TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM Tác giả: TS Lê Thị Minh Hà MỤC TIÊU CHUNG Giúp người học hiểu vấn đề chế cấu trúc rối loạn tâm lí trẻ em trạng thái bệnh, nắm nguyên nhân, biểu hiện, biện pháp ngăn ngừa chăm sóc trẻ rối loạn tâm lí MỤC TIÊU CỤ THỂ Phẩm chất: Người học cảm thông, tôn trọng, kiên trì chăm sóc giáo dục trẻ Kiến thức: - Người học nêu biểu số bệnh tâm lí phổ biến trẻ em - Hiểu rõ nguyên nhân dẫn đến bệnh tâm lí trẻ em - Xác định số phương pháp tâm lí phòng ngừa chăm sóc bệnh tâm lí trẻ em Kỹ năng: - Người học có kỹ nhận dạng rối nhiễu tâm lí trẻ - Có kỹ tiếp cận chuẩn đoán sớm dấu hiệu bệnh tâm lí trẻ - Có kỹ chăm sóc giáo dục trẻ có biểu bệnh tâm lí thường gặp trẻ Chương 1: ĐẠI CƯƠNG VỀ TÂM BỆNH TRẺ EM Hoàn cảnh đời chuyên ngành tâm bệnh học - Trước đây, phân loại y học thống thường chia làm ba lĩnh vực độc lập với nhau: Các bệnh thể, bệnh tâm thần, chứng bệnh neurose - Các nhà y học quan tâm đến bệnh thể, họ thường xem tượng tâm lý phụ Hoặc xem thể tâm lý diễn biến song song, không ảnh hưởng lẫn (chủ nghĩa tâm thể song song) Nhưng thực tế, người thầy thuốc thường gặp phải bệnh chứng mà tìm vết tích thể Trong trường hợp ấy, họ đặt tên chứng bệnh bệnh "tưởng tượng", bệnh "chức năng", bệnh neurose (bệnh thần kinh) Trong thời gian dài, người bị bệnh kiểu chạy chữa theo cách mê tín - Ngày nay, người ta hiểu rõ mối quan hệ qua lại tâm lí thể chất, tìm cách xác định, bệnh chứng, ca bệnh, phần thuộc thể chất, phần thuộc tâm lí, trường hợp cần tập trung tác động lên thể chất, hay lên tâm lí Trong số nhân tố tâm lí gây bệnh, người ta ý đến nhân tố sau: Tác động xúc cảm mạnh, kéo dài làm chấn động hệ thống thần kinh thực vật nội tiết gây bệnh tâm lí người Những nguyên tâm lí xã hội: Những mối quan hệ phức tạp gia đình, xí nghiệp, quan đoàn thể, khu phố, làng xóm, cộng đồng, tôn giáo, hoàn cảnh di cư thay đổi nơi ăn, chốn ở, lao động căng thẳng, công việc dồn dập, mâu thuẫn không giải quyết, biến cố tai nạn, tang tóc, ly hôn, thất nghiệp Tất biến động sống xã hội ảnh hướng sâu sắc đến sức khỏe người - Nguyên nhân thầy thuốc quan tâm đến yếu tố tâm lí xã hội, đẩy bệnh nhân vào đường thuốc men Nhiều làm hết xét nghiệm đến xét nghiệm khác, vừa tốn kém, vừa tạo tâm lí lo sợ, nuôi dưỡng bệnh tật, có gây bệnh chứng trước Những nguyên tâm lí nằm phần vô thức, không chủ thể nhận Ví dụ cảm giác lo âu, ấm ức, giận hờn, căm ghét từ thời thơ ấu, bị dồn nén vào vô thức gặp dịp biểu thành số biến chứng Trong trường hợp này, khởi phụ, mà tiền chủ yếu Một cấu tâm lí chìm sâu vô thức hình thành, mặc cảm mà người bệnh không nhận Vì vậy, có tác động lên tình tại, lên hoàn cảnh khách quan không giải Có giải tỏa mặc cảm vô thức chữa bệnh Vì sau triệu chứng thực thể, đau đầu, hen xuyển, nhức xương sau khám lâm sàng xét nghiệm kỹ lưỡng, không thấy rõ tổn thương tìm nguyên nhân thực thể, không loại trừ có nguyên hay phụ mặt tâm lí Do đó, khám nghiệm lâm sàng không dừng lại phạm vi thực thể mà phải mở rộng sang phạm vi tâm lí xã hội Tiêu chuẩn xác định bệnh có nguyên tâm tí (rối nhiều tâm lý) - Một hay nhiều nguyên tâm lí đóng vai trò hay khởi - Bệnh nhân có kiểu nhân cách riêng Thường có cá tính đặc biệt Điều tra kỹ lưỡng tìm tiền tâm lí xã hội - Dùng tâm pháp có tác dụng rõ rệt Tình hình phát triển chuyên ngành Tâm bệnh học: Do ảnh hưởng sống đại, biến động nhanh chóng sâu sắc tất nước giới Đặc biệt đời sống tinh thần người có nhiều xáo động, sinh rối nhiễu tâm lí Hiện nay, theo tổ chức y tế giới, có từ 10 - 15% dân số có rối nhiễu tâm lí Đối mạng nhiệm vụ tâm bệnh học 4.1 Đối tượng tâm bệnh học Tâm bệnh học chuyên ngành tâm lí học ứng dụng Nó nghiên cứu chế rối loạn tâm lí người biểu trạng thái bệnh lí (những tượng bệnh lí có nguyên tâm lí) 4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu tâm bệnh học - Tìm hiểu chế biểu rối loạn tâm lí - Tìm hiểu nguyên nhân rối loạn tâm lí - Phòng ngừa biện pháp chữa trị rối loạn tâm lí Phương pháp nghiên cứu tâm bệnh học Khi thăm khám nghiên cứu tâm bệnh lí phải xem bệnh nhân chủ thể không tiếp nhận tác động thầy thuốc nhà tâm lí, mà tác động trở lại, ảnh hường đến người thăm khám, thầy thuốc nhà tâm lí phải thông cảm nỗi đau bệnh nhân Để làm điều đó, xem xét người phải ý tới ba mặt: sinh lí (S), tâm lí (T), xã hội (X) Không thể khẳng định mặt chủ yếu mặt Ba mặt tác động lẫn tạo thành tổng thể định, đó, muốn thay đổi nhân cách cần phải tác động lên ba mặt Sơ đồ mối quan hệ S – T - X S X T Trong ca bệnh cụ thể phải phân tích mặt S - T - X Trên sở xác định vai trò mặt quan trọng đến mức độ Từ xác định vận dụng biện pháp cụ thể để tác động lên mặt hay mặt khác mức độ 5.1 Khám lâm sàng tâm tí Những khâu quy trình khám lâm sàng tâm lí đòi hỏi nhà nghiên cứu cần phải có vốn hiểu biết nhiều lĩnh vực Các khâu lâm sàng bao gồm: - Quan sát (khám) biểu bên suy đoán nội tâm người bệnh Quan sát đòi hỏi nhà tâm lí phải có nhạy cảm, nhạy bén có vốn kiến thức kinh nghiệm Nếu bệnh nhân trẻ em, nhà tâm lí quan sát đứa trẻ mà quan sát bố mẹ người thân chăm sóc trẻ Việc khám tiến hành buổi tiếp xúc ban đầu mà tiến hành tất trình trắc nghiệm, chăm chữa trẻ chơi hay vẽ - Hỏi chuyện: Đây phương pháp tìm hiểu người Phương pháp đòi hỏi nhà tâm lí phải biết lắng nghe trò chuyện với người bệnh Những người bị rối nhiễu tâm lí hay hiểu sai lệch người xung quanh, họ thường thích kể chuyện thân ôn lại đời mình, nên cần hỏi thêm người thân gia đình hay bạn bè họ Thông thường nên hỏi tiền sử họ để hiểu xuất qua câu chuyện họ quan sát cách nói, cách suy nghĩ phán đoán tư tưởng đạo đức, trị, tính dục Biểu mẫu khám lâm sàng - Nêu tên tuổi, lí đến thăm khám - Tiền sử gia đình: Bố mẹ, anh chị em, tuổi, sức khỏe, nghề nghiệp, tính tình (Nếu mất: vào lúc nào, nguyên nhân) - Vị trí xã hội gia đình - Tình cảnh bất thường gia đình: bệnh tật, nghiện ngập, dòng họ bên vợ, chồng - Không khí quan hệ gia đình, biến cố gia đình, vào thời thơ ấu bệnh nhân - Tiền sử bệnh nhân: Ngày sinh, nơi sinh Tình trạng người mẹ mang thai, đẻ đủ tháng hay không Bú mẹ hay bú bình sữa Phát triển nhanh hay chậm: thời kì mọc răng, biết nói, biết đi, khỏe hay yếu Triệu chứng rối nhiễu từ bé: Sợ hãi, đái dầm, mút tay, nói lắp, ngoan (bị ức chế) loại bệnh tật, có co giật hay không - Các trò chơi thời niên thiếu niên Quá trình học tập, sở thích, sở trường, quan hệ bè bạn - Những công việc làm ăn qua, (lý thay đổi nghề nghiệp), công việc - Hiểu biết tình dục bắt nguồn từ đâu tiếp nhận Thủ dâm xuất tuổi, có thường xuyên không, có ý thức tội lỗi không? Có kinh nghiệm giao hợp với người khác giới hôn thú không, có xu hướng đồng tính luyến không - Hôn nhân: thời gian tìm hiểu, nhân cách người vợ hay chồng, có xung khắc hay không Thỏa mãn hay không quan hệ tình dục Tình hình Lối sống: rượu, thuốc lá, ma túy - Các bệnh tật, tai nạn trải qua Nói rõ bệnh chứng tâm lí trước kia, chữa đâu chữa -Tính tình trước lúc bệnh Quan hệ gia đình, với bạn bè, với người làm việc Những hoạt động văn hóa, sở thích: đọc sách, xem kịch, xem phim, hội họa Đánh giá lực: quan sát, trí nhớ, xét đoán, phê phán, óc sáng kiến, dễ mệt mỏi - Tính cách: lo âu, lạc quan hay bi quan, tự tin hay không, tự kiềm chế hay không, tính tình có ổn định không, cáu gắt, cứng nhắc, nhút nhát, ích kỉ - Giá trị đạo đức, tín ngưỡng, kiểu ăn tiêu, thái độ thân người khác, hứng thú tham vọng - Nội dung giấc mơ Thói quen ăn ngủ, đại, tiểu tiện - Tâm trạng tại: Mô tả đầy đủ cách ứng xử bên bệnh hay không Có tiếp cận với thực tế hay không Quan hệ với nhà tâm lý, thầy thuốc nào, phản ứng tình huống: cử chỉ, nét mặt, vận động Thái độ hành vi bệnh nhân có ý nghĩa không? - Tính tình lúc khám tỏ thoải mái hay cáu gắt, nghi ngờ, tách rời thực tế Tâm trạng khớp với lời nói hay không Có hoang tưởng hiểu lầm vật người xung quanh không? Có tưởng tượng có người quan tâm đặc biệt đến không? Có khả tập trung ý hay không? Thái độ bệnh tình bệnh nhân, có tự xem có bệnh hay không - Khám lâm sàng tâm lí trẻ em phần giống với khám lâm sàng tâm lí cho bệnh nhân lớn tuổi chịu hợp tác hay chống lại Vì vậy, phải biết tận dụng cách thức giao tiếp phi ngôn ngữ trò chơi, cử chỉ, vẽ Trò chuyện đem lại kết với trẻ - tuổi Trẻ bộc lộ tâm tư qua hình vẽ hay trò chơi Đồng thời qua vẽ trò chơi, trẻ giải tỏa ấm ức Cho nên, vẽ trò chơi vừa phương pháp chẩn đoán vừa trị liệu - Trong vẽ hình, không bắt buộc trẻ vẽ theo hình mẫu, mà vẽ tự Nhà tâm tí gợi ý vẽ hình người, vẽ gia đình, vẽ Không vội vàng suy đoán hình vẽ hay trò chơi, mà phải đối chiếu với kết quan sát, hỏi chuyện đứa trẻ người có quan hệ với trẻ (bố mẹ, ông bà, giáo viên ) Thông qua hình vẽ giúp xác định, suy đoán trí lực, ấm ức vướng mắc nội tâm - Trong việc tổ chức chơi cho trẻ, không thiết phải dùng trò chơi đắt tiền Mỗi phòng khám tâm lí thiết phải có đồ chơi búp bê, vài vật, khối gỗ Nhà tâm lí phải biết chơi với trẻ, "đạo mạo" làm tâm lí Trong chẩn đoán tâm lí lâm sàng trẻ em cần ý ranh giới tượng bình thường bệnh lí mong manh, phải đánh giá tùy theo lứa tuổi sau tiến trình theo dõi lâu Đồng thời không dựa báo để chẩn đoán 5.2 Trắc nghiệm tâm tí (Test) Test hệ thống biện pháp chuẩn hóa mặt kỹ thuật, quy định nội dung cách làm, nhằm đánh giá ứng xử người, cung cấp báo tâm lí (trí tuệ, cảm xúc, lực, nét nhân cách ), sở đối chiếu với thang đo chuẩn hóa hệ thống phân loại nhóm mẫu khác phương diện xã hội * Một số Test thông dụng, sử dụng phòng chẩn đoán - Test Denver (DDST): dùng để đánh giá phát triển trẻ từ sơ sinh đến tuổi Gồm 105 Item đánh giá mức độ khôn lớn trẻ Các Item chia phiếu kiểm.tra theo mặt: Tư vận động, phối hợp mắt vận động, ngôn ngữ, quan hệ xã hội - Test vẽ hình người Goodenough: Test thực đơn giản, song có độ ứng nghiệm, ổn định cao, phận, chi tiết hình vẽ phản ánh rõ mức độ phát triền trí khôn theo lứa tuổi - Test khối vuông Kosh: Nhằm đánh giá trí tuệ cho người không nói không quen sử dụng lời nói, bị rối loạn ngôn ngữ Test áp dụng cho trẻ từ tuổi đến tuổi niên Kết làm test đánh giá khả phân tích tổng hợp, định hướng không gian, xét đoán, trừu tượng - Test Raven (Test khuôn hình tiếp diễn chuẩn): Test đo khả nhận quan hệ hình vô nghĩa, nhận tính logic hệ thống Nhờ đánh giá mức phát triển tư duy, suy luận Đối với trẻ nhỏ trẻ chậm khôn dùng test Raven màu Test gồm 36 tập (A,Ab,B) đơn giản test Raven đen trắng * Một số test đánh giá nhân cách thông dụng Các test đánh giá nhân cách thường dựa nguyên tắc phóng chiếu (Test - Projectif): Đặt chủ thể trước tình không rõ rệt, từ chủ thể tự liên tưởng, suy luận, phản ứng, phán đoán, qua phản ánh mối tâm tư, thường vô thức Quy trình triển khai làm test nhân cách đòi hỏi nhà tâm lí nhiều kinh nghiệm nhạy bén cao - Test C.A.T (children Apppereption Test) Dùng cho trẻ - 10 tuổi Test gồm 10 tranh vẽ thú vật quen thuộc (con heo) Mỗi tranh đề tình huống, trẻ nhìn vào bộc lộ mối quan tâm tư bị dồn nén lo hãi, ám sợ, ganh tị với anh, chị, em, ấm ức yêu cầu bố mẹ âu yếm - Test DUSS (Test ngụ ngôn Louisa Duss) Test gồm 10 câu chuyện bỏ dỡ theo chủ đề khác nhau, trẻ phải tiếp tục xây dựng câu chuyện cho hoàn chỉnh, qua phát mối tâm tư bị dồn nén trẻ gia đình - Test M.M.P.I (Minnesota Multiphasic Personality Inventory) Bảng liệt kê nhiều mặt nhân cách Chủ phải trả lời 550 câu hỏi theo cách: đúng, sai, phải sấp xếp theo 26 đề mục Dùng cho trẻ từ 16 tuổi trở lên Test nhằm phát mặt nhân cách thể chất, giao tiếp xã hội Thường dùng tâm bệnh - Test Rogers (thích nghi cá nhân): Nhằm đánh giá khả thích nghi mối quan hệ gia đình, với người thân gia đình ý thức thân trẻ Test thường dùng cho trẻ từ - 14 tuổi Test đánh giá số: Tính tự ti, thích nghi xã hội, thích nghi gia đình tính mơ mộng Trên sở nhận định cách ứng xử trẻ hoàn cảnh khác co lại, tự ti, khoác lác, tự dằn vặt, lui giới tướng tượng - Test vẽ gia đình: Dùng cho trẻ từ - 14 tuổi Thông qua cách vẽ, cách bố trí nhân vật, vị trí kích thước nhân vật, chi tiết nhân vật bộc lộ mối quan hệ tình cảm trẻ gia đình, cảm giác an toàn, hay lo hãi, gắn bó hay ghen tỵ - Test vẽ cây: Thông qua hình vẽ suy đoán đặc điểm tính tình nhân cách Khi sử dụng test, nhà tâm lí cần lưu ý: Test báo, không nên tuyệt đối hóa giá trị Đặc biệt dựa số thông minh, kết lần thử quy kết cho đứa trẻ học tập bình thường hay không đáp ứng nghề nghiệp Vì dễ bị lạm dụng vậy, nên phương pháp test bị số học giả phê phán gay gắt Nhưng biết sử dụng cách thận trọng khoa học tránh tác hại đó, mà cung cấp cho người làm tâm lí kiện có giá trị Chương 2: MỘT SỐ BỆNH TÂM LÍ TRẺ EM Bài 1: RỐI NHIỄU TÂM LÝ Ở TRẺ EM Khái niệm nhiễu tâm: Theo Từ điển Tâm lí học: Nhiễu tâm biểu tâm lí bất thường xuất cách cố định, kéo dài ảnh hưởng đến sống hàng ngày, chưa đến mức rối loạn nhân cách Nhiễu tâm tập hợp rối loạn tâm lí có tính chất chung sau đây: - Có rối nhiễu hành vi tương đối nhẹ - Người bệnh có ý thức tính chất bệnh lí rối loạn - Các yếu tố tâm lí có vai trò nguồn gốc phát sinh rối nhiễu - Luôn có trạng thái lo hãi vào lúc hay lúc khác tiến triển bệnh - Thuyết phân tâm học giải thích tượng nhiễu tâm: Trong rối loạn nhiễu tâm, có xung đột vô thức" "siêu ý thức" Trong trường hợp này, "ý thức" có nhiệm vụ điều hòa xu hướng "vô thức" “siêu ý thức” tạo sức ép dàn xếp chúng Nếu thiết lập hòa giải khó, ý thức chống đỡ loạt chế tự vệ dồn nén, thoái lùi, di chuyển, thăng hoa Nếu chế tự vệ ý thức không uyển chuyển, cứng nhắc, hiệu lực xuất triệu chứng nhiễu tâm - Nguyên nhân dẫn đến tic thật chưa rõ ràng, đòi hỏi nhà tâm bệnh học phải tiếp tục nghiên cứu thời gian tới Tuy vậy, xác định số nguyên nhân sau: ảnh hưởng số trạng thái xúc cảm làm xuất tic (chiếm 20% bệnh tic) Tic phản ứng tính chống lại tất cấm đoán, áp đặt cho người Tic xem triệu chứng tiền nhiễu tâm 3.4.2 Những thói quen xấu - Mút ngón tay - Cắn móng tay - Chứng tóc (nhổ tóc) Nhiều trường hợp trẻ có thói quen xấu nguyên tâm lí, trẻ bị bỏ rơi, bạo bị ức chế Điều trị thói quen xấu chủ yếu biện pháp tâm lí (chăm sóc tình cảm, giải trí, thể thao ) 3.4.3 Không ổn định tâm vận động: Chứng hiếu động: Trẻ có chứng hiếu động thường có đặc điểm phân tán ý, nhanh chóng làm quen với người lạ, vận động không ngừng, nói nhiều, chưa thành thục tâm vận động…Có số em tổn thương thần kinh nhẹ, số em có hành vi rối loạn chống đối, giận dữ, bạo, rối loạn giấc ngủ Chứng hiếu động bắt đầu sớm, từ lúc bé có khuynh hướng nhiều bình diện vận động lứa tuổi thiếu niên Một số trẻ có tiến triển xấu dẫn đến không thích nghi với xã hội dẫn đến phạm pháp - Kích động: Xung động thúc kìm nén được, phải thực cách đột ngột, mãnh liệt, hành vi thường nguy hiểm - Sững sờ: Là trạng thái đình hoạt động nét mặt, cử chỉ, ngôn ngữ Sững sờ thường xuất sau chấn thương tình cảm sâu sắc - Loạn vận động: Là vận động tự lặp lặp lại lắc lư thân mình, nhún nhảy BÀI 7: RỐI LOẠN NHÂN CÁCH Rối loạn nhân cách: Rối loạn nhân cách (tính cách bệnh lí, tính cách bất thường) - Rối loạn nhân cách biến đổi tính nết đến mức làm cho thích nghi với môi trường sinh hoạt, học tập công tác bị cản trở - Những rối loạn nhân cách liên quan chủ yếu đến cảm xúc, hành vi, trường hợp trí tuệ phát triển mức độ cao Sự phát triển tết trí tuệ không điều chỉnh rối loạn tính cách họ - Rối loạn nhân cách thường xuất từ thời thơ ấu, đến tuổi dậy thì, tuổi trưởng thành biến đổi sinh lí nội tạng, mâu thuẫn, hẫng hụt sống, rối loạn nhân cách bộc lộ rõ ràng bền vững - Rối loạn nhân cách chiếm khoảng 2% dân số Các tiêu chí chẩn đoán rối loạn nhân cách: - Hành vi thái độ thiếu hài hòa rõ rệt, biểu nhiều lĩnh vực hoạt động khác - Hành vi bất thường kéo dài dai dẳng - Hành vi bất thường lan tỏa không thích ứng với hoàn cảnh xã hội cá nhân - Những hành vi bất thường xuất thời trẻ (Thanh thiếu niên), tiếp tục tuổi thành niên ổn định thời gian dài - Hành vi bất thường biểu hậu rối loạn tâm thần khác - Hành vi bất thường không ảnh hướng sinh lí trực tiếp lạm dụng thuốc, chất độc, chấn thương sọ não - Do đó, chẩn đoán đòi hỏi phải có đánh giá bệnh nhân thời gian dài phải dựa vào nhiều nguồn thông tin khác người thân bệnh nhân Tính đặc hiệu rối loạn nhân cách: - Tính đa nghi - Tính phụ thuộc - Tính không nhạy cảm Các dạng rối loạn nhân cách: 4.1 Nhóm A: Với dấu hiệu đặc trưng có biểu lập dị Bao gồm: - Rối loạn nhân cách kiểu Paranoid: + Nhạy cảm mức bị thất bại hay bị cự tuyệt + Có khuynh hướng thù hằn dai dẳng + Có tính đa nghi + Nghi ngờ người khác có thù ghét với mình, nghi ngờ lòng trung thành bạn bè, chồng vợ + Nhạy cảm mức với tầm quan trọng - Rối loạn nhân cách dạng phân biệt: + Không muốn không thích quan hệ mật thiết với thành viên gia đình + Thích hoạt động cô độc + Ít hứng thú hoạt động, hoạt động tình dục + Thiếu người bạn thân thiết - Rối loạn nhân cách kiểu phân liệt: + Có hành vi lập dị + Suy nghĩ, nói kỳ dị + Thường có nghi ngờ có ý tướng hoang tưởng + Cảm xúc không phù hợp, lạnh lùng, thờ + Thiến người bạn thân 4.2 Nhóm B: thường có biểu kịch tính xúc động bất thường: - Rối loạn nhân cách chống đối xã hội, có biểu sau: + Lãnh đạm nhiễu tâm cảm xúc người khác + Thái độ vô trách nhiệm, thô bạo, coi thường chuẩn mực, quy tắc xã hội nghĩa vụ xã hội + Sự lừa lọc, dối trá lặp lặp lại nhiều lần + Mất khả nhận cảm tội lỗi rút kinh nghiệm + Có xu hướng trách móc người xung quanh - Rối loạn nhân cách ranh giới, có biểu hiện: + Cảm xúc không ổn định + Tự gây thương tổn cho thân (tình dục, ma túy, lái xe liều lĩnh ) + Rối loạn nhận diện biểu nhận diện hình tượng thân, không ổn định, kéo dài + Có hành vi tự sát tái diễn + Có giận không phù hợp khó khăn việc kiểm soát giận - Rối loạn nhân cách kịch tính: + Tính dễ bị ám thị, dễ bị ảnh hưởng người khác hoàn cảnh môi trường… + Biểu lộ xúc cảm không ổn định, nông cạn + Quan tâm mức đến quyến rũ thể, để lôi kéo người ý đến Luôn khao khát khen ngợi + Hay tự - Rối loạn nhân cách tự yêu + Tự đề cao tầm quan trọng thân, thích phóng đại thành tích thân + Bận tâm nhiều quyền lực, thành công, tài hoa, vẻ đẹp, tình yêu lí tướng + Luôn đòi hỏi người ngưỡng mộ có cảm giác người có quyền lực + Lợi dụng người khác, bóc lột người khác để đạt mục đích riêng + Thường xuyên ganh tỵ với người khác, nghĩ người khác ganh tỵ với + Có thái độ hành vi kiêu kì, ngạo mạn… 4.3 Nhóm C: - Rối loạn nhân cách tránh né: + Tránh né hoạt động nghề nghiệp, cần phải giao tiếp, sợ phê phán, chê bai hay hắt hủi + Luôn có cảm giác căng thẳng, lo lắng dai dẳng lan tỏa + Luôn tin lạc lõng xã hội, thấp so với người khác + Luôn bận tâm mức bị phê bình bị hắt hủi xã hội + Thu hẹp mối quan hệ có nhu cầu muốn an toàn mặt thể + Bị ức chế giao tiết - Rối loạn nhân cách phụ thuộc: + Không có khả đưa định để giải công việc hàng ngày, lời khuyên người khác + Cảm thấy bơ vơ khó chịu phải mình, sợ người thân thiết bỏ rơi - Rối loạn nhân cách xung đột ám ảnh: + Tính nghi ngờ cẩn thận đáng + Quá bận chi tiết, luật lệ, mệnh lệnh cách cứng nhắc + Tính cầu toàn mức việc hoàn tất nhiệm vụ + Chu đáo mức, tính tỉ mỉ mức, bận tâm đáng đến hiệu suất công việc + Tính nguyên tắc cứng nhắc, bướng bỉnh + Không có khả loại bỏ đồ vật dùng không giá trị + Miễn cưỡng phải giao việc cho người khác, thường yêu cầu người khác phải tuân thủ cách nghiêm khắc theo cách làm + Có cách tiêu xài dè xẻn cho thân cho người Chương 3: CÁC BIỆN PHÁP CHỮA TRỊ, PHÒNG NGỪA TÂM BỆNH LÍ Các nghiên cứu gần nước nói chung nước ta nói riêng, cho thấy rối nhiễu tâm lí phổ biến, đặc biệt trẻ em Nó ảnh hướng đến chất lượng hiệu giáo dục, đến hạnh phúc gia đình tương lai xã hội Các sở y tế xã hội cần phải có giải pháp nhằm chữa trị phòng ngừa bệnh rối nhiễu tâm lí Việc tiến hành chữa trị phòng ngừa rối nhiễu tâm lí, đặc biệt trẻ em, đòi hỏi phải nghiên cứu thử nghiệm cách nghiêm túc ứng dụng cách có chọn lọc phương pháp chẩn đoán chữa trị nước giới Chữa trị rối nhiễu tâm lí khoa học liên ngành Do đòi hỏi hợp tác nhiều ngành khoa học toàn xã hội Hơn nữa, chữa trị rối nhiễu tâm lí nghệ thuật thường xuyên diễn tương tác qua lại phong phú, đa dạng phức tạp nhà trị liệu đối tượng bị rối nhiễu Điều đòi hỏi nhà trị liệu phải người có tài chuyên môn, có tâm huyết với nghề nghiệp Ngoài vốn tri thức kinh nghiệm, nhà trị liệu cần phải hiểu rõ thân, làm chủ thân, không để phản ứng chủ quan ánh hướng mối quan hệ trị liệu Trong chữa trị đòi hỏi nhà trị liệu phải cảm nhận xác phản ứng phi ngôn ngữ, thái độ hành vi đối tượng chữa trị trực giác Những yêu cầu tối cần thiết để chữa trị thành công rối nhiễu tâm lí Các phương pháp chữa trị rối nhiễu tâm tí: 1.1 Mục tiêu chữa trị rối nhiễu tâm tí: Nhằm loại trừ hay giảm nhẹ triệu chứng bất lợi có, giúp cá nhân thích nghi tết với sống Trên sở tìm cách tháo gỡ cấu bệnh lí hình thành, loại bỏ nó, thay cấu giúp cá nhân phát triển theo hương phát huy tiềm để hình thành bước nhân cách hoàn chỉnh 1.2 Những phương pháp thường dùng chữa trị rối nhiễu tâm tí: 1.2.1 Phương pháp thuyết phục: - Nội dung phương pháp dùng lí lẽ để giải thích, giảng giải, khuyên bảo, nhằm tác động vào phần ý thức đối tượng, giúp đối tượng hiểu rõ nguyên bệnh chứng - Để tiến hành tốt phương pháp này, đòi hỏi nhà tâm lí phải thiết lập mối quan hệ tốt với người bệnh từ lần tiếp xúc - Phương pháp dùng trường hợp bệnh nhẹ Những người bị rối nhiễu tâm lí, thường bị quở phạt nhiều lần, nên thường có thái độ nghi kị người, gặp nhà trị liệu, bố mẹ người thân thân trọng vọng nên tạo uy quyền người bị rối nhiễu Nhà trị liệu phải thông cảm, đối xử thân mật, không chê trách, chí vui chơi với người bị rối nhiễu Điều tạo tâm thuận lợi cho việc tiếp xúc, tạo cộng tác người bị rối nhiễu trình chữa trị - Trường hợp rối nhiễu thành tật chứng, mà nguyên thường chìm vô thức đối tượng hiểu vô lí, tai hại không cưỡng lại Trong trường hợp này, phương pháp thuyết phục có hiệu Nó tạm thời giúp cho đối tượng an tâm, sau thời gian bệnh chứng lại tái phát Do nhà trị liệu phải kết hợp phương pháp thuyết phục với phương pháp tác động đến phần vô thức, chăm chữa, điều nhân cách loại trừ rối nhiễu 1.2.2 Phương pháp ám thị: - Ám thị phương pháp tạo tâm trạng đặc biệt, làm cho đối tượng khả phê phán, trở nên thụ động lệ thuộc vào người khác Trong trạng thái đó, đối tượng tiếp nhận bảo người khác Bản chất ám thị loại bỏ điều ám thị đối tượng mang tính chất bệnh lí, tạo nên cảm xúc tích cực, bệnh chứng biến Trong ám thị uy tín người trị liệu định Nó làm cho đối tượng dễ bị ám thị, dễ tin ý nghĩ mà nhà trị liệu gợi - Khi tiến hành ám thị, nhà trị liệu yêu cầu đối tượng ngồi yên, nhắm mắt nằm yên phòng yên tĩnh, tập trung ý vào tiếng ồn đơn điệu, nhẹ nhàng lặp lặp lại Trạng thái tạo nên tình trạng co giãn dễ dàng ám thị - Phương pháp có nhược điểm vô thức đối tượng, tồn song song hai ý muốn Một mặt muốn khỏi bệnh, mặt khác muốn không khỏi bệnh chúng thường tạo cho đối tượng "một lợi lộc phụ” (muốn quan tâm) Vì phương pháp có tác dụng rối nhiễu nhẹ, có liên quan đến số vấp váp sống hàng ngày 1.2.3 Phương pháp phân tâm S.Freud - Phương pháp cho đối tượng tự liên tưởng, ngược khứ, sống lại với chấn thương tâm lí xảy thời kì thơ ấu, tạo mặc cảm đối tượng Giúp đối tượng ý thức mặc cảm giải tỏa chúng lời nói, ôn lại chuyện qua sống lại cảm xúc gắn với tình - Phương pháp phân tâm không nằm vào triệu chứng mà nhằm nguyên nhân chìm sâu phần vô thức, để mặc cảm biểu lộ Hiện tượng thú tội chiên để đức cha rửa tội thuộc loại Thực chất thú tội tạo điều kiện cho đối tượng nói điều thầm kín mình, mặc cảm tội lỗi 1.2.4 Phương pháp tâm kịch: - Phương pháp tâm kịch nhằm khuấy động vô thức, làm cho đối tượng biểu diễn, diễn xuất sân khấu nỗi tâm tư thầm kín, kết hợp với lời nói, điệu vận động thể, giải tỏa mặc cảm, ấm ức… - Thực chất tâm kịch tạo thoải mái mối quan hệ với người khác, thân Từ dẫn tới tháo gỡ vướng mắc thân Đồng thời tâm kịch có khả tạo hình thức ứng xử - khả sáng tạo nghệ thuật Trong tâm kịch, nhà trị liệu đóng vai trò người đạo diễn, gợi ý dìu dắt, giúp đối tượng lí giải, không áp đặt ý muốn chủ quan Tâm kịch có nhiều mức độ khác nhau: + Điều xuất không cần lời nói Tâm tư đối tượng thể qua biến đổi nét mặt, hay tư (phương pháp diễn xuất thể) + Đối tượng tự biên tự diễn biểu nỗi tâm tư thầm kín Tuy nhiên, người có khả tự biên tự diễn kịch Để làm điều này, nhà trị liệu phải phối hợp với nghệ sĩ chuyên nghiệp tuyển chọn kịch luyện tập thao tác (phương pháp diễn xuất sân khấu) + Giải tỏa mặc cảm ấm ức sáng tạo nghệ thuật vẽ, nắn tượng, sáng tác văn thơ (phương pháp biểu diễn tạo hình) - Tâm kịch tiến hành phòng yên tĩnh, có bục nhỏ giữa, xung quanh có số ghế ngồi giống khung cảnh sân khấu nhỏ - Đối với trẻ em, vận dụng trò chơi nhập vai gia đình, lớp học, trẻ em với đồ vật để chữa trị rối nhiễu tâm lí Những trò chơi liệu pháp có hiệu lực nhất, để giải mâu thuẫn thường xảy trề em người lớn, trẻ em với 1.2.5 Luyện tập vận động: - Thông thường rối nhiễu tâm lí gây phản ứng sinh lí rối loạn nhịp thở, nhịp tim, đau nhức bắp, toát mồ hôi, run rẩy, nhức đầu…Các trường phái Tâm bệnh học cho mối lo hãi kích thích nhịp thở, làm tăng mối lo hãi, tạo vòng luẩn quẩn Bất kì rối nhiễu tâm lí đôi với rối nhiễu sơ đồ thân thể Chính vậy, phương pháp luyện tập vận động có tác dụng chữa trị rối nhiễu - Các nhà Tâm lí trị liệu phải biết vận dụng tâm vận động, tức biết dạy, chữa thông qua vận động Phương pháp luyện tập vận động nhằm chữa trị rối nhiễu tâm lí thông thường bao gồm: luyện thở, tập thư giãn, tập vận động - Luyện thở, thư giãn - Luyện tập vận động Đối với trẻ bị ức chế, hiếu động cần có bạn chơi, đồ chơi, có thầy hướng dẫn trẻ chơi biện pháp chữa trị tâm lí hiệu nghiệm Thông qua hoạt động vui chơi giúp trẻ hoạt động nhanh nhẹn giải tỏa nhiều ấm ức, mặc cảm Đối với trẻ chậm khôn, gặp nhiều khó khăn tập đọc, tập viết, việc luyện tập nhằm giúp cho trẻ định hướng không gian, thời gian, phân biệt phải trái, giúp cho phối hợp cảm giác vận động tốt hơn, cho việc thực hoạt động tinh tế bàn tay, ngón tay Đó điều kiện thiết yếu để tập đọc, tập viết 1.2.6 Trị liệu gia đình, trị liệu nhóm: Trong năm gần đây, người ta không chăm chữa cá nhân, mà đặt vấn đề chăm chữa cho nhóm Trị liệu gia đình, tư liệu nhóm xuất phát từ quan niệm cho rằng, rối nhiễu tâm lí cá nhân, đặc biệt trẻ em, thường triệu chứng rối nhiễu nhóm, gia đình Vì vậy, liệu pháp cần mở rộng chăm chữa cho nhóm Việc sử dụng phương pháp phương pháp khác, cách phối hợp phương pháp trị liệu ngắn hạn hay dài hạn phụ thuộc vào trường hợp rối nhiễu nặng hay nhẹ, tùy thuộc vào hoàn cảnh sinh sống đối tượng, tiếp nhận, quan điểm sở trường đối tượng nhà trị liệu cụ thể Những biện pháp phòng ngừa tâm bệnh tí: - Tổ chức hướng dẫn cho cha mẹ giáo viên hiểu nắm vững phát triển tâm lí trẻ Hiểu phát triển tâm lí giúp trẻ vượt qua thử thách lần chuyển sang giai đoạn phát triển tâm lí trẻ, để từ có phương pháp giảng dạy, giáo dục uốn nắn kịp thời, hiệu - Việc phòng rối nhiễu tâm lí phải đặt từ thời kì người mẹ mang thai Sức khỏe người mẹ, bầu không khí hạnh phúc gia đình hứa hẹn trạng thái tâm lí lành mạnh trẻ - Trong chăm sóc dạy dỗ trẻ phải có thái độ tích cực Luôn tìm thấy trẻ mặt tích cực để tìm cách phát huy lên, trẻ ngang bướng, khó dạy, chậm khôn Nguyên tắc tôn trọng yêu cầu cao trẻ - Không đối xử thô bạo đánh đập, xỉ nhục Những hành vi thô bạo để cưỡng lại vết thương sâu sắc tâm hồn trẻ em, ngăn cản phát triển tâm lí bình thường trẻ - Phải đánh giá phát huy khả sẵn có cá nhân Không thể áp đặt kì vọng chủ quan người khác, tạo nên ảo vọng người sở nhược điểm thiếu sót họ, đối xử với ảo vọng đối xử với người - Người thầy giáo việc giảng dạy cho học sinh tiếp nhận kiến thức, vận dụng kiến thức, trì nề nếp lớp học, phải tạo tình yêu thương gắn bó thầy trò, học sinh với TÀI LIỆU THAM KHẢO P.DEBRAY - RITZEN, P.MESSERSCHITT, B.GOLSE - Tâm bệnh học trẻ em, NXB Y học, TTNC tâm lí trẻ em, Hà nội 1992 Giáo trình chuyên khoa tâm lí lâm sàng trẻ em (Trung tâm nghiên cứu tâm lí trẻ em, lưu hành nội bộ), tập 2, Hà nội 5/1993 Nguyễn Khắc Viện, Tâm lí gia đình, tủ sách tâm lí trẻ em (N - T), NXB giới, Trung tâm nghiên cứu tâm lí trẻ em, Hà nội 1994 PAULE AIMARD - Tâm bệnh lí trẻ em, BS Phạm Văn Đoàn dịch, NXB giới, Trung tâm nghiên cứu tâm lí trẻ em, Hà nội 1995 Nguyễn Khắc Viện, Tâm lí lâm sàng trẻ em Việt Nam, NXB giới, Trung tâm nghiên cứu tâm lí trẻ em, Hà nội 1997 HUBERT MONTANER - Quan hệ mẹ trẻ trang lứa từ - tuổi (gắn bó bình minh tình yêu), Vũ Thị Chín dịch, NXBVH - TT, Hà nội 2002 Nguyễn Thị Kim Quý, Tâm bệnh học trẻ em, Khoa Tâm lí - Giáo dục, Trường ĐHSP (giáo trình, lưu hành nội bộ), TP.HCM 2003 Tổ chức y tế giới - Phân loại bệnh quốc tê lần thứ 10 rối loạn tâm thần hành vi, Tổ chức Geneva 1992 MỤC LỤC MỤC TIÊU CHUNG Chương ĐẠI CƯƠNG VỀ TÂM BỆNH TRẺ EM Hoàn cảnh đời chuyên ngành tâm bệnh học Tiêu chuẩn xác định bệnh có nguyên tâm tí (rối nhiều tâm lý) Tình hình phát triển chuyên ngành Tâm bệnh học: Đối mạng nhiệm vụ tâm bệnh học Phương pháp nghiên cứu tâm bệnh học Chương MỘT SỐ BỆNH TÂM LÍ TRẺ EM Bài 1: RỐI NHIỄU TÂM LÝ Ở TRẺ EM Khái niệm nhiễu tâm: Các loại nhiễu tâm: Các nguyên nhân gây rối nhiễu tâm tí: Bài 2: TRẦM CẢM Ở TRẺ EM Trầm cảm (trầm nhược) Dịch tế học Nguyên nhân gây bệnh Những tiêu chuẩn chẩn đoán chứng trầm cảm Chẩn đoán Chứng trầm cảm trẻ em Trị liệu tâm tí Bài 3: TRẺ LOẠN TÂM Khái niệm loạn tâm: Loạn tâm trẻ em3 Biểu loạn tâm sớm: Một số dạng loạn tâm bản: Nguyên nhân dẫn đến loạn tâm trẻ em: Tri liệu loạn tâm trẻ em: Bài 4: TRẺ TĂNG ĐỘNG GIẢM TẬP TRUNG (ADHD) Lịch sử nghiên cứu hênh ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Khái niệm ADRD Tấn xuất Triệu chứng Nguyên nhân Chẩn đoán theo tiêu chuẩn DSM - IV Điều trị Bài 5: TRẺ RỐI LOẠN NGÔN NGỮ Tổn thương ngôn ngữ bình thường Chậm, bất thường, không phát triển ngôn ngữ Vai trò m ôi trường ngôn ngữ tâm lý - cảm xúc Nguyên nhân rối loạn ngôn ngữ Bài 6: TRẺ CÓ RỐI NHIỄU HÀNH VI Các khái niệm hành vi Rối nhiễu hành vi Phân loại rối nhiễu hành vi: Bài 7: RỐI LOẠN NHÂN CÁCH Rối loạn nhân cách: Các tiêu chí chẩn đoán rối loạn nhân cách: Tính đặc hiệu rối loạn nhân cách: Các dạng rối loạn nhân cách: Chương CÁC BIỆN PHÁP CHỮA TRỊ, PHÒNG NGỪA TÂM BỆNH LÍ Các phương pháp chữa trị rối nhiễu tâm tí: Những biện pháp phòng ngừa tâm bệnh tí: TÀI LIỆU THAM KHẢO //-TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM Tác giả: TS LÊ THỊ MINH HÀ NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI