MỤC LỤC LỜI GIỚI THIỆU PHẦN MỞ ĐẦU ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU VÀ NHIỆM VỤ 2 Quy luật phát triển Vật lý học Những quy luật nội phát triển Vật lý học: CHƯƠNG I THỜI KỲ BAN ĐẦU Vật lý học thời cổ ñại: Vật lý học thời Trung ñại CHƯƠNG II SỰ RA ĐỜI CỦA VẬT LÝ HỌC THỰC NGHIỆM 10 Cuộc cách mạng khoa học lần thứ nhất: 10 Sự ñời Vật lý thực nghiệm 11 CHƯƠNG III CƠ HỌC NEWTON VÀ SỰ HOÀN THÀNH 14 Vũ trụ học Descartes 14 Newton nghiệp khoa học ông 14 Cơ học Newton 15 Thế giới quan Newton vai trò phát triển Vật lý học 15 CHƯƠNG IV SỰ HÌNH THÀNH VẬT LÝ HỌC CỔ ĐIỂN 18 Cơ học kỷ XVIII 18 Nhiệt học 19 Quang học 20 Điện học Từ học 20 CHƯƠNG V VẬT LÝ HỌC THỜI KỲ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP TƯ BẢN CHỦ NGHĨA 22 Cơ học nửa ñầu kỷ XIX 22 Những bước phát triển quang học sóng 23 Những bước ñầu ñiện ñộng lực học 24 CHƯƠNG VI SỰ PHÁT MINH RA ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN VÀ CHUYỂN HÓA NĂNG LƯỢNG 27 Bước ñầu nghiên cứu chuyển hóa nhiệt công 27 Sự hình thành ñịnh luật bảo toàn chuyển hóa lượng 27 CHƯƠNG VII SỰ HOÀN CHỈNH VẬT LÝ HỌC CỔ ĐIỂN .30 Những ñặc ñiểm phát triển vật lý học cổ ñiển nửa cuối kỷ XIX 30 Sự phát triển Nhiệt ñông lực học Vật lý thống kê 32 Sự hình thành phát triển lý thuyết trường ñiện từ 35 Những ñặc trưng Vật lý học cổ ñiển 38 CHƯƠNG VIII CUỘC CÁCH MẠNG MỚI TRONG VẬT LÝ HỌC 41 l.Sự hình thành phát triển thuyết tương ñối 41 Sự hình thành phát triển thuyết 1ượng tử 49 Sự phát triển vật lý học sau thuyết tương ñối thuyết lượng tử 53 Vài nét ñặc trưng vật lý ñại 60 TÀI LIỆU THAM KHẢO 64 LỜI GIỚI THIỆU Môn Lịch sử vật lý học chương trình ñào tạo ñã ban hành ñược bố trí thời lượng tín giáo trình chủ yếu theo Lịch sử vật lý học GS Đào Văn Phúc Tập giảng ñược soạn sở tích lũy kiến thức môn học ñã ñược sử dụng giảng dạy cho sinh viên ngành Sư phạm vật lý năm trước (học theo hệ niên chế) Với mong muốn giúp người học có ñiều kiện nghiên cứu tốt giáo trình hiểu rõ bước phát triển ngành vật lý năm ñầu kỷ XXI, tác giả có cập nhật bổ sung số tư liệu có tài liệu khác; nội dung ñược trình bày ñầu chương I chương VII,VIII Vì vậy, kết cấu chương, tiết tập giảng tuân thủ ñúng theo giáo trình, chương có cách tiếp cận riêng ñược thực lớp học Để giúp người học nghiên cứu tập giáo trình Lịch sử Vật lý học [1] với 300 trang viết,tập giảng có bổ sung số kiến thức ñưa số nội dung câu hỏi cần thảo luận Do thời lượng làm việc giảng ñường hạn chế kiến thức Vật lý học ña dạng, tập giảng không tránh khỏi khiếm khuyết Rất mong góp ý phê bình ñồng nghiệp sinh viên Xin chân thành cám ơn GVC.ThS.Tạ Lý PHẦN MỞ ĐẦU Đối tượng nghiên cứu nhiệm vụ 1.1 Đối tượng nghiên cứu môn học Trước hết cần xác ñịnh rõ ñối tượng nghiên cứu Vật lý học gì? Phần mở ñẩu giáo trình Vật lý ñại cương trình bày ñầy ñủ nọi dung ñối tượng nghiên cứu Vật lý học Trong giáo trình [1] ñã nêu rõLịch sử vật lý học nghiên cứu: - Quá trình hình thành phát triển vật lý học cách thống nhất, liệt kê thành tựu từ cổ chí kim - Sự phát triển Vật lý học với môn khoa học khác, gắn liền với lịch sử phát triển xã hội loài người 1.2 Nhiệm vụ nghiên cứu môn học - Phát thuyết trình kiện cách hệ thống có lọc lựa - Phân tích kiện, chứng minh giải thích tính tất yếu phát triển - Tìm quy luật tổng quát phát triển sở ñể ñịnh hướng cho Vật lý học tương lai 1.3 Vai trò môn học - Từ học lịch sử thấy ñược cống hiến to lớn khoa học vật lý nhà vật lý - Sự phát triển vật lý học góp phần quan trọng việc xây dựng giới quan vật biện chứng ( khái niệm không gian thời gian, vật chất phản vật chất…) - Nắm bắt trình phát triển vật lý học cách logic giúp cho việc nhận thức dạy học vật lý cách sâu sát Quy luật phát triển Vật lý học Sự phát triển vật lý học nhu cầu thực tiễn xã hội trước hết sản xuất ñịnh.(Dòng 2, trang 10, [1]) 2.1 Vật lý học sản xuất Sự phát triển củaVật lý học gắn liền với thực tiễn sản xuất tìm tòi phát nhằm nâng cao sức lao ñộng Từ xưa ñến nay, thành tựu khoa học nói chung vật lý nói riêng ñộng lực thúc ñẩy phát triển sản xuất Suốt trình phát triển xã hội loài người có nhiều minh chứng khẳng ñịnh ñiều ñó Cùng với nó, thực tế thời gian ñể công trình nghiên cứu khoa học ñến với thực tế sản xuất ngày ngắn lại.Người học tự tìm ví dụ cụ thể ñể chứng minh ñiều ñó 2.2 Vật lý học triết học Thời cổ ñại Vật lý học phần triết học tự nhiên với tri thức khái quát ñơn giản Thời kỳ ñầu 2000 năm trước, phát triển vật lý học từ nhà triết học phương Tây với nôi Hy Lạp khác xa với giới quan phương Đông Theo triết gia Hy Lạp vào kỷ VI TrCN(trước Công nguyên), từ physis nguyên nghĩa tìm kiếm tự tính vật Theo triết gia Milesian(Hy Lạp cổ), khái niệm rạch ròi vật chất tâm thức, hữu sinh vô sinh… Sau với trình phát triển khoa học có phát triển tách biệt triết học khoa học khác Nghiên cứu lĩnh vực người học cần tìm hiểu ñưa minh chứng ñể trả lời vấn ñề sau: - Những khái niệm tương ứng Vật lý học Triết học, Vật lý học phải dựa vào khái niệm triết học nào? - Khi Vật lý học môn khoa học riêng biệt hiểu quan ñiểm “Triết học khoa học ñứng khoa học”? - Triết học vật biện chứng có mối quan hệ với phát triển khoa học tự nhiên? - Cho biết ảnh hưởng Triết học tâm với khoa học tự nhiên? 2.3 Vật lý học khoa học khác -Trước hết phải thấy vật lý học phát triển phải dựa vào công cụ toán học, sau ñó nhờ vật lý lý thuyết tác ñộng làm sản sinh ngành toán -Thiên văn học có ảnh hưởng trực tiếp ñến phát triển Vật lý học -Hóa học gắn liền với phân tích quang phổ, ñịnh luật bảo toàn biến ñổi lượng, với phát triển ngành vật lý nguyên tử, lượng tử… -Ngay y học tác ñộng ñến vật lý học: Ganvanni tượng tĩnh ñiện,… Những quy luật nội phát triển Vật lý học Lịch sử vật lý học ñã ñúc rút quy luật phát triển Vật lý học;ñó là: - Quá trình luân phiên thời kỳ tiến hóa bình yên thời kỳ biến ñộng mạnh mẽ lý thuyết vật lý nguyên lý bản, ñịnh luật mới… - Luôn có tính kế thừa, làm rõ cũ theo quy luật phát triển thăng tiến - Vật lý học thường sử dụng phương pháp tương tự phương pháp mô hình bước ñường tìm 4.Câu hỏi thảo luận: Anh(chị) suy nghĩ quy luật ñưa minh chứng với quy luật ñồng thời mở rộng vấn ñề với khoa học khác ? CHƯƠNG I THỜI KỲ BAN ĐẦU Vật lý học thời cổ ñại 1.1 Sự phát sinh tri thức khoa học Những thành tựu người thời cổ ñại ñể dấu ấn ñến ngày nhiều, ñáng ý lĩnh vực thiên văn học toán học Xét lĩnh vực Vật lý học, kiến thức có ñược trình nghiên cứu khoa học chia làm ba giai ñoạn: Giai ñoạn tích lũy kết thu lượm từ kinh nghiệm, thông qua tượng ñã ñược giải thích thỏa ñáng từ thực tiễn ñời sống sản xuất Giai ñoạn có khẳng ñịnh từ kinh nghiệm nói ñược miêu tả biểu tượng toán học khung toán học ñược ñưa ranhằm diễn tả biểu tượng toán học ñó cách xác phù hợp với lý luận Đó mô hình toán học, hay nói cách tổng quát, lý thuyết Lý thuyết lại ñược áp dụng ñể tiên ñoán kết thí nghiệm khác nhằm khảo nghiệm tính ñúng ñắn Giai ñoạn việc trình bày mô hình thực tiễn, nói khác ñi diễn giải mô hình thành ngôn ngữ thông thường ñể ứng dụng ñời sống Thực tế ba giai ñoạn khó phân biệt trước sau, áp ñặt vào tiêu chuẩn ñánh giá nói thời cổ ñại chưa xuất mầm mống vật lý học ñã xuất kiến thức ban ñầu học 1.2 Khoa học Phương Đông cổ ñại Những vấn ñề khoa học thời cổ ñại Trung Quốc, Ấn Độ, Ai Cập ñã ñược nói ñến [1] Phương Đông cổ ñại ñã có mầm mống sơ khai khoa học, quan niệm vật giới vật chất, sớm bị chuyển hóa thuyết huyền bí trường phái tâm linh.Tuy nhiên, nghiên cứu vấn ñề vật lý ñại, lĩnh vực vũ trụ học vật lý hạt bản, người ta lại thấy có mối quan hệ tương ñồng khái niệm vật lý ñại sở triết học Phương Đông Điều ñó thấy mối tương ñồng giới quan nhìn nhận thể mối liên hệ qua lại tượng tính chất chuyển ñộng không ngừng vũ trụ Cũng triết học Phương Đông, vật lý ñại nhìn giới vi mô hệ thống bất khả phân, ảnh hưởng lẫn biến ñổi không ngừng, ñó người quan sát phần tử hệ thống ñó Vật lý ñại không ñặt sở trực giác mà dựa thí nghiệm xác, phức tạp dựa lý luận logic chặt chẽ toán học 1.3 Giai ñoạn mở ñầu khoa học cổ ñại Triết học tự nhiên ñời ñồng thời Ấn Độ, Trung Quốc Hy Lạp, nôi khoa học Hy Lạp Tại vậy? Những nét khoa học cổ ñại Phương Đông ñã nói phần Hy Lạp ñã sớm hình thành việc nghiên cứu khoa học có hệ thống, việc giảng dạy khoa học, xuất nhà khoa học, trung tâm khoa học thông tin khoa học ñã có từ kỷ VI TrCN Các thành tựu trường phái Iôni (còn gọi trường phái triết học Milesian), quan ñiểm vật trường phái Pitago, hay quan ñiểm tâm trường phái Elê(hay Elatic) ñã ñược ghi nhận Người Hy Lạp ñời sau gọi người theo trường phái lôni (các nhà Milesian) Hylozoist (kẻ cho vật chất biết sống) Bởi lẽ họ không phân biệt vật chất hữu sinh vô sinh, tâm thức vật chất Thậm chí họ khái niệm vật chất mà cho tượng ñều phát biểu Physis, ñó chứa sẵn sống tâm thức Thales xem vật chứa ñầy linh tính Aneximander xem vũ trụ có dạng thể ñược pneuma (hơi thở, khí) vũ trụ ñiều hòa, người ñược khí trời nuôi sống Quan niệm thể hữu họ gần với giới quan triết học Phương Đông, với Heraclitus Theo ông, tĩnh ảo tưởng, nguyên lý vũ trụ ông lửa, giới chuyển ñộng không ngừng vĩnh viễn, vật biến ñổi trời ñất vận ñộng tác ñộng cặp ñối lập với tác ñộng ñầy sức sống nhịp nhàng Ông gọi cặp ñối lập ñó thể, xuyên suốt cắp ñối lập Logos Với trường phái Pitago, thành tựu lớn quan niệm trái ñất hình cầu chuyển ñộng hệ ñịa tâm Hình ảnh lửa thiêng trung tâm song hành bí ẩn thần kỳ số có tâm thức người Đến trường phái Elatic thể ñã ñược cưa ñôi, theo họ có nguyên lý thiêng liêng (divine princiole) cao thánh thần người Mới ñầu nguyên lý ñược xem thể vũ trụ, sau ñó người ta cho Thượng ñế có tính toàn trí mang nhân trạng, người ñứng cai quản giới Đó khuynh hướng tách tâm vật làm hai dẫn triết học phương Tây theo hướng nhị nguyên Theo trường phái này, Paramenides trái hẳn với Heraclitus ñưa nguyên lý Tồn Tại, cho có thực bất biến Ông xem biến ñổi có, mà ta gọi biến dịch gian ảo giác Từ ñó nảy sinh quan niệm vật chất bất hoại Dung hòa hai trường phái này, người ta cho tồn ñược thể thông qua chất liệu bất biến, ñem chúng trộn lẫn vào tách chúng lại tạo thành biến dịch giới 1.4 Thuyết nguyên tử cổ Hy Lạp Thoát khỏi tư trên, ñời khái niệm nguyên tử hạt nhỏ phân chia ñã ñược trình bày rõ triết học Leucippus Demokritus Thuyết ñã vạch ranh giới tâm vật, theo họ vật chất ñược cấu tạo từ hạt nguyên tử Các hạt chuyển ñộng hoàn toàn thụ ñộng hạt khác sống khoảng không gian trống rỗng Lý ñể hạt chuyển ñộng không ñược giải thích rõ, thường ñược xem lực bên nghoài tác ñộng mà lực có nguồn gốc từ tâm từ vật chất Suốt kỷ sau ñó hình dung yếu tố then chốt tư tưởng Phương Tây, quan ñiểm nhị nguyên Tâm – Vật, hồn phách thể xác Các nội dung thuyết ñã ñược Demokritus ñưa (xem SGK) 1.5 Vật lý học Aristotle Những vấn ñề khoa học cuối kỷ V TrCN ñược trình bày tương ñối dài [1] lí ñặc biệt giai ñoạn Suốt 2000 năm sau thời kỳ ñỉnh cao văn hóa khoa học Hy Lạp, ý niệm tách rời Tâm Vật ñè nặng giới tư tưởng Phương Tây Dựa nhận thức khoa học trước ñó, Asristotle ñã hệ thống tổ chức thành mô hình làm tảng cho quan niệm Phương Tây vũ trụ suốt hai ngàn năm Nhưng Aristotle lại nghĩ vấn ñề linh hồn người suy tư thượng ñế ñáng quý nghiên cứu giới vật chất Sở dĩ giới quan tồn lâu dài người nghĩ nhiều ñến hưởng thụ nghiên cứu giới vật chất, mà chịu ảnh hưởng lón nhà thờ nguồn lực ủng hộ quan ñiểm Aristotle suốt thời kỳ Trung cổ 1.6 Vật lý học thời kỳ Hy Lạp hóa Vật lý học thời kỳ gắn liền với thành tựu Euclide, Achimedes,…(xem [1]) Trong lĩnh vực thiên văn phải kể ñến kết ño chu vi trái ñất Eratosthène mô hình vũ trụñịa tâm Ptolémée.Các vấn ñề trình bày [1] ñược xem xét cụ thể giáo trình Thiên văn học ñại cương Vật lý học thời Trung ñại Đây thời kỳ dài ñến kỷ XV, với ñời ngày phát triển chế ñộ phong kiến giáo phái Chế ñộ phong kiến châu Âu hình thành sớm ñời sống tinh thần xã hội giáo hội Cơ Đốc chi phối phương Đông lại phát triển văn minh hơn, giàu có 2.1 Khoa học Phương Đông trung ñại Những kết nghiên cứu khoa học ñáng ý người Arập với thành tựu toán học với cách viết số, phát triển số học, ñại số lượng giác Các thành tựu vật lý gồm có: Al-Biruni xác ñịnh tỷ trọng chất, nghiên cứu tượng thiên văn; Al-Haden nghiên cứu ảnh mặt trăng, mặt trời loại gương,… Người Arập có công ñưa ñến châu Âu nhiều phát minh quan trọng ñến từ Trung Quốc Ấn Độ 2.2 Khoa học châu Âu trung ñại Đây thời kỳ dài ñen tối khoa học châu Âu mà vấn ñề khoa học tóm gọn lại nói làm theo ý Chúa Tuy nhiên, có người mạnh dạn thực thí nghiệm khoa học phát vấn ñề thiên văn vật lý vượt khỏi sách giáo ñiều thường ñược răn dạy Phải kể ñến năm 1440, có ñược cách in sách Gutenberg tạo phương tiện truyền bá tri thức rộng lớn lịch sử văn hóa khoa học nhân loại bước vào thời kỳ phát triển ngày rực rỡ Wien ñã nhận giải Nobel năm 1911.Tiếp ñó ông xây dựng công thức xác ñịnh phân bố lượng phổ vật ñen tuyệt ñối kết thực nghiệm cho thấy công thức không ñúng giải tần số thấp Cho ñến năm 1900, theo quan ñiểm sóng ñiện từ với khái niệm sóng ñứng Rayleigh (Nobel 1904) ñưa công thức mật ñ lượng vật ñen tuyệt ñối, Jeans ñưa công thức tương tự theo cách khác Công thức Rayleigh - Jeans không ñúng trường hợp bước sóng nhỏ ñó lượng vô lớn, trái với thực nghiệm Như dựa vào quan ñiểm lý thuyết ñương thời với cách tính toán chặt chẽ lại cho kết không ñúng với thực nghiệm Mặt khác phương diện lý thuyết không giải thích thỏa ñáng kim loại nhiệt ñộ thấp hấp thụ ánh sáng lại phát sáng phải nóng tới nhiệt ñộ ñó phát sáng Sự mâu thuẫn gọi "cơn tai biến tử ngoại” chứng tỏlý thuyết vật lý có khoảng tối chưa giải ñược toán vật ñen tuyệt ñối 2.2 Sự ñời thuyết lượng tử Planck (1858 - 1947) người ñã ñi tiên phong cuối năm 1900 ñã ñưa công thức xác ñịnh mật ñộ lượng sở hiệu chỉnh công thức thực nghiệm trước ñó Rayleight Jeans Những thay ñổi ông ñưa với việc ñưa vào M.Planck số h, thay cho khái niệm dao ñộng tử có giá trị lượng trung bình = kT khái niệm dao ñộng tử nhận giá trị gián ñoạn số nguyên lần hνñã mở trang vật lý học; dẫn tới quan niệm hoàn toàn có thời kỳ trước ñó Công trình ông ñã ñược nhận giải Nobel năm 1918 Từ năm 1899 người ta ñã phát tượng quang ñiện Einstein ñã công bố cách giải thích tượng quang ñiện vào năm 1905( ñến năm 1921 ông ñược trao giải Nobel lý thuyết lượng tử ánh sáng) Tuy nhiên, giai ñoạn trước ñược nhận giải Nobel, Planck giữ ñầy mâu thuẫn mong muốn dung hòa quan ñiểm lượng nhận giá trị liên tục với vai trò thực tế công thức Planck có tham gia số h 50 Tiếp ñó, hiệu ứng ng Compton ñược ñư phát vào năm 1922 (nhậận giải Nobel năm 1927) ñượcc Compton Debye giải thích trọn vẹn nhờ giải toán va chạm photon ton vào electron kể k ñến lượng ng xung lư lượng hạt m loại vật chất ñặc biệt với khái niệm mớii sóng sóng-hạt Photon ñã trở thành thuyết lượng tử ñã ñượcc áp dụng d thành công việc nghiên ứu giới vi mô Còn giới vĩ mô,ñiện ñộng lực họcc Maxwell vật lý học giữ nguyên giá tr trị củaa 2.3 Sự ñời học lượng tử Becquerel ( 1852-1908) năm 1896 ñãã phát hi hiệnn tượng tư phóng xạ muối urani sau ñó vợ ợ chồng Piere Curi rie phát nguyên tố phóng xạ rañi (cùng nh nhận giải Nobel 1903) chứng tỏ nguyên tử t hạt nhỏ tạo thành J.J.Thomson nghiên cứu c dẫn ñiệnn ch chất khí (Nobel 1906) ñưa mẫu m nguyên tử có cầuu nh nhỏ tích ñiện dương electron nằm n rảii rác xung quanh; Nagaoca cho r electron chuyển ñộng ng tròn quanh hhạt nhân Rutherford ñã ñ bổ sung mẫu Nagaoca kích thư thước hạt nhân J.J.Thomson khoảng ng 0-1 5m số electron số z Năm 1913 Bom (Nobel 1922) ñãã hoàn thiện thi mẫu Rutherford giải thích ñượcc ph phổ nguyên tử hydro Tuy nhiên, có mộtt số s nội dung không giải thích ñược chuy chuyển quỹ ñạo electron hầu u không tuân theo quy luật lu học cổ ñiển n Năm 1902, giảii Nobel ñược ñư c trao cho Lorentz Zeeman sáng llập thuyết electron phát hiệnn hiệu hi ứng Zeeman tách vạch phổ ttừ trường Đến n năm 1915, Sommerfeld gán cho quỹ qu ñạo electron số lượng tử n tiếp ñó sổ lượng tử l,, m ñược ñ gọi phép lượng tử hóa không gian m giải thích ñược hiệu ứng ng Zeeman thường thư Đến n năm 1925, nguyên lý l loại trừ Pauli ( Nobel năm 1945) vớii vi việc có thêm spin ñã giải thích trọn vẹn n hiệu hi ứng Zeeman Những tiền ñề củaa học h lượng tử ñã ñược hình thành, ành, nh vấn ñề liên quan ñến chấtt ánh sáng chưa lý giải ñược 51 Heisenberg trường ng phái Copenhaghen tìm mô hình toán học h c liên hhệ ñại lượng quan sát ñượ ợc ñại lượng không quan sát ñược c Nguyên lý bbất ñịnh ñã mang ñến cho ho ông giải gi Nobel năm 1932 Nhưng ñếnn có công cụ c toán học lý thuyếtt ma trận tr Bom Jordan công bố m xuất mô hình cho học lượng ng tử t Trong học ma trận, ñại lượng ng vvật lý ñược biểu diễn ma trậận mà ñó tương ứng với trạng ng thái lượng lư tử có giá trị nhiều u giá trị tr khác Các nhà vật lý xuấtt phát ttừ quan ñiểm hạt, t, theo hướng hư ñã giải thành công nhiềuu toán v cấu u tạo t bên nguyên tử Theo hướng khác nghiên cứu mẫẫu Bohr, De Broglie (1892-1987) (1892 ñã ñưa thuyết sóng- hạạt năm 1924, ñược ñư thực nghiệm xác nhậnn năm 1927 (Nobel 1929) Schrodinger (1887(1887 1961) phát triển ý tưởng ng tr trải qua nhiều nhi cách ñặt toán khác qua nhữ ững sở lý luận chưa lấy làm chặtt chẽ ch ông ñã ñưa phương trình củaa hhọc lượng tử (Nobel 1933) Như vậyy từ t quan ñiểm sóng, học sóng củaa Schrodinger ccũng thành công cho kếtt qu tương tự Hiện nay, ta nói ng hai lý thuy thuyết hai hình thứcc khác c học lượng tử: chứng tỏ vi hạt h có chất sóng- hạt 2.4 Giải thích ý nghĩa ĩa c học lượng tử Khác hẳn với hình thành phát triển tri học cổ ñiển, n, hhọc lượng tử sinh thờii gian rrất ngắn sở thiếuu logic; th nhờ mô hình toán học hữu hiệuu lại l cho kết hợp lý giảii thích nhi nhiều toán nguyên tử Cuộc tranh luận hai trường ng phái ti tiếp ñó Einstein Bohr v chưa ñến hồi kết ñếến hết kỷ XX Điều Đi ñó gây nhiều bối rốii cho nhi nhiều hệ nghiên cứu c vật lý suốt thờii gian qua Li Liệu có công cụ c toán học ñó hay ñể giảii quy ñược trọọn vẹn thành công họcc lư lượng tử giai ñoạn vừa qua? 52 Sự phát triển vật lý học sau thuyết tương ñối thuyết lượng tử Thuyết tương ñối thuyết lượng tử ñã ñưa nhận thức loài người lên bước tiến vượt bậc với thành tựu vật lý học nói riêng khoa học công nghệ nói chung kỷ hẳn ñã có suốt thời kỳ từ thượng cổ ñến kỷ XIX Ở kỷ thứ XIX, khoảng cách thời gian thành tựu nghiên cứu khoa học ứng dụng vào thực tiễn sản xuất ñáng kể kỷ XX thành tựu nghiên cứu khoa học nhanh chóng ñược áp dụng công nghệ 3.1Tổ chức nghiên cứu khoa học kỷ XX Đến cuối kỷ XIX ñã hình thành nhiều ngành công nghiệp lớn việc tổ chức nghiên cứu khoa học ñơn lẻ giáo sư ñại học ñảm nhiệm theo sở thích ñã không phù hợp Ở nước ñế quốc ñã xây dựng thành liên hợp nghiên cứu ñó có viện nghiên cứu khoa học khoa học ứng dụng Ở công ty công nghiệp thành lập phòng thí nghiệm riêng Trong Đại chiến giới lần thứ nhất, nhiều nước ñã thành lập Hội ñồng nghiên cứu nhằm giải vấn ñề cấp bách chiến tranh sau ñó trì phát triển tiếp lĩnh vực khác Thời kỳ chiến tranh giới lần thứ hai, tổ chức phát triển với quy mô lớn Đức, Nhật, Mỹ, Liên Xô thời kỳ sau chiến tranh ñược số nước khác tổ chức theo mô hình Sau năm 1950, phát triển mạnh mẽ lĩnh vực nghiên cứu hạt nhân nguyên tử tìm hiểu vũ trụ ñã hình thành tổ chức nghiên cứu khoa học liên quốc gia Lực lượng cán nghiên cứu khoa học ñã ñược phân chia thành ba loại: giảng viên ñại học, nghiên cứu viên tổ chức tư nhân, nghiên cứu viên tổ chức nhà nước Các lực lượng thường có chuyển ñổi vị trí cho tùy ñiều kiện nước Việc nghiên cứu khoa học ñã chuyển sang giai ñoạn ñòi hỏi nguồn kinh phí ñầu tư lớn không thực theo sách quốc gia hay tổ 53 hợp công nghiệp mà có liên kết liên minh lựa chọn ñề tài theo ñịnh hướng rõ rệt không theo ý tưởng riêng lẻ Tóm lại, nghiên cứu khoa học ñã chuyển hướng sang thời kỳ làm việc tập thể ñược tài trợ theo ñịnh hướng quốc gia, liên quốc gia giới 3.2 Các thành tựu vật lý học kỷ XX Những thành tựu lớn phải kể ñến lĩnh vực nghiên cứu hạt nhân tiếp sau ñó hạt 3.2.1 Sau phát Becquerel tia phóng xạ vợ chồng ông bà Curie phát nguyên tố Radium, J Thom son xác ñịnh ñược tỉ số âm; ñến năm 1911 xác ñịnh ñược tồn electron Những thành tựu bắn phá hạt nhân nguyên tử phải kể ñến nhà thực nghiệm vĩ ñại Rutherford (1871 - 1937), trước ñó ông ñã nghiên cứu vô tuyến ñiện thời với Pôpôp năm 1894 ñã nhận học vị thạc sĩ vật lý lĩnh vực này; sau ñó ông sớm chuyển sang lĩnh vực nghiên cứu hạt nhân nguyên tử cuối kỷ XIX Tên tia α, β, γ phát muối Uran ông ñặt, tính phóng xạ nguyên tử chất với khái niệm thời gian sống, chu kỳ bán rã ñã ñược ñặt từ năm 1902 ñến năm 1911 mẫu hành tinh nguyên tử ñời sau nhiều thí nghiệm bắn hạt anpha vào nhiều nguyên tử khác ñã tìm proton Từ năm 1926 với học trò Chadwich (Nobel-1935) bắn hạt anpha vào kim loại nhẹ phát nơtron năm 1932 Học trò ông nhận tới giải Nobel vật lý hóa học lĩnh vực nghiên cứu phóng xạ Năm 1934 , hai vợ chồng gái bà Maria Curie ñã phát phốt phóng xạ việc dùng tia αbắn phá hạt nhân khác ñã tìm số hạt nhân phóng xạ nhân tạo Cũng thời gian người ta ñã phát ñược positron tia vũ trụ Hess (Áo) Anderson (Mỹ) nhận giải Nobel năm 1936 Fermi (1901 - 1954) dùng nguồn bắn phá hạt nhân (Nobel-1938) sử dụng nơtron chậm bắn phá Uran tìm Enrico Fermi hạt nhân siêu Uran Cho ñến trước chiến tranh giới thứ II, nhiều tranh luận phát nghiên cứu hạt nhân; năm 1939 54 Frenkel ñưa mẫu giọt hạt nhân ñược N.Borh Wheeler hoàn thiện thêm nói tới phản ứng dây chuyền Uran Cuộc chạy ñua nghiên cứu vũ khí hạt nhân thời chiến tranh tiếp diễn Đức Nhật, Liên Xô Mỹ Đức có Heisenberg, Otto Hahn, Brete, Strassman, ñã có thí nghiệm xây lò phản ứng hạt nhân loại nhỏ thành công kế hoạch bị phá vỡ Dự án Manhattan Mỹ ñể chế tạo bom nguyên tử ñã huy ñộng hàng trăm nhà khoa học tiếng, Oppenheimer phụ trách chung với việc xây thêm lò phản ứng, Fermi tiếp tục nghiên cứu phản ứng dây chuyền, tính toán ñiều khiển lò phản ứng ñã thực ñược phản ứng dây chuyền có ñiều khiển vào cuối năm 1942 Riêng việc phân ly ñiều chế U235 ñã sử dụng vạn người khu vực 240 km2 với ñiện nước dùng cho dân thành phố New York Đến cuối tháng 6-1945 họ ñã có khoảng 20 kg U235, 60 kg Pu 239 Liên Xô từ năm 1943 ñã cho thử thiết bị gây nổ hạt nhân có tầm sát thương tới 1km, thử bom hạt nhân vào năm 1949, tiếp ñó Anh, Pháp, Trung Quốc số nước nỗ lực muốn có bom Năng lượng hạt nhân nguyên tử phục vụ ñời sống phát triển Chỉ tính riêng nguồn ñiện giới ñã sử dụng ñến 17% nguồn ñiện từ nhà máy ñiện nguyên tử; Pháp nguồn ñiện ñã chiếm tới 75% 3.2.2 Nghiên cứu hạt Việc nghiên cứu phản ứng hạt nhân ñòi hỏi phải tạo chùm hạt có lượng ngày cao ñể bắn phá vào bia hạt nhân nguyên tử Người ta tập trung vào việc xây dựng lò phản ứng hạt nhân ña dạng máy gia tốc hạt ngày mạnh không ngừng cải tiến ñòi hỏi nguồn kinh phí lớn tập trung nguồn lực nhiều quốc gia Ở phần liệt kê số thành tựu ñã nhận giải Nôbel; Năm 1927 Wilson nhận Nobel phát minh buồng ion cho phép nhìn thấy hạt mang ñiện Năm 1929 phát minh máy gia tốc tuyến tính, năm 1932 phát neutron (Chadwich nhận Nobel- 1935) Máy gia tốc cyclotron ñời Lawrence năm 1930 (Nobel- 1939) 55 Việc khám phá tia vũ trụ positron Hess Anderson năm 1933 (Nobel- 1936 viết tắt N-36) Stem phát momen từ proton (N-43); Ra bi phát minh phương pháp cộng hưởng từ hạt nhân (N-44); Nguyên lý loại trừ Pauli (N-45); Blackett nghiên cứu tia vũ trụ (N-48) Giả thuyết Yukawa mezon (N-49) tìm mezon Powell (N50); hạt ñược gia tốc sinh phản ứng hạt nhân Cockcroft Walton (N-51); ño từ lực hạt nhân Bloch Purcell (N-52); ño mo men từ electron Kusch (N-55) với Lamb quang phổ Hydro) Dương Chấn Ninh Lý Chính Đạo nghiên cứu lý thuyết hạt phát vi phạm bảo toàn tính chẵn lẻ (N-57) Tiếp ñó, Segre Chamberlain chứng minh ñược tồn phản vật chất (N- 59), Glaser nhận N-60 phát minh buồng bọt N-68 trao cho Alvarez phát triển buồng bọt hydro; phát hiệu ứng mang tên Mosbauer ñạt N-61 với Hofsiadter nghiên cứu cấu trúc ñiện từ hạt nhân N-63 trao cho Wigner phát nguyên lý ñối xứng lực tương tác neutron proton với Jensen Goeppert Mayer nghiên cứu cấu trúc theo lớp hạt nhân Lý thuyết hạt phát triển lên bước Gell- Mann với thuyết "quark" (N-69); Rainwater, A Boh Mottelson ñưa thuyết hạt nhân nguyên tử (N- 75), Richter S.Ting phát hạt mêzon-J (N-76) Lý thuyết thống tương tác ñiện từ yếu Glashow, Salam Weiberg nhận N-79 khám phá mêzon K trung hòa vi phạm nguyên lý ñối xứng nhận ñưa Cronin Fitch nhận N-80 Những bước Rubbia Vander Meer khám phá bôzôn yếu (N-84); Lederman, Schwartz Steinberger 56 khám phá nơtrinô muyôn (N-88); Friedman, Kendall Taylor phát tồn hạt quark proton (N-90) Máy ño hạt ñược phát triển cải tiến Charpak (N-92) sau ñó kết nghiên cứu neutron ñược Brockhouse Shull phát (N94); N-95 trao cho Martin Perl Reiner ñã tìm hạt τ N-98 trao cho Lanhlin, Storme Tsui ñã phát electron số trường hợp hình thành kiểu hạt N-99 trao cho Hooft Veltman ñã giải thích kết cấu lượng tử tương tác ñiện từ tương tác yếu vật lý học Như vậy, phần lớn công trình nhận giải Nôbel vật lý kỷ XX thuộc lĩnh vực nghiên cứu hạt nhân hạt 3.2.3 Sự nghiên cứu vũ trụ Vũ trụ học thực ñời kỷ XX với phát bí ẩn không gian thời gian mà trước ñó người chưa biết ñến Từ năm 1917, Einstein ñã ñưa mô hình vũ trụ dừng tức phương trình trường hấp dẫn không phụ thuộc vào thời gian Friedmann giải lại phương trình trường hấp dẫn ñưa ba mô hình vũ trụ khác liên quan ñến việc tìm giá trị xác mật ñộ vật chất trung bình toàn vũ trụ Các quan sát thực nghiệm tiến hành trước năm 1917 ñã cho thấy vạch phổ không nằm ñúng vị trí tự nhiên thiên thể mà hầu hết bị lệch phía ñỏ nghĩa dịch chuyển xa nơi quan sát từ trái ñất Đến năm 1929, Hubble(1889-1953) ñã ñưa công thức tiếng thể vận tốc dịch chuyển thiên hà phụ thuộc vào khoảng cách v =H.r Cho ñến nay, nghiên cứu vũ trụ ñã giúp người nhìn xa khứ quan sát ñược thiên thể ta 13 tỷ năm ánh sáng, khởi nguồn cho giả thuyết hình thành vũ trụ.(xem trang 306-310 [1]).Tuy nhiên, số công trình nghiên cứu vũ trụ ñược nhận giải Nôbel lại Có thể kể ñến N-67 trao cho H.Bethe có công phát nguồn lượng phát từ sao; N-74 ghi công Ryle Hewish khám phá pulsa; N-78, Wilson Pensias phát xạ phông vũ trụ chung giải với Kapitsa nghiên cứu vật lý nhiệt ñộ thấp N-93 trao cho Tay lor Hulse phát loại pulsa Đặc biệt N-2011 ñã ñược trao cho nhà vật lý có công xác nhận tốc ñộ dịch chuyển 57 thiên hà ngày gày nhanh tương ứng với việc vũ trụ ngày giãn nnở phù hợp với giả thuyết Big Bang 3.2.4Một số thành tự ựu nghiên cứu khác ứng dụng Vật lý học kỷ XX ñã phát triển ña dạng phong phú vớii nhi nhiều lĩnh vực khác cấu trúc củaa vật v chất với ứng dụng ng vào ngành khoa hhọc công nghệ khác Dướii ñây liệt li kê công trình ñược giảii Nobel (tính theo th thứ tự thờii gian, không chia theo chuyên ngành) ng Nghiên cứu tính chấất vật chất nhiệt ñộ thấp chế heeli llỏng Kamerlingh Onnes (N-13); 13); Von Lane phát hi nhiễu xạ tia X tinh th thể nhận N-15 15 cha Bragg phân tích cấu c trúc tinh thể ng tia X; N-17 phát phát xạ tia X số nguyên tố N-19 với hiệu ứng ng Stark v việc tách phổ phát xạ nguyên ttử; N-20 Guillaume với ñặcc tính c hợp kim sắt-Nikel; Miliken ño ñiệnn tích nguyên tố t nghiên cứu hiệu ứng ng quang ñiện ñi nhận N-26 vớii Perrin ño nguyên ttử lượng; N-28 với ñịnh luậtt Richardson v quan hệ phát xạ electron vvới nhiệt 58 ñộ; N-30 với hiệu ứng Ra man tán xạ ánh sáng; N-37 Davisson G.P.Thomson khám phá nhiễu xạ electron tinh thể Tiếp ñó thời gian chiến tranh không trao giải Nobel N-46 Bridgman nghiên cứu vật lý áp suất cao; N-47 Appleton phát ñặc tính tầng ñiện ly; N-53 Zernike phát minh kính hiển vi tương phản pha; N54 M.Bohr Bothe giải thích tính thống kê hàm sóng học lượng tử; N-55 Lamb khám phá cấu trúc tinh vi quang phổ hydro; N-56 Kusch ño momen từ electron Shockley, Bardeen, Brattain phát minh transitor; N57 Tcherenkov, Frank, Tam giải thích hiệu ứng hạt mang ñiện cao tốc vật thể; Lan ñao nhận N-62 trạng thái siêu chảy, siêu dẫn vật chất N-64 với nghiên cứu made, laser Tơnes, Basov, Prokhorov; N-65 Shinichiro, Schwinger, Feyman với lý thuyết ñiện ñộng lực học lượng tử; N-66 Kastler nghiên cứu cộng hưởng từ nguyên tử phương pháp quang học N-70 Alfven, Neel nghiên cứu plasma, tính phản từ sắt từ; N71 Gabor với kỹ thuật toàn ký; N-72 Bardeen, Cooper, Schieffer với lý thuyết siêu dẫn; N73 Esaki Leo Giaever với hiệu ứng ñường ngầm bán dẫn siêu dẫn; N74 Jopheson với lý thuyết siêu dẫn N-77 Anderson, Mott, Van Vleck nghiên cứu tính chất từ vật lý chất rắn; N-78 Kapitsa với vật lý nhiệt ñộ thấp; N-81 Bloembergen, Schawlov với ứng dụng laser quang phổ; N-85 Von Klitzing phát minh hiệu ứng Hall lượng tử chất rắn; N-86 Binnig, Rohrer, Ruska thiết kế kính hiển vi ñiện tử loại sử dụng hiệu ứng ñường ngầm; N-87 Bednorz, Muller nâng nhiệt ñộ vật siêu dẫn từ 23,3 K lên 30K N-89 Dehmelt, Paul, Ramsey sử dụng phương pháp bẫy ion nâng ñộ xác phép ño; N-91 De Gennes phát chất cấu trúc tinh thể lỏng hợp chất polimer; N-96 Lee, Osberoff Lisalin nghiên cứu He3 Ở gần K; N97 Chu Đệ Văn, Tannoudji, Philips dùng laser kết hợp từ trường nghiên cứu ñặc tính lượng tử nguyên tử siêu lạnh; N-99 Hooft, Veltman giải thích kết cấu lượng tử tương tác ñiện từ tương tác yếu Năm 2000 Alferov, Kroemer phát loại bán dẫn laser ñược dùng thiết bị quang ñiện nhận giải phát minh Kilby mạch tích hợp; N-2001 Comell, Wieman, Ketterle tạo dạng vật chất làm lạnh sâu laser nghiên cứu tính chất chúng 59 Các thành nghiên cứu vật lý học nửa cuối kỷ XX ñều nhanh chóng ñược ñưa vào ứng dụng thực tiễn Vài nét ñặc trưng vật lý ñại Để ñưara nhữngnét khái quát vật lý thực tế có nhiều vấn ñề phải tốn nhiều công ñầu tư suy nghĩ Phần ñưa hướng ý kiến phải bàn luận nhiều, gồm có nội dung sau ñây: 4.1 Mối quan hệ riêng biệt toàn thể ñược xét thống Đã từ lâu, tư nghiên cứu vật lý ảnh hưởng sâu sắc theo mẫu hình tính khí tức tiến hành nghiên cứu thành phần riêng biệt tính chất bản, chế tương tác phần tử gắn với ñơn vị ñó ñể suy ñịnh luật, nguyên lý cho toàn thể Và ngược lại, ñể tìm hiểu quy luật toàn thể, người ta tìm cách quy nghiên cứu từ riêng biệt theo dạng ñập vỡ thành phần nhỏ ñể xem xét chất từ ñơn vị (là hạt khối lượng, chất ñiểm, ñiện tích ñiểm, ) Trong tư mới, mối liên hệ toàn thể thành phần riêng biệt có gắn bó hữu xem xét theo quan niệm tách rời.Tính chất thành phần riêng biệt giúp ta hiểu toàn thể, phải nhìn nhận thành phần riêng biệt vận ñộng toàn thể Như vậy, toàn thể giữ vai trò chủ ñạo vận ñộng toàn thành phần riêng biệt nên thông qua vận ñộng chung ta nhận tính chất cấu trúc thành phần riêng biệt tạo.nên Sự thay ñổi nhận thức ñã thể rõ thuyết lượng tử, mà nguyên tử hay hạt ñược nghiên cứu ñã bị tước bỏ khái niệm xem xét riêng rẽ hạt theo khái niệm cổ ñiển ñể tìm quỹ ñạo vận ñộng hạt Thành phần riêng biệt không cho ñịnh nghĩa rõ ràng mà tùy thuộc vào góc ñộ thí nghiệm khác cho ta thấy tính chất khác Tóm lại, tất vật ñược xem liên hệ mật thiết ràng buộc lẫn nhau, tách rời chúng ñều cấu trúc thực thể hữu 4.2Sự chuyển ñổi từ quan niệm nghiên cứu cấu vật chất sang quan niệm nghiên cứu tiến trình vận ñộng Trong tư nghiên cứu cổ ñiển, người ta nghĩ ñến việc xác ñịnh mẫu hình cấu trúc với việc xác ñịnh cho ñược số ñại lượng chẳng 60 hạn khối lượng vật thể lực tác dụng lên ñể từ ñó xác ñịnh tiến trình vận ñộng vật dạng quỹ ñạo chuyển ñộng… Tư tiến trình ñã ñược hình thành từ có thuyết tương ñối Einstein khối lượng ñã ñi vị ñại diện cho cấu trúc vật thể; ñược nhận thức dạng lượng Trong lĩnh vực nghiên cứu hạ nguyên tử (subatomic), vi hạt ñều ñược phát dạng cấu trúc lượng Khi quan sát vi hạt ta không nhận thấy dạng cấu trúc mà chúng biến ñổi tùy thuộc vào lượng Trong vật lý ñại, hình ảnh vũ trụ không tồn dạng cỗ máy học khổng lồ mà ñược thay toàn thể vận ñộng với mối quan hệ thành phần riêng biệt phụ thuộc lẫn ñược hiểu cấu trúc tiến trình vũ trụ Để ñịnh nghĩa vật thể mạng lưới mối liên hệ ñó, ta phải bắt buộc cô lập phạm vi giới hạn ñó phép ño thiết bị ño giới hạn quy ước Chẳng hạn, muốn xác ñịnh electron ta cần phải cắt rời khỏi số mối quan hệ ràng buộc với giới xung quanh nhiều cách khác ñể có lúc xem hạt có lúc xem sóng 4.3Vật chất thực khách quan tồn ý thức người ñược phản ánh ý thức người Sự nghiên cứu vật lý theo quan niệm cũ mô tả quy luật vận ñộng tự nhiên cho hoàn toàn khách quan, ñộc lập với người quan sát với trình nhận thức Theo cách nhìn mới, mô tả trình vận ñộng quy luật tự nhiên cần phải chứa trình nhận thức người quan sát (môn học riêng gọi epistemology = khoa học trình nhận thức) Có thể thấy vật lý lượng tử, người quan sát ñối tượng ñược quan sát tách rời hai ñều hai thực thể riêng biệt Tuy nhiên, phương diện triết học quan ñiểm nhiều vấn ñề tranh cãi 4.4 Nhận thức việc xây dựng tảng vật lý ñược thay mạng lưới kiến thức vật lý Khái niệm ñưa xem chừng chưa dễ chấp nhận nghiên cứu khoa học người ta ñã quen với việc cần phải xây dựng kiến thức 61 tảng ñó có hạt tạo nên vật chất, phương trình số bản, ñể dẫn tới nguyên lý, ñịnh lý,…Tuy nhiên, người ñều biết tảng nhận thức khoa học bị dịch chuyển chí bị ñảo lộn sau lần phát Để chứng minh cho ñiều ñó ñưa ñây trước hết từ nhận ñịnh Descartes “Luận phương pháp”: Tôi nhận thấy chẳng có chắn ñể xây dựng ñó với tảng bị thay ñổi Sau ñó ông lại xây dựng nên khoa học chắn ñể 300 năm sau Einstein lại viết vật lý lượng tử: “Hầu tảng ñã bị lật ngược từ gốc,không thấy ñược tảng chắn mà ñó ta xây dựng ñược” Khái niệm mạng lưới kiến thức ñược hình thành xuất phát từ ñời phát triển với thành công nhanh chóng học lượng tử thuyết tươngñối Người ta nhìn nhận tòa kiến trúc vật lý ñược xây dựng mộtmạng lưới ñầy mối liên hệ hàng loạt khái niệm, thành phầnriêng biệt cấu trúc tương ñối ổn ñịnh gắn bó tương hỗ vớinhau Hiện tượng tự nhiên ñược mô tả hàng loạt khái niệm, ñókhông cóphân thành phần cơbản thành phần khác cóthể nhận thức thiên nhiên cách gần ñúng góc ñộkhác 4.5 Mọi lý thuyết chân lý khoa học tuyệt ñối mà gần ñúng Những nhận ñịnh vật lý cổ ñiển ñã ñưa ñến lầm lẫn cho tượng thiên nhiên ñều ñược vận hành cỗ máy hoàn hảo.Từ cuối kỷ XIX, Kelvin ñã cho không ñể phát minh mà nhiệm vụ ứng dụng thật tốt ñã ñược phát minh Sự vận hành cỗ máy thiên nhiên xác ñịnh cách xác tiến trình vận ñộng nắm rõ khứ Tuy nhiên, thành nghiên cứu thành công vật lý ñại cho thấy 90% vật chất vũ trụ người chưa biết ñến ñã thấy ñã biết tìm thấy 4.6Cần có thái ñộ nhận thức quy luật vận ñộng thiên nhiên 62 Trong nghiên cứu khoa học nói từ kỷ XVII ñến nay, người tìm cách hướng tới việc chinh phục, chế ngự thiên nhiên bắt phải phục vụ lợi ích Điều ñó ñã ăn sâu vào nhận thức tư nghiên cứu mà không dễ thay ñổi Vì lẽ ñó, thành công ngày to lớn khoa họcvà công nghệ nhằm phục vụ lợi ích người kéo theo thảm họa khốc liệt chiến tranh, môi trường Việc thay ñổi tư người chuyển sang hợp tác với thiên nhiên, tránh ñi hiểm họa khó lường hủy diệt ñiều không dễ thực thời ñại Sáu nội dung nêu chủ yếu viết theo ý tưởng Fritjof Capra lần xuất thứ ba "Đạo vật lý", ñưa ñây nhằm mở góc ñộ nhìn nhận phát triển Vật lý học tương lai Quả thực thiên nhiên muôn vàn bí ẩn kiên nhẫn chờ ñợi trí tuệ chúng tatrở nên sắc bén hơn, ngày hiểu biết ñể tiến gần tới VŨ TRỤ thực Trong lĩnh vực nghiên cứu vật lý, câu nói tiếng Lý Chính Đạo: "Bất kỳ làm việc ñều cần nhảy lên tuyến ñầu mà tác chiến Vấn ñề không chỗ nhảy mà làm ñể nhảy lên Cần phái nhìn cho chuẩn xem người ta ñứng chỗ nào, có vấn ñề chưa giải Không thể lẽo ñẽo ñi theo,nếu không ñến ñược phía trước ñể tiến tới" ñược ñưa ñây thay cho lờikết thúc Các câu hỏithảo luận -Tìm hiểu nội dung chương có giống khác với cách trình bày sách [1]? -Anh(chị) xếp công trình ñoạt giải Nôbel theo chuyên ngành:vật lý hạt nhân hạt bản,cơ học lượng tử,quang học,ñiện từ, vật lý chất rắn… -Các nét ñặc trưng vật lý ñại (nêu phần cuối)có cần ñưa hay không?Anh(chị) có ý kiến khác? 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1.Đào Văn Phúc, Lịch sử vật lý học, Nxb Giáo dục, Hà Nội,2003 2.David Halliday, Robert Resnick, Jearl Walker, Cơ sở vật lý, Nxb Giáo dục, Hà Nội,1999 3.Stephen Hawking, Lược sử thời gian (Dịch từ tiếng Anh Cao Chi Phạm Văn Thiều), Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh,2006 4.Sterven Weinberg, Ba phút ñầu tiên (Dịch từ tiếng Anh Lê Tâm), Nxb Khoa học kỹ thuật, Hà Nội,1998 5.Fritjof Capra,Đạo vật lý (Dịch từ tiếng Anh Nguyễn Tường Bách), Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh,1999 6.Trịnh Xuân Thuận, Giai ñiệu bí ẩn (Dịch từ tiếng Pháp Phạm Xuân Thiều), Nxb Khoa học kỹ thuật, Hà Nội,2001 7.Vũ Bội Tuyền, Chuyện kể nhà vật lý tiếng giới, Nxb Thanh niên, Hà Nội,2005 Robert Jungk, Chuyện kể nhà bác học nguyên tử (dịch từ tiếng Nga Đào Văn Phúc), Nxb Giáo dục, Hà Nội,1985 64 ... trưng vật lý ñại 60 TÀI LIỆU THAM KHẢO 64 LỜI GIỚI THIỆU Môn Lịch sử vật lý học chương trình ñào tạo ñã ban hành ñược bố trí thời lượng tín giáo trình chủ yếu theo Lịch sử vật. .. cho Vật lý học tương lai 1.3 Vai trò môn học - Từ học lịch sử thấy ñược cống hiến to lớn khoa học vật lý nhà vật lý - Sự phát triển vật lý học góp phần quan trọng việc xây dựng giới quan vật. .. ñối tượng nghiên cứu Vật lý học gì? Phần mở ñẩu giáo trình Vật lý ñại cương trình bày ñầy ñủ nọi dung ñối tượng nghiên cứu Vật lý học Trong giáo trình [1] ñã nêu r Lịch sử vật lý học nghiên cứu: