Header Page of 166 BTNMT VKTTVMT BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG VIỆN KHOA HỌC KHÍ TƯỢNG THỦY VĂN VÀ MÔI TRƯỜNG 23/62 Nguyễn Chí Thanh, Đống Đa, Hà Nội -******** BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP BỘ ĐỀ TÀI: XÂY DỰNG CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN ĐÁNH GIÁ DÒNG CHẢY MÔI TRƯỜNG, ỨNG DỤNG CHO HẠ LƯU SÔNG CẦU Chủ nhiệm Đề tài: TS Phan Thị Anh Đào 7430 24/6/2009 HÀ NỘI, 5-2009 Footer Page of 166 Header Page of 166 BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG VIỆN KHOA HỌC KHÍ TƯỢNG THỦY VĂN VÀ MÔI TRƯỜNG 23/62 Nguyễn Chí Thanh, Đống Đa, Hà Nội -******** BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP BỘ ĐỀ TÀI: XÂY DỰNG CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN ĐÁNH GIÁ DÒNG CHẢY MÔI TRƯỜNG, ỨNG DỤNG CHO HẠ LƯU SÔNG CẦU Chỉ số đăng ký: Chỉ số phân loại: Chỉ số lưu trữ: Cộng tác viên chính: (Ghi rõ học hàm, học vị) • TS Trần Hồng Thái, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn Môi trường • TS Trần Thị Thanh Bình, Đại học Sư phạm Hà Nội • CN Phan Văn Mạch, Viện Sinh thái Tài nguyên Sinh vật • ThS Trần Thị Diệu Hằng, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn Môi trường • CN Đỗ Thị Thanh Bình, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn Môi trường • CN Nguyễn Thị Thanh Hoài, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn Môi trường Hà Nội, ngày…tháng năm 2009 CHỦ NHIỆM ĐỀ TÀI (Ký ghi rõ họ tên) Hà Nội, ngày…tháng năm 2009 CƠ QUAN CHỦ TRÌ ĐỀ TÀI (Thủ trưởng đơn vị chủ trì ký tên, đóng dấu) Hà Nội, ngày…tháng năm 2009 HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ CHÍNH THỨC CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG (Ký ghi rõ họ tên, học hàm, học vị) Hà Nội, ngày…tháng năm 2009 CƠ QUAN QUẢN LÝ ĐỀ TÀI TL BỘ TRƯỞNG VỤ TRƯỞNG VỤ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ HÀ NỘI, 11-2008 Footer Page of 166 Header Page of 166 MỤC LỤC MỤC LỤC .1 DANH MỤC CÁC HÌNH MỞ ĐẦU .8 CHƯƠNG 1: ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, TÀI NGUYÊN NƯỚC VÀ KINH TẾ XÃ HỘI LƯU VỰC SÔNG CẦU 11 1.1 Điều kiện tự nhiên 11 1.1.1 Vị trí địa lý 11 1.1.2 Địa chất, địa hình 11 1.1.3 Đất 13 1.1.4 Khí hậu 14 1.1.5 Đặc điểm sinh thái, tài nguyên sinh vật .18 1.2 Đặc điểm thủy văn – tài nguyên nước 19 1.2.1 Mạng lưới sông suối .19 1.2.2 Mạng lưới trạm thủy văn 20 1.2.3 Tài nguyên nước mưa 23 1.2.4 Tài nguyên nước mặt 25 1.2.5 Tài nguyên nước ngầm 28 1.2.6 Chất lượng nước sông 29 1.3 Đặc điểm kinh tế, xã hội 30 1.3.1 Cơ sở hạ tầng .30 1.3.2 Dân số 30 1.3.3 Hoạt động kinh tế 31 1.3.4 Giáo dục, y tế vấn đề xã hội khác .34 1.4 Định hướng phát triển kinh tế xã hội đến năm 2010 34 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ NGHIÊN CỨU DÒNG CHẢY MÔI TRƯỜNG VÀ LỰA CHỌN PHƯƠNG PHÁP 38 2.1 Tổng quan nghiên cứu dòng chảy môi trường giới 38 2.1.1 Nhóm phương pháp thuỷ văn 42 2.1.2 Nhóm phương pháp thuỷ lực .44 2.1.3 Nhóm phương pháp mô môi trường sống 45 2.1.4 Nhóm phương pháp tiếp cận tổng thể 46 Footer Page of 166 Header Page of 166 2.2 Tổng quan nghiên cứu dòng chảy môi trường Việt Nam 50 2.2.1 Biến đổi dòng chảy tác động 50 2.2.2 Những nghiên cứu dòng chảy môi trường Việt Nam 51 2.3 Lựa chọn phương pháp 55 2.3.1 Cơ sở lựa chọn phát triển phương pháp 55 2.3.2 Các phương pháp lựa chọn bước tiến hành 58 CHƯƠNG ỨNG DỤNG CÁC MÔ HÌNH TÍNH TOÁN CÂN BẰNG NƯỚC, MÔ HÌNH THỦY LỰC VÀ CHẤT LƯỢNG NƯỚC 66 3.1 Mô hình tính toán cân nước Mike Basin 66 3.1.1 Số liệu nguồn nước đến .68 3.1.2 Phân vùng sử dụng nước 70 3.1.3 Tính toán nhu cầu sử dụng nước .76 3.1.4 Sơ đồ tính toán cân nước hệ thống 79 a) Điều kiện tính toán cân nước hệ thống 81 b) Hiệu chỉnh kiểm định mô hình cân nước 82 3.2 Mô hình tính toán thủy lực (MIKE 11) 83 3.2.1 Hiện trạng số liệu 84 3.2.2 Ứng dụng mô hình MiKE 11 tính toán thủy lực 86 3.3 Mô hình tính toán chất lượng nước (MIKE 11) 92 3.3.1 Hiện trạng số liệu 92 3.3.2 Ứng dụng mô hình MIKE 11 tính toán chất lượng nước 96 CHƯƠNG ĐÁNH GIÁ DÒNG CHẢY MÔI TRƯỜNG CHO MỘT SỐ TUYẾN NGHIÊN CỨU 103 4.1 Đặc điểm tuyến nghiên cứu 103 4.1.1 Vị trí 103 4.1.2 Đặc điểm sinh thái 105 4.2 Một số đặc trưng thủy văn tuyến nghiên cứu 116 4.2.1 Lưu lượng trung bình ngày tương ứng với mức bảo đảm sông Cầu Thác Huống (tuyến 1) 117 4.2.2 Tính lưu lượng trung bình ngày tương ứng với mức bảo đảm sông Công cửa sông (tuyến 2) 118 4.2.3 Xác định lưu lượng trung bình tương ứng với mức bảo đảm sông Cà Lồ cửa sông (tuyến 4) 119 Footer Page of 166 Header Page of 166 4.2.4 Xác định lưu lượng trung bình năm tuyến tuyến .120 4.3 Đánh giá dòng chảy môi trường theo phương pháp Tennant 122 4.4 Đánh giá dòng chảy môi trường theo phương pháp Chu vi ướt .124 4.5 Đánh giá dòng chảy môi trường theo phương pháp DRIFT .126 4.5.1 Kịch đánh giá dòng chảy môi trường theo phương pháp DRIFT127 4.5.2 Đánh giá khả đáp ứng nhu cầu sử dụng nước 128 4.5.3 Đánh giá chất lượng nước 132 4.5.4 Đánh giá tác động phương diện sinh thái 133 4.5.5 Đánh giá chung cho kịch .137 4.6 Một số nhận xét khả ứng dụng phương pháp đánh giá dòng chảy môi trường sử dụng đề tài 141 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 144 TÀI LIỆU THAM KHẢO .147 Footer Page of 166 Header Page of 166 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Sơ đồ lưu vực sông Cầu 12 Hình 1.2: Sơ đồ mạng lưới sông, mạng lưới khí tượng thủy văn lưu vực sông Cầu 14 Hình 1.3: Bản đồ đường đẳng trị mưa năm (mm) lưu vực sông Cầu 24 Hình 1.4: Đường tích luỹ hiệu số lưu lượng dòng chảy năm trạm Thác Bưởi sông Cầu (1960-2005) 27 Hình 1: Sơ đồ thay đổi dòng chảy tác động …………………………………….33 Hình 2: “Khối” chế độ dòng chảy thay đổi tạo phương pháp BBM 47 Hình 2.3 Mặt cắt giả thuyết đường biểu diễn quan hệ chu vi ướt lưu lượng dòng chảy 60 Hình 2.4 Các hợp phần thực đánh giá dòng chảy môi trường theo phương pháp DRIFT (sửa đổi) sử dụng đề tài 64 Hình 3.1 Sơ đồ minh họa cấu trúc mô hình mạng sông MIKE BASIN 67 Hình 3.2 Bản đồ phân vùng thủy lợi lưu vực sông Cầu Hình 3.3 (a) Sơ đồ tính toán cân nước hệ thống cho lưu vực sông Cầu 80 Hình 3.3 (b) Lưới tính toán cân nước hệ thống cho lưu vực sông Cầu 81 Hình 3.4 Kết kiểm định mô hình cân nước trạm Gia Bẩy 83 Hình 3.5 Sơ đồ mô thủy lực sông thuộc hệ thống sông lưu vực sông Cầu Thương 85 Hình 3.6 Sơ đồ mạng tính toán thủy lực hệ thống sông Cầu 87 Hình 3.7 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh mô hình diễn toán MIKE 11 với số liệu mực nước thực đo Đáp Cầu từ 01/01/2003 đến tháng 31/12/2003 88 Hình 3.8 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh mô hình diễn toán MIKE 11 với số liệu mực nước thực đo Phủ Lạng Thương từ 01/01/2003 đến tháng 31/12/2003 89 Hình 3.9 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh mô hình diễn toán MIKE 11 với số liệu mực nước thực đo Lục Nam từ 01/01/2003 đến tháng 31/12/2003 89 Hình 3.10 So sánh kết tính toán kiểm định mô hình diễn toán MIKE 11 với số liệu mực nước thực đo Đáp Cầu từ 01/01/2005 đến tháng 31/12/2005 90 Hình 3.11 So sánh kết tính toán kiểm định mô hình diễn toán MIKE 11 với số liệu mực nước thực đo Phủ Lạng Thương từ 01/01/2005 đến tháng 31/12/2005 91 Hình 3.12 So sánh kết tính toán kiểm định mô hình diễn toán MIKE 11 với số liệu mực nước thực đo Lục Nam từ 01/01/2005 đến tháng 31/12/2005 91 Hình 3.13 Sơ đồ mô chất lượng nước sông thuộc hệ thống sông lưu vực sông Cầu 92 Hình 3.14 Sơ đồ phân bố nguồn thải 94 Hình 3.15 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh nồng độ DO với số liệu thực đo, dọc Footer Page of 166 Header Page of 166 theo sông Cầu, tháng 11/2005 97 Hình 3.16 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh nồng độ DO với số liệu thực đo, dọc theo sông Cầu, tháng 12/2005 97 Hình 3.17 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh nồng độ BOD với số liệu thực đo, dọc sông Cầu, tháng 11/2005 98 Hình 3.18 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh nồng độ BOD với số liệu thực đo, dọc sông Cầu, tháng 12/2005 98 Hình 3.19 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh tổng Nitơ với số liệu thực đo, dọc sông Cầu, tháng 11/2005 98 Hình 3.20 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh tổng Nitơ với số liệu thực đo, dọc sông Cầu, tháng 12/2005 99 Hình 3.21 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh tổng Photpho với số liệu thực đo, dọc sông Cầu, tháng 11/2005 99 Hình 3.22 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh tổng Photpho với số liệu thực đo, dọc sông Cầu, tháng 12/2005 99 Hình 3.23 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh lượng Coliform với số liệu thực đo, dọc sông Cầu, tháng 11/2005 100 Hình 3.24 So sánh kết tính toán hiệu chỉnh lượng Coliform với số liệu thực đo, dọc sông Cầu, tháng 12/2005 100 Hình 3.25 So sánh kết tính toán kiểm định nồng độ DO với số liệu thực đo, dọc theo sông Cầu, tháng 02/2006 101 Hình 3.26 So sánh kết tính toán kiểm định nồng độ BOD với số liệu thực đo, dọc sông Cầu, tháng 02/2006 101 Hình 3.27 So sánh kết tính toán kiểm định định lượng Coliform với số liệu thực đo, dọc sông Cầu, tháng 02/2006 102 Hình 4.1 Sơ đồ vị trí tuyến nghiên cứu 1047 Hình 4.2 Số loài nhóm thực vật tuyến nghiên cứu 103 Hình 4.3 Mật độ thực vật các tuyến nghiên cứu 103 Hình 4.4 Số loài nhóm động vật tuyến nghiên cứu 103 Hình 4.5 Mật độ động vật tuyến nghiên cứu 104 Hình 4.6 Số loài nhóm động vật đáy tuyến nghiên cứu 104 Hình 4.7 Mật độ nhóm động vật đáy tại tuyến nghiên cứu 104 Hình 4.8 Bản đồ đường mô đun dòng chảy năm (l/s.km2) lưu vực sông Cầu…… 114 Hình 4.9 Quan hệ lưu lượng – chu vi ướt (tính cho năm) 117 Hình 4.10 Quan hệ lưu lượng – chu vi ướt vào mùa cạn 118 Footer Page of 166 Header Page of 166 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Phân bố diện tích theo loại đất lưu vực sông 14 Bảng 1.2: Nhiệt độ không khí trung bình tháng, tối cao tối thấp trung bình thời kỳ quan trắc 1960-2001 15 Bảng 1.3: Độ ẩm tương đối không khí trung bình nhiều năm số vùng (thời kỳ 1960 – 2001) 16 Bảng 1.4: Tốc độ gió trung bình tháng năm lưu vực sông Cầu (thời kỳ 1960 – 2001) 16 Bảng 1.5: Lượng mưa (mm) tháng trung bình nhiều năm số trạm lưu vực (thời kỳ 1960 – 2001) 17 Bảng 1.6: Tổng lượng bốc trung bình tháng năm (ống Piche) (thời kỳ 1960 – 2001)17 Bảng 1.7: Đặc trưng hình thái nhánh sông lưu vực sông Cầu .20 Bảng 1.8: Trạm đo lưu lượng sông lưu vực 21 Bảng 1.9 Đặc trưng dòng chảy năm số trạm quan trắc lưu vực sông Cầu 25 Bảng 1.10 Lưu lượng lũ lớn tương ứng với tần suất lưu vực sông Cầu .26 Bảng 1.11 Đặc trưng dòng chảy mùa cạn số trạm thủy văn lưu vực sông Cầu 27 Bảng 1.12 Tóm tắt đặc điểm kinh tế xã hội LVS Cầu (năm 2005) 30 Bảng 1.13 Cơ cấu kinh tế tỉnh lưu vực sông Cầu năm 2005 31 Bảng 1.14 Một số nhà máy, khu công nghiệp lưu vực sông Cầu .33 Bảng 1.15: Ước tính GDP số tỉnh thuộc lưu vực sông Cầu vào năm 2010 37 Bảng 2.1: Ví dụ giá trị sông ngòi dòng chảy môi trường 38 Bảng 2.2: Dòng chảy tầm quan trọng chúng hệ sinh thái 48 Bảng 2.3 Đặc điểm số phương pháp đánh giá DCMT 58 Bảng 2.4 Loại dòng chảy tỷ lệ (%) dòng chảy trung bình năm (AAF) 59 Bảng 2.5 Các môđun khung đánh giá theo phương pháp DRIFT .62 Bảng 3.1: Bảng kết tính toán dòng chảy năm thiết kế ứng với tần suất 69 Bảng 3.2 : Phân phối dòng chảy năm với tần suất thiết kế trạm Thác Bưởi 69 Bảng 3.3: Phân phối dòng chảy năm với tần suất thiết kế trạm Tân Cương 70 Bảng 3.4: Phân phối dòng chảy năm với tần suất thiết kế trạm Phú Cường 70 Bảng 3.5: Tiêu chuẩn cấp nước cho nuôi trồng thủy sản nước 77 Bảng 3.6 Định mức sử dụng nước sinh hoạt cho cấp đô thị 77 Bảng 3.7: Ước tính nhu cầu sử dụng nước lưu vực sông Cầu cho năm 2004 78 Bảng 3.8 Dự báo nhu cầu sử dụng nước lưu vực sông Cầu cho năm 2010 .79 Bảng 3.9: Số liệu trạm thủy văn dùng mô hình 86 Bảng 3.10 Phân tích hiệu hiệu chỉnh mô hình 88 Bảng 3.11 Phân tích hiệu kiểm định mô hình .90 Footer Page of 166 Header Page of 166 Bảng 3.12 Vị trí điểm quan trắc chất lượng nước sông 93 Bảng 3.13 Các nguồn thải đổ vào sông Cầu lưu lượng thải .95 Bảng 4.1 Đặc điểm sinh thái tuyến nghiên cứu 106 Bảng 4.2 Lưu lượng trung bình ngày trạm thuỷ văn sông 109 Bảng 4.3 Đặc trưng dòng chảy sông Cầu Thác Huống trạm thuỷ văn Thác Bưởi Gia Bảy 110 Bảng 4.4 Tỷ số lưu lượng trung bình ngày tương ứng với mức bảo đảm so với lưu lượng trung bình mùa cạn sông Cầu Thác Huống 111 Bảng 4.5 Đặc trưng dòng chảy cạn trung bình thời kỳ quan trắc sông Công trạm thuỷ văn Tân Cương 112 Bảng 4.6 Giá trị lưu lượng trung bình ngày tương ứng với mức bảo đảm sông Công cửa sông 112 Bảng 4.7 Lưu lượng trung bình cửa sông Cà Lồ 113 Bảng 4.8 Lưu lượng trung bình năm tuyến nghiên cứu (m3/s) .113 Bảng 4.9 Dòng chảy môi trường tuyến 1(m3/s) 115 Bảng 4.10 Dòng chảy môi trường tuyến (m3/s) 115 Bảng 4.11 Dòng chảy môi trường tuyến (m3/s) 115 Bảng 4.12 Dòng chảy môi trường tuyến (m3/s) 116 Bảng 4.13 Dòng chảy môi trường tuyến (m3/s) 116 Bảng 4.14 So sánh dòng chảy mức tốt, trung bình tối thiểu tính theo phương pháp Tennant với dòng chảy bình quân vào mùa cạn (m3/s) .116 Bảng 4.15 Hệ số k dòng chảy môi trường (tính cho năm) 118 Bảng 4.16 Hệ số k dòng chảy môi trường mùa cạn 119 Bảng 4.17 Một số giá trị dòng chảy “môi trường“ đề xuất (m3/s) 120 Bảng 4.18 Các kịch tính toán cân nước 121 Bảng 4.19 Kết tính toán cân nước theo kịch cân nước KB1_a 120 Bảng 4.20 Kết tính toán cân nước theo kịch cân nước KB1_b 120 Bảng 4.21 Kết tính toán cân nước theo kịch cân nước KB1_c 123 Bảng 4.22 Kết tính toán cân nước theo kịch cân nước KB2_a 123 Bảng 4.23 Kết tính toán cân nước theo kịch cân nước KB2_b 124 Bảng 4.24 Kết tính toán cân nước theo kịch cân nước KB2_c 124 Bảng 25 Tóm tắt kịch .131 Bảng 26 Tóm tắt kịch .132 Bảng 27 Các giá trị dòng chảy môi trường tối thiểu mùa cạn khuyến nghị theo phương pháp ứng dụng đề tài (m3/s) ……………………… 134 Footer Page of 166 Header Page 10 of 166 MỞ ĐẦU Khai thác, sử dụng tài nguyên nước tăng lên ngày mạnh mẽ thời gian qua dẫn đến thay đổi dòng chảy sông, hay vùng đất ngập nước Với mục tiêu phát triển bền vững, việc đảm bảo dòng chảy môi trường (DCMT) vấn đề quan tâm quản lý tổng hợp tài nguyên nước Dòng chảy môi trường hiểu “chế độ dòng chảy cần thiết sông, đầm phá khu vực ven biển để trì hệ sinh thái lợi ích chúng nơi có cạnh tranh mục đích sử dụng nước dòng chảy chịu ảnh hưởng điều tiết công trình” Trong thời gian qua, nhận thức tầm quan trọng việc đánh giá dòng chảy môi trường với mục đích quản lý phát triển tài nguyên nước mà đảm bảo tính toàn vẹn cấu trúc chức chúng mức độ chấp nhận để trì hệ sinh thái thúc đẩy nghiên cứu dòng chảy môi trường (Tharme, 1996; Zalewski, 2002; Kundzewicz, 2002; Boruah et al, 2002) Cho đến năm 2002, có khoảng 270 phương pháp đánh giá dòng chảy môi trường cuả 50 quốc gia ghi nhận với nhóm sau: thuỷ văn, thuỷ lực, đánh giá/mô môi trường sống, tiếp cận tổng thể (R E Tharme, 2002) Việt Nam có nhiều lưu vực sông có vai trò quan trọng đời sống người dân, phát triển kinh tế xã hội Thực tế cho thấy, nhu cầu khai thác, dự trữ nước sở hạ tầng quản lý nước tiếp tục gia tăng Việc khai thác nước sông Việt Nam mức gây ảnh hưởng với mức độ khác đến lành mạnh dòng sông Các công trình thuỷ lợi, thuỷ điện sông gây nhiều tác động làm biến đổi dòng chảy hạ lưu, có tác động tiêu cực đến hệ sinh thái nước suy giảm giá trị môi trường khu vực hạ lưu Để có biện pháp quản lý tốt, có định hợp lý phát triển sở hạ tầng, khai thác tài nguyên nước, việc xác định giới hạn dòng chảy để đảm bảo sức khỏe sông cần thiết Đồng thời, việc cân yếu tố kinh tế, xã hội môi trường cần ý việc quản lý tài nguyên nước sông Các vấn đề này, có dòng chảy môi trường đề cập đến số văn sách tài nguyên nước Chiến lược quản lý tài nguyên nước Việt Nam định hướng có sách quy định công tác quản lý tài nguyên nước chế thực thi phải xem xét bảo đảm dòng chảy cho môi trường bền vững sông Trong thời gian qua, nghiên cứu đánh giá dòng chảy môi trường Việt Nam chưa tiến hành quy mô rộng, chủ yếu thực vài nghiên cứu khoa học, nghiên cứu ứng dụng đánh giá dòng chảy môi trường cho sông Ba, Trà Khúc (Nguyễn Văn Thắng cs, 2006), sông Hương (IUCN, ban quản lý lưu vực Footer Page 10 of 166 Header Page 272 of 166 STT TÊN KHOA HỌC 48 Amphipoda + 49 Isopoda + Tổng cộng 19 16 22 22 23 Bảng Danh sách ĐVĐ trạm khảo sát lưu vực sông cầu 9/2006 STT Tên loài TRẠM KHẢO SÁT ỐC GASTROPODA Prosobranchia Họ ốc thápThiaridae Thiara scabra (Muller) + Tarebia granifera (Lamarck) + Melanoides tuberculatus (Muller) + Họ ốc vặn Viviparidae Angulyagra boettgeri (Heude) + + Angulyagra polyzonata (Frauenfeld) Sinotaia aeruginosa (Reeve) + Filopaludina sumatrensis + + + Hai mảnh vỏ Bivalvia Họ Mytilidae Limnoperna siamensis (Morelet) + + Họ hến Corbiculidae + Corbicula moreletiana Footer Page 272 of 166 74 Header Page 273 of 166 STT Tên loài 10 Corbicul blandiana 11 Corbicula cyreniformis Prime TRẠM KHẢO SÁT + + + + + + + + Họ Unionidae 12 Unionidae genus sp 13 Nodularia douglasiae crassidens Hass + + ĐỘNG VẬT GIÁP XÁC CRUSTACEA Tôm- Macrura Họ tôm Palaemonidae 14 + Macrobrachium sp Họ tôm gai Atyidae 15 Caridina sp + 16 ấu trùng côn trùng loại + Số lượng 31 27 22 51 Tổng số 4 10 Bảng Danh sách ĐVĐ trạm khảo sát lưu vực sông Cầu 11/2006 STT TÊN LOAI Trạm khảo s¸t HAI MẢNH VỎ BIVALVIA Corbiculidae Corbicula cyreniformis Corbicula moreletiana Footer Page 273 of 166 75 Header Page 274 of 166 Mytilidae Limnoperna siamensis Unionidae Nodularia douglasiae crassidens Pletholophus swinhoei 1 CUA BRACHYURA Parathelphusidae Somanniathelphusa sinensis sinensis ỐC GASTROPODA Pachychilidae Brotia siamensis Thiaridae Melanoides tuberculatus Tarebia granifera 10 Thiara scabra 14 Viviparidae 11 Angulyagra boettgeri 12 Angulyagra polyzonata 13 Sinotaia aeruginosa 1 TÔM MACRURA Atyidae 14 Atyidae Palaemonidae 15 Exopalaemon mani Footer Page 274 of 166 1 76 Header Page 275 of 166 Tổng số con/tram 10 15 11 27 Tæng sè loài Bảng Danh sách thành phần cá lưu vực sông Cầu STT Tên Việt Nam Tên Khoa học Bộ cá Trích Clupeiformes Họ cá lành canh Engraulidae Cá lành canh Họ cá Ngần Cá Ngần to Coilia grayii Richardson, 1845 Salangidae Salanx chinensis (Osbeck, 1765) Bộ cá Chép Mỡ Characiformes Họ cá Characid Charracidae Cá chim trắng nước Colossoma brachypomum (Cuvier, 1818)** Bộ cá Chép Cypriniformes Họ cá Chép Cyprinidae Mại Rasbora cephalotaenia (Bleeker, 1852) Cháo Opsariichthys bidens Gunther, 1873 Lòng tong Opsariichthys hieni Tu, 1978 Trắm cỏ Ctenopharyngodon idella (C&V, 1844)** Cá Măng Elopichthys bambusa (Rich., 1844) bậc VU Sách đỏ Việt Nam, phần Động vật – 2007 10 Nhồng Măng Luciobrama macrocephalus (Lac., 1803) Footer Page 275 of 166 77 Header Page 276 of 166 11 Trắm đen Mylopharyngodon piceus (Rich., 1846) 12 Chày Squaliobarbus curriculus (Rich., 1846) 13 Cá Ngão gù Culter flavipinnis Tirant, 1883 14 Mương Hemiculter leucisculus (Bas., 1853) 15 Cá Thiểu Cultrichthys 1855) 16 Dầu hồ Toxabramis hotayensis Hao, 2001 17 Cá vền dài Megalobrama terminalis (Richardson,1846) 18 Cá vền M skolkovii Dybowsky,1872 19 Cá dầu mỏng Pseudohemiculter dispar (Peters,1880) 20 Mại bạc Rasborinus formosae Oshima, 1920 (Metzia) 21 Mại sọc R lineatus Pellegrin, 1907 (Metzia) 22 Cá mần Xenocypris davidi Bleeker, 1871 23 Nhàng bạc Xenocypris argentea Gunther,1868 24 Đục ngộ Hemibarbus medius Yue, 1995 25 Đục chấm râu Microphysogobio labeoides (N.& P., 1927) 26 Đục chấm mõm ngắn M yunanensis (Yao & Young, 1977) 27 Đục đanh chấm mõm dài M vietnamica Yen,1978 28 Đục đanh đốm Saurogobio dabryi Bleeker,1871 29 Đục trắng Squalidus chankaensis (Dybowsky, 1827) 30 Đục râu Gobiobotia kolleri (Ban & Nal., 1966) 31 Thè be râu Acheilognathus barbatulus (Gun., 1873) 32 Thè be thường A tonkinensis (Vaillant, 1892) 33 Bướm chấm Rhodeus ocellatus (Kner, 1876) 34 Bướm giả R vietnamensis Yen, 1978 Footer Page 276 of 166 erythropterus (Basilewsky, 78 Header Page 277 of 166 35 Cá Dầm Puntius brevis (Bleeker, 1850) 36 Đòng đong Capoeta semifasciolata (Gunther,1868) 37 Chày đất Spinibarbus hollandi (Oshima, 1919) 38 Bỗng S denticulatus (Oshima,1926) 39 Sỉnh Onychostoma Dobry,1874) 40 Sỉnh gai O laticeps (Gunther, 1896) 41 Mọm S acanthopterus (Fowler,1934) 42 Cá gỗ Neolissochilus blanci Pell & Fa., 1940 43 Cá trôi ấn Labeo rohita (Hamilton, 1822)** 44 Cá mrigan Cirrhinus mrigala (Hamilton, 1822)** 45 Trôi Cirrhinus molitorella (Cuv.& Val., 1842)** 46 Dầm đất Osteochilus salsburyi (N & P., 1927) 47 Đo Garra pingi (Tchang, 1929) 48 Sứt mũi G bourreti (Pellegrin, 1828) 49 Mè hoa Hypophthalmichthys nobilis (Rich,1845)** 50 Mè trắng Hypophthalmichthys (Valiennes,1844)** 51 Cá Rưng Carrasioides (Heincke) 52 Diếc Carassius auratus (Linnaeus, 1758) 53 Chép Cyprinus carpio (Linnaeus, 1758)** 54 Cá Chẻn C melanes (Yen,1978) 55 Cá tép dầu Ichskauina macrolepis hainamensis (N&P) Họ cá chạch Footer Page 277 of 166 gerlachi cantonensis (Sauvager & molitrix cantonensis Cobitidae 79 Header Page 278 of 166 56 Chạch bùn Misgurnus anguillicaudatus (Can.,1842) 57 Chạch hoa Cobitis cf sinensis (S & D,1874) 58 Chạch hoa C yeni Tu, 1986 Bộ cá nheo Siluriformes Họ cá lăng Bagridae 59 Bò Pelteobagrus fulvidraco (Rich., 1846) 60 Mịt P virgatus (Oshima, 1926) 61 Cá Mịt tròn Elteobagrus kyphus Yen,1978 Họ cá Ngạnh 62 Cá Ngạnh Cranoglanididae Cranoglanis henrici (Vaillant,1893) Họ cá nheo Siluridae 63 Nheo Silurus asotus Linnaeus, 1758 64 Thèo S cochinchinensis (Val., 1840) Họ cá trê Clariidae 65 Cá Trê trắng Clarias batrachus (Linnaeus, 1758) 66 Cá Trê đen Clarias fuscus (Lacepede, 1803) 67 Cá Trê vàng Clarias macrocephalus Gunther, 1864 68 Cá Trê lai (trê Phi) Clarias gariepinus (Burchell, 1815)** 69 Bộ mang Synbranchiformes Họ cá lươn Synbranchidae Lươn Monopterus albus (Zuiew, 1703) Họ cá chạch sông 70 Chạch sông Họ cá bống trắng Footer Page 278 of 166 Mastacembelidae Mastacembelus armatus Lacepede, 1800 Gobiidae 80 Header Page 279 of 166 71 Bống đá Rhynogobius giurinus (Rutte,1897) 72 Bống đá khe R leavelli (Herre, 1935) 73 Bống cát Glossogobius giuris (Hamilton, 1822) Footer Page 279 of 166 81 Header Page 280 of 166 74 Cá Bống mấu mắt G biocellatus (C & V.,1837) Họ cá Bống đen Eleotridae 75 Bống suối đen tối Eleotris fusca Bloch & Schneider, 1801 76 Bống E melanosoma Bleeker, 1852 77 Bống đen nhỏ E oxycephala Tem & Schl., 1845 78 Bống suối đầu ngắn Philypnus chalneersi (N & P., 1927) Bộ cá vược Perciformes Họ cá Rô phi Cichlidae 79 Rô phi vằn Oreochromis niloticus (Linnaeus, 1758) ** 80 Rô phi đen O mossambicus Peters, 1880 ** 81 Cá Rô phi đỏ Oreochromis niloticus × O aureus* Họ cá rô đồng 82 Rô đồng Anabantidae Anabas testudineus (Bloch, 1722) Họ cá cờ 83 Cá cờ Osphronemidae Macropodus opercularis (L., 1788) Họ cá sặc 84 Sặc bướm Belontidae Trichogaster trichopterus (Pallas, 1770) BỘ CÁ CHUỐI OPHIOCEPHALIFORMES Họ cá chuối Channidae 85 Xộp Channa striata (Bloch, 1793) 86 Chuối suối Ch orientalis (Ham & Bloch, 1822) 87 Chuối hoa Ch maculatus (Lacepede, 1802) bậc EN Sách Đỏ Việt Nam, phần Động vật - 2007 Họ cá sóc Adrianichthyidae 88 Sóc Oryzias sinensis (Chen & Uwa., 1989) 89 Sóc O latipes Ghi : Loài đánh dấu (**) loài cá nuôi Footer Page 280 of 166 82 Header Page 281 of 166 Footer Page 281 of 166 83 Header Page 282 of 166 Sơ đồ mặt cắt Đặc điểm tự Đặc điểm sinh thái loài thuỷ sinh đặc trưng có thay đổi dòng nhiên chảy mực nước dâng I Nước dâng bình II Nước lũ III Nước kiệt thường (< 0.3m/s) (mùa mưa (>0.3< (mùa khô) 0.5m/s) I II Footer Page 282 of 166 Mặt căt sông - Có loài sống kiểu dạng bãi ngoi mặt nước, ven sông rộng sống chìm nước thuộc họ cói a Đáy bùn đất (Cyperaceae), Sen, b Đáy bùn đất súng, loài rong pha cát loài bèo Phân bố chúng theo thứ tự c Đáy cát bùn từ sau: cỏ, cói, rau mác nhóm chìm nước rong Thực vật có nhóm tảo Silic chiếm ưu thế, ĐVN - Chỉ loài thực vật có thân ngầm nước sống (Cói, cỏ, rau mác, lau sậy) vài loài rong Thực vật nhóm tảo Silic - Có loài sống ngoi mặt nước có rễ thân ngầm sống bùn ngổ, nghể, dừa nước, sậy, khoai nước, rau muống Mật độ nhóm sinh vật nổi, sinh vật đáy cá thấp Hầu Tảo lục, Lam dạng nhóm côn trùng nước đơn bào, kích thước nhỏ ĐVN có nhóm Copepoda, ĐVĐ có nhóm Cua, ốc trai, hến côn trùng nước nhiên với 84 Header Page 283 of 166 có nhóm Copepoda, ĐVĐ có nhóm Cua, ốc trai, hến côn trùng nước Đây nơi cư trú bãi đẻ nhóm cá mật độ thấp Đây nơi cư trú nhóm cá, cá đẻ mùa mưa bãi đẻ cá - Có loài sống ngoi mặt nước, sống chìm nước Sen, súng, loài rong a Đáy dạng đá loài bèo Phân bố tảng, sỏi lớn chúng rải rác b Đáy dạng sỏi không tập trung pha cát Thực vật có nhóm tảo Silic chiếm c Đáy cát sỏi ưu thế, ĐVN có d Đáy nhóm Copepoda cát chiếm ưu thế, ĐVĐ không nhiều, có nhóm Cua, ốc vặn, ốc tháp, hến côn - Chỉ loài thực vật có thân ngầm nước vài loài rong Thực vật nhóm tảo Silic, Lục, Lam dạng đơn bào, kích thước nhỏ ĐVN có nhóm Copepoda, ĐVĐ có nhóm Cua, ốc trai, hến côn trùng nước Mật độ ĐVN ĐVĐ thấp Một số loài cá đáy ưa nước nhảy mạnh III Mặt căt sông kiểu dạng bãi ven sông rộng bùn I II Footer Page 283 of 166 - Hầu không thực vật ngập nước Sinh vật nổi, ĐVĐ cá côn trùng nước lưọng nước ít, lòng sông hẹp không tạo thành dòng chảy liên tục, đặn 85 Header Page 284 of 166 trùng nước với đa phần loài ưa nước chảy Đây nơi cư trú vài loài cá kích thước nhỏ, ưa nước chảy III I II Footer Page 284 of 166 Mặt căt sông kiểu dạng bãi ven sông hẹp đến - Có loài sống trôi mặt nước loại bèo, ven bờ có vài loài sinh vật có a Đáy bùn đất nhóm tảo Silic, nhóm b Đáy bùn đất Copepoda chiếm ưu pha cát thế, ĐVĐ có nhóm Cua, ốc trai, c Đáy cát bùn hến côn trùng nước Tuy nhiên mật độ nhóm sinh vật sinh vật đáy không cao Có loài cá di chuyển - Chỉ có loài thực vật nước sống trôi bị theo dòng nước thực vật ven bờ bị dòng nước chảy mạnh làm chết Sinh vật nhóm tảo Silic, Tảo lục, Lam dạng đơn bào, kích thước nhỏ ĐVN có nhóm Copepoda, ĐVĐ có loài thuộc nhóm Cua, ốc trai, hến côn trùng - Hầu thực vật thuỷ sinh mật độ nhóm sinh vật nổi, ĐVĐ cá côn trùng nước thấp 86 Header Page 285 of 166 kiếm ăn không nước Có vài loài cư trú cá di chuyển kiếm ăn tìm bãi đẻ dọc sông III I II Footer Page 285 of 166 Mặt căt sông kiểu dạng bãi ven sông hẹp đến - Có loài sống trôi mặt nước loại bèo, ven bờ có vài loài sinh vật có a Đáy dạng đá nhóm tảo Silic, nhóm tảng, sỏi lớn Copepoda chiếm ưu b Đáy dạng sỏi thế, ĐVĐ có pha cát nhóm Cua, ốc trai, hến côn trùng c Đáy cát sỏi nước Tuy nhiên mật d Đáy cát độ nhóm sinh vật sinh vật đáy không cao Tạu có loài cá di - Chỉ có loài thực vật nước sống trôi bị theo dòng nước thực vật ven bờ bị dòng nước chảy mạnh không phát triển Sinh vật nhóm tảo Silic, tảo lục, tảo Lam dạng đơn bào, kích thước nhỏ ĐVN có nhóm Copepoda, ĐVĐ có loài thuộc nhóm Cua, ốc trai, - Hầu thực vật thuỷ sinh mật độ nhóm sinh vật nổi, ĐVĐ cá côn trùng nước thấp 87 Header Page 286 of 166 III Footer Page 286 of 166 chuyển kiếm ăn hến côn trùng không cư trú, nước Có vài loài nhiên không nhiều cá di chuyển kiếm ăn tìm bãi đẻ dọc sông 88 ... TÀI: XÂY DỰNG CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN ĐÁNH GIÁ DÒNG CHẢY MÔI TRƯỜNG, ỨNG DỤNG CHO HẠ LƯU SÔNG CẦU Chỉ số đăng ký: Chỉ số phân loại: Chỉ số lưu trữ: Cộng tác viên chính: (Ghi rõ học hàm, học. .. chảy DRIFT) cho đoạn sông thuộc hạ lưu sông Cầu Trên sở đó, đề tài đưa kiến nghị tiêu, tiêu chí cụ thể đánh giá dòng chảy môi trường cho hạ lưu sông Cầu mùa kiệt khả áp dụng cho lưu vực sông khác... sông Cầu , vấn đề môi trường, có tài nguyên nước sông, bắt đầu quan tâm giải Với mong muốn đáp ứng phần yêu cầu thực tiễn, đề tài nghiên cứu khoa học Xây dựng cở sở khoa học thực tiễn đánh giá