Header Page of 166 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu cá nhân Các số liệu kết nêu luận án trung thực Những kết luận, giải pháp kiến nghị luận án chưa công bố công trình khoa học Tác giả luận án Nguyễn Trọng Hoà Footer Page of 166 Header Page of 166 ii MỤC LỤC Trang phụ bìa LỜI CAM ĐOAN i MỤC LỤC .ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT iii DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ iv MỞ ĐẦU Chương TỔNG QUAN VỀ XẾP HẠNG TÍN DỤNG 1.1 Khái niệm xếp hạng tín dụng 1.2 Mục đích xếp hạng tín dụng 1.3 Đặc điểm đối tượng xếp hạng tín dụng 12 1.4 Các nhân tố cần xem xét xếp hạng tín dụng doanh nghiệp 14 1.5 Các phương pháp xếp hạng tín dụng 22 1.6 Quy trình xếp hạng tín dụng 53 Chương KINH NGHIỆM TRÊN THẾ GIỚI VÀ THỰC TIỄN XẾP HẠNG TÍN DỤNG Ở VIỆT NAM 56 2.1 Tổng quan kết nghiên cứu trước 56 2.2 Xếp hạng tín dụng số nước 66 2.3 Thực trạng xếp hạng tín dụng Việt nam 80 Chương XÂY DỰNG MÔ HÌNH XẾP HẠNG TÍN DỤNG CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM 98 3.1 Lựa chọn mô hình 99 3.2 Định nghĩa doanh nghiệp có nguy phá sản 100 3.3 Lựa chọn biến số 105 3.4 Chọn mẫu 108 3.5 Kết thực nghiệm 110 3.6 Lựa chọn mô hình xếp hạng tín dụng doanh nghiệp niêm yết thị trường chứng khoán Việt nam 132 3.7 Các kiến nghị nhằm phát huy vai trò đổi phương pháp xếp hạng tín dụng Việt nam 147 KẾT LUẬN 150 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ 153 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 154 Footer Page of 166 Header Page of 166 iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt CIC Cụm từ tiếng Việt Cụm từ tiếng Anh Trung tâm thông tin tín dụng ngân hàng Nhà nước Việt Nam Phân tích phân biệt DA Discriminant analysis DP Xác suất vỡ nợ GTTT Giá trị thị trường HOSE Sở giao dịch chứng khoán Hồ Default probabilities Chí Minh HASTC Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội JBF MANOVA Journal of Banking Finance Phân tích phương sai nhiều Multivariate analysis of nhân tố LPS Luật phá sản NHTM Ngân hàng thương mại NHTW Ngân hàng Trung ương XHTD Xếp hạng tín dụng TCTD Tổ chức tín dụng S&P WTO Footer Page of 166 variance Credit ratings STANDARD and POOR Tổ chức thương mại giới Header Page of 166 iv DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Danh mục bảng biểu Bảng 1.1: Đánh giá tiêu phi tài 25 Bảng 2.1: XHTD Altman S&P 60 Bảng 2.2: Kết ước lượng hàm điểm số Dinh Thi Huyen Thanh Stefanie Kleimeier 62 Bảng 2.3: Điểm xếp hạng khách hàng cá nhân Dinh Thi Huyen Thanh Stefanie Kleimeier 63 Bảng 2.4: Ký hiệu XHTD sử dụng cho nợ ngắn hạn 68 Bảng 2.5 : Tỷ lệ phá sản loại XHTD Moody’s 68 Bảng 2.6: Cho điểm quy mô Pháp 69 Bảng 2.7: Xếp hạng yếu tố theo thứ tự A,B,C 79 Bảng 2.8 : Số hiệu tên ngành kinh tế 89 Bảng 2.9: Kết lựa chọn biến phân tích từ kết xếp hạng CIC 93 Bảng 2.10: Kết lựa chọn biến nhóm tiêu hoạt động 93 Bảng 2.11: Kết lựa chọn biến phân tích nhóm tiêu cân nợ 94 Bảng 2.12: Kết lựa chọn biến phân tích nhóm tiêu lợi nhuận 94 Bảng 3.1: Biến độc lập sử dụng nghiên cứu 106 Bảng 3.2: Số lượng doanh nghiệp sử dụng nghiên cứu 108 Bảng 3.3: Số lượng doanh nghiệp có nguy phá sản 109 Bảng 3.4: Lựa chọn mẫu nghiên cứu 110 Bảng 3.5: Kết lựa chọn biến độc lập nghiên cứu 111 Bảng 3.6: Ma trận tương quan 119 Bảng 3.7 Kiểm định phù hợp hàm phân biệt 120 Bảng 3.8: Tỷ lệ phân lớp xác hàm phân biệt 121 Bảng 3.9: Tính giá trị riêng (Eigenvalues) 122 Footer Page of 166 Header Page of 166 v Bảng 3.10 Trọng tâm nhóm 125 Bảng 3.11 Giá trị điểm phân biệt nhóm trung gian 125 Bảng 3.12: Kết phân nhóm mẫu 128 Bảng 3.13: Kết phân nhóm mẫu 129 Bảng 3.14: Kết phân nhóm mẫu 129 Bảng 3.15: Kết phân nhóm mẫu 130 Bảng 3.16: Kết phân nhóm mẫu 130 Bảng 3.17: Kí hiệu xếp hạng nghiên cứu 132 Bảng 3.18: Kết xếp hạng dựa phương án 134 Bảng 3.19: Kết xếp hạng dựa phương án 135 Bảng 3.20: Kết xếp hạng dựa phương án 136 Bảng 3.21: Kết xếp hạng dựa phương án 138 Bảng 3.22: Kết xếp hạng dựa phương án 139 Bảng 3.23: Kết xếp hạng xác suất tương ứng 140 Biểu đồ 3.1: Tỷ lệ xếp hạng doanh nghiệp theo phương án 134 Biểu đồ 3.2: Tỷ lệ xếp hạng doanh nghiệp theo phương án 135 Biểu đồ 3.3: Tỷ lệ xếp hạng doanh nghiệp theo phương án 136 Biểu đồ 3.4: Tỷ lệ xếp hạng doanh nghiệp theo phương án 138 Biểu đồ 3.5: Tỷ lệ xếp hạng doanh nghiệp theo phương án 139 Danh mục sơ đồ, hình vẽ Hình 1.1 Hình minh họa phân tích phân biệt trường hợp hai nhóm 36 Hình 1.2: Đồ thị mô hình Logit - Probit 40 Hình 1.3: Mô hình liên kết ngang 52 Hình 3.1: Phân phối xác suất điểm phân biệt từ mẫu 115 Hình 3.2: Phân phối xác suất điểm phân biệt từ mẫu 115 Footer Page of 166 Header Page of 166 vi Hình 3.3: Phân phối xác suất điểm phân biệt từ mẫu 116 Hình 3.4: Phân phối xác suất điểm phân biệt từ mẫu 117 Hình 3.5: Phân phối xác suất điểm phân biệt từ mẫu 117 Hình 3.6: Điểm cắt tối ưu trường hợp hai nhóm cân 124 Hình 3.7: Miêu tả phân lớp nhóm 126 Sơ đồ 1.1: Quy trình XHTD 54 Sơ đồ 3.1: Phương pháp luận việc tiếp cận mô hình thống kê XHTD doanh nghiệp 146 Footer Page of 166 Header Page of 166 MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Nền kinh tế Việt nam chuyển đổi hoạt động theo chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa bước công nghiệp hóa - đại hóa Trong chế thị trường quan hệ kinh tế diễn đan xen lẫn chi phối lực lượng thị trường theo quy luật kinh tế Trong kinh tế thị trường mang tính toàn cầu hóa hội nhập kinh tế quốc tế nay, quan hệ kinh tế ngày phát triển đa dạng với nhiều hình thức nội dung Đi với phát triển gia tăng rủi ro quan hệ kinh tế phát triển kinh tế mang lại Điều đặt cho chủ thể kinh tế cần phải quản trị rủi ro để giảm thiểu tổn thất hoạt động mình, góp phần phát triển kinh tế XHTD nội dung quan trọng quản lý rủi ro, đặt điều kiện tiên quản lý rủi ro Mặt khác, xu vận động kinh tế thị trường, chủ thể có lợi ích doanh nghiệp, phủ doanh nghiệp có nhu cầu đánh giá cách khách quan tình hình hoạt động, triển vọng phát triển tương lai, vị tín dụng để định đầu tư, mua bán sát nhập, tài trợ tín dụng, hợp tác hay cung ứng hàng hóa Trên thị trường tài phát triển giới, định đầu tư vào loại chứng khoán doanh nghiệp, nhà đầu tư thường dựa vào kết XHTD Theo thông lệ quốc tế, nhiều nước phủ khuyến khích việc xử lý cung cấp thông tin cho thị trường tài chính, có quan chuyên môn hoá xử lý cung cấp thông tin XHTD để phục vụ cho chủ thể kinh tế XHTD nước giới thực công việc quan trọng góp phần giảm thiểu rủi ro tín dụng nhằm Footer Page of 166 Header Page of 166 nâng cao chất lượng tín dụng, đóng góp cho tăng trưởng kinh tế cách bền vững ngăn ngừa khủng khoảng tài xảy tương lai Bởi chủ thể kinh tế (tổ chức tín dụng hay doanh nghiệp nhà đầu tư) gặp vấn đề khoản (có thể vài sai lầm việc ước tính rủi ro có nguy phá sản số đối tác), gây phản ứng dây chuyền toàn hệ thống kinh tế giới Vì vậy, XHTD yêu cầu tất yếu hữu kinh tế thị trường Thực tế cho thấy, việc quản lý rủi ro nước ta nhiều bất cập lượng hoá quản lý rủi ro Vấn đề lượng hoá rủi ro chưa nhận thức đầy đủ, phương pháp mô hình XHTD phù hợp tiêu chuẩn quốc tế chưa thực cách phổ biến Các tổ chức dịch vụ trung gian thị trường tiền tệ chưa kiện toàn, thể chế tài thiếu tổ chức XHTD độc lập Ở nước có kinh tế phát triển người ta không áp dụng mô hình VaR để tính giá trị rủi ro, mà rủi ro tín dụng không dễ lượng hoá, người ta áp dụng mô MDA, Logit, KMV để ước lượng rủi ro Trong thời gian qua thị trường chứng khoán Việt nam có bước phát triển vượt bậc, bước đầu trở thành kênh huy động vốn dài hạn cho kinh tế, tính đến cuối năm 2008 mức vốn hóa thị trường đạt khoảng 17% GDP Vì vậy, nhu cầu cấp bách kinh tế Việt nam đòi hỏi cần sớm hình thành nội dung, phương pháp “kỹ thuật” nhằm tiến hành XHTD doanh nghiệp, góp phần phát triển bền vững kinh tế Xuất phát từ lý nghiên cứu sinh chọn đề tài: “Xây dựng mô hình XHTD doanh nghiệp Việt nam kinh tế chuyển đổi” làm luận án tiến sĩ kinh tế ( chuyên ngành Điều khiển học kinh tế) với hy vọng góp phần nhỏ bé ngân hàng, doanh nghiệp nhà đầu tư giải vấn đề đặt hai mặt lý luận thực tiễn Footer Page of 166 Header Page of 166 kinh tế Việt nam hội nhập sâu rộng với kinh tế giới Tổng quan kết nghiên cứu trước Trước đây, tổ chức tài thường sử dụng phương pháp “chuyên gia” hệ thống XHTD doanh nghiệp Trong báo Sommerville Taffer (1995) cho tổ chức tài không sử dụng phương pháp chuyên gia cách thường xuyên, mà hướng tới phương pháp có sở khách quan Đã có nhiều phân tích chuyên sâu phương pháp luận công bố tạp chí JBF, phân tích phân biệt (DA) tiếp phân tích mô hình Logit Trong viết Altman tạp chí JBF tháng năm 1967 phát triển mô hình phân biệt coi sở cho mô hình tiếp cận theo phương pháp Các kết sử dụng làm sở cho việc phát triển mô hình 25 quốc gia Lawrence (1992) sử dụng mô hình Logit dự báo xác suất vỡ nợ người vay mua nhà chấp Smith Lawrence (1995) sử dụng mô hình Logit lựa chọn biến tốt dự báo vỡ nợ quốc gia Họ cho rằng, sử dụng liệu trả nợ khứ quan trọng dự báo vỡ nợ Một lớp mô hình đo lường rủi ro tín dụng (newer models of credit risk measurement), với sở lý thuyết chắn gọi mô hình “rủi ro phá sản” Ở đó, phá sản hiểu cách đơn giản nhất, doanh nghiệp đến phá sản giá trị thị trường tài sản nhỏ giá trị khoản nợ phải trả Những mô hình đưa Wilcox(1973) Scott(1981) Theo nhận xét Scott mô hình rủi ro phá sản trường hợp đặc biệt mô hình định giá quyền chọn(OPM) Black Scholes, Merton (1974) Hull White (1995) Trong số năm trở lại đây, có nhiều phương pháp khác sử dụng mô hình tham biến trình phát triển, bao gồm mô Footer Page of 166 Header Page 10 of 166 hình phân lớp, mạng nơron, logic mờ Mặc dù số kết nghiên cứu công bố cho kết tốt như: Galindo&Tamayo (2000) Caiazza (2004), họ lại cho sử dụng mô hình Logit Probit ước lượng tham số dễ dàng, giải thích được, ước lượng rủi ro thay đổi kích thước mẫu thấp Tóm lại, có nhiều phương pháp hay mô hình đề xuất, áp dụng thu kết tốt thực tiễn Tuy nhiên, mô hình thống kê lại đánh giá cao trình phát triển mô hình XHTD nghiên cứu thực tế xếp hạng Đồng thời Việt nam có công trình đề cập cách toàn diện: hệ thống sở lý luận; phương pháp mô hình XHTD; đánh giá cách đầy đủ XHTD nói chung XHTD doanh nghiệp nói riêng điều kiện kinh tế chuyển đổi nước ta Vì vậy, việc tác giả lựa chọn đề tài cần thiết Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu luận án Trên sở hệ thống hóa lý luận thực tiễn XHTD, luận án vận dụng tiến hành phân tích đánh giá kết nghiên cứu trước thực trạng Việt nam nay, tìm bất cập XHTD nguyên nhân bất cập Luận án xây dựng mô hình XHTD doanh nghiệp Việt nam Từ kiến nghị giải pháp nhằm thúc đẩy việc đổi phương pháp nâng cao nhận thức vai trò XHTD doanh nghiệp Đối tượng phạm vi nghiên cứu Luận án lấy XHTD doanh nghiệp Việt nam dựa tiếp cận mô hình phân tích phân biệt Logit làm đối tượng nghiên cứu Luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu doanh nghiệp niêm yết thị trường chứng khoán Việt nam Luận án đề cập đến kinh Footer Page 10 of 166 Header Page 154 of 166 148 bố thông tin Việt nam theo hướng hội nhập, thiết lập tiêu chuẩn chung phục vụ cho trình XHTD thuận lợi Thứ tư, khái niệm doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản (có nguy phá sản) Việt nam chủ yếu định tính mà thiếu định lượng, nên tạo nhiều khó khăn việc xác định, ứng dụng khái niệm thực tế Vì vậy, thời gian tới cần phải có sửa đổi khái niệm doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản theo hướng lượng hóa tiêu chí Thứ năm, so sánh với phương pháp XHTD truyền thống (phương pháp chuyên gia, cho điểm tín dụng tiêu tài phi tài chính) phương pháp cách tiếp cận mô hình thống kê đơn giản hơn, dễ thực hơn, không cần sử dụng nhiều tiêu tài phi tài chính, kết đảm bảo tính khách quan Vì vậy, thời gian tới tổ chức tài nên thay mô hình chẩn đoán sử dụng mô hình thống kê Thứ sáu, ký hiệu xếp hạng thành phẩm nhìn thấy kết XHTD nên cần phải có thống hoạt động Việc thống có nghĩa việc áp dụng phương pháp XHTD thật giống với tương tự cách phân tích tín dụng triển khai theo bước định quy trình để bảo đảm kỹ lưỡng phân tích Điều có nghĩa cần xác định tiêu chí định mức xếp hạng cụ thể với mức độ khác biệt điều chỉnh chấp nhận có khác biệt đặc thù quốc gia, ngành kinh tế Footer Page 154 of 166 Header Page 155 of 166 149 TÓM TẮT CHƯƠNG Từ bất cập thực trạng XHTD Việt nam học kinh nghiệm rút từ kết nghiên cứu trước đây, chương tác giả tập chung nghiên cứu nội dung chủ yếu sau: Lựa chọn mô hình nghiên cứu thực nghiệm mô hình thống kê (MDA, Logit), sở số liệu năm 2007 doanh nghiệp niêm yết thị trường chứng khoán Việt nam Để thấy tính khả thi phương pháp tiếp cận mô hình thống kê XHTD doanh nghiệp, nghiên cứu thực nghiệm luận án đã: - Đề xuất cách nhận biết doanh nghiệp có nguy phá sản theo tiêu chí định lượng, lựa chọn mẫu cho nghiên cứu, biến phụ thuộc biến độc lập - Sử dụng Phần mềm SPSS Eviews ước lượng hàm phân biệt logistic sở mẫu lựa chọn Đồng thời kết hợp với tiêu chuẩn kiểm định thích hợp để đánh giá phù hợp độ xác hàm phân biệt Logistic - Đề xuất tiêu chuẩn phân nhóm phân bổ cá thể - Đề xuất sáu phương án lựa chọn mô hình XHTD doanh nghiệp kết xếp hạng tương ứng - Đề xuất phương pháp luận việc tiếp cận mô hình thống kê XHTD doanh nghiệp, - Kiến nghị số giải pháp có chế sách nhằm phát huy vai trò đổi phương pháp XHTD Các kết đề xuất dựa luận khoa học phù hợp với điều kiện kinh tế chuyển đổi Việt nam Footer Page 155 of 166 Header Page 156 of 166 150 KẾT LUẬN Sau trình nghiên cứu luận án với đề tài“ Xây dựng mô hình XHTD doanh nghiệp Việt nam kinh tế chuyển đổi”, luận án thu kết sau: Luận án trình bày cách có hệ thống sở lý luận nhằm làm rõ tính tất yếu, vai trò, đặc điểm XHTD Trình bày nội dung bản, so sánh, phân tích rõ ưu điểm hạn chế, phạm vi áp dụng số phương pháp XHTD phổ biến Trên sở tổng kết kết nghiên cứu trước số cá nhân, tâp thể( Altman, Lawrence, Dinh Thị Huyen Thanh Stefanie,…), kinh nghiệm số tổ chức XHTD số quốc gia giới: Moody Mỹ, Fibel Ngân hàng trung ương Pháp, JCIC Đài loan, KPMG, cho thấy phương pháp hay mô hình toàn mà phải xây dựng mô hình riêng phù hợp với đặc điểm quốc gia Đồng thời qua phân tích thực trạng XHTD Việt nam cho thấy hoạt động XHTD đạt thành tựu không nhỏ đóng góp vào phát triển kinh tế Tuy nhiên, thể nhiều bất cập: thiếu sở pháp lý, thị trường chưa nhận thức vài trò XHTD, phương pháp xếp hạng chưa đảm bảo tính khách quan, thừa nhận chủ thể kinh tế Vì vây, việc đổi phương pháp, nâng cao nhận thức, tầm quan trọng XHTD yêu cầu tất yếu Nhằm hạn chế bớt bất cập đó, chương tác giả tiến hành nghiên cứu thực nghiệm “ Xây dựng mô hình XHTD doanh nghiệp Việt nam” phạm vi nghiên cứu luận án sở tiếp cận mô hình thống kê Trong trình nghiên cứu, luận án đề xuất có sở khoa học: Footer Page 156 of 166 Header Page 157 of 166 151 - Dấu hiệu doanh nghiệp có nguy phá sản - Phương pháp lựa chọn biến, mẫu ước lượng - Tiêu chuẩn phân nhóm doanh nghiệp - Hệ thống kí hiệu XHTD ý nghĩa tương ứng - Phương án lựa chọn mô hình XHTD doanh nghiệp - Đưa kết ban đầu XHTD cho doanh nghiệp niêm yết HOSE HASTC - Phương pháp luận việc tiếp cận mô hình thống kê XHTD doanh nghiệp Để phát huy vai trò XHTD chủ thể kinh tế, thực có hiệu việc đổi phương pháp xếp hạng, luận án đề xuất số xuất kiến nghị với cấp, ngành chức giải pháp chế sách nhằm tạo môi trường thuận lợi trình triển khai XHTD doanh nghiệp thực tế Vấn đề XHTD nói chung XHTD doanh nghiệp nói riêng đề tài rộng, phức tạp cần phải có kết hợp nghiên cứu nhiều Bộ ngành, nhiều nhà khoa học lĩnh vực khác Nhưng với nỗ lực nghiên cứu thời gian dài, luận án đạt mục tiêu đề ra, kết nghiên cứu luận án có tính khả thi cao triển khai ứng dụng thực tế Kết thu tài liệu tham khảo cho tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân tiến hành XHTD doanh nghiệp Mặc dù có nhiều cố gắng khắc phục khó khăn nghiên cứu, song kết thu chưa thực đầy đủ hoàn chỉnh Vì vậy, tác giả mong nhận đóng góp ý kiến người quan tâm đến XHTD doanh nghiệp Footer Page 157 of 166 Header Page 158 of 166 152 KIẾN NGHỊ VỀ NHỮNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO Tác giả xin đề xuất số nghiên cứu tiếp theo: Cần có công trình nghiên cứu dấu hiệu doanh nghiệp có nguy phá sản sở định lượng phù hợp với thực tế Việt nam Cần có công trình nghiên cứu sâu xây dựng hệ thống tiêu sử dụng XHTD doanh nghiệp theo ngành kinh tế Tiếp tục nghiên cứu xây dựng mô hình XHTD doanh nghiệp theo phương pháp tiếp cận phù hợp điều kiện thông tin bất đối xứng quan hệ kinh tế Cần có nghiên cứu chuyên sâu mức độ tương quan hệ thống kí hiệu xếp hạng xác xuất phá sản doanh nghiệp phù hợp với điều kiện kinh tế trình chuyển đổi Việt nam Xin chân thành cám ơn Footer Page 158 of 166 Header Page 159 of 166 153 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ Nguyễn Trọng Hòa (2006), Lựa chọn mô hình XHTD doanh nghiệp Việt Nam kinh tế chuyển đổi, Tạp chí Kinh tế phát triển, số đặc san Khoa Toán kinh tế, tháng 10/2006, Đại học Kinh tế Quốc dân, Hà Nội Nguyễn Trọng Hòa (2008), Xếp hạng doanh nghiệp Dệt may Việt Nam mô hình phân tích phân biệt, Tạp chí Nghiên cứu tài kế toán, số 7(60), tháng năm 2008, Bộ Tài - Học viện Tài chính, Hà Nội Nguyễn Quang Dong, Nguyễn Trọng Hòa (2009), Xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp niêm yết thị trường chứng khoán Việt Nam phương pháp phân tích phân biệt, Hội thảo vấn đề Kinh tế, Tài ứng dụng toán học, Hội ứng dụng toán học Việt Nam, Hà Nội Nguyễn Quang Dong, Nguyễn Trọng Hòa (2009), Phương pháp đánh giá rủi ro tín dụng hàm phân biệt, Tạp chí Tài doanh nghiệp, số 6, tháng năm 2009, Cục Tài Doanh nghiệp – Bộ Tài chính, Hà Nội Footer Page 159 of 166 Header Page 160 of 166 154 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt Thy Anh (2004), Tìm hiểu luật phá sản, NXB Lao động, Hà Nội Vũ Đình Ánh (2001), An ninh tài hoạt động tổ chức tín dụng, NXB Tài chính, Hà nội Basell II (2008), Sự thống quốc tế đo lường tiêu chuẩn vốn, NXB VH-TT, Hà nội Lâm Minh Chánh (2007), ”Dùng số Z để ước tính Hệ số Tín Nhiệm", Tạp chí nhịp cầu đầu tư, TPHCM http://www.kiemtoan.com.vn/modules.php?name=News&op=viewst&sid=1290 Ngô Thế Chi, Nguyễn Trọng Cơ (2005), Phân tích tài doanh nghiệp, NXB Tài chính, Hà nội Nguyễn Văn Công (2002), Lập, đọc, kiểm tra phân tích báo cáo tài chính, NXB Tài chính, Hà Nội Lại Tiến Dĩnh (1998), Toán tài chính, NXB Thống kê, Hà Nội Vũ Thiếu, Nguyễn Quang Dong, Nguyễn Khắc Minh (2001), Kinh tế lượng, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội Nguyễn Quang Dong (2000), Bài tập kinh tế lượng, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội 10 Nguyễn Quang Dong (2002), Kinh tế lượng chương trình nâng cao, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội 11 Phan Thị Thu Hà (2007), Ngân hàng thương mại, NXB Đại học kinh tế quốc dân, Hà Nội 12 Bạch Đức Hiển, Nguyễn Công Nghiệp (2000), Thị trường chứng khoán, NXB Tài chính, Hà Nội 13 Vương Quân Hoàng, Ngô Phương Chí (2000), Nguyên lý tài toán thị trường chứng khoán, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội 14 Lưu Thị Hương (1998), Tài doanh nghiệp, NXB Giáo dục, Footer Page 160 of 166 Header Page 161 of 166 155 Hà Nội 15 Nguyễn Thế Khải (2003), Phân tích hoạt động kinh tế doanh nghiệp, NXB Tài chính, Hà Nội 16 Tạ Quang Khánh&Nguyễn Hữu Đương (2002), Đề tài nghiên cứu khoa học Giải pháp hoàn thiện bước việc phân tích, xếp loại doanh nghiệp trung tâm thông tin tín dụng, VNH 98.07 17 Nguyễn Minh Kiều (2007), Tài doanh nghiệp, NXB Thống kê, TP.HCM 18 Nguyễn Minh Kiều (2007), Tín dụng thẩm định tín dụng ngân hàng, NXB Tài chính, TP.HCM 19 Hoàng Kim (1998), Tiền tệ ngân hàng, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 20 Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2007), Xếp hạng tín dụng doanh nghiệp niêm yết thị trường chứng khoán Việt Nam, NXB Lao động, Hà Nội 21 Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2008), Xếp hạng tín dụng doanh nghiệp niêm yết thị trường chứng khoán Việt Nam, NXB Lao động, Hà Nội 22 Lý Vinh Quang (1998), Chứng khoán phân tích đầu tư chứng khoán, NXB Thống kê, Hà nội 23 Nguyễn Hải Sản (1999), Đánh giá doanh nghiệp, NXB Tài chính, TP.HCM 24 Nguyễn Hải Sản (1996), Quản trị tài doanh nghiệp, NXB Thống kê, TP.HCM 25 Mai Siêu, Đào Minh Phúc, Nguyễn Quang Tuấn (2002), Cẩm nang quản lý tín dụng ngân hàng, NXB Thống kê, Hà Nội 26 Ngô Văn Thứ (2005), Thống kê thực hành, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội 27 Nguyễn Văn Tiến (2002), Đánh giá phòng ngừa rủi ro Footer Page 161 of 166 Header Page 162 of 166 156 kinh doanh ngân hàng, NXB Thống kê, Hà Nội 28 Đỗ Hoàng Toàn, Phan Kim Chiến (2008), Quản lý rủi ro doanh nghiệp, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội 29 Đỗ Hoàng Toàn, Phan Kim Chiến (1998), Các phương pháp lượng quản lý kinh tế, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội 30 Trung tâm báo chí hợp tác truyền thông, "Thực tế định mức tín nhiệm doanh nghiệp Việt Nam", Việt báo, Việt nam http://vietbao.vn/Kinh-te/Thuc-te-dinh-muc-tin-nhiem-doanh-nghiep-oViet-Nam/55157039/88/ 31 Đoàn Văn Trường (2005), Các phương pháp xác định giá trị tài sản vô hình, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội 32 Hoàng Đình Tuấn (2003), Lý thuyết mô hình toán kinh tế, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội 33 Lê Văn Tư (2005), Quản trị ngân hàng thương mại, NXB Tài chính, TP.HCM 34 Tô Cẩm Tú, Nguyễn Huy Hoàng (2003), Phân tích số liệu nhiều chiều, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội 35 Nguyễn Cao Văn, Trần Thái Ninh (1999), Lý thuyết xác suất thống kê toán, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội Tiếng Anh 36 Edward I Altman, Max L Heine(2007), Corporate Financial Distress Diagnosis in China Salomon Center, New York University http://pages.stern.nyu.edu/~ealtman/WP-China.pdf 37 Edward I Altman and Anthony Saunders(1996), Credit Risk Measurement: Developments over the Last 20 Years, New York University http://weber.ucsd.edu/~aronatas/project/academic/science.pdf 38 Jonathan Berk, Peter Demarzo (2005), Corporate finance, Addison wesley, New York Footer Page 162 of 166 Header Page 163 of 166 157 39 Michel Crouhy, Dan Galai, Robert Mark, Risk Management, McGraw-Hill, New York 40 Terence C Mills (1996), The econometrics of Financial time series, Cambridge university, Melbourne 41 Tsung-kang Chen, Hsien-hsing Liao (2005), A Multi-period Corporate Credit Model-An Intrinsic Valuation Approach, National Taiwan University http://www.defaultrisk.com/_pdf6j4/A_Multi-period_Corporate_Crdt_MdlAn-Intnsc_Vltn_Apprch.pdf 42 Dinh Thi Huyen Thanh Stefanie Kleimeier( 2006), Credit Scoring for Vietnam’s Retail Banking Market, Maastricht University, Netherlands http://edocs.ub.unimaas.nl/loader/file.asp?id=1157 43 Thomas E.Copeland and J Fred Weston (1992), Financial theory and corporate policy, Addison- Wesley publishing company, Los Angeles 44 Stanley G Eakins (2002), Finance investment, instiutions, and management, Addison wesley, New York 45 William H Greene (1993), Econometric analysis, Macmillan Publishing Company, New York http://edocs.ub.unimaas.nl/loader/file.asp?id=1157 46 Albert N Shiryaev (1999), Essentials of stockchastic finance, World Scientific, Vol 3, New York 47 Maria Vassalou and Yuhang Xing (2003), Default Risk in Equity Returns, Columbia University http://finance.bi.no/seminar/Vassalou.pdf 48 John Y Campbell, Andrew W Lo, A Craig mackinlay (1997), The econometrics of Financial Markets, Princeton University press, New Jersey Footer Page 163 of 166 Header Page 164 of 166 157 Phụ lục - Hệ số tương quan biến độc lập D1 D2 D3 D4 D5 W1 W2 W3 W4 H2 H3 H4 H6 H8 H9 H10 H11 L1 L2 L3 L4 L5 L6 L7 L8 L9 V1 V2 T4 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 D1 1.0 -0.1 -0.8 0.1 0.6 0.2 -0.1 -0.1 -0.2 0.2 0.2 0.3 0.3 0.0 0.0 0.0 0.1 0.0 0.0 -0.3 -0.2 0.0 -0.2 -0.3 -0.3 0.2 -0.1 0.0 0.8 -0.2 -0.3 -0.1 0.0 0.0 -0.5 -0.5 D2 D3 D4 D5 W1 W2 W3 1.0 0.1 0.8 0.1 -0.3 0.1 0.1 0.3 -0.1 0.2 -0.1 0.3 -0.1 -0.1 0.1 0.1 0.0 0.0 0.1 -0.1 0.0 0.4 0.1 0.1 0.0 0.2 0.0 -0.2 0.0 0.3 0.2 0.3 0.3 0.1 0.1 1.0 -0.1 -0.3 -0.2 0.1 0.1 0.2 -0.2 -0.2 -0.4 -0.4 0.0 0.0 0.0 -0.2 0.0 0.0 0.4 0.2 0.0 0.3 0.3 0.4 -0.2 0.0 0.0 -0.8 0.2 0.3 0.1 0.0 0.0 0.6 0.6 1.0 0.1 -0.1 0.1 0.0 0.1 0.0 0.2 0.0 0.3 -0.1 -0.1 0.0 0.1 0.0 0.0 0.0 -0.1 0.0 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 0.1 0.1 0.2 0.0 0.0 1.0 -0.2 0.0 0.1 0.0 0.0 0.1 0.0 0.5 0.0 -0.2 0.2 0.0 0.0 0.0 -0.2 -0.1 0.0 0.1 -0.1 -0.2 0.1 0.1 0.0 0.0 -0.1 0.0 0.0 0.0 0.1 -0.1 -0.1 1.0 -0.5 1.0 -0.5 0.1 1.0 -0.3 0.0 -0.2 1.0 0.1 -0.1 0.1 -0.1 1.0 -0.2 0.0 0.3 0.0 0.2 1.0 0.3 -0.1 -0.1 -0.2 0.2 0.5 1.0 -0.4 0.1 0.3 0.1 0.2 0.5 0.2 1.0 0.3 0.0 -0.3 -0.1 -0.3 -0.5 -0.2 -0.3 1.0 0.4 0.0 -0.4 -0.1 -0.3 -0.4 -0.1 -0.4 0.8 1.0 -0.1 0.0 0.1 0.0 -0.1 0.1 -0.1 0.2 0.1 0.0 -0.1 0.0 0.2 0.0 0.1 0.6 0.0 0.3 -0.3 -0.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.0 0.0 0.0 -0.1 0.0 0.0 0.0 0.1 0.0 0.2 0.0 0.0 0.0 -0.1 -0.1 -0.3 0.1 0.0 0.3 -0.2 -0.2 -0.4 -0.3 0.1 0.1 0.0 0.0 0.0 0.1 -0.1 -0.2 -0.3 -0.2 0.1 0.1 -0.1 0.0 0.0 0.1 0.0 -0.1 0.1 0.0 0.0 0.0 -0.7 0.1 0.3 0.5 0.0 0.3 -0.3 0.5 -0.3 -0.4 -0.1 0.0 0.0 0.1 -0.2 -0.1 -0.2 -0.1 0.0 0.0 -0.3 0.1 0.0 0.3 -0.2 -0.2 -0.4 -0.3 0.1 0.1 -0.2 0.0 0.0 0.2 -0.1 -0.1 -0.2 0.0 0.1 0.1 -0.2 0.0 0.0 0.3 -0.1 0.1 -0.1 0.2 -0.1 -0.2 0.1 0.0 -0.2 0.1 -0.1 -0.1 -0.1 -0.1 0.2 0.2 0.4 -0.1 -0.1 -0.2 0.3 0.1 0.4 0.1 0.0 0.2 0.0 0.1 0.1 0.0 -0.2 -0.2 -0.2 -0.1 -0.1 0.1 -0.3 0.0 0.2 0.2 0.1 0.4 -0.1 0.4 -0.3 -0.2 -0.3 0.1 0.3 0.1 -0.1 0.2 -0.1 0.5 -0.3 -0.3 -0.3 0.0 0.3 0.2 0.3 0.6 0.1 0.7 -0.5 -0.4 -0.4 0.1 0.3 0.2 0.0 0.6 0.1 0.6 -0.4 -0.4 -0.1 0.0 0.1 0.1 -0.1 -0.1 -0.2 -0.1 -0.1 -0.1 -0.2 0.0 0.1 0.1 -0.2 0.0 -0.2 -0.1 -0.1 -0.1 Footer Page 164 of 166 W4 H2 H3 H4 H6 H8 H9 H10 H11 L1 1.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 -0.2 0.0 0.3 0.2 0.2 0.2 0.1 0.1 1.0 0.0 0.0 -0.2 -0.1 -0.5 0.2 -0.1 -0.2 -0.1 0.0 -0.1 0.2 -0.1 0.2 0.1 0.4 0.4 -0.1 0.0 L2 L3 L4 L5 L6 L7 L8 L9 V1 V2 T4 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 1.0 1.0 1.0 0.0 0.0 1.0 0.0 0.0 0.3 1.0 0.0 0.0 0.2 0.0 1.0 0.0 0.0 0.4 0.0 0.0 1.0 0.0 0.0 0.4 0.1 0.0 0.2 1.0 0.0 0.0 1.0 0.3 0.1 0.4 0.4 1.0 0.0 0.0 0.7 0.2 0.0 0.2 0.2 0.7 1.0 0.0 0.0 0.0 0.1 0.0 0.3 0.0 0.0 0.0 1.0 0.0 0.0 0.1 0.0 -0.1 -0.1 0.0 0.1 0.1 0.7 1.0 0.0 0.0 -0.3 -0.2 0.0 -0.4 -0.2 -0.3 0.2 -0.2 0.0 1.0 0.0 -0.1 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.1 0.0 0.0 -0.1 1.0 0.0 0.0 0.1 -0.1 0.0 0.7 0.1 0.1 -0.1 0.2 -0.1 -0.3 0.1 1.0 0.0 0.0 0.0 -0.1 0.0 0.5 0.0 0.0 0.0 0.2 -0.1 -0.2 0.6 0.6 1.0 0.0 0.1 -0.1 -0.2 0.0 0.7 0.0 -0.1 -0.1 0.2 -0.1 0.0 0.0 0.8 0.7 1.0 0.0 0.0 0.0 -0.1 0.0 0.7 0.0 0.0 -0.1 0.3 -0.1 -0.1 0.1 0.8 0.8 1.0 0.0 0.0 0.2 0.1 0.0 0.2 0.2 0.2 -0.1 0.0 -0.1 -0.6 0.4 0.4 0.3 0.2 0.0 0.0 0.2 0.0 0.0 0.3 0.2 0.2 -0.1 0.0 -0.1 -0.6 0.4 0.5 0.4 0.2 1.0 0.2 0.3 1.0 1.0 1.0 Header Page 165 of 166 158 Phụ Lục Kết hồi quy mô hình Logit từ mẫu nghiên cứu Mẫu 1: Dependent Variable: Y1 Method: ML - Binary Logit Date: 05/03/09 Time: 16:01 Sample: 268 Included observations: 268 Convergence achieved after iterations Covariance matrix computed using second derivatives Variable Coefficient Std Error z-Statistic D3 -14.38389 2.102174 -6.842388 H2 -0.870264 0.799487 -1.088527 L9 -10.50946 2.416923 -4.348282 T6 4.256695 2.025108 2.101959 W3 -9.415200 5.810954 -1.620250 C 6.655325 1.160058 5.737063 Mean dependent var 0.223881 S.D dependent var S.E of regression 0.300609 Akaike info criterion Sum squared resid 23.67585 Schwarz criterion Log likelihood -79.18925 Hannan-Quinn criter Restr log likelihood -142.5159 Avg log likelihood LR statistic (5 df) 126.6533 McFadden R-squared Probability(LR stat) 0.000000 Obs with Dep=0 208 Total obs Obs with Dep=1 60 Prob 0.0000 0.2764 0.0000 0.0356 0.1052 0.0000 0.417623 0.635741 0.716136 0.668031 -0.295482 0.444348 268 Mẫu 2: Dependent Variable: Y2 Method: ML - Binary Logit Date: 05/03/09 Time: 16:15 Sample: 268 Included observations: 268 Convergence achieved after iterations Covariance matrix computed using second derivatives Variable Coefficient Std Error z-Statistic D3 -13.13330 1.728861 -7.596505 H2 -1.492659 0.709649 -2.103378 T6 0.042208 1.863194 0.022654 L9 -8.477433 2.082905 -4.070004 W1 -2.851907 1.365698 -2.088241 C 9.128859 1.709281 5.340761 Mean dependent var 0.317164 S.D dependent var S.E of regression 0.340594 Akaike info criterion Sum squared resid 30.39310 Schwarz criterion Log likelihood -96.75382 Hannan-Quinn criter Restr log likelihood -167.4232 Avg log likelihood LR statistic (5 df) 141.3387 McFadden R-squared Probability(LR stat) 0.000000 Obs with Dep=0 183 Total obs Obs with Dep=1 85 Footer Page 165 of 166 Prob 0.0000 0.0354 0.9819 0.0000 0.0368 0.0000 0.466243 0.766820 0.847215 0.799110 -0.361022 0.422100 268 Header Page 166 of 166 159 Mẫu 3: Dependent Variable: Y3 Method: ML - Binary Logit Date: 05/03/09 Time: 16:26 Sample: 268 Included observations: 268 Convergence achieved after iterations Covariance matrix computed using second derivatives Variable Coefficient Std Error z-Statistic D3 -0.125756 1.899119 -0.066218 L9 -1.584453 1.990424 -0.796038 S4 -0.000258 0.001025 -0.251682 T11 -5.383257 0.961790 -5.597124 C 0.301668 0.889544 0.339126 Mean dependent var 0.167910 S.D dependent var S.E of regression 0.241536 Akaike info criterion Sum squared resid 15.34334 Schwarz criterion Log likelihood -65.52253 Hannan-Quinn criter Restr log likelihood -121.2854 Avg log likelihood LR statistic (4 df) 111.5257 McFadden R-squared Probability(LR stat) 0.000000 Obs with Dep=0 223 Total obs Obs with Dep=1 45 Prob 0.9472 0.4260 0.8013 0.0000 0.7345 0.374486 0.526288 0.593284 0.553196 -0.244487 0.459766 268 Mẫu 4: Dependent Variable: Y4 Method: ML - Binary Logit Date: 05/03/09 Time: 16:31 Sample: 268 Included observations: 268 Convergence achieved after iterations Covariance matrix computed using second derivatives Variable Coefficient Std Error z-Statistic D3 -11.16904 1.554141 -7.186632 C 5.122197 1.435121 3.569173 L9 -8.073130 2.033511 -3.970045 T6 1.375133 1.869608 0.735519 W1 -0.090348 1.294881 -0.069773 Mean dependent var 0.264925 S.D dependent var S.E of regression 0.343087 Akaike info criterion Sum squared resid 30.95738 Schwarz criterion Log likelihood -97.14352 Hannan-Quinn criter Restr log likelihood -154.9431 Avg log likelihood LR statistic (4 df) 115.5992 McFadden R-squared Probability(LR stat) 0.000000 Obs with Dep=0 197 Total obs Obs with Dep=1 71 Footer Page 166 of 166 Prob 0.0000 0.0004 0.0001 0.4620 0.9444 0.442119 0.762265 0.829261 0.789174 -0.362476 0.373038 268 Header Page 167 of 166 160 Mẫu 5: Dependent Variable: Y5 Method: ML - Binary Logit Date: 05/03/09 Time: 16:35 Sample: 268 Included observations: 268 Convergence achieved after iterations Covariance matrix computed using second derivatives Variable Coefficient Std Error z-Statistic T7 -4.394363 1.075487 -4.085929 T6 3.247779 2.144542 1.514439 L9 -12.46452 2.757262 -4.520615 L6 5.852030 3.568166 1.640067 H2 -0.391476 0.910873 -0.429781 D3 -14.03891 2.141797 -6.554734 C 7.398515 1.192222 6.205650 Mean dependent var 0.294776 S.D dependent var S.E of regression 0.292670 Akaike info criterion Sum squared resid 22.35613 Schwarz criterion Log likelihood -77.19564 Hannan-Quinn criter Restr log likelihood -162.5079 Avg log likelihood LR statistic (6 df) 170.6246 McFadden R-squared Probability(LR stat) 0.000000 Obs with Dep=0 189 Total obs Obs with Dep=1 79 Footer Page 167 of 166 Prob 0.0000 0.1299 0.0000 0.1010 0.6674 0.0000 0.0000 0.456795 0.628326 0.722120 0.665998 -0.288043 0.524973 268 Header Page 168 of 166 161 Phụ lục Kiểm định tương quan phương án xếp hạng Theo thứ bậc xếp hạng PA1 PA1 Pearson Correlation Sig (2-tailed) Pearson Correlation Sig (2-tailed) Pearson Correlation Sig (2-tailed) Pearson Correlation Sig (2-tailed) Pearson Correlation Sig (2-tailed) 881(**) 822(**) 905(**) 899(**) 000 000 000 268 268 268 268 881(**) 886(**) 957(**) 926(**) 000 000 000 000 268 268 268 268 268 822(**) 886(**) 901(**) 862(**) 000 000 000 000 268 268 268 268 268 905(**) 957(**) 901(**) 909(**) 000 000 000 000 268 268 268 268 268 899(**) 926(**) 862(**) 909(**) 000 000 000 000 268 268 268 268 N PA5 PA5 000 N PA4 PA4 N PA3 PA3 268 N PA2 PA2 N 268 ** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed) Theo xác suất nguy phá sản P1 P1 Pearson Correlation Sig (2-tailed) N P2 Pearson Correlation Sig (2-tailed) N P3 Pearson Correlation Sig (2-tailed) N P4 Pearson Correlation Sig (2-tailed) N P5 Pearson Correlation Sig (2-tailed) N P2 P4 P5 913(**) 479(**) 968(**) 872(**) 000 000 000 000 268 268 268 268 268 913(**) 612(**) 955(**) 917(**) 000 000 000 000 268 268 268 268 268 479(**) 612(**) 521(**) 777(**) 000 000 000 000 268 268 268 268 268 968(**) 955(**) 521(**) 886(**) 000 000 000 000 268 268 268 268 268 872(**) 917(**) 777(**) 886(**) 000 000 000 000 268 268 268 268 268 ** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed) Footer Page 168 of 166 P3 .. . 1.2 Mục đích xếp hạng tín dụng 1.3 Đặc điểm đối tượng xếp hạng tín dụng 12 1.4 Các nhân tố cần xem xét xếp hạng tín dụng doanh nghiệp 14 1.5 Các phương pháp xếp hạng tín dụng. .. hạng tín dụng số nước 66 2.3 Thực trạng xếp hạng tín dụng Việt nam 80 Chương XÂY DỰNG MÔ HÌNH XẾP HẠNG TÍN DỤNG CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM 98 3.1 Lựa chọn mô hình .. . 1: TỔNG QUAN VỀ XẾP HẠNG TÍN DỤNG CHƯƠNG 2: KINH NGHIỆM TRÊN THẾ GIỚI VÀ THỰC TIỄN XẾP HẠNG TÍN DỤNG Ở VIỆT NAM CHƯƠNG 3: XÂY DỰNG MÔ HÌNH XẾP HẠNG TÍN DỤNG CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM Footer Page