Header Page of 161 LUẬN VĂN: Thực trạng phương hướng đổi giáo dục pháp luật hệ đào tạo trung học trị nước ta Footer Page of 161 Header Page of 161 mở đầu Tính cấp thiết đề tài Quyền người, quyền công dân yếu tố bản, tảng xã hội dân chủ, văn minh Tư tưởng quyền người (nhân quyền) hình thành từ sớm lịch sử nhân loại; hình thái kinh tế - xã hội nào, kiểu Nhà nước tồn thừa nhận cách đầy đủ Vì thế, quyền người phạm trù lịch sử kết đấu tranh không ngừng toàn nhân loại vươn tới lý tưởng, giải phóng hoàn toàn người nhằm xây dựng xã hội thật công bằng, dân chủ, nhân đạo Giai cấp tư sản thực cách mạng tư sản, coi nhân quyền vũ khí để tranh giành quyền lực với giai cấp phong kiến để tập hợp lực lượng xã hội; từ kỷ XVIII vấn đề nhân quyền giai cấp tư sản đề cập đến Tuyên ngôn độc lập Hợp chủng quốc Hoa Kỳ năm 1789, Tuyên ngôn nhân quyền dân quyền Pháp năm 1789 Sau chiến tranh giới lần thứ II kết thúc, chủ nghĩa phát xít bị đập tan năm 1945, vấn đề nhân quyền trở thành mối quan tâm Nhà nước xã hội chủ nghĩa tư chủ nghĩa, nên tổ chức Liên Hợp Quốc đời vấn đề bản, tổ chức vấn đề nhân quyền Nhân quyền trở thành vấn đề quan trọng, thường xuyên đề cập đến quan hệ quốc tế Liên Hợp Quốc ban hành hàng loạt văn kiện khẳng định quyền tự tất người, đặc biệt Hiến chương Liên Hợp Quốc 1945 Tuyên ngôn giới quyền người 1948 vấn đề nhân quyền chuyển sang bước ngoặt lịch sử nhân loại, trở thành quan hệ điều chỉnh pháp luật quốc tế Đến quyền người ghi nhận, khẳng định Hiến pháp nhiều quốc gia giới Việt Nam, kể từ giành độc lập (năm 1945), Đảng Nhà nước ta tôn trọng quyền người Tuyên ngôn độc lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa Footer Page of 161 Header Page of 161 Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc quảng trường Ba Đình, Hà Nội ngày 2/9/1945 coi văn kiện có tính lịch sử phương diện quốc tế quyền người Trên sở đó, quyền người ghi nhận Hiến pháp nước ta: Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959, Hiến pháp năm 1980 Hiến pháp năm 1992 Điều 50 Hiến pháp năm 1992 nước ta khẳng định: "ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, quyền người trị, dân sự, kinh tế, văn hóa xã hội tôn trọng bảo đảm thực hiện" Gần nhất, vấn đề nhân quyền tiếp tục khẳng định Báo cáo trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX Đảng: "Chăm lo cho người, bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp người; tôn trọng thực điều ước quốc tế quyền người mà Việt Nam ký kết tham gia" [35, tr 134] Vấn đề nhân quyền có vai trò quan trọng vậy, nên nhiều nước giới coi trọng việc giáo dục nhân quyền nhằm làm cho người ý thức biết tôn trọng quyền người khác tự biết bảo vệ quyền Năm 1978 UNESCO triệu tập Hội nghị quốc tế giáo dục nhân quyền Viên (Thủ đô nước áo) để phát triển lý cho việc giáo dục nhân quyền Tuyên bố cuối Hội nghị công nhận rằng: "Giáo dục nên làm cho cá nhân thấy quyền mình, đồng thời họ phải biết tôn trọng quyền người khác", đến 23/12/1994, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc Nghị số 49/184 thức tuyên bố: "Thập kỷ giáo dục nhân quyền 1/1/1995 đến 1/1/2004" Nước ta tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam, việc giáo dục nhân quyền lại có ý nghĩa to lớn hết, nhằm làm cho Việt Nam sớm hội nhập với giới khu vực, góp phần xây dựng văn hóa nhân quyền toàn cầu Thực điều đó, Đảng Nhà nước ta hưởng ứng, tham gia có hiệu "Thập kỷ giáo dục nhân quyền" Liên Hợp Quốc Xuất phát từ vấn đề lý luận thực tiễn đây, việc nghiên cứu làm rõ sở lý luận, đánh giá thành tựu, ưu điểm đạt làm rõ khuyết điểm tồn vấn đề giáo dục nhân quyền; đồng thời xác định phương hướng, nội Footer Page of 161 Header Page of 161 dung, phương pháp tiếp tục thực giáo dục nhân quyền điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền nước ta có ý nghĩa lý luận thực tiễn cấp bách Tình hình nghiên cứu - Vấn đề giáo dục quyền người, quyền công dân Liên Hợp Quốc, nhà khoa học pháp lý nước ta giới quan tâm nghiên cứu Tuy nhiên, xuất phát từ quan điểm cho giáo dục pháp luật bao hàm giáo dục quyền người, quyền công dân nên nhà luật học nước ta tập trung nghiên cứu giáo dục pháp luật mà chưa quan tâm nghiên cứu vấn đề giáo dục quyền người, quyền công dân lĩnh vực nghiên cứu độc lập, riêng biệt Vì thời gian qua, nước ta có nhiều công trình nghiên cứu giáo dục pháp luật như: "Giáo dục ý thức pháp luật với việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa", luận án Phó tiến sĩ Trần Ngọc Đường; "ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa giáo dục pháp luật cho nhân dân lao động (ở Việt Nam)", luận án Phó tiến sĩ Nguyễn Đình Lộc; "Giáo dục pháp luật cho nhân dân" Nguyễn Ngọc Minh (Tạp chí Cộng sản, số 10, 1983); "Giáo dục ý thức pháp luật để tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa xây dựng người mới" Phùng Văn Tửu (Tạp chí Giáo dục lý luận, số 4, 1985); "Giáo dục ý thức pháp luật" Nguyễn Trọng Bình (Tạp chí Xây dựng Đảng, số 4, 1989); "Cơ sở khoa học việc xây dựng ý thức lối sống theo pháp luật" đề tài khoa học cấp nhà nước, mã số 07-17 Viện Nhà nước - Pháp luật thuộc Trung tâm Khoa học xã hội nhân văn chủ trì; "Một số vấn đề lý luận thực tiễn giáo dục pháp luật công đổi mới", đề tài khoa học cấp Bộ, mã số 92-98-223ĐT Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp; "Tìm kiếm mô hình phổ biến, giáo dục pháp luật có hiệu số dân tộc người" đề tài khoa học cấp Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý; "Giáo dục pháp luật trường đại học, trung học chuyên nghiệp dạy nghề (không chuyên luật) nước ta", luận án Phó tiến sĩ Đinh Xuân Thảo; "Giáo dục pháp luật qua hoạt động tư pháp Việt Nam", luận án Phó tiến sĩ Dương Thị Thanh Mai; "Giáo dục pháp luật cho dân tộc Khơme - Nam Bộ (qua thực tiễn tỉnh An Giang)", luận án Thạc sĩ Lê Văn Bền; "Bàn giáo dục pháp luật" sách Trần Ngọc Đường - Dương Thị Thanh Mai; "Xây dựng ý thức lối sống theo pháp luật" sách Đào Trí úc chủ biên; "Một số vấn Footer Page of 161 Header Page of 161 đề phổ biến giáo dục pháp luật giai đoạn nay" Vụ Phổ biến giáo dục pháp luật - Bộ Tư pháp; "Đổi giáo dục pháp luật hệ thống trường trị nước ta nay", Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ Khoa Nhà nước - Pháp luật, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh; "Thực trạng phương hướng đổi giáo dục pháp luật hệ đào tạo trung học trị nước ta nay", luận văn Thạc sĩ Đặng Ngọc Hoàng Trong vấn đề giáo dục quyền người, quyền công dân nghiên cứu mức độ hạn chế Đến chưa có công trình sâu nghiên cứu vấn đề cách có hệ thống, đầy đủ; nên số lượng công trình nghiên cứu chưa nhiều dừng lại mức độ viết, như: "Giáo dục nhân quyền hướng tới kỷ XXI" Tường Duy Kiên (Tạp chí Thông tin Khoa học niên, số 4, 1997) Vì vậy, nói, luận văn công trình trình bày tương đối có hệ thống vấn đề giáo dục quyền người, quyền công dân điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền nước ta Mục đích nhiệm vụ luận văn 3.1 Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu sở lý luận, thực tiễn vấn đề giáo dục quyền người, quyền công dân để đề xuất giải pháp nhằm tăng cường công tác giáo dục quyền người quyền công dân điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền nước ta 3.2 Nhiệm vụ luận văn - Làm rõ sở lý luận giáo dục quyền người, quyền công dân - Đánh giá thực trạng giáo dục quyền người, quyền công dân nước ta - Đề xuất giải pháp nhằm tăng cường công tác giáo dục quyền người, quyền công dân điều kiện xây Việt Nam Giới hạn nghiên cứu luận văn Footer Page of 161 dựng Nhà nước pháp quyền Header Page of 161 Luận văn tập trung vào vấn đề giáo dục quyền người, quyền công dân nước ta nay, qua khảo sát thực tiễn vấn đề nước ta thời gian qua Cái luận văn - Là công trình chuyên khảo nghiên cứu tương đối có hệ thống giáo dục quyền người, quyền công dân nước ta - Làm rõ sở lý luận thực tiễn, tính đặc thù giáo dục quyền người, quyền công dân Việt Nam - Đánh giá thực trạng phân tích nguyên nhân, làm hạn chế hiệu giáo dục quyền người, quyền công dân nước ta thời gian qua; sở đề xuất giải pháp góp phần thực tốt vấn đề giáo dục quyền người, quyền công dân Việt Nam Phương pháp nghiên cứu - Luận văn thực sở vận dụng quan điểm chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh quan điểm Đảng ta Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, quan hệ Nhà nước pháp quyền với quyền người, quyền công dân, giáo dục quyền người, quyền công dân nước ta Luận văn đặc biệt coi trọng quan điểm vật biện chứng vật lịch sử để nghiên cứu nhà nước pháp quyền với việc giáo dục quyền người - quyền công dân; sử dụng phương pháp thống kê, hệ thống, so sánh, phân tích, tổng hợp để đánh giá thực trạng giáo dục quyền người, quyền công dân nước ta nhằm phân tích, luận chứng cách khoa học đề cấp thiết, phương hướng, giải pháp tăng cường giáo dục quyền người, quyền công dân nước ta Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn chia làm chương, tiết Footer Page of 161 Header Page of 161 Chương Cơ sở lý luận giáo dục quyền người, quyền công dân 1.1 Khái niệm giáo dục quyền người, quyền công dân 1.1.1 Khái niệm quyền người, quyền công dân Quyền người - Nhân quyền, quyền công dân phạm trù lịch sử Từ thời cổ đại tư tưởng yêu sách quyền, mà trước hết yêu sách quyền người phát sinh vùng Địa Trung Hải nơi có văn minh, kinh tế phát triển rực rỡ lúc Sau quyền người triển khai quốc gia vùng khu vực xung quanh xâm nhập vào xã hội châu Âu cổ đại châu Âu Năm 1776, hầu thuộc địa Anh Bắc Mỹ tuyên bố độc lập với đế chế Anh Trong văn có tên "Tuyên ngôn độc lập Hợp chủng quốc Hoa Kỳ", khẳng định: " tất người sinh bình đẳng tạo hóa cho họ quyền không xâm phạm được, quyền có quyền sống, quyền tự quyền mưu cầu hạnh phúc" [93, tr 15] Như vậy, lịch sử phát triển quyền người, Tuyên ngôn độc lập Mỹ năm 1776 coi xác nhận thức, mặt nhà nước quyền người Khi đánh giá văn kiện này, C.Mác cho rằng: Nước Mỹ - nơi "lần xuất ý tưởng nước cộng hòa dân chủ vĩ đại thống nhất, tuyên ngôn nhân quyền công bố có thúc đẩy cách mạng châu Âu kỷ XVIII" [57, tr 65] Tuyên ngôn sở để xây dựng nên Hiến pháp Mỹ năm 1787 Chiến tranh giới thứ II kết thúc, vấn đề nhân quyền trở nên xúc trở thành mối quan tâm sâu sắc cộng đồng quốc tế Trên sở đó, ngày 24-10-1945 tổ chức Liên Hợp Quốc đời thông qua "Hiến chương Liên Hợp Quốc" với mục đích vấn đề quyền người phạm vi toàn cầu Tiếp đến, tháng 12- Footer Page of 161 Header Page of 161 1948 Liên Hợp Quốc công bố "Tuyên ngôn giới nhân quyền" Trên sở này, hàng loạt văn kiện quốc tế nhân quyền tuyên bố, ký kết trở thành luật pháp quốc tế quyền người Việt Nam, theo kết nghiên cứu nhà khoa học Việt Nam có lịch sử truyền thống lâu đời, trải qua suốt trình dựng nước giữ nước hình thành đảm bảo quyền người Tuy nhiên, phải đến Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công thực mở kỷ nguyên quyền người , thời kỳ mà quyền người đề cao, thức ghi nhận bảo đảm pháp luật Mặc dù vấn đề quyền người, quyền công dân hình thành từ sớm lịch sử nhân loại Việt Nam vậy, nhìn nhận góc độ khác (triết học, trị học, kinh tế học, luật học ), xuất phát từ mục đích, màu sắc tư tưởng, lãnh địa trị quốc gia khác nhau; nên có nhiều hội thảo quốc tế, nhiều công trình nghiên cứu, khái niệm quyền người, quyền công dân tồn cách trừu tượng, chung chung ngày trở nên mơ hồ, rắc rối Do đó, nhận thức đắn, đầy đủ khái niệm quyền người, quyền công dân nội dung sở, tảng để xây dựng phương hướng, nội dung, phương pháp, điều kiện cho việc thực giáo dục quyền người, quyền công dân nước ta 1.1.1.1 Khái niệm quyền người (Nhân quyền) "Nhân quyền" từ Hán Việt, theo "Đại Từ điển Tiếng Việt" Viện Ngôn ngữ học "Nhân quyền" "quyền người" [104, tr 1239] Từ điển giải trình đơn nghĩa Hán - Việt từ Nhân quyền, mà chưa đề cập đến khái niệm vấn đề theo nghĩa khái quát hóa từ đặc điểm, nội dung, tính chất đặc thù Hiện nay, có nhiều định nghĩa khác quyền người, định nghĩa biểu khác góc độ nhìn nhận vấn đề nhân quyền Tuy nhiên, tổng hợp lại quan niệm phân chia thành ba quan niệm chủ yếu, khác quyền người sau : Footer Page of 161 Header Page of 161 - Quan niệm thứ nhất: Bắt nguồn từ chỗ coi người thực thể tự nhiên, nên quyền người phải quyền "bẩm sinh", "đặc quyền", nghĩa quyền người, quyền lợi người với tư cách người, gắn liền với cá nhân người, tách rời Quan điểm đại biểu tư tưởng giai cấp tư sản kỷ XVII, XVIII Crotius, Hobbes, Kant, Locke, Spinoza, Rousseau hoàn thiện nêu học thuyết pháp luật tự nhiên Trường phái cho rằng, quyền tự nhiên, pháp luật tự nhiên đứng trên, cao pháp luật nhà nước - Về quan niệm thứ hai: Trái với quan niệm thứ nhất, quan niệm lại đặt người quyền người mối quan hệ xã hội Quan niệm cho rằng, người thực thể xã hội, nên quyền xác định mối tương quan với thực thể xã hội khác quan hệ xã hội nên chế độ nhà nước, pháp luật điều chỉnh bảo vệ Quan niệm có tính tích cực coi quyền người khái niệm có tính lịch sử, đặt người tổng hòa mối quan hệ xã hội Vì người thực thể xã hội, có mối quan hệ phổ biến với xã hội nên quyền người gắn liền với đấu tranh giai cấp, đấu tranh chống áp bóc lột, đấu tranh chống bạo lực, chống bất công xã hội Cơ sở quyền người trình độ phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội chế độ kinh tế, chế độ xã hội định - Quan niệm thứ ba: Quan niệm chủ nghĩa Mác- Lênin vấn đề quyền người Quan niệm khắc phục tính phiến diện, phản khoa học người, quyền người quan niệm Xuất phát từ quan niệm coi người vừa sản phẩm tự nhiên, vừa sản phẩm xã hội, người thực thể tự nhiên loài động vật khác, lại khác với loài động vật khác chỗ người thực tồn với tư cách người tồn cộng đồng xã hội Hai mặt tồn biện chứng người Trong tự nhiên người có mặt xã hội xã hội người có mặt tự nhiên Mặt trở thành tiền đề cho mặt mối quan hệ chặt chẽ tách rời Xuất phát từ quan niệm quyền người nên Footer Page of 161 Header Page 10 of 161 chủ nghĩa Mác - Lênin cho vấn đề quyền người: "Về chất bao hàm hai mặt tự nhiên xã hội" [65, tr 12] Xét mặt tự nhiên, C.Mác cho rằng, người "động vật xã hội" [63, tr 855] có khả "tái sinh người", người động vật cao cấp trình tiến hóa Do đó, mặt này, quan niệm thứ nhất, quyền người trước hết thuộc tính tự nhiên Quyền người "tặng vật", giai cấp thống trị ban phát thông qua nhà nước mà quyền người hình thức lịch sử tự nhiên mang chất tự nhiên, thể quyền sống, quyền tự do, quyền sáng tạo, phát triển, quyền đối xử người, xứng đáng với người Xét mặt thứ hai quan niệm này, người động vật cao cấp tự nhiên, tiến hóa trở thành động vật cao cấp, người sống thành bầy đàn trở thành sản phẩm lịch sử xã hội Trong luận cương thứ VI Phoiơ-bắc, C.Mác cho rằng: "Trong tính thực nó, chất người tổng hòa quan hệ xã hội" [64, tr 21] Như vậy, người thực thể tự nhiên sinh học, phận tự nhiên, bên cạnh đó, để gọi người phải tồn cộng đồng xã hội, biến đổi với cộng đồng xã hội Bằng khả mình, người tác động vào tự nhiên, xã hội làm biến đổi tự nhiên xã hội để phục vụ nhu cầu tự tồn tại, phát triển Ngược lại, biến đổi tự nhiên, xã hội người tạo tác động chi phối trở lại người, làm biến đổi người Do xét khía cạnh xã hội, "quyền người, từ có xã hội loài người, bên cạnh tính tự nhiên in đậm tính xã hội" [65, tr 13] Khi xã hội hình thành giai cấp, hình thành nhà nước tạo chuyển biến có tính "bước ngoặt" biến đổi mối quan hệ tương quan tính tự nhiên tính xã hội quyền người Đi kèm xã hội có giai cấp mâu thuẫn giai cấp đấu tranh giai cấp; đó, điều kiện xã hội có giai cấp tính xã hội trở thành tính giai cấp Và tính tự nhiên, giá trị phổ biến quyền người tất yếu chịu chi phối giai cấp thống trị xã hội Footer Page 10 of 161 Header Page 113 of 161 Footer Page 113 of 161 Header Page 114 of 161 Footer Page 114 of 161 Header Page 115 of 161 Footer Page 115 of 161 Header Page 116 of 161 Footer Page 116 of 161 Header Page 117 of 161 Footer Page 117 of 161 Header Page 118 of 161 Footer Page 118 of 161 Header Page 119 of 161 Footer Page 119 of 161 Header Page 120 of 161 Footer Page 120 of 161 Header Page 121 of 161 Footer Page 121 of 161 Header Page 122 of 161 Footer Page 122 of 161 Header Page 123 of 161 Footer Page 123 of 161 Header Page 124 of 161 Footer Page 124 of 161 Header Page 125 of 161 Footer Page 125 of 161 Header Page 126 of 161 Phụ lục Em có biết quyền trẻ em gồm nội dung không? Loại địa phương Loại ý kiến Giới tính Tuổi Bình TP Các tỉnh HC phía M Nam - Có 59,6 - Không quân Nam Nữ 11 - 13 14 - 16 17 - 18 68,5 66,7 58,4 57,6 57,9 61,3 61,5 36,0 28,4 28,6 35,7 37,3 35,8 34,2 33,7 - Không ý kiến 4,4 3,1 4,7 5,9 5,1 6,3 7,5 4,8 - Cộng chung 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tổng số: 724 Em biết quyền trẻ em từ đâu? Loại địa phương Loại ý kiến Giới tính Tuổi Bình TP Các tỉnh quân Nam Nữ 12,2 13,7 12,4 13,3 15,1 15,7 13,9 17,9 25,6 23,1 26,2 24,6 26,3 25,9 24,2 - Bạn bè 3,2 3,4 4,6 3,8 2,9 3,7 4,4 3,6 - Người thân 5,6 3,7 4,1 4,3 3,6 4,8 5,0 4,4 - Phương tiện 45,3 43,8 44,2 44,3 42,7 43,5 42,1 43,7 HC phía M Nam - Cha mẹ 14,6 - Thầy cô truyền thông Footer Page 126 of 161 11 - 13 14 - 16 17 - 18 Header Page 127 of 161 - Tranh cổ 3,6 3,9 3,1 4,3 2,6 3,3 2,1 3,0 1,7 3,1 4,2 2,5 3,1 2,1 2,9 3,2 - Không trả 8,1 4,3 3,0 2,2 7,2 12 1,9 4,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 động - Nguồn khác lời - Cộng chung 100,0 Câu hỏi đặt với học sinh trả lời "có" câu hỏi trước Tổng số: 442 - Nguồn: Thăm dò ý kiến thiếu niên tỉnh phía Nam "Thanh thiếu niên quyền trẻ em" Viện Nghiên cứu giáo dục - đào tạo phía Nam - Hội đồng đội TP Hồ Chí Minh - Radda Barnen thực hiện, TP Hồ Chí Minh 1997 Footer Page 127 of 161 ... Pháp luật, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh; "Thực trạng phương hướng đổi giáo dục pháp luật hệ đào tạo trung học trị nước ta nay" , luận văn Thạc sĩ Đặng Ngọc Hoàng Trong vấn đề giáo dục. .. biến giáo dục pháp luật giai đoạn nay" Vụ Phổ biến giáo dục pháp luật - Bộ Tư pháp; "Đổi giáo dục pháp luật hệ thống trường trị nước ta nay" , Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ Khoa Nhà nước - Pháp. .. quan điểm cho giáo dục pháp luật bao hàm giáo dục quyền người, quyền công dân nên nhà luật học nước ta tập trung nghiên cứu giáo dục pháp luật mà chưa quan tâm nghiên cứu vấn đề giáo dục quyền người,