HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM KHOA MÔI TRƯỜNG  - KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP TÊN ĐỀ TÀI: “TỪ CHÍNH SÁCH ĐẾN THỰC TIỄN THỰC TRẠNG SỬ DỤNG THUỐC BẢO VỆ THỰC VẬT TẠI XÃ TRÁC VĂN, HUYỆN DUY TIÊN, TỈNH HÀ NAM” Người thực : Đặng Minh Quang Lớp : MTC Khóa : 57 Chuyên ngành : Khoa học Môi trường Giáo viên hướng dẫn : TS Phạm Văn Hội Địa điểm thực tập : Xã Trác Văn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam Hà Nội - 2016 ii LỜI CẢM ƠN Sau thời gian học tập nghiên cứu, đến hoàn thành khóa luận tốt nghiệp với đề tài: “Từ sách đến thực tiễn thực trạng sử dụng thuốc bảo vệ thực vật xã Trác Văn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam” Trong trình thực khoá luận, cố gắng nỗ lực thân,tôi nhận nhiều giúp đỡ Với tình cảm lòng kính trọng sâu sắc, xin chân thành cảm ơn thầy giáo, cô giáo Học viện Nông nghiệp Việt Nam nói chung thầy cô giáo khoa Môi Trường nói riêng, người truyền đạt cho kiến thức bổ ích trình học tập nghiên cứu trường Đặc biệt, xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo TS Phạm Văn Hội nhiệt tình hướng dẫn, bảo giúp đỡ trình thực đề tài Tôi xin trân trọng cảm ơn ban lãnh đạo UBND xã Trác Văn, ban ngành bà nhân dân xã Trác Văn – huyện Duy Tiên tận tình giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi cho trình thực tập, nghiên cứu địa phương Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè người thân động viên, khích lệ,giúp đỡ cho suốt thời gian học tập nghiên cứu Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 19 tháng năm 2016 Sinh viên i MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN i MỤC LỤC ii DANH MỤC BẢNG v DANH MỤC HÌNH vi DANH MỤC VIẾT TẮT vii Phần I ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1 Tính cấp thiết đề tài 1.2 Mục tiêu nghiên cứu đề tài .2 1.3 Yêu cầu đề tài Phần II TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1 Các tác động nguyên tắc sử dụng thuốc BVTV 2.1.1 Các tác động thuốc BVTV 2.1.2 Các nguyên tắc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật 2.2 Tình hình sử dụng thuốc BVTV vùng trồng rau 2.3 Ảnh hưởng thuốc BVTV đến môi trường sức khỏe người 2.3.1 Thực trạng tồn dư thuốc BVTV vùng trồng rau 2.3.2.Tác động thuốc BVTV sức khỏe người .12 2.4 Chính sách quản lý thuốc BVTV 16 2.4.1 Yêu cầu phải quản lí sử dụng thuốc BVTV 17 2.4.2 Quy định pháp luật quản lí sử dụng thuốc BVTV 17 2.4.3 Hiệu thực thi sách 24 2.4.4 Lý dẫn đến thất bại sách 26 Phần III .29 ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP 29 NGHIÊN CỨU 30 3.1 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 30 3.1.1 Đối tượng nghiên cứu 30 3.1.2 Phạm vi nghiên cứu 30 ii 3.2 Nội dung nghiên cứu 30 3.3 Phương pháp nghiên cứu 30 3.3.1 Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp 30 3.3.2 Phương pháp khảo sát thực địa .30 3.3.3 Phương pháp xử lý số liệu đánh giá kết 31 Phần IV .31 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .32 4.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội xã Trác Văn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam 32 4.1.1 Điều kiện tự nhiên 32 4.1.2 Điều kiện kinh tế xã hội 34 4.1.3 Tình hình sản xuất rau an toàn xã Trác Văn 44 4.2 Hiện trạng sử dụng thuốc BVTV điểm nghiên cứu thuộc xã Trác Văn 45 4.2.1 Chủng loại thuốc BVTV người dân sử dụng nhiều sản xuất RAT 45 4.2.2 Thực trạng sử dụng thuốc BTVT rau an toàn người dâ 48 4.3 Hiện trạng quản lý thuốc BVTV vùng trồng RAT thuộc xã Trác Văn 55 4.3.1 Thực trạng kinh doanh thuốc BVTV địa bàn xã 55 4.3.2 Áp dụng biện pháp bảo hộ lao động .56 4.3.3 Quản lý thuốc BVTV bình phun người dân .57 4.3.4 Quan tâm quyền sản xuất RAT 59 4.4 Các nhân tố chi phối đến định lựa chọn thuốc BVTV người dân trồng RAT .60 4.4.1 Nguồn thông tin để lựa chọn thuốc BVTV .60 4.4.2 Nhân tố chi phối đến định lựa chọn thuốc BVTV .60 4.5 Những khác biệt sách thực tiễn việc sử dụng thuốc BVTV vùng trồng rau an toàn xã Trác Văn 62 4.5.1 Những khác biệt sách thực tiễn 62 4.5.2 Nguyên nhân khác biệt .64 4.6 Đề xuất số giải pháp 66 Phần V .69 iii KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 69 5.1 Kết luận 69 5.2 Kiến nghị .70 TÀI LIỆU THAM KHẢO 72 PHỤ LỤC 75 iv DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1 Tình hình sử dụng thuốc BVTV số loại trồng Bảng 2.2 Thực trạng thời gian cách ly thuốc BVTV rau .8 Bảng 2.3 Kết giám sát dư lượng số loại rau năm 2008 .10 Bảng 2.4 Hàm lượng thuốc BVTV đất, nước, khí vùng rau chuyên canh tỉnh Tây Ninh 11 Bảng 2.5 Kết phân tích hàm lượng thuốc BVTV nhóm Clo hữu nước ngầm 11 Bảng 3.1 Phân loại thuốc BVTV theo tính độc 31 Bảng 4.1: Diện tích, suất, sản lượng số trồng 37 xã Trác Văn giai đoạn 2013 - 2015 37 Bảng 4.2: Diện tích loại rau an toàn xã Trác Văn năm 2015 .44 Bảng 4.3: Số lượng loại rau an toàn trồng phạm vi 45 nông hộ 45 Bảng 4.4: Danh sách số loại thuốc sử dụng phổ biến rau an toàn xã Trác Văn .45 Bảng 4.5: Mức độ sử dụng thuốc BVTV loại rau 48 Bảng 4.6: Cơ sở lựa chọn thời gian cách ly hộ trồng RAT 54 Bảng 4.7: Các biện pháp an toàn tiếp xúc với thuốc BVTV người dân trồng RAT 56 Bảng 4.8: Cách thức xử lý bao bì thuốc BVTV thông dụng người dân trồng RAT sau sử dụng 58 Bảng 4.9: Nguồn thông tin lựa chọn thuốc BVTV người dân trồng RAT .60 Bảng 4.10: Các nhân tố ảnh hưởng đến lựa chọn thuốc BVTV người dân trồng RAT 61 v DANH MỤC HÌNH Hình 4.1: Sơ đồ vị trí xã Trác Văn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam .32 Hình 4.2: Chuyển dịch cấu ngành kinh tế xã Trác Văn giai đoạn 2011 – 2015 35 vi DANH MỤC VIẾT TẮT Viết tắt BVTV Diễn giải : Bảo vệ thực vật CN - TTCN –XD : Công nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp – Xây dựng KC : Khuyến cáo KT – XH : Kinh tế - Xã hội KTST : Kích thích sinh trưởng PTNT : Phát triển nông thôn SXNN : Sản xuất nông nghiệp RAT : Rau an toàn WHO : The World Health Organization (Tổ chức Y Tế giới) vii Phần I ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1 Tính cấp thiết đề tài Việt Nam nước có sản xuất nông nghiệp lâu đời, nông nghiệp chiếm 70% dân số nước Thuốc Bảo vệ thực vật (BVTV) thực có ý nghĩa sản xuất nông nghiệp 40 năm (miền Bắc từ năm 1956 miền Nam từ năm 1962) Từ đến thuốc BVTV gắn liền với tiến sản xuất nông nghiệp Tuy nhiên, lúc giới có chiều hướng giảm nước ta thuốc BVTV sử dụng ngày nhiều Thuốc BVTV góp phần hạn chế phát sinh, phát triển sâu bệnh phạm vi lớn, bảo đảm suất trồng, giảm thiểu thiệt hại cho sản xuất Tuy nhiên, từ năm 2000 đến nay, theo Cục Vệ Sinh An Toàn Thực Phẩm (Bộ Y Tế), bình quân năm nước ta xảy 201 vụ ngộ độc thực phẩm với 4572 nạn nhân, có 54 người tử vong; số vụ ngộ độc tập thể với hàng chục bệnh nhân 32 vụ Phân tích nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm, nguyên nhân vi sinh vật, thực phẩm có độc tố,… có 16% nguyên nhân hóa chất (Kể hóa chất BVTV) Trong sản phẩm trồng trọt, rau xanh có nguy gây ngộ độc cao cả, rau xanh có chu kỳ sinh trưởng ngắn, thành phần sử dụng thường nằm sát gần mặt đất, dễ bị ô nhiễm; rau loại thường ăn sống không qua chế biến thực phẩm thiếu bữa ăn hàng ngày Trước vấn đề ngộ độc thực phẩm nghiêm trọng nước ta, nhà nước có sách quy định sản xuất rau an toàn để thể quan tâm nhà nước đến vấn đề Pháp lệnh vệ sinh an toàn thực phẩm số 12/2003/PL-UBTVQH11 ngày 26 tháng năm 2003 nhằm bảo vệ tính mạng, sức khỏe người, trì phát triển nòi giống, tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước vệ sinh an toàn thực phẩm Ngày 18/9/2007 Bộ nông nghiệp phát triển nông thôn văn tăng cường sản xuất tiêu Hỗ trợ vốn, hướng dẫn quy trình sản xuất rau an toàn theo tiêu chuẩn VIETGAP đảm bảo đầu ra, đồng thời nhân rộng mô hình sản xuất rau an toàn cung cấp rau cho thị trường Tích cực học hỏi, trao đổi kinh nghiệm hộ dân học hỏi kinh nghiệm từ địa phương khác tìm loại giống có ưu điểm cho suất chống chịu sâu bệnh… Tìm cách khắc phục, hạn chế vấn đề tồn môi trường ảnh hưởng việc sử dụng chưa hợp lý thuốc BVTV 71 TÀI LIỆU THAM KHẢO TÀI LIỆU TIẾNG VIỆT Bộ Nông Nghiệp phát triển nông thôn (2009), Báo cáo ngành thuốc bảo vệ thực vật Việt Nam quý II/2009 triển vọng, Bộ Nông nghiệp – PTNT, Hà Nội Bộ Nông nghiệp phát triển nông thôn (2010), Thông tư số 24/2010/TT – BNNPTNT ban hành ngày 08/04/2010 việc ban hành danh mục thuốc bảo vệ thực vật phép sử dụng, hạn chế sử dụng cấm sử dụng Việt Nam Bộ Y tế - Vụ YTDP (2008), Điều tra ảnh hưởng thuốc bảo vệ thực vật dùng nông nghiệp đến sức khoẻ cộng đồng Việt Nam, chương trình VTN/OCH/010-96-97, Hà Nội Chi cục Bảo Vệ Thực Vật Hải Phòng (2012), Tình hình kinh doanh,sử dụng công tác quản lý thuốc bảo vệ thực vật Hải Phòng, Kỷ yếu thuốc BVTV, NXB Nông Nghiệp Chỉ thị số 4136/CT-BNN-TT việc “Phát động phong trào thi đua áp dụng Vietgap cho rau, quả, chè an toàn” Cục Bảo vệ thực vật (2006), Tổng quan quản lý thuốc bảo vệ thực vật Việt Nam nước, Tài liệu báo cáo kết thực dự án cấp ngành Cục bảo vệ thực vật (2009), ““Sổ tay Danh mục thuốc bảo vệ thực vật phép sử dụng rau Việt Nam” 72 Cục bảo vệ thực vật, phòng quản lý thuốc (2008), “Tình hình sử dụng thuốc BVTV Việt Nam tồn dư thuốc BVTV đất, nước, nông sản” Hội thảo quản lý thuốc BVTV - Dự án SEMA - Hà Nội Đỗ Hàm, Nguyễn Tuấn Khanh, Nguyễn Ngọc Anh (2007), Hoá chất dùng nông nghiệp sức khoẻ cộng đồng, NXB Lao động & Xã hội, Hà Nội 10 Đường Hồng Dật (1996), “Từ điển bách khoa bảo vệ thực vật”, NXB Nông nghiệp 11 Lê Huy Bá (2006), Độc học môi trường, Nhà xuất Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh 12 Nghị định 92 CP Chính phủ ban hành năm 1993 Nghị định số 58/2002/NĐ-CP ngày 03/6/2002 Chính phủ “Hướng dẫn thi hành pháp lệnh Bảo vệ kiểm dịch thực vật” 13 Nguyễn Hữu Dũng (2010), Ứng dụng hợp lý sản phẩm thuốc BVTV có nguồn gốc sinh học sản xuất rau ăn an toàn Vĩnh Phúc, Chi cục BVTV Vĩnh Phúc 14 Nguyễn Trần Oánh, Nguyễn Văn Viên, Bùi Trọng Thuỷ (2007), Giáo trình sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội [3] 15 Phạm Bình Quyền,Nguyễn Văn Sản(1995), Thuốc BVTV ảnh hưởng chúng đến vai trò sức khỏe Việt Nam, Đề tài KT 02-07, Bảo vệ môi trường phát triển bền vững 16 Pháp lệnh bảo vệ kiểm dịch thực vật ngày tháng năm 2011 (số 11/2001/LCNTN Chủ tịch nước công bố) 17 Quyết định 107/2008/QĐ-TTg Thủ tướng phủ “Chính sách hỗ trợ sản xuất Rau – Quả - Chè an toàn” ngày 30 tháng năm 2008 Thông tư hướng dẫn 59/2009/TT-BNN Bộ nông nghiệp Phát triển nông thôn 73 18 Quyết định số 04/ 2007/QĐ-BNN ngày 19/01/2007 Bộ Nông nghiệp Phát triển nông thôn “Quản lý sản xuất chứng nhận rau an toàn” 19 Quyết định số 379/QĐ-BNN-KHCN ngày 28 tháng năm 2008; Số 1121/QĐ-BNN-KHCN ngày 14 tháng năm 2008; Số 2998/QĐ-BNNTT; Số 2999/QĐ-BNN-TT ngày tháng 11 năm 2010 việc “Ban hành quy trình Vietgap cho Rau, quả, chè, lúa, cà phê” 20 Quyết định số 84/2008/QĐ-BNN ngày 28 tháng năm 2008 ban hành quy chế “Chứng nhận Vietgap cho rau quả, chè an toàn” 21 Quyết định số 99/2008/QĐ-BNN ngày 15/10/2008 Bộ Nông Nghiệp PTNT “Quy định quản lý sản xuất, kinh doanh rau, chè an toàn” TÀI LIỆU TIẾNG NƯỚC NGOÀI: WHO (1990), Public Health impact of Pesticides used in Agriculture Geneva, Switzerland TÀI LIỆU TỪ MẠNG Cục thống kê Hà Nam, Niên giám thống kê 2015, http://ngtk.hanam.gov.vn/ngtk/NIENGIAM2015/Index.htm, 20/4/1016 Trương Quốc Tùng (2015) “Đánh giá sách sử dụng thuốc BVTV nông nghiệp Việt Nam”, http://baovethucvatcongdong.info/vi/gioithieu/hoptac/hoibvtv/đánh-giáchính-sách-về-sử-dụng-thuốc-bvtv-ở-việt-nam, 22/4/2016 74 PHỤ LỤC Phụ lục 1: Mức sử dụng cho phép số loại thuốc BVTV loại rau Cây trồng Bắp cải Cà chua Rau cải Su hào Tên thuốc Đơn vị Tiêu chuẩn nhà SX RIDOMIL 68WP Antracol 70WP Silsau 4.5EC Delfin WG (32 BIU) DuPontTM Prevathon kg/ha kg/ha l/ha kg/ha l/ha khuyến cáo 3,0 2,0 0,18 0,5 – 1,5 0,3 – 0,5 5SC Actara 25WG Nativo DACONIL 75WP RIDOMIL 68WP Địch bách trùng 90 SP DACONIL 75WP Reasgant 3.6 EC DuPontTM Prevathon kg/ha kg/ha kg/ha kg/ha kg/ha kg/ha l/ha l/ha 0,025-0,03 0,12 2,0 3,0 1,2 2,0 0,25 0,5 – 0,6 5SC RIDOMIL 68WP Silsau 4.5EC Dylan 5WG Actara 25WG DACONIL 75WP Biobus 1.00WP Địch Bách Trùng kg/ha l/ha l/ha kg/ha kg/ha kg/ha kg/ha 3,0 0,18 0,12 – 0,16 0,03 2,0 1,2 1,2 90SP 75 Dưa Silsau 4.5EC Reasgant 3.6 EC RIDOMIL 68WP l/ha l/ha kg/ha 0,18 0,25 3,0 Zineb Bul 80WP Antracol 70WP DACONIL 75WP Actara 25WG KARATE 2.5EC Dylan 5WG RIDOMIL 68WP Địch Bách Trùng kg/ha kg/ha kg/ha kg/ha l/ha l/ha kg/ha kg/ha 1,2 3,0 – 4,0 1,5 – 2,0 0,025 – 0,03 0,75 – 1,0 0,6 – 1,0 2,0 – 3,0 1,0 – 1,2 90SP Delfin WG (32 BIU) Dylan 5WG Physan 20L l/ha l/ha l/ha 0,5 – 1,0 0,6 – 1,0 0,02 – 0,03 chuột Rau muống (Nguồn: Danh mục thuốc bảo vệ thực vật phép sử dụng rau Việt Nam) Phụ lục 2: Danh sách hộ điều tra diện tích trồng rau, số loại rau STT Họ tên Diện tích rau 76 Số loại rau/vụ (sào) Hà Việt Cát 6,5 Nguyễn Thị Trầm Trịnh Thị Thu 8,5 Hoàng Văn Đáng 10 Nguyễn Thị Tĩnh 10 Trịnh Ngọc Lân Lê Thị Doanh 8 Hà Văn Chuẩn Hà Thị Tú 10 Trịnh Xuân Hỷ (Nguồn: Số liệu điều tra nông hộ) Phụ lục 3: Một số hình ảnh trình thực đề tài 77 Hình 1: Thùng chứa vỏ thuốc BVTV Hình 2: Thuốc trừ sâu sinh học Hình 3: Ruộng rau xã Trác Văn 78 Hình 4: Bao bì thuốc vứt bừa bãi bờ ruộng Phụ lục : Phiếu vấn nông hộ xã Trác Văn PHIẾU PHỎNG VẤN NÔNG HỘ TẠI XÃ TRÁC VĂN Người vấn……………………………………………………… Ngày vấn……………………………………………………… Mã số phiếu…………………………………………………… A Thông tin người vấn 1.Họ,tên chủ hộ …………………………………………………… Giới tính : Nam Nữ Tuổi………………………………………………………… 2.Trình độ văn hóa ………………….năm 3.Số năm trồng rau (kinh nghiệm ) (năm) B Nôi dung vấn 1.Xin Ông/bà cho biết : Số lao động nhà: 2.Xin Ông/ bà cho biết Tổng diện tích đất sản xuất nông nghiệp ……………….(m2) Diện tích đất chuyên rau màu (m2) 3.Các loại rau trồng - Vụ xuân: 79 - Vụ hè thu: - Vụ đông: Ông/bà bắt đầu SX RAT (hoặc theo chương trình RAT) từ nào? 80 5.Ông/bà cho biết loại sâu bệnh loại rau,thời gian suất (theo tuổi rau) loài sâu bệnh theo bảng: Rau màu Bệnh Sâu 81 Thời gian xuất 6.Xin Ông/bà cho biết thuốc BVTV thường sử dụng cho loại rau màu, tần suất sử dụng có biện pháp khác để bảo vệ thực vật theo bảng * Vụ xuân: Rau Sâu/bệnh Loại thuốc 82 Số lần Nồng độ (1= phun / vụ theo khuyến cáo; 2= nhỏ so với khuyến cáo; 3= lớn so với khuyến cáo Hỗ hợp với thuốc Cơ sở cho việc sử dụng loại lượng thuốc BVTV? Theo hướng dẫn kỹ thuật cán KN Theo hướng dẫn tư thương bán thuốc Theo kinh nghiệm SX Khác: Lý sử dụng loại thuốc này? Cho điểm quan trọng  Hiệu (phòng) trừ sâu bệnh hại  Giá không đắt  An toàn cho người sử dụng thuốc người sử dụng sản phẩm  An toàn cho môi trường  Lý khác (thấy hàng xóm phun thuốc phun, theo lời khuyên người bán thuốc cán khuyến nông,…) Thời gian cách ly trước thu hoạch, sở: Loại thuốc sử dung? Loại rau trồng Điều kiện thời tiết / thời vụ trồng Khác…… Nếu sử dụng hỗn hợp thuốc dựa sở 10 Những thay đổi biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại thời gian qua? không thay đổi dùng nhiều thuốc hoá học dùng nhiều thuốc sinh học Liệt kê loại thuốc sinh học: Áp dụng biện pháp phòng trừ khác Cụ thể: 83 Cách thức quản lý thuốc BVTV bảo hộ lao động tiếp xúc với thuốc BVTV Ông (bà) bảo quản thuốc BVTV bình phun gia đình? ……………………………………………………………………………… Sau sử dụng thuốc BVTV ông (bà) có hình thức xử lý bao bì, chai lọ đựng thuốc BVTV nào? ……………………………………………………………………………… Bình phun xong rửa đâu? Ông (bà) sử dụng biện pháp bảo hộ phun thuốc? □ Mũ □ Kính □ Khẩu trang □ Áo mưa □ Găng tay □ Ủng Sau phun thuốc ông (bà) thấy người có biểu không? □ Có □ Không Nếu có, xin trả lời cụ thể: ……………………………………………………………………………… Chính sách thuốc BVTV Ông bà tham gia lớp tập huấn chưa? có, vui lòng cho biết nội dung tập huấn, thời gian, địa điểm tổ chức quan tập huấn Nội dung tập huấn Cơ quan tổ Địa điểm chức Thời gian (số ngày tập huấn; năm tập huấn) 84 Thị trường thuốc BVTV Những thay đổi loại thuốc bán thời gian – năm qua? đa dạng nhiều đa dạng đa dạng không thay đổi đa dạng nhiều Ông bà có khó khăn việc lựa chọn mua thuốc BVTV không? Ông bà cho biết ảnh hưởng thị trường thuốc đến sản xuất rau ông bà (ví dụ muốn mua loại thuốc không có, muốn phun thuốc tốt ko đủ tiền nên phải mua thuốc rẻ v.v.) Ông bà muốn có cải thiện, đề xuất thị trường thuốc BVTV nhằm nâng cao hiệu sử dụng thuốc BVTV Người vấn Người vấn 85