Cảm xúc đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần và tác động mạnh mẽ đến hiệu quả công việc, học tập, khả năng sáng tạo của con người. Chúng ta có lúc vui, buồn, giận dữ, sợ hãi, xấu hổ,… Khi cảm xúc xuất hiện, những hành vi thái độ phát sinh ngay tức thì. Và dễ thấy nhất là đôi khi chúng ta lại “nóng giận mất khôn” dẫn đến đánh mất bản thân mình. Lứa tuổi học sinh tiểu học là lứa tuổi mà nhân cách, trí tuệ đang trong quá trình phát triển nên thiết nghĩ, việc phát triển toàn diện nói chung mà cụ thể là bồi dưỡng và rèn luyện cảm xúc trí tuệ nói riêng cho học sinh tiểu học là vấn đề cần được quan tâm.
Trang 1ỦY BAN NHÂN DÂN QUẬN 8 TRƯỜNG TIỂU HỌC HOÀNG MINH ĐẠO
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Tên đề tài:
THIẾT KẾ MỘT SỐ BÀI TẬP GIÁO DỤC KỸ NĂNG KIỂM SOÁT CẢM XÚC
CHO HỌC SINH TIỂU HỌC
NGUYỄN THỊ MAI TRINH NĂM HỌC: 2016 – 2017
Trang 2
A-ĐẶT VẤN ĐỀ
Cảm xúc đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần và tác động mạnh mẽ đến hiệu quả công việc, học tập, khả năng sáng tạo của con người Chúng ta có lúc vui, buồn, giận dữ, sợ hãi, xấu hổ,… Khi cảm xúc xuất hiện, những hành vi thái độ phát sinh ngay tức thì Và dễ thấy nhất là đôi khi chúng ta lại “nóng giận mất khôn” dẫn đến đánh mất bản thân mình
Lứa tuổi học sinh tiểu học là lứa tuổi mà nhân cách, trí tuệ đang trong quá trình phát triển nên thiết nghĩ, việc phát triển toàn diện nói chung mà cụ thể là bồi dưỡng và rèn luyện cảm xúc trí tuệ nói riêng cho học sinh tiểu học là vấn đề cần được quan tâm Theo luật giáo dục 2005, đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xa hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc là mục tiêu giáo dục hiện nay
Lứa tuổi học sinh tiểu học được xem là một lứa tuổi ngoan hiền, ngây thơ và trong trắng nhất của đời người Hoạt động học tập là hoạt động chủ đạo của các em trong thời kỳ này Tuy nhiên các em lại có một đời sống tình cảm hết sức đa dạng, phong phú và cơ bản là mang tính tích cực Việc giáo dục tình cảm kĩ năng kiểm soát cảm xúc cho các em
ở lứa tuổi này đóng một vai trò hết sức quan trọng, làm nền tảng cho những tình cảm của các em sau này Vì vậy các giáo viên và các bậc cha mẹ học sinh phải thật sự hiểu và có cái nhìn đúng đắn nhất về đời sống tình cảm của các em mới có thể có được cách ứng xử phù hợp nhất Với mong muốn sẽ có những cở sở ban đầu hỗ trợ trong việc giáo dục cho trẻ kĩ năng kiểm soát cảm xúc của bản thân, chúng tôi đã mạnh dạn lựa chọn đề tài:
“Thiết kế một số bài tập giáo dục kĩ năng kiểm soát cảm xúc cho học sinh tiểu học”
Trang 3Học sinh được tiếp xúc với rất nhiều nguồn cảm xúc Khi ở nhà các em được tiếp xúc với ông bà, cha mẹ, anh chị em, họ hàng, hàng xóm… Ở trường các em được tiếp xúc với thầy cô, bạn bè… Ngoài những nguồn cảm xúc “sống” các em còn được xem các
bộ phim, đọc các câu chuyện… có chứa đựng những nội dung tình cảm Chính vì vậy mà các em được có được nguồn cảm xúc rất dồi dào giúp các em hình thành nên những cảm xúc tích cực
Phần lớn học sinh trong lớp được sống cùng ba mẹ, nhưng còn một số em thì ba
mẹ li hôn, có em mất cha… nên đời sống tình cảm của các em rất thiếu thốn, thậm chí có
em còn có dấu hiệu trầm cảm phải đi bác sĩ tâm lý Chính điều này cũng tạo nhiều khó khăn cho giáo viên trong việc giáo dục cũng như giảng dạy cho các em
Hằng ngày, bên cạnh những nguồn tình cảm tích cực, các em cũng bị ảnh hưởng
từ những nguồn tình cảm không tích cực như: ba mẹ hay cãi nhau, con cháu không yêu quý tôn trọng ông bà, hàng xóm đánh nhau, người lớn xung quanh nói tục, chửi thề; bạn
bè thường hay xích mích, ghen tị, xem những bộ phim bạo lực không mang tính giáo
Trang 4dục… từ đó sẽ dần hình thành cho trẻ em những cảm xúc tiêu cực Các em sẽ có những biểu hiện cảm xúc tiêu cực, và kéo theo đó là các em không cố gắng kiểm soát cảm xúc trong lúc giận dữ, buồn bực Rồi cứ thế trẻ sẽ dễ dàng bộc phát những tình cảm tiêu cực khi không hài lòng về việc gì Điều này vô cùng nguy hiểm cho các em, khi các em đang trong giai đoạn phát triển tâm lý, xây dựng nền tảng các kĩ năng cho cuộc đời mình.
II Giải quyết vấn đề
Qua nghiên cứu, tìm tòi và kinh nghiệm của bản thân trong quá trình giảng dạy, tôi
đã rút ra được quy trình thực hiện và thiết kế hệ thống bài tập giáo dục kĩ năng kiểm soát cảm xúc
1 Quy trình thực hiện giảng dạy kĩ năng kiểm soát cảm xúc
- Giúp GV đánh giá/
xác định thực trạng của HS trước khi giới thiệu vấn đề mới
- GV tổ chức cho HS tham gia hoạt động (có tính chất trải nghiệm)
- GV giúp HS xử lý/ phân loại các cảm xúc xuất hiện trong quá trình học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm
- GV lập kế hoạch, tổ chức cho HS hoạt động, đặt câu hỏi, nêu vấn đề,
…
- HS tham gia hoạt động trải nghiệm, chia sẻ, trao đổi, phản hồi, xử lý thông tin, …
- Một số kĩ thuật dạy học chính: Động não, phân loại/ Xác định chùm vấn
đề, thảo luận, chơi trò chơi tương tác, đặt câu hỏi…
Trang 5hành năng mới thông qua
việc tạo “cầu nối”
liên kết giữa cái “đã
biết” và “chưa
biết” Cầu nối này
sẽ kết nối kinh
nghiệm hiện có của
HS với bài học mới
vấn đề đã chia sẻ ở bước 1
- GV giới thiệu kiến thức và
kĩ năng mới
- GV lần lượt tổ chức các hoạt động học tập, triển khai theo trình tự các phần của cấu trúc của kĩ năng kiểm soát cảm xúc bao gồm
1 Nhận biết cảm xúc:
Bao gồm các hoạt động hướng đến mục tiêu giúp HS nhận biết được mức độ, nguyên nhân, biểu hiện sinh
lý và hậu quả do cảm xúc mang lại
2 Kiểm soát cảm xúc:
Bao gồm các hoạt động hướng đến mục tiêu giúp HS điều khiển cảm xúc đúng mức độ và đúng đối tượng
kết các thông điệp sau mỗi hoạt động
- HS là người phản hồi, trình bày quan điểm/ý kiến, chia sẻ thông tin, đặt câu hỏi/ trả lời, thảo luận,
xử lý tình huống,…
- Một số kĩ thuật dạy học: Trò chơi, chia nhóm thảo luận, đóng vai, sử dụng phương tiện dạy học đa chức năng (chiếu phim, băng, đài, đĩa…)
HS nêu lên suy nghĩ, tổng kết lại các bài học rút ra từ các hoạt động đã tham gia, nêu lên ý nghĩa thiết thực đối với chính
Trang 6bản thân mình
Chốt lại bằng một số câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ
2 Thiết kế một số bài tập
2.1 Nhóm bài tập nhận biết cảm xúc
Mục tiêu:
Gọi đúng tên cảm xúc của bản thân
Nêu được nguyên nhân gây ra cảm xúc của bản thân và người khác
Kể được các biểu hiện sinh lí của những cảm xúc: buồn, vui, giận,…
Kể được những hậu quả có thể xảy ra khi không kiềm chế được cảm xúc
Bài tập 1 Xác định nguyên nhân cảm xúc
Liệt kê những điều khiến em có cảm xúc như hình vẽ:
Trang 7Em biểu hiện … Vì ………
………
………
………
………
………
………
………
………
………
………
………
………
………
………
………
Quy trình thực hiện
Bước 1:
GV chọn một số gương mặt cảm xúc phổ biến mà con người thường thể hiện trong cuộc sống (tranh vẽ ở bài tập 2) để cho HS bốc thăm
Bước 2:
GV chia lớp thành 9 nhóm (9 tranh vẽ), yêu cầu đại diện nhóm lên bốc thăm nhận tranh vẽ và thảo luận để nêu những nguyên nhân có thể khiến em có cảm xúc như hình vẽ vừa nhận
Bước 3:
Từng nhóm lên thể hiện lại trạng thái giống như tranh vẽ của nhóm vừa nhận và
liệt kê, giải thích những nguyên nhân vì sao em lại có cảm xúc như thế
Trang 8Bước 4:
GV nhận xét, đánh giá và yêu cầu HS rút ra thông điệp
Thông điệp: Cần phải biết kiểm soát cảm xúc của mình trước những tình
huống trong cuộc sống cho phù hợp
Bài tập 2 Vẽ khuôn mặt có biểu hiện tương ứng với các câu thơ
Em hãy vẽ các khuôn mặt có biểu hiện tương ứng với các câu thơ sau:
Khi buồn đôi mày nhíu
Khi vui nụ cười xinh
Bước 1: GV phát cho mỗi nhóm đôi phiếu bài tập in sẵn các câu thơ
Bước 2: GV phổ biến cách thi đua: Sau hiệu lệnh “Bắt đầu”, mỗi nhóm sẽ vẽ 4
khuôn mặt có biểu hiện cảm xúc tương ứng với mỗi câu thơ trong vòng 5 phút Khi GV phát lệnh “Hết giờ”, các nhóm sẽ nộp phiếu lại Nhóm nào không nộp phiếu coi như thua
Bước 3: GV trưng bày các phiếu đã nộp GV và cả lớp tự đánh giá và bình chọn
phiếu nào có hình vẽ đẹp và đúng với nội dung câu thơ thì nhóm đó được thưởng kẹo
Thông điệp: GV chốt ý nghĩa hoạt động: mỗi người chúng ta đều có những
Trang 9cảm xúc vui, buồn, ngạc nhiên, giận,… mỗi một cảm xúc chúng ta sẽ có những biểu hiện khác nhau trên gương mặt Vì vậy, chỉ cần quan sát gương mặt người khác, chúng ta có thể biết được người đó có tâm trạng như thế nào để chúng ta có sự chia sẻ, cảm thông cho
Bước 2: Học sinh thảo luận những câu hỏi sau:
- Cậu bé trong câu truyện là người như thế nào?
- Nếu em là bạn của cậu bé đó và thường xuyên bị bạn ấy nổi giận thì cảm giác em thế nào?
- Các em hãy làm việc nhóm và liệt kê những hậu quả của sự tức giận
- Chúng mình thường làm gì khi tức giận?
Bước 3: GV lấy nhiều ý kiến hs sau đó chốt ý nghĩa: Có rất nhiều thứ làm chúng
ta bực bội hay tức giận, nếu chúng ta không biết kiềm chế cơn giận sẽ gây ra nhiều hậu quả đáng tiếc Vì vậy, chúng ta cần phải tập kiềm chế cơn giận của mình
Bài tập 4 Trò chơi: “Bắt mạch cảm xúc”
Cách thức tổ chức:
Bước 1:
Chia lớp thành 2 đội, giao cho mỗi đội một phiếu có ghi 5 từ chỉ cảm xúc
Nội dung gợi ý của 2 phiếu như sau:
Tức giận, phấn khích, ngạc nhiên, bực bội, thân mật
Vui vẻ, sợ hãi, lo lắng, ghê tởm, ghen ghét
Bước 2: Mỗi đội cử ra 1 học sinh dùng cử chỉ, điệu bộ, nét mặt của mình để thể
hiện cảm xúc ghi trong phiếu được giao, sao cho đồng đội của mình gọi tên được cảm
xúc ấy
Trang 10Bước 3: Tổng kết trò chơi, đội nào gọi đúng tên nhiều cảm xúc nhất sẽ thắng
cuộc Học sinh rút ra được những cử chỉ, điệu bộ, nét mặt,… biểu hiện cho từng cảm xúc
vui, buồn, giận,…
Thông điệp: Có thể biết cảm xúc của một người thông qua biểu hiện cử chỉ,
điệu bộ, nét mặt,… của người đó
2.2 Nhóm bài tập rèn khả năng tự điều khiển cảm xúc
Mục tiêu: Nêu được các cách điều khiển cảm xúc đúng mức độ và đúng đối tượng
Bài tập 1 Trò chơi: "Chiếc cầu chông chênh"
Mục tiêu:
- Chế ngự sự sợ hãi
- Rèn luyện được sự can đảm, tự tin, đoàn kết
- Rèn luyện sự khéo léo, nhanh nhẹn
Đối tượng: HS lớp 4,5
Số lượng: 11- 21HS/ nhóm:
Phương tiện: Sân đủ rộng
Hướng dẫn luật chơi và tiến hành cuộc chơi:
- Các thành viên trong nhóm ngồi theo cặp đối diện, 2 người đối diện dùng hai tay
bá vai nhau tạo thành các nhịp cầu, mỗi nhóm có 5 nhịp cầu trở lên và xếp thành hàng dọc Thành viên chưa bắt cặp sẽ là người chơi đầu tiên
- Khoảng cách giữa các nhịp cầu là 40- 60 cm
- Nhịp cầu đầu tiên cách người chơi là khoảng 35 cm
- Khi nghe hiệu còi, HS đầu tiên của mỗi đội lần lượt vượt cầu về đích
- Khi đến đích, HS sẽ chạy vòng ngược lại cuối cầu Cặp đôi cuối cầu tách ra, 1
HS tiếp tục lược chơi, còn HS vừa chơi thì bắt cặp với bạn ngồi cuối còn lại tạo nhịp cầu
- Tuần tự như vậy, tất cả các thành viên trong đội vừa là người tạo cầu, vừa là người vượt cầu
- Đội nào về đích sớm sẽ chiến thắng
- Trường hợp bị rơi, HS tiếp tục leo lên nhịp cũ để tiếp tục về đích
- Nhóm nào bị rơi xuống sẽ bị trừ điểm (theo quy ước của GV)
Trang 11- Để gia tăng sự thử thách, ta có thể hoán đổi bằng cách người can đảm của nhóm này phải vượt cầu của nhóm khác
- Lưu ý: Các nhịp cầu không được di động trong lúc vượt cầu
Câu hỏi gợi ý:
- Qua trò chơi trên, em có suy nghĩ gì?
- Trò chơi trên rèn luyện cho em kĩ năng gì?
- Kĩ năng đó giúp ích gì cho em trong cuộc sống?
Thông điệp: Khi qua cầu, em đã có trải nghiệm qua nhiều cảm xúc như nỗi lo sợ
bị té đau, cảm giác không an toàn, sự hồi hộp khi cố rút ngắn thời gian… Đề thành công, người chơi phải có sự tự tin nơi chính mình, cần phải vượt qua những nỗi lo sợ, sự hồi hộp đó thì sẽ tự tin, chiến thắng bản thân và can đảm tiến về phía trước giành chiến thắng
Bài tập 2 Cách vượt qua các cảm xúc tiêu cực
Đánh dấu X vào trước ý em cho là phù hợp:
a Em hãy nhắm mắt lại và nhớ về một kỷ niệm đáng nhớ của mình Lúc đó em có
những cảm xúc gì?
Vui sướng Buồn chán
Phấn khích Hạnh phúc
Hụt hẫng Thất vọng
Em có thể chia sẻ về điều gì khiến em có cảm xúc như thế?
b Khi gặp những chuyện không vui, em làm gì để cảm thấy thoải mái hơn?
c Khi nào thì em có những suy nghĩ tích cực?
Khi nhớ những chuyện buồn Khi nghĩ đến chuyện hài hước
Khi găp phải chuyện bực bội Khi em đạt những thành tích xuất sắc
d Khi nhớ về những thành tích xuất sắc của mình, em cảm thấy thế nào?
Vui vẻ Hối tiếc Phấn chấn
Hạnh phúc Tức giận Kinh ngạc
Quy trình thực hiện
Bước 1: Hoạt động cá nhân
Trang 12HS nhận phiếu và đánh dấu (x) vào ô trống
Bước 2: Chia sẻ thông tin
HS đổi phiếu cho nhau và phỏng vấn những thông tin cần quan tâm
Ví dụ:
Em B nhận được phiếu của em A Trong phiếu, em A chọn kỉ niệm đáng nhớ của
em khiến cho em có cảm xúc “vui sướng” Em B có thể phỏng vấn: “Bạn có thể kể lại kỉ niệm ấy không?”
Hoặc em C nhận được phiếu của em D Trong phiếu, em D chọn kỉ niệm đáng nhớ của em khiến cho em có cảm xúc “buồn chán” Em C có thể phỏng vấn: “Bạn làm thế nào
để vượt qua sự buồn chán?”
GV là người điều khiển và điều chỉnh các câu hỏi phỏng vấn do HS đưa ra
Bước 3: Thảo luận và chia sẻ kinh nghiệm về các cách thường dùng để vượt
qua các cảm xúc tiêu cực
HS thảo luận theo nhóm, trình bày các cách có thể giúp các em vượt qua cảm xúc buồn chán, thất vọng, hụt hẫng… , chia sẻ các câu chuyện, các kinh nghiệm từ thực tế các
em đã trải qua
Bước 4: Chốt vấn đề và nêu thông điệp
Có những lúc chúng ta gặp chuyện buồn hoặc thất vọng Nhưng có nhiều cách để chúng ta vượt qua nó: làm một điều mình thích (ăn uống, xem phim, nghe nhạc, đọc sách,
đi dạo), tâm sự với người mà mình tin tưởng (cha mẹ, anh chị em, cô chú, thầy cô, bạn bè) Đặc biệt là khi hồi tưởng lại những thành tích xuất sắc của mình, em sẽ có niềm tin vào bản thân và có động lực phấn đấu và tiến bộ
Bài tập 3 “Khi người bạn bên cạnh…!”
Mỗi học sinh sẽ vẽ cảm xúc gương mặt mình tương ứng với những cảm xúc của người bên cạnh mình
Trang 14Bước 1: Mỗi học sinh tự hoàn thành phiếu của mình bằng cách vẽ gương mặt thể
hiện cảm xúc theo từng trường hợp đã cho
Bước 2: Tổ chức hoạt động nhóm Học sinh tổng hợp rút ra những biểu hiện cảm
xúc của bản thân đối với những biểu hiện cảm xúc cụ thể của người thân bên cạnh mình
Bước 3: Thảo luận, nhận xét về sự lây lan và ảnh hưởng của cảm xúc Bằng các
câu hỏi gợi ý:
- Khi nhiều người xung quanh em cùng có cảm xúc tiêu cực (buồn, lo âu,…), em
bị ảnh hưởng như thế nào?
- Theo em, ảnh hưởng đó có lợi cho bản thân em và mọi người không? Vì sao?
Thông điệp: Cảm xúc có sự ảnh hưởng mạnh mẽ Đừng để cảm xúc của người
khác chi phối mình và ngược lại
Bài tập 4 Trò chơi: “Được ăn cả, ngã về không”
Mỗi tổ trong lớp là một đội chơi
Yêu cầu: Nêu các từ chỉ trạng thái cảm xúc của con người (ví dụ: bâng khuâng,
Thời gian quy định 1 phút Hết thời gian, các tổ phải nộp lại giấy
Dự kiến các trường hợp có thể xảy ra
HS có thể tranh cãi, giận dỗi các bạn ghi chậm, ghi sai chính tả, ghi trùng từ… Hoặc các em sẽ cảm thấy bất mãn khi tổ của mình ghi được nhiều từ nhưng bị loại chỉ vì
Trang 15GV ổn định lại lớp và chỉ cho các em thấy các loại cảm xúc đang được biểu hiện ngay tại lớp và xếp tên HS vào các nhóm cảm xúc, đồng thời giới thiệu với các em bài học về cách thức để kiểm soát cảm xúc
Bài tập 5 Nhập vai và xử lí tình huống
Tùng và Khoa rất thân nhau Dạo này, do chểnh mảng học hành nên hôm nay Khoa bị cô giáo trách phạt vào cuối giờ học Trên đường về, thấy Khoa buồn bực, Tùng quan tâm hỏi han Khoa bực dọc, quát to: “Hỏi cái gì mà hỏi hoài!” Tùng thấy bạn buồn nên vẫn cố hỏi thêm Khoa quay lại giơ nắm đấm lên dọa bạn: “Tớ bị mắng bộ thích lắm sao mà hỏi hoài?”
Câu hỏi:
Hãy nhận xét thái độ của Khoa
Nếu em là Tùng, em sẽ làm gì trong tình huống trên? Hãy đóng vai để thể hiện cách xử lí của mình
Quy trình thực hiện
Bước 1: Học sinh thảo luận nhóm tìm ra cách xử lí tình huống, lên nội dung vở
diễn và phân vai diễn
Bước 2: Các nhóm thể hiện phần thi của mình
Bước 3: Đại diện các nhóm nhận xét lẫn nhau Giáo viên nhận xét, bổ sung Bước 4: Cả lớp bình chọn nhóm hay nhất bằng cách biểu quyết (mặt vui, mặt
buồn), trao phần thưởng cho đội thắng cuộc
Thông điệp: Cảm xúc cần thể hiện đúng người, đúng nơi và đúng lúc
3 Các bài tập dự phòng
Bài tập 1 Điền từ thích hợp ứng với mỗi gương mặt cảm xúc
Quy trình thực hiện
Bước 1: GV chia lớp thành 4 nhóm, phát cho mỗi nhóm 1 bảng cài, tranh vẽ 9
gương mặt cảm xúc và 9 thẻ từ có ghi tên gọi cảm xúc
Bước 2: HS thảo luận nhóm và gắn từ ngữ tương ứng với gương mặt cảm xúc
Hai nhóm làm nhanh nhất sẽ được treo trên bảng lớp