOA HỌC VÀ KỸ THUẬT VIỆT NAM .24 2.1 Vài nét Liên hiệp Hội. .. CỦA CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI DÂN SỰ TRONG QUÁ TRÌNH TƢ VẤN, PHẢN BIỆN CHÍNH SÁCH KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ 1.1 Xã hội dân 1.1.1 Khái niệm xã hội dân 1.1.2 Khái niệm tổ chức xã. .. đánh giá vai trò tổ chức xã hội dân trình tư vấn, phản biện sách KH&CN Chương Thực trạng tham gia vào trình tư vấn, phản biện sách KH&CN tổ chức KH&CN Liên hiệp Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam