Header Page of 166 I HC THI NGUYấN TRNG I HC Y DC NGUYN NGC NGHA NGHIấN CU THC TRNG V KIN THC-THI -THC HNH V BNH RNG MING CA HC SINH TIU HC TI HUYN VN CHN -TNH YấN BI NM 2009 LUN VN THC S Y HC Thỏi nguyờn Nm 2009 Footer Page S húa of bi 166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page of 166 I HC THI NGUYấN TRNG I HC Y DC NGUYN NGC NGHA NGHIấN CU THC TRNG V KIN THC-THI -THC HNH V BNH RNG MING CA HC SINH TIU HC TI HUYN VN CHN -TNH YấN BI NM 2009 LUN VN THC S Y HC Chuyờn ngnh Y hc d phũng Mã số: 60 72 73 Hng dn khoa hc : TS O TH NGC LAN Thỏi Nguyờn, 11 - 2009 Footer Page S húa of bi 166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page of 166 Lời cảm ơn Tụi xin by t lũng bit n chõn thnh ti ng u, Ban giỏm hiu, khoa o to sau i hc, phũng o to khoa hc quan h quc t, B mụn V sinh - Mụi trng - Dch t hc trng i hc Y Dc Thỏi Nguyờn, ó to iu kin giỳp tụi sut quỏ trỡnh hc tp, tin hnh nghiờn cu v hon thnh lun hon thnh nghiờn cu ny, tụi xin by t lũng bit n sõu sc ti Tin s o Th Ngc Lan, PGS-TS Nguyn Vn T ó ginh nhiu thi gian ch bo, giỳp v tn tỡnh hng dn tụi quỏ trỡnh tin hnh v hon thin ti nghiờn cu Tụi xin trõn trng cm n ti: Lónh o s Y t tnh Yờn Bỏi, Trung tõm Y t huyn Vn Chn ó to mi iu kin thun li giỳp tụi sut quỏ trỡnh hc v nghiờn cu Ban giỏm hiu, cỏc thy cụ giỏo trng tiu hc Ngha L v Nm Bỳng v cỏc ng lónh o a phng ti ni tụi ó tin hnh nghiờn cu ny Cỏc anh, ch v cỏc bn ng nghip ó giỳp , ng viờn cng nh chia s nhng khú khn, vng mc cựng tụi ng hnh sut quỏ trỡnh hc v nghiờn cu hon thnh bn lun ny./ Ngy 28 thỏng 10 nm 2009 Tỏc gi Nguyn Ngc Ngha Footer Page S húa of bi 166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page of 166 MC LC Trang Trang ph bỡa i Li cm n ii Mc lc iii Cỏc ch vit tt iv Danh mc cỏc bng, biu , nh chp v t Chng 1: Tng quan 1.1 Bnh RM sc kho ton cu 1.1.1 Tỡnh hỡnh bnh rng ming th gii .3 1.1.2 Tỡnh hỡnh bnh rng ming ti Vit Nam .8 1.2 Tỡnh hỡnh phũng bnh RM v d phũng bin chng bnh SR 10 1.2.1 Tỡnh hỡnh phũng bnh RM trờn th gii 10 1.2.2 Tỡnh hỡnh phũng bnh RM ti Vit Nam 13 1.2.3 D phũng bin chng bnh sõu rng .14 1.3 Vai trũ, chc nng v s cn thit phi trin khai CT NH 17 Chng 2: i tng v phng phỏp nghiờn cu 28 2.1 i tng, a im v thi gian nghiờn cu 28 2.2 Phng phỏp nghiờn cu 28 2.3 Cỏc ch tiờu nghiờn cu 29 2.4 Phng phỏp thu thp thụng tin 31 2.5 Phng phỏp khng ch sai s 31 2.6 Cỏc o c nghiờn cu 31 2.7 Phng phỏp x lý s liu 32 Chng 3: Kt qu nghiờn cu 33 Footer Page S húa of bi 166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page of 166 3.1 Mt s c im chung ca i tng nghiờn cu 33 3.2 Tỡnh hỡnh bnh lý rng ming ca hc sinh 35 3.3 ỏnh giỏ v kin thc, thỏi , thc hnh ca hc sinh v CSRM 39 3.4 Mt s yu t liờn quan n bnh rng ming 44 Chng 4: Bn lun 48 4.1 Tỡnh hỡnh thc trng bnh lý RM, ca HS trng tiu hc 48 4.2 Thc trng v kin thc, thỏi v thc hnh ca HS 54 4.3.Cỏc yu t liờn quan n bnh rng ming 59 KT LUN 65 KHUYN NGH 67 TI LIU THAM KHO BI BO KHOA HC PH LC Footer Page S húa of bi 166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page of 166 DANH MC BNG, BIU Ni dung Trang Bng 1.1: Phõn b i tng nghiờn cu theo lp, a im 35 Bng 1.2: Phõn b i tng nghiờn cu theo tui , a im 35 Bng 1.3: Phõn b i tng nghiờn cu theo lp, gii 36 Bng 1.4: i tng nghiờn cu phõn b theo dõn tc 36 Bng 1.5: i tng phõn b theo ngh nghip hin ti ca b m 37 Bng 2.6: T l bnh sõu rng gia trng 37 Bng 2.7: T l bnh viờm li gia trng 37 Bng 2.8: Phõn b t l bnh rng ming theo tui . .38 Bng 2.9: Phõn b t l rng ming theo gii 39 Bng 2.10: Phõn b t l bnh theo rng sa v rng vnh vin 39 Bng 2.11: Ch s sõu mt trỏm v c cu sõu mt trỏm rng 40 Bng 2.12: Phõn tớch tỡnh trng tn thng bnh lý rng sõu 40 Bng 3.13: Mc kin thc chung ca hc sinh v bnh rng ming 41 Bng 3.14 Kin thc ca hc sinh v bnh rng 41 Bng 3.15 Mc thỏi chung ca hc sinh v bnh rng ming 42 Bng 3.16 Thỏi ca hc sinh v phũng bnh rng ming 42 Bng 3.17 Mc thc hnh chung v v sinh rng ming 43 Bng 3.18 Thc hnh v v sinh rng ming sau n, s ln chi rng 44 Bng 3.19 Thc hnh chi rng hng ngy, thúi quen n vt 45 Bng 3.20 Thúi quen n vt ca hc sinh theo a phng 46 Bng 4.21 Liờn quan gia kin thc vi bnh rng ming 46 Bng 4.22 Liờn quan gia thỏi vi bnh rng ming 47 Bng 4.23 Liờn quan gia thỏi vi bnh sõu rng 47 Bng 4.24 Liờn quan gia thc hnh v sinh rng ming vi BRM 47 Bng 4.25 Liờn quan gia thúi quen n vt vi bnh rng ming 47 Bng 4.26 Liờn quan gia thc hnh chi rng vi bnh sõu rng 48 Footer Page S húa of bi 166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page of 166 Bng 4.27 Liờn quan gia chm súc sc kho rng ming vi BRM 48 Biu 3.1 T l phõn b theo dõn tc 36 Biu 3.2 T l bnh rng ming ca hc sinh .38 Biu 3.3 T l sõu rng sa v rng vnh vin 39 Biu 3.4 T l v phng phỏp thc hnh VSRM .43 Biu 3.5 T l v thúi quen n vt ca hc sinh .46 Footer Page S húa of bi 166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page of 166 NHNG CH VIT TT ART Atraumatic Restorative Treatment (Trỏm rng khụng sang chn) BRM Bnh rng ming CT NH: Chng trỡnh Nha hc ng CPITN Community periodental index of treatment need (Ch s nhu cu iu tr viờm quanh rng cng ng) CSRM Chm súc rng ming HS Hc sinh NH Nha hc ng PHHS Ph huynh hc sinh RM Rng ming RHM Rng hm mt SR Sõu rng smt Sõu mt trỏm rng sa SMT Sõu mt trỏm rng vnh vin VQR Viờm quanh rng VV Vnh vin WHO T chc Y t th gii ( World Health Organization ) YTH Y t hc ng T VN Footer Page S húa of bi 166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page of 166 Bnh rng ming (BRM) l bnh ph bin, gp sp s 90% dõn s trờn th gii, mi la tui, mi tng lp xó hi BRM hay gp nht l bnh sõu rng v viờm li, bnh mc rt sm, t tr tui, nu khụng c iu tr, bnh s tin trin gõy bin chng ti ch v ton thõn, nh hng n s phỏt trin th lc v thm m ca tr sau ny Do tớnh cht ph bin, t l mc cao cng ng nờn iu tr BRM tn kộm cho cỏ nhõn v xó hi c v kinh phớ cng nh thi gian iu quan trng l ũi hi phi cú mng li phũng khỏm nha khoa rng khp vi dng c trang b t tin, cựng i ng thy thuc chuyờn khoa ụng o Chớnh vỡ vy t lõu BRM ó c T chc Y t th gii (WHO) v nhiu quc gia trờn th gii c bit quan tõm [26], [38] Phũng bnh rng ming l quỏ trỡnh tng i n gin, khụng phc tp, khụng ũi hi trang thit b t tin, khụng ũi hi cỏn b k thut chuyờn mụn cao, chi phớ thp, d thc hin ti cng ng, c bit ti cỏc trng hc ó em li hiu qu cao Do ú phũng bnh rng ming sm la tui hc sinh l chin lc kh thi nht ó c WHO khuyn cỏo trin khai Chng trỡnh chm súc rng ming (CSRM) ti trng hc ó c quan tõm v thc hin hu ht cỏc nc trờn th gii v khu vc t nhiu thp k Ti hi ngh v Nha khoa phũng nga t chc ti Thỏi Lan nm 1998, WHO ó khuyn cỏo nờn ỏp dng k thut trỏm rng khụng sang chn (Atraumatic Restorative Treatment Technique - ART) l mt k thut n gin, d ph cp, nh l chin lc ton cu d phũng bnh sõu rng (SR) giai on sm cho hc sinh ti cỏc trng hc h thp t l bin chng bnh gõy [6], [39] Ti Vit Nam ó cú trờn 80% dõn s mc bnh rng ming, mng li RHM cha ỏp ng c nhu cu chm súc ca nhõn dõn Vỡ vy hin phũng bnh rng ming l cụng tỏc trng tõm ca ngnh Rng Hm Mt T chc v phỏt trin Nha hc ng (NH) l bin phỏp phũng v lm gim dn bnh rng ming cho la tui tr em trng hc [ 14], [ 15] Chng trỡnh Nha hc ng ó trin khai rng khp n 63 tnh, thnh ph c nc nhng t l bnh rng ming tui hc sinh cũn cao Footer Page S húa of bi 166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page 10 of 166 10 Cỏc nghiờn cu can thip u cho thy nu lm tt cụng tỏc NH thỡ t l bnh rng ming s gim Vic y mnh cụng tỏc phũng bnh RM c bit l chng trỡnh nha hc ng l thit thc cho sc kho hc sinh v hu ớch cho vic tit kim ngõn sỏch quc gia, gim gỏnh nng cho ngnh Y t v gim chi phớ cho xó hi gúp phn ci thin sc kho cng ng [5], [16] Vn Chn l huyn nỳi ca tnh Yờn Bỏi Trong nhng nm qua, chng trỡnh nha hc ng ó c trin khai v thc hin n cỏc trng hc cỏc xó huyn nhm lm gim t l mc bnh rng ming v nõng cao sc khe cho hc sinh tui hc ng núi riờng v sc khe nhõn dõn trờn a bn huyn núi chung Tuy nhiờn vic thc hin cũn gp nhiu khú khn v mi mt, cụng tỏc t chc cũn mang tớnh hỡnh thc v cha c quan tõm ỳng mc, ú t l bnh rng ming ca hc sinh ti cỏc trng ph thụng cũn cao T nhng nhu cu thc tin ú chỳng tụi tin hnh nghiờn cu ti : "Nghiờn cu thc trng v kin thc, thỏi , thc hnh v bnh rng ming ca hc sinh tiu hc ti huyn Vn Chn, tnh Yờn Bỏi nm 2009 " vi cỏc mc tiờu sau: Mụ t thc trng bnh rng ming v kin thc, thỏi , thc hnh ca hc sinh trng tiu hc Ngha L v Nm Bỳng, huyn Vn Chn, tnh Yờn Bỏi v chm súc sc kho rng ming Xỏc nh mt s yu t liờn quan n bnh rng ming ca hc sinh hai trng tiu hc Chng TNG QUAN 1.1 TèNH HèNH BNH RNG MING - VN SC KHO TON CU 1.1.1- Tỡnh hỡnh bnh rng ming trờn Th gii Footer Page S 10húaofbi166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page 71 of 166 71 va mc lờn ó sõu cng khụng c quan tõm hng dn iu tr Nh vy l nhn thc ca cha m, thy cụ v bnh rng ming cũn rt hn ch, bn cụng vic, thiu thi gian, thiu kinh phớ, thiu thy thuc chuyờn khoa v c s phc v Tt c nhng iu ny dn n tỡnh trng trờn T l khụng c chm súc sc kho rng ming vi bnh rng ming cú liờn quan cht ch vi Thụng qua s nghiờn cu ny, chỳng ta cú th a mt s bin phỏp can thip nhm loi b nhng yu t nguy c gúp phn lm gim t l bnh rng ming cho cỏc em Nghiờn cu ca chỳng tụi v khụng c chm súc rng ming vi bnh rng ming phự hp vi Ngụ ng Khanh, o Th Ngc Lan, Nguyn Th Thu Hng v chm súc rng ming ph thuc vo li sng xó hi, kin thc, thỏi , thc hnh ca hc sinh [9], [18] Rừ rng vic khụng chi rng, khụng c chm súc rng ming xy huyn nỳi Vn Chn vi iu kin kinh t - xó hi thp, s hiu bit ca ngi dõn cũn hn ch ú i tng b nh hng nhiu nht l tr em cú nguy c mc bnh sõu rng cao Cú th ỏnh giỏ nhng yu t nguy c sõu rng ni tri gm cỏc yu t: vi khun, dinh dng, sc khỏng ca rng v nc bt Khi ỏnh giỏ c cỏc yu t nguy c trờn s chin lc, phng phỏp iu tr, chm súc tu thuc vo yu t ni tri iu ny phự hp vi nghiờn cu ca chỳng tụi, nhng nột mi ca chỳng tụi l xu th xy cao hn HS vựng sõu vựng xa, vựng dõn tc ớt ngi ni cú nhiu thit thũi v kinh t, xó hi v ớt c chm súc sc kho rng ming KT LUN Footer Page S 71húaofbi166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page 72 of 166 72 Qua nghiờn cu thc trng bnh lý v kin thc, thỏi , thc hnh v chm súc rng ming ca 400 hc sinh tiu hc ti trng Ngha L v Nm Bỳng ca huyn Vn Chn, tnh Yờn Bỏi nm 2009 cú mt s kt lun sau: Thc trng bnh rng ming v kin thc, thỏi , thc hnh ca hc sinh i vi bnh rng ming - T l sõu rng ca cỏc em hc sinh trng l 62,75%, ca hc sinh trng Ngha L chim 77,07%, ca trng Nm Bỳng chim 47,69% - T l bnh viờm li chung cho HS c trng l 8,5%, hc sinh trng Ngha L chim 13,17%, trng Nm Bỳng chim 3,59% - T l hc sinh nam mc bnh rng ming cao hn n - T l mc bnh rng ming hc sinh cú rng sa cao hn hc sinh cú rng vnh vin (rng sa 73,68%, rng vnh vin 26,32%) - Ch s rng sõu-mt-trỏm trung bỡnh trờn mt hc sinh i vi rng sa l 2,68, i vi rng vnh vin l 0,37 - Cỏc tn thng bnh lý rng rt a dng v nhiu hỡnh thỏi ú sõu ng sõu chim t cao nht 17% - T l hc sinh trng cú kin thc khụng tt v bnh rng ming chim 29,25%, trng Nm Bỳng cú t l cao hn (Ngha L 8%, Nm Bỳng 21,25%) - T l hc sinh khụng bit nguyờn nhõn gõy bnh rng ming l 33% trng Nm Bỳng cú t l cao hn Ngha L (Nm Bỳng 46,15%, Ngha L 20,49%) - T l hc sinh khụng hiu bit v cỏch phũng bnh chim 30,5%, trng Nm Bỳng cú t l cao hn (Nm Bỳng 47,69%, Ngha L 14,15%) - T l hc sinh cú thỏi cha tt v bnh rng ming chim 13,5%, HS trng Nm Bỳng chim 17,44%, cao hn Ngha L (9,76%) - T l hc sinh thc hnh v v sinh rng ming cha tt chim 27,5% trng Nm Bỳng cú t l cao hn (Nm Bỳng 38,97, Ngha L 16,59%) - T l hc sinh khụng v sinh rng ming chim 27,75%, ú trng trng Nm Bỳng cú t l cao hn Footer Page S 72húaofbi166 Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.Lrc-tnu.edu.vn Header Page 73 of 166 73 - T l hc sinh cú thúi quen n vt chim 63% , trng Nm Bỳng cú t l thp hn ( Nm Bỳng 50,26%, Ngha L 75,12%) Mt s yu t liờn quan n bnh rng ming - Bnh rng ming cú mi liờn quan mt thit vi thc hnh v sinh rng ming hng ngy (OR=3,28, 2=16,4, p