TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG KHOA HỆ THỐNG THÔNG TIN KINH TẾ NGUYỄN VĂN HUÂN VŨ XUÂN NAM LÊ ANH TÚ BÀI GIẢNG LẬP TRÌNH ỨNG DỤNG KINH TẾ THÁI NGUYÊN, NĂM 2012 MỤC LỤC Lời mở đầu Chương 1: Tổng quan lập trình ứng dụng kinh tế 1.1 Giới thiệu chung lập trình ứng dụng kinh tế 1.2 Những vấn đề lập trình ứng dụng kinh tế Chương 2: Ngôn ngữ lập trình Visual Basic 11 2.1 Biểu mẫu số điều khiển thông dụng 11 2.1.1 Các khái niệm 11 2.1.2 Biểu mẫu (Form) 13 2.1.3 Nhãn (Label) 14 2.1.4 Khung (Frame) 15 2.1.5 Nút lệnh (Command Button) 16 2.1.6 Ô nhập liệu (TextBox) 18 2.2 Lập trình cấu trúc Visual Basic 20 2.2.1 Môi trường lập trình 20 2.2.2 Kiểu liệu 22 2.2.3 Hằng số 23 2.2.4 Biến 24 2.2.5 Biểu thức 25 2.2.6 Câu lệnh 26 2.2.7 Chương trình 33 2.2.8 Truy xuất liệu Visual Basic 38 2.2.9 Bẫy lỗi Visual Basic 41 2.3 Các kiểu liệu có cấu trúc 42 2.3.1 Khai báo 42 2.3.2 Các hàm xử lý chuỗi 42 2.3.3 Kiểu ngày tháng (Date) 45 2.2.4 Các loại số 46 2.2.5.Kiểu Object 46 2.2.6 Kiểu Variant 47 2.2.7 Kiểu Mảng 49 2.4 Truy xuất sở liệu Visual Basic 52 2.4.1 Dùng Visual Basic để tạo sở liệu 53 2.4.2 Sử dụng cửa sổ xem liệu (Data View) 56 2.4.3 Sử dụng điều khiển liệu để tạo giao diện người sử dụng 58 2.4.4 Các đối tượng truy cập sở liệu 62 Chương 3: Lập trình ứng dụng kinh tế 74 3.1 Hệ hỗ trợ định 74 3.1.1 Khái niệm hệ hỗ trợ định 74 3.1.2 Bài toán phục vụ công cộng 74 3.1.3 Bài toán dự trữ 106 3.2 Bài toán phân tích dự báo kinh tế 120 3.2.1 Giới thiệu phân tích dự báo kinh tế 120 3.2.2 Các phương pháp phân tích dự báo 121 Tài liệu tham khảo 140 LỜI MỞ ĐẦU Lập trình ứng dụng kinh tế môn học quan trọng sinh viên ngành Hệ thống thông tin quản lý Hiện có nhiều ngôn ngữ lập trình chuyên nghiệp sử dụng tốt để lập trình toán ứng dụng kinh tế như: Microsoft.NET, C++ Builder, Delphi, v.v Nhưng Visual Basic 6.0(VB6) coi ngôn ngữ dễ đọc Bài giảng viết phục vụ nhu cầu học môn Lập trình ứng dụng kinh tế cho sinh viên học ngành Hệ thống thông tin quản lý Sau nội dung lập trình VB bản, giảng hướng dẫn sinh viên cách giải toán ứng dụng kinh tế môi trường VB6 Kết cuối tạo chương trình ứng dụng giải toán kinh tế tiêu biểu toán dự trữ, toán phục vụ công cộng, toán phân tích dự báo, toán phân tích hoạt động kinh doanh, toán lãi suất… Nội dung giảng gồm chương: Chương 1: Tổng quan lập trình ứng dụng kinh tế Ở chương trình bày khái quát tầm quan trọng việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giải toán kinh tế Qua giới thiệu nội dung số toán giải giảng Chương 2: Ngôn ngữ lập trình Visual Basic Ở chương này, giảng trình bày chi tiết kiến thức tổng quan ngôn ngữ lập trình Visual Basic Qua sinh viên nắm kiến thức phần để ứng dụng giải toán kinh tế chương sau Chương 3: Lập trình ứng dụng kinh tế Ở chương này, giảng trình bày nội dung toán kinh tế, sau đưa quy trình xử lý, lưu đồ thuật toán cách lập trình toán Chương cho sinh viên nhìn tổng thể cách thức để sinh viên nắm phương pháp giải toán kinh tế từ ứng dụng ngôn ngữ lập trình để giải toán kinh tế Phần cuối giáo trình cung cấp cho sinh viên tài liệu tham khảo để bổ sung thêm lượng kiến thức phục vụ cho giảng Thái nguyên, tháng năm 2012 Chương TỔNG QUAN VỀ LẬP TRÌNH ỨNG DỤNG KINH TẾ 1.1 Giới thiệu chung lập trình ứng dụng kinh tế Tin học kinh tế ngành khoa học nghiên cứu, thiết kế, phát triển ứng dụng công nghệ thông tin hệ thống truyền thông doanh nghiệp Với danh nghĩa ngành khoa học hỗn hợp, tin học kinh tế đặt tảng kinh tế học với ngành công nghệ thông tin Ngoài ra, nghiên cứu, giảng dạy ứng dụng thực tế, tin học kinh tế liên quan tới lý thuyết phương thức ngành khoa học xã hội, lý thuyết điều khiển học, lý thuyết hệ thống điện tử viễn thông Mặc dù có nhiều đặc điểm ngành giao thoa, tin học kinh tế có phạm vi nghiên cứu riêng biệt, hướng vào lý thuyết, phương cách, công cụ kiến thức hệ thống công nghệ thông tin điện tử viễn thông Nhiệm vụ ngành tạo hệ thống ngày phức hợp hơn, đồng thời phát triển vận hành chúng Ngoài việc khai thác hệ thống công nghệ thông tin điện tử viễn thông, tin học kinh tế hướng vào phát triển thực tế hệ thống kinh tế xã hội để qua xác định hệ thống công nghệ thông tin thiết yếu, đồng thời tạo mô hình công nghệ thông tin Để giải vấn đề đặt lĩnh vực tin học kinh tế, môn học lập trình ứng dụng kinh tế sử dụng ngôn ngữ lập trình để giải toán kinh tế Học phần cung cấp kiến thức ngôn ngữ lập trình Visual Basic 6.0 qua ứng dụng để giải toán kinh tế: phân tích liệu dự báo kinh tế, phân tích hoạt động kinh doanh, hệ hỗ trợ định, toán lãi suất… 1.2 Những vấn đề lập trình ứng dụng kinh tế Lập trình ứng dụng kinh tế nhằm giải vấn đề sau: - Lập trình ứng dụng hệ hỗ trợ định + Hệ thống phục vụ công cộng + Hệ thống phục vụ công cộng từ chối cổ điển (Hệ thống EcLang): Một hệ thống phục vụ công cộng đơn giản mô hình hóa hệ thống từ chối cổ điển Hệ thống mang tên người đề xuất toán tương ứng: Hệ thống Eclang, toán phân tích trạm điện thoại thông thường, với vài giả thiết đơn giản Nhưng từ toán này, từ hệ thống người ta vận dụng phân tích hệ thống lớn, chẳng hạn hệ thống phòng thủ, hệ thống kiểm dịch, hệ thống săn tin, Sau nghiên cứu hệ thống Eclang đơn giản + Hệ thống chờ với độ dài hàng chờ hạn chế thời gian chờ không hạn chế: Một lớp hệ thống phục vụ công cộng khác phổ biến, hệ thống có chờ Đối với hệ thống này, với yêu cầu tuỳ thuộc vào chế độ tiếp nhận hệ thống phục vụ đặc điểm yêu cầu phục vụ điều kiện (thời gian, số chỗ chờ) phải xếp hàng chờ hệ thống có tất kênh bận Trong thực tế, tình phổ biến độ dài hàng chờ thời gian chờ hạn chế, độ dài hàng chờ hạn chế xem thời gian chờ yêu cầu hạn chế Để đơn giản cho việc nghiên cứu, nghiên cứu mô hình phục vụ công cộng với độ dài hàng chờ hạn chế hay gọi hệ thống chờ với độ dài hàng chờ hạn chế + Hệ thống chờ nhất: Trong điều kiện hệ thống chờ với độ dài hàng chờ thời gian chờ đủ lớn, việc yêu cầu đến hệ thống phục vụ biến cố chắn Nói cách khác, người ta không cần quan tâm đến việc chỗ chờ hay không không quan tâm đến thời gian chờ dài hay ngắn Với mục đích thuận lợi cho việc phân tích hệ thống, xét hệ thống phục vụ công cộng chờ với độ dài hàng chờ thời gian chờ không hạn chế: Hệ thống chờ + Bài toán dự trữ + Mô hình dự trữ với việc tiêu thụ đều, bổ sung tức thời Mô tả toán: Giả sử nhu cầu loại hàng thời kỳ T Q đơn vị Việc tiêu thụ hàng đặn thời gian bổ sung hàng vào kho không đáng kể (tức thời) Chi phí cho lần đặt hàng A, giá đơn vị hàng C, hệ số chi phí dự trữ I, Thời gian đặt hàng T0 Hãy xác định số lần đặt hàng lượng hàng đặt lần cho tổng chi phí bé + Mô hình dự trữ tiêu thụ đều, bổ sung Mô tả toán: Giả sử nhu cầu loại hàng thời kỳ T Q đơn vị Việc tiêu thụ hàng đặn thời gian bổ sung hàng vào kho tiến hành với cường độ không đổi K đơn vị thời gian T Ta giả thiết K>>Q K  Q không cần đặt vấn đề dự trữ Chi phí cho lần đặt hàng A, giá đơn vị hàng C, hệ số chi phí dự trữ I, Thời gian đặt hàng T0 Hãy xác định số lần đặt hàng lượng hàng đặt lần cho tổng chi phí bé + Mô hình liệu nhiều mức giá ( giá hàng thay đổi theo số lượng đặt mua lần) Mô tả toán: Trong mô hình trên, ta giả thiết giá đơn vị hàng không đổi Thực tế nhiều lý khác nhau, giá hàng thay đổi theo qui mô lô hàng mua lần, chẳng hạn người ta chia mức giá thành: giá bán lẻ, giá bán buôn cấp 1, cấp 2, hay giá theo đơn đặt hàng có ứng vốn Nói cách tổng quát giá đơn vị hàng thay đổi theo số lượng hàng đặt lần - Lập trình ứng dụng phân tích dự báo kinh tế + Phương pháp hồi quy đơn: Còn gọi hồi quy đơn biến, dùng xét mối quan hệ tuyến tính biến kết biến giải thích biến nguyên nhân (nếu chúng có mối quan hệ nhân quả) Trong phương trình hồi quy tuyến tính, biến gọi là: biến phụ thuộc; biến tác nhân gây biến đổi, gọi biến độc lập + Phương pháp hồi quy bội : Còn gọi phương pháp hồi quy đa biến, dùng phân tích mối quan hệ nhiều biến số độc lập (tức biến giải thích hay biến nguyên nhân) ảnh hưởng đến biến phụ thuộc (tức biến phân tích hay biến kết quả) + Phương pháp thống kê hồi quy: Còn gọi thống kê hồi quy đơn giản (simple regression statistical) dùng phương pháp thống kê toán để tính hệ số a, b phương trình hồi quy dựa toàn quan sát tập liệu Đây phương pháp đáng tin cậy đòi hỏi công phu + Phương pháp dãy số thời gian: Mặt lượng tượng thường xuyên biến động qua thời gian Trong thống kê để nghiên cứu biến động ta thường dựa vào dãy số thời gian Dãy số thời gian dãy số trị số tiêu thống kê xếp theo thứ tự thời gian - Bài toán phân tích hoạt động kinh doanh + Phương pháp thay liên hoàn: Là phương pháp mà nhân tố thay theo trình tự định để xác định xác mức độ ảnh hưởng chúng đến tiêu cần phân tích (đối tượng phân tích) cách cố định nhân tố khác lần thay + Phương pháp số chênh lệch: Thực chất phương pháp trường hợp đặc biệt phương pháp thay liên hoàn Phương pháp thực đầy đủ bước vậy, khác điểm sau: Khi xác định nhân tố ảnh hưởng đến tiêu phân tích, thay ta tiến hành thay số liệu mà dùng số chênh lệch nhân tố để tính ảnh hưởng nhân tố + Phương pháp liên hệ cân đối: Cũng phương pháp dùng để phân tích mức độ ảnh hưởng nhân tố mà chúng có sẵn mối liên hệ cân đối chúng nhân tố độc lập Một lượng thay đổi nhân tố làm thay đổi tiêu phân tích lượng tương ứng Những liên hệ cân đối thường gặp phân tích: Tài sản nguồn vốn; cân đối hàng tồn kho; đẳng thức trình kinh doanh; nhu cầu vốn sử dụng vốn v.v - Phân tích chi phí giá thành: Dùng phương pháp so sánh, phân tích chung tiêu chủ yếu dựa vào tiêu gốc: tiêu kế hoạch, kỳ trước, bình quân ngành thị trường - Phân tích khoản mục chi phí chủ yếu + Phân tích khoản mục chi phí nguyên vật liệu trực tiếp: Để sản xuất sản phẩm, doanh nghiệp phần lớn phải sử dụng nhiều loại nguyện vật liệu Do tổng mức chi phí nguyên vật liệu cho sản xuất sản phẩm phụ thuộc vào nhân tố:  Khối lượng sản phẩm hoàn thành (quantity of finished products - Mq);  Kết cấu khối lượng sản phẩm (Density of finished products - Md)  Định mức tiêu hao nguyên vật liệu cho đơn vị sản phẩm (material norm of product - Mn);  Đơn giá nguyên vật liệu (material unit price - ký hiệu: Mu) Vậy, tổng mức chi phí nguyên vật liệu cho sản xuất sản phẩm xác định công thức: M= ∑q×n×u Để phân tích trình độ hoàn thành kế hoạch tổng mức chi phí nguyên vật liệu, trước hết phải xác định đối tượng phân tích: ΔM = M1- M0 = ∑q1×n1×u1 ∑q0×n0×u0 + Phân tích khoản mục chi phí nhân công trực tiếp: Phân tích tổng chi phí nhân công trực tiếp thực chủ yếu qua hai cách tính toán mức độ ảnh hưởng nhân tố, việc áp dụng cách tính tuỳ thuộc vào liệu thu thập doanh nghiệp mà xác Cách 1: Dựa nhân tố như: số lượng sản phẩm sản xuất, tiêu hao công để sản xuất đơn vị sản phẩm, đơn giá tiền công lao động cho công Theo phương pháp thay liên hoàn hay số chênh lệch ta xác định mức độ ảnh hưởng 03 nhân tố đến tổng chi phí nhân công doanh nghiệp Cách 2: Giả sử tổng mức chi phí nhân công trực tiếp chịu ảnh hưởng hai nhân tố: Số lượng công nhân sản xuất tiền lương bình quân + Dự báo chi phí sản xuất chung hồi quy đơn Sử dụng phương pháp thống kê hồi quy nhằm để dự báo chi phí sản xuất chung theo khối lượng sản xuất linh hoạt, điều giúp cho nhà quản lý chủ động điều tiết lượng hàng sản xuất cho phù hợp với quy mô hoạt động tình hình tài đơn vị - Phân tích biến động giá thành + Phân tích biến động giá thành đơn vị: Phân tích tình hình thực kế hoạch giá thành đơn vị sản phẩm giúp cho nhà quản lý biết cách xác cụ thể tình hình thực định mức kinh tế - kỹ thuật, tình hình tiết kiệm hay vượt chi khoản chi phí Từ đó, đánh giá xác công tác quản lý giá thành toàn doanh nghhiệp, đưa biện pháp hữu hiệu để giảm giá thành + Phân tích biến động tổng giá thành sản phẩm so sánh được: Nhằm đánh giá chung tình hình biến động giá thành theo loại sản phẩm toàn sản phẩm sản xuất kỳ Giúp nhận thức cách tổng quát khả tăng hay giảm lợi tức doanh nghiệp ảnh hưởng giá thành sản phẩm + Phân tích chi phí 1.000 đồng sản phẩm bán ra: Để thấy mối quan hệ chi phí kết thu nhập hoạt động sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp có sản xuất sản phẩm so sánh được, mà loại chiếm tỷ trọng lớn tổng số sản phẩm sản xuất doanh nghiệp Vì vậy, việc phân tích kế hoạch hạ thấp giá thành sản phẩm so sánh không thấy phấn đấu thực doanh nghiệp, ta nên phân tích tiêu chi phí 1.000 đồng sản phẩm hàng hoá bán - Phân tích lợi nhuận: Đối với doanh nghiệp: Lợi nhuận định tồn vong, khẳng định khả cạnh tranh, lĩnh doanh nghiệp kinh tế mà đầy bất trắc khắc nghiệt Vì vậy, tạo lợi nhuận chức doanh nghiệp - Lợi nhuận mối quan hệ với doanh thu chi phí: Phân tích lợi nhuận mối quan hệ với doanh thu chi phí không giúp doanh nghiệp đánh giá tổng quát trình kinh doanh, kết kinh doanh nhân tố ảnh hưởng đến tình hình thực lợi nhuận mà phương pháp phân tích dựa liệu mang tính dự báo, phục vụ cho định quản trị lĩnh vực điều hành hoạch định kế hoạch tương lai - Phân tích lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh: Kết hoạt động sản xuất kinh doanh phản ánh kết hoạt động chức kinh doanh đem lại, kỳ hạch toán doanh nghiệp, làm sở chủ yếu để đánh giá, phân tích hiệu mặt, lĩnh vực hoạt động, phân tích nguyên nhân mức độ ảnh hưởng nguyên nhân đến kết chung doanh nghiệp Đồng thời số liệu quan trọng để tính kiểm tra số thuế thu nhập doanh nghiệp mà doanh nghiệp phải nộp kiểm tra, đánh giá quan quản lý chất lượng hoạt động doanh nghiệp - Bài toán lãi suất: Là quy trình xác định giá trị tỷ suất lợi tức, lãi suất hiệu dụng lãi đơn lãi kép - Bài toán chiết khấu: Là quy trình xác định giá trị lượng tiền tệ thời điểm tương lai việc toán tiền dựa sở tính toán giá trị thời gian tiền tệ Giá trị chiết khấu vòng quay tiền tệ xác định cách khấu trừ giá trị tỷ lệ chiết khấu thích hợp đơn vị thời gian thời điểm mà vòng quay tiền tệ lượng giá với thời gian bắt đầu vòng quay tiền tệ Thông thường phần lớn tỷ lệ chiết khấu biểu diễn tỷ lệ phần trăm theo năm 10 hợp, hiệu quả, thúc đẩy tăng trưởng Phương trình hồi quy đa biến dạng tuyến tính: Y = b0 + b1X1 + b2X2 + … + biXi + bnXn + e (3.2) Trong đó: Y: biến số phụ thuộc (kết phân tích); b0: tung độ gốc; b1: độ dốc phương trình theo biến Xi; Xi: biến số (các nhân tố ảnh hưởng); e: sai số Lưu ý: Y phương trình biểu Y ước lượng, người ta thường viết hình thức có nón ( Y ) Mục tiêu phương pháp hồi quy đa biến dựa vào liệu lịch sử biến số Yi, Xi, dùng thuật toán để tìm thông số b0 bi xây dựng phương trình hồi quy để dự báo cho ước lượng trung bình biến Yi Lưu đồ thuật toán: 133 BEGIN Nhập vào n giá trị X, Y năm trước  y ryx1  ryx2 rx1x2   x1  rx21x2  ryx  ryx1 rx1x2 b2  y   x2  rx21x2 b1  rxixj= xi x j  xi x j xbi x j y  b x (x  x ) i xi   i k b x k 1 2 Xuất giá trị Y END Phương pháp thống kê hồi quy Còn gọi thống kê hồi quy đơn giản (simple regression statistical) dùng phương pháp thống kê toán để tính hệ số a, b phương trình hồi quy dựa toàn quan sát tập liệu Đây phương pháp đáng tin cậy đòi hỏi công phu Vẫn dùng số liệu ví dụ trên, lập bảng tính trị số sở vào công thức để tính thông số phương trình Ta có công thức thống kê toán 134 a= -b n  ( X  X )( Y  Y ) i 1 i i b  n  (X  X ) i 1 i N Xi Yi Xi Yi2 Xi  X Xi Yi Yi  Y Xi  X X i X  Y  Y  i Yi  Y 1.51 2.280.1 104.3 323 00 29 487.73 -372 -55 20.398 138.384 3.007 1.82 3.312.4 133.2 365 00 25 664.30 -62 -13 796 3.844 165 2.10 4.426.8 169.7 412 16 44 866.84 222 34 7.585 49.284 1.167 2.08 4.355.5 168.1 410 69 00 855.67 205 32 6.594 42.025 1.035 1.75 3.062.5 125.3 619.50 00 -132 -24 3.146 17.424 568 139 25 3.498 19.321 633 42.017 270.282 6.575 354 16 2.02 4.084.4 162.4 403 41 09 814.46 ∑ 11.2 92 4.308.5 11 2.2 67 21.521 863.1 826 23 Bảng 3.3 Các trị số sở thống kê Y  2.267  377, 83  378 Trước hết, xét mức độ tương quan (correlation) biến số phụ thuộc biến số độc lập công thức: 135 n  (X  X ) Y Y i 1 i i n n   R  R = +1: tương quan hoàn toàn đồng biến; R = -1: tương quan hoàn toàn nghịch biến; R = gần 1:tương quan mạnh (0,8< R yếu tố trước vào xử lý thống kê nhằm đơn giản hóa cho bước tính sau * Khảo sát xác định bậc xu có Trong trường hợp biểu đồ tương quan đơn giảm chậm hoàn toàn không giảm, chuỗi có chứa xu Trong trường hợp ta loại tính xu nhờ vào áp dụng toán tử sai biệt lên chuỗi Trong thực tế ta gặp trường hợp 137 d=l Giá trị thích hợp d cho ta biểu đồ tương quan đơn có xu giảm nhanh * Xác định p,q mô hình ARMA nhờ vào biểu đổ tương quan - Nếu biểu đồ tương quan đơn có q giá trị khác (q=3 lớn nhất) giá trị biểu đồ tương quan riêng phần giảm từ từ ta tiên đoán có MA(q) - Nếu biểu đồ tương quan riêng phần có p giá trị khác (p=3 lớn nhất) giá trị biểu đồ tương quan đớn giảm từ từ ta tiên đoán có AR(P) - Nếu biểu đồ tương quan đơn biểu đồ tương quan riêng phần cắt ngắn hai trường hợp trên, ta có trình ARMA thông số tùy thuộc vào dạng cụ thể cấc biểu đồ tương quan Trong thực hành, phương pháp phân tích đồ thị cho ta tìm p q trường hợp đơn giản mà Trong trường hợp tổng quát, ta áp dụng tiêu chuẩn sau để xác định thông số p, q mô hình ARMA Thực chất chung tiêu chuẩn dựa vào khảo sát giá trị liên quan đến phương sai chuỗi sai số cho mô hình với thông số đề nghị Có tiêu chuẩn thông dụng sử dụng sau: Tiêu chuẩn Akaike: Akaike = Log(%rss) + Tiêu chuẩn BIC: BIC = Log(%rss) + (p + q) * Tiêu chuẩn HQ: HQ = Log(%rss) + 2(p + q) * 270 với: %rss : tổng thặng dư bình phương mô hình đề nghị %nobs : số lượng quan trắc 138 Trong trường hợp lý tưởng, giá trị chọn p,q tương ứng với trường hợp cho ta giá trị Akaike, BIC, HQ cực tiểu Trong áp dụng ta có trường hợp giá trị p,q đề nghị không làm cho tiêu chuẩn đồng thời cực tiểu Tuy thường tiêu chuẩn cho giá trị p,q tối ưu không khác lớn Trong trường hợp ta khảo sát tổ hợp (p,q) cụ thể để định chọn mô hình hợp lý Bước 2: Ước lượng hệ số mô hình Trong trường hợp mô hình AR(P), tác giả áp dụng phương pháp bình phương tối thiểu hay sử dụng quan hệ tính tự tương quan hệ số mô hình (phương trình Yule Walker) ước lượng hệ số cho mô hình MA(Q) tương đối phức tạp Các tác giả đề nghị sử dụng phương pháp lặp dạng quét mà hiểu cách đơn giản sau Giả sử ta có mô hình ARMA(2,2) xác định bởi: (l-q1D-q2D2)yt = (l-aD1-a2D2)*et Chúng ta viết dạng: yt = Ta đặt: Do đó: Từ khởi đầu cách tính quét với khoảng giá trị chấp nhận cho a1 a2 với gia số cho trước Tiếp theo, cho cặp giá trị a1 a2 ta đặt no = o Và n1 =o Chúng ta ước lượng giá trị vl theo bước sau: n2 = y2 n3 = y3 + a2 n2 n4 = y4 + a1 n1+a2 n2 etc 139 sau tính tất giá trị nt ta ước lượng thông số q1 Và q2 phương pháp bình phương tối thiểu áp dụng vào phương trình sau: nt = q1nt-1 + q2nt-2 + et lấy giá trị al, a2 cho tổng bình phương thặng dư từ phương trình hồi quy tối thiểu Chú ý phương pháp có giá trị trường hợp số lượng thông số cần xác định không nhiều Ngoài phương pháp bình phương tối thiểu ta áp dụng phương pháp cực đại hóa hàm tương thích Bước 3: Kiểm tra giá trị mô hình dự báo Sau thông số mô hình xác định, kiểm định kết ước lượng Các hệ số mô hình phải khác (kiểm định Student cổ điển) Nếu có hay nhiều hệ số không thỏa mãn, ta loại bỏ khỏi mô hình AR MA xét Phân tích giá trị thặng dư thực từ tiêu chuẩn sau: - Giá trị trung bình số học triệt tiêu, trường hợp ngược lại ta nên thêm số vào mô hình - Chuỗi giá trị thặng dư nhiễu trắng Các giá trị th.ống kê Boxpierce Ljung-box cho phép kiểm định tính chất Nếu nhiễu trắng ta kết luận mô hình không hoàn chỉnh ta phải thêm vào mô hình bậc bổ sung cần thiết - Bước kiểm định mô hình quan trọng? ta phải trở lại bước thứ mô hình đề nghị không thích hợp Một mô hình kiểm định, ta tiến hành dự báo giới hạn vài chu kỳ Phân tích chuỗi thời gian với mô hình SARLMA cho phép tiến hành dự báo ngần hạn Nó không cho phép dự báo trung hạn dài hạn với độ xác cần có, biến độ sai số gia tăng nhanh trường hợp 140 Chúng ta tóm tắt bước phương pháp Box-Jenkins sau: Tìm thông tin thích hợp, khử tính chu kỳ, khảo sát xác định bậc xu Phân tích biểu đồ tương quan đơn tương quan riêng phần: xác định biến p,q mô hình AR MA Ước lượng hệ số mô hình Kiểm tra mô hình: Phân tích hệ số thặng dư Dự báo=a+bX Phương pháp dãy số thời gian Khái niệm Mặt lượng tượng thường xuyên biến động qua thời gian Trong thống kê để nghiên cứu biến động ta thường dựa vào dãy số thời gian Dãy số thời gian dãy số trị số tiêu thống kê xếp theo thứ tự thời gian Các phương pháp biểu xu hướng phát triển tượng a Phương pháp hồi quy Trên sở dãy số thời gian, người ta tìm hàm số (gọi phương trình hồi quy) phản ánh biến động tượng qua thời gian có dạng tổng quát 141 sau: Trong đó: a0, a1, , an : tham số t: thứ tự thời gian Để lựa chọn đắn dạng phương trình hồi quy đòi hỏi phải dựa vào phân tích đặc điểm biến động tượng qua thời gian, đồng thời kết hợp với số phương pháp đơn giản khác (như dựa vào đồ thị, dựa vào độ tăng (giảm) tuyệt đối, dựa vào tốc độ phát triển, ) Các tham số (i= 1,2,3, ,n) thường xác định phương pháp bình phương nhỏ Tức là: (y LT  yTT )  Sau số dạng phương trình hồi quy đơn giản thường sử dụng: _ Phương trình đường thẳng: y = a0 + a1t Phương trình đường thẳng sử dụng khí lượng tăng (hoặc giảm) tuyệt đối liên hoàn (còn gọi sai phân bậc 1) xấp sỉ a0 Để xác định a0 a1: ta áp dụng phương pháp bình phương nhỏ Từ a1 xác định hệ phương trình sau: n  n  y  na0  a1  t  i 1 i 1 (*)  n n n  yt  a   t  a1  t  i 1 i 1 i 1 Ví dụ: Có số liệu doanh thu đơn vị sản xuất qua năm sau: Năm 1998 Doanh thu (Tỷ đồng) 30 1999 2000 2001 2002 32 31 33 34 Để tính a0 a1 cho ví dụ này, ta lập bảng sau: Năm y t t2 ty yLTt 1998 30 1 30 30,4 1999 32 64 31,2 142 2000 31 93 32,0 2001 34 16 136 32,8 2002 33 25 165 33,6 160 15 55 488 Thế giá trị tương ứng bảng vào hệ phương trình (*) ta được: 160  5a0  15a1   488  15a0  55a1 Từ ta tính a0 = 29,6 a1 = 0,8 Thế giá trị t từ đến tương ứng với thời gian từ năm 1998 đến năm 2002 ta tính giá trị doanh thu theo đường hồi quy lý thuyết y= a0 + a1t giá trị cột yLTt Ta nhận thấy rằng: biến t biến thứ tự thời gian, ta thay t t' (nhưng đảm bảo tính thứ tự), cho t , = việc tính toán đơn giản Có trường hợp: Nếu thứ tự thời gian số lẻ lấy thời gian đứng 0, thời gian đứng trước -1, -2, -3 t đứng sau 1, 2, Nếu thứ tự thời gian số chẵn lấy hai thời gian đứng -1 1, thời gian đứng trược -3, -5, đứng sau 3, 5, ' Với  t =0 hệ phương trình là: y = na0 => a0 = ' y /n a1  t t y = => a1 = Khi đó: yLT’ = a'0 +a'1t' Với cách chọn t ' = 0, ta lập bảng sau: Năm y t' t'2 t'y yLTt 1998 30 -2 -60 30,4 1999 32 -1 -32 31,2 2000 31 0 32,0 143 ' t y / t '2 2001 34 1 34 32,8 2002 33 66 33,6 160 10 Bảng 5.8 a0 = 160 / = 32 a1 = /10 = 0,8 yT’ =32 + 0,8t' (*) Để dự đoán sản lượng cho năm 2003 t = vào phương trình (*) ta y = 32+0,8*3 = 34,4 (tỷ đồng) Với hai cách chọn t # t = 0, ta thấy kết b Phương pháp biểu biến động thời vụ Sự biến động số tượng kinh tế xã hội thường có tính thời vụ, nghĩa hàng năm thời gian định, biến động lặp lặp lại Nghiên cứu biến động thời vụ nhằm đề chủ trương biện pháp phù hợp, kịp thời, hạn chế ảnh hưởng biến động thời vụ sản xuất sinh hoạt xã hội Nhiệm vụ nghiên cứu thống kê dựa vào số liệu nhiều năm (ít ba năm) để xác định tính chất mức độ biến động thời vụ Phương pháp thường sử dụng để tính số thời vụ Chỉ số thời vụ tính theo công thức:   Ii  yi / y0 x100(%) Trong đó: Ii số thời vụ thời gian i yi : Số bình quân mức độ thời gian i y0 : Số bình quân tất mức độ dãy số Ví dụ: Có số liệu sản lượng điện thoại đường dài đơn vị Bưu điện qua năm sau: 144 Sản lượng điện thoại Tháng đường dài (cuộc) Cộng Bình Chỉ số quân tháng thời vụ tháng tên Ii = (yi tên ( yi ) / yi )x100 ( yi ) 1997 1998 1999 A 137.139 184.326 241.892 563.357 187.785 72.38 361.937 130.009 213.218 270.682 613.909 204.636 78.88 394.415 159.241 234.3 350.684 744.255 248.075 95.62 478.158 147.674 222.667 338.037 708.378 236.125 91.02 455.108 148.589 236.26 353.488 738.337 246.112 94.87 474.356 162.643 229.976 368.601 761.22 253.74 97.81 489.058 160.598 235.483 376.304 772.385 257.461 99.25 496.231 172.235 246.789 383.399 802.423 267.474 103.1 515.529 180.119 249.628 410.292 840.039 280.013 107.9 539.696 10 181.161 254.651 421.905 857.717 285.905 110.2 551.054 11 185.552 246.818 415.502 847.872 282.624 108.94 544.729 12 197.785 259.143 632.233 1089.16 363.053 139.95 699.748 Cộng 9.339.023 y 9.339.023  1.037.669 (cuộc) 36 Qua kết trình bày bảng ta thấy sản lượng điện thoại đường dài nước tăng cao tháng cuối năm (gần tết) giảm thấp tháng giêng tháng hai 145 Giả sử kế hoạch sản lượng điện thoại cho năm 2000 000 000 ta dự đoán sản lượng tháng năm 2000 là: sản lượng cột (7) 146 TÀI LIỆU THAM KHẢO Tài liệu bắt buộc: [1] Vũ Xuân Nam, Nguyễn Văn Huân, Lê Anh Tú (2012), Lập trình ứng dụng kinh tế, Tài liệu lưu hành nội Khoa HTTT Kinh tế, Trường ĐH CNTT & TT [2] Nguyễn Văn Huân, Nguyễn Thu Hằng (2011), Lý thuyết mô hình toán kinh tế, Tài liệu lưu hành nội Khoa HTTT Kinh tế, Trường ĐH CNTT & TT [3] Nguyễn Văn Huân, Phạm Việt Bình, (2011), Phân tích liệu dự báo kinh tế, NXB Khoa học kỹ thuật Tài liệu tham khảo: [4] Phạm Văn Dược, (1999), Phân tích hoạt động kinh doanh, Thống kê [5] Võ Văn Huy Huỳnh Ngọc Liễu, (2001), Hệ thống Thông tin Quản lý, Khoa Học Kỹ Thuật [6] Phạm Thị Thanh Hồng Phạm Minh Tuấn, (2007), Hệ thống Thông tin Quản lý, Khoa Học Kỹ Thuật [7] Võ Thành Danh, (2001), Kế toán Phân tích, Thống kê 147 ... Chương 1: Tổng quan lập trình ứng dụng kinh tế 1.1 Giới thiệu chung lập trình ứng dụng kinh tế 1.2 Những vấn đề lập trình ứng dụng kinh tế Chương 2: Ngôn ngữ lập trình Visual Basic... học kinh tế, môn học lập trình ứng dụng kinh tế sử dụng ngôn ngữ lập trình để giải toán kinh tế Học phần cung cấp kiến thức ngôn ngữ lập trình Visual Basic 6.0 qua ứng dụng để giải toán kinh tế: ... dự báo kinh tế, phân tích hoạt động kinh doanh, hệ hỗ trợ định, toán lãi suất… 1.2 Những vấn đề lập trình ứng dụng kinh tế Lập trình ứng dụng kinh tế nhằm giải vấn đề sau: - Lập trình ứng dụng