Header Page of 258 LỜI MỞ ðẦU Tính cấp thiết ñề tài luận án Mấy thập kỷ qua, sóng công nghiệp hóa, ñại hóa (CNH, HðH) ñã ñang diễn nhiều nước ñang phát triển Ngày nay, toàn cầu hoá kinh tế giới diễn sâu rộng tác ñộng cách mạng khoa học - công nghệ thời ñại CNH, HðH thành công ñược rút ngắn có chiến lược ñúng ñắn, gắn với sách, giải pháp ñiều hành phù hợp với biến ñộng tình hình kinh tế nước quốc tế Thực tế, số quốc gia lãnh thổ ñã sớm thành công công nghiệp hoá gia nhập hàng ngũ NIEs, ñó có ðài Loan Sự thành công ðài Loan có nguyên nhân quan trọng ñịnh hướng ñiều tiết nhà nước ðiều ñó ñã ñể lại học kinh nghiệm vai trò nhà nước ñối với CNH, HðH hội nhập kinh tế quốc tế Ở nước ta, nghiệp CNH, HðH theo ñường lối ñổi ðảng ta ñạt ñược thành tựu quan trọng ðất nước ñã khỏi khủng hoảng kinh tế xã hội bước sang giai ñoạn ñẩy mạnh CNH, HðH nhằm mục tiêu ñưa nước ta trở thành nước công nghiệp theo hướng ñại vào năm 2020 Tuy nhiên, xu toàn cầu hoá kinh tế ñang diễn ngày mạnh mẽ yêu cầu tăng trưởng kinh tế nhanh bền vững nước ta ñang ñứng trước thời thách thức to lớn ñối với CNH, HðH ñiều kiện phát triển kinh tế thị trường hội nhập kinh tế quốc tế ðiều ñó khẳng ñịnh vai trò cần thiết nhà nước ñịnh hướng, ñiều hành CNH, HðH nước ta ðó lý nghiên cứu sinh chọn ñề tài nghiên cứu: “Vai trò nhà nước ñối với công nghiệp hoá, ñại hoá ðài Loan trình hội nhập kinh tế quốc tế (thời kỳ 1961 - 2003) - Bài học kinh nghiệm khả vận dụng vào Việt Nam” Footer Page of 258 Header Page of 258 2 Tổng quan công trình ñã nghiên cứu có liên quan ñến luận án Về vai trò nhà nước ñối với trình CNH, HðH hội nhập kinh tế quốc tế ñã ñược nhiều nhà nghiên cứu ñi sâu phân tích Nghiên cứu ðài Loan nước ngoài, nêu công trình như: Chính sách thể chế trình tăng trưởng nhanh Dahlman & Ousa (1997) [91]; Vai trò nhà nước phát triển kinh tế ðài Loan Jocl (1994) [89]; Sự can thiệp nhà nước phát triển hướng ngoại: Lý thuyết tân cổ ñiển thực tiễn ðài Loan Wade (1988) [96]; ðiều tiết thị trường: Lý thuyết kinh tế vai trò phủ kinh tế công nghiệp hoá ðông Á Wade (1990) [97]; Một số nghiên cứu ñược tập hợp công trình Suy ngẫm lại thần kỳ ðông Á Ngân hàng giới (2002) [57] có ñề cập ñến vấn ñề kinh nghiệm vai trò nhà nước ñối với công nghiệp hóa, ñại hóa số nước ðông Á Gần ñây, công trình Nghịch lý chiến lược ñuổi kịp – Tư lại mô hình phát triển kinh tế dựa vào nhà nước Li Tan (2008) [71] ñã tập trung nghiên cứu mô hình phát triển kinh tế dựa vào nhà nước ñể luận giải vai trò quan trọng nhà nước ñối với công nghiệp hoá số nước Liên Xô kinh tế khu vực ðông Á, ñó có ðài Loan… Ở nước, số nghiên cứu có ñề cập ñến vai trò nhà nước với tư cách nhân tố tác ñộng ñến tiến trình công nghiệp hoá, ñại hoá số nước vùng lãnh thổ ðông Á như: Kinh tế ðài Loan - Tình hình sách Phạm Thái Quốc (1997) [66]; Công nghiệp hoá NIEs ðông Á học kinh nghiệm ñối với Việt Nam Lê Bàn Thạch & Trần Thị Tri (2000) [72] ðặc biệt, nhiều công trình nghiên cứu Viện Khoa học xã hội Việt Nam như: Nhà nước kinh tế thị trường nước ñang phát triển châu Á ðỗ ðức ðịnh (1991) [31]; Công nghiệp hoá, ñại hoá: Những học thành công ðông Á Nguyễn Thị Luyến chủ biên (1998) [50]; Công nghiệp hoá, ñại hoá: Phát huy lợi so sánh - Kinh nghiệm kinh Footer Page of 258 Header Page of 258 tế ñang phát triển châu Á ðỗ ðức ðịnh (1999) [32]; Lựa chọn sản phẩm thị trường ngoại thương thời kỳ công nghiệp hoá kinh tế ðông Á Nguyễn Trần Quế chủ biên (2000) [65]; Một số vấn ñề công nghiệp hoá, ñại hoá Việt Nam ðỗ Hoài Nam (2004) [56]; Kinh tế học phát triển công nghiệp hoá cải cách kinh tế ðỗ ðức ðịnh (2004) [34]… ñã ñề cập nghiên cứu sách nhà nước nhằm thúc ñẩy CNH, HðH hội nhập kinh tế quốc tế số nước ðông Á, có có ðài Loan rút học kinh nghiệm cho Việt Nam Tuy nhiên, ñến chưa có công trình nghiên cứu toàn diện, có tính hệ thống vai trò nhà nước ðài Loan ñối với CNH, HðH hội nhập kinh tế quốc tế theo giác ñộ lịch sử kinh tế Mục tiêu ñề tài luận án - Làm rõ vai trò nhà nước ñối với CNH, HðH ðài Loan trình hội nhập kinh tế quốc tế - Rút số học kinh nghiệm vai trò nhà nước ñối với CNH, HðH hội nhập kinh tế quốc tế ðài Loan có ý nghĩa thực tiễn với nước ta Những ñóng góp luận án - Làm rõ sở lý luận vai trò nhà nước ñối với CNH, HðH hội nhập kinh tế quốc tế, ñặc biệt với nước có kinh tế ñiểm xuất phát thấp ñang thực CNH, HðH nhằm ñẩy nhanh tiến trình phát triển - Tập trung nghiên cứu làm rõ thực trạng vai trò nhà nước ñối với CNH, HðH ðài Loan trình hội nhập kinh tế quốc tế (thời kỳ 1961 2003) ñể rút số học kinh nghiệm vai trò nhà nước CNH, HðH - Luận giải khả vận dụng số kinh nghiệm vai trò nhà nước ñối với CNH, HðH trình hội nhập kinh tế quốc tế ðài Loan Footer Page of 258 Header Page of 258 với nước ta ðồng thời, ñề xuất số kiến nghị ñể tăng thêm tính khả thi vận dụng kinh nghiệm ñó ðối tượng phạm vi nghiên cứu luận án - ðối tượng nghiên cứu luận án vai trò nhà nước ñối với CNH, HðH hội nhập kinh tế quốc tế ðài Loan - Phạm vi nghiên cứu: Vai trò nhà nước với CNH, HðH hội nhập kinh tế quốc tế bao hàm nhiều vấn ñề luận án tập trung nghiên cứu việc lựa chọn chiến lược CNH, HðH sách, giải pháp nhà nước tác ñộng vào tiến trình CNH, HðH Thời gian nghiên cứu từ năm 1961 ñến năm 2003 Luận án lựa chọn thời gian nghiên cứu từ ñầu năm 1960, ðài Loan ñã chuyển sang thực chiến lược công nghiệp hoá hướng xuất bước hội nhập vào ñời sống kinh tế quốc tế ðến năm 2003, ðài Loan thức thành viên WTO ñược khoảng năm (ðài Loan trở thành thành viên thức WTO từ 01/01/2002) Mục ñích luận án làm rõ ñiều chỉnh sách, giải pháp nhà nước ðài Loan cho phù hợp với quy ñịnh WTO tác ñộng ñến tình hình kinh tế - xã hội ðiều tương ñồng với Việt Nam Việt Nam trở thành thành viên WTO từ 01/01/2007 Tuy nhiên, vai trò nhà nước ðài Loan từ sau năm 2003 ñến ñược luận án nghiên cứu ñể làm rõ vai trò tích cực nhà nước ñối với phát triển kinh tế tri thức hội nhập Phương pháp nghiên cứu Trong nghiên cứu, luận án sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa vật biện chứng vật lịch sử Luận án ñã kết hợp sử dụng phương pháp lịch sử, phương pháp lôgic, phương pháp ñối chứng so sánh phương pháp phân tích kinh tế ñể làm rõ nội dung nghiên cứu ðồng thời nghiên cứu, tác Footer Page of 258 Header Page of 258 giả ñã kế thừa có chọn lọc kết nghiên cứu số học giả nước quốc tế, chủ yếu kết phân tích kinh tế lượng Kết cấu luận án Ngoài lời mở ñầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án ñược kết cấu thành chương: Chương 1: Cơ sở lý luận vai trò nhà nước ñối với công nghiệp hoá, ñại hoá hội nhập kinh tế quốc tế Chương 2: Vai trò nhà nước ñối với công nghiệp hoá, ñại hoá hội nhập kinh tế quốc tế ðài Loan (thời kỳ 1961 - 2003) học kinh nghiệm Chương 3: Khả vận dụng số kinh nghiệm vai trò nhà nước ñối với công nghiệp hoá, ñại hoá hội nhập kinh tế quốc tế ðài Loan vào nước ta Footer Page of 258 Header Page of 258 Chương CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC ðỐI VỚI CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ðẠI HOÁ TRONG HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ 1.1 NHỮNG VẤN ðỀ VỀ CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ðẠI HOÁ TRONG HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ 1.1.1 Công nghiệp hoá, ñại hoá 1.1.1.1 Khái niệm công nghiệp hoá Trong lịch sử xã hội loài người, công nghiệp hoá ñường tất yếu ñể phần lớn quốc gia giới phát triển tiến tới ñại, văn minh Thực tiễn nhiều nước cho thấy, công nghiệp hoá diễn phong phú, ña dạng mô hình trình phức tạp bao hàm phạm vi rộng lớn Do thời ñiểm xuất phát phương thức tiến hành khác nên thân khái niệm công nghiệp hoá ñược quan niệm theo cách tiếp cận khác Theo tổng kết UNIDO có ñến 128 cách ñịnh nghĩa khác công nghiệp hoá Thực tế, công nghiệp hoá khái niệm mang tính chất lịch sử Tuỳ theo góc ñộ nhìn nhận mà người ta nhấn mạnh mặt hay mặt khác công nghiệp hoá ñể ñưa quan niệm khác Những quan niệm ñó quy số dạng sau: - Cuối kỷ XVIII, cách mạng công nghiệp bắt ñầu nước Anh sau ñó lan sang nước tư khác công nghiệp hoá ñược hiểu ñưa ñặc tính công nghiệp cho hoạt ñộng; trang bị (cho vùng, nước) nhà máy, loại công nghiệp [40, tr 48] Do vậy, nước chủ yếu tập trung vào phát triển ngành công nghiệp chuyển biến kinh tế - xã hội khác hệ phát triển công nghiệp Quan niệm có nhiều mặt không hợp lý: không cho thấy mục tiêu cần ñạt trình công nghiệp hoá; gần Footer Page of 258 Header Page of 258 ñồng trình công nghiệp hoá với phát triển công nghiệp; ñược tính lịch sử trình công nghiệp hoá - Khi công nghiệp chuyển biến nhanh chóng từ kỹ thuật khí giản ñơn với máy nước làm ñộng lực sang khí phức tạp với ñộng ñốt trong, ñiện làm ñộng lực quan niệm công nghiệp hoá ñã ñược mở rộng, không ñơn phát triển công nghiệp thành lĩnh vực ñóng vai trò chủ ñạo kinh tế, mà biến tất hoạt ñộng sản xuất khác thành loại hình hoạt ñộng công nghiệp - Từ 1926, Liên Xô bắt ñầu thực công nghiệp hoá theo mô hình kinh tế kế hoạch hoá tập trung Mặc dù trước ñó chủ nghĩa tư ñã phát triển mức ñộ ñịnh so với phương Tây lúc ñó Liên Xô thiếu hệ thống công nghiệp nặng hoàn chỉnh kinh tế tiểu nông tồn phổ biến Bên cạnh ñó, Liên Xô bị phương Tây bao vây phong toả kinh tế Trong bối cảnh ấy, mục tiêu công nghiệp hoá tập trung cao ñộ cho phát triển công nghiệp nặng ðiều bao hàm ý nghĩa kinh tế quốc phòng Do vậy, công nghiệp hoá ñược quan niệm “Quá trình xây dựng ñại công nghiệp khí có khả cải tạo nông nghiệp ðó phát triển công nghiệp nặng với ngành trung tâm chế tạo máy…” [40, tr 49] Quan niệm phù hợp với ñiều kiện Liên Xô thời kỳ ñó Trong trình thực hiện, có trọng ñịnh ñến công nghiệp nhẹ nông nghiệp công nghiệp nặng ñược coi tiền ñề có ý nghĩa ñịnh ñến toàn thắng công nghiệp hoá sống ñất nước - Năm 1963, UNIDO ñưa khái niệm: "Công nghiệp hoá trình phát triển kinh tế, trình phận ngày tăng nguồn cải quốc dân ñược ñộng viên ñể phát triển cấu kinh tế nhiều ngành nước với kỹ thuật ñại ðặc ñiểm cấu kinh tế có phận chế biến thay ñổi ñể sản xuất tư liệu sản xuất hàng tiêu dùng, có khả ñảm bảo cho toàn kinh tế phát triển với nhịp ñộ cao, ñảm bảo Footer Page of 258 Header Page of 258 ñạt tới tiến kinh tế - xã hội" Quan niệm chứa ñựng dung hoà ý kiến cho trình công nghiệp hoá bao trùm toàn trình phát triển kinh tế - xã hội nhằm ñạt tới không phát triển kinh tế mà tiến mặt xã hội [40, tr 51] Nhìn chung, cách quan niệm công nghiệp hoá ñây ñều có nhân tố hợp lý, tuỳ thuộc vào hoàn cảnh cụ thể gắn với yêu cầu ñặt phát triển Tuy nhiên, quan niệm ñề cập ñến khía cạnh vật chất - kỹ thuật mà chưa ñề cập ñến vấn ñề quan trọng khía cạnh chế, thể chế Bởi mục tiêu, nội dung chủ yếu phương thức thực hay cách thức, chế phân bổ sử dụng nguồn lực vấn ñề quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp ñến thành bại công nghiệp hoá Từ thực tế ấy, tác giả luận án cho rằng: Công nghiệp hoá trình chuyển biến kinh tế nông nghiệp mang tính tự cấp, tự túc khép kín với lao ñộng thủ công chủ yếu sang kinh tế công nghiệp, vận hành theo chế thị trường dựa phân công lao ñộng xã hội phát triển trình ñộ cao, với lao ñộng máy móc, kỹ thuật công nghệ ñại tất lĩnh vực kinh tế nhằm tăng suất lao ñộng xã hội thúc ñẩy phát triển kinh tế - xã hội Với quan niệm vậy, công nghiệp hoá trình cải biến toàn diện kinh tế Ở khía cạnh vật chất - kỹ thuật, công nghiệp hoá trình chuyển biến trình ñộ kỹ thuật kinh tế, từ tình trạng lạc hậu, dựa vào phương pháp thủ công chủ yếu sang kinh tế sản xuất dựa vào tiến khoa học - công nghệ ñem lại suất, chất lượng hiệu suất cao Còn khía cạnh chế, thể chế công nghiệp hoá trình cải biến thể chế cấu trúc kinh tế theo hướng hiệu hơn, từ kinh tế vật - tự cấp, tự túc, khép kín sang kinh tế dựa nguyên tắc thị trường Cả lý thuyết thực tiễn ñều ñã chứng minh, chế thị trường thường phương thức tốt ñể Footer Page of 258 Header Page of 258 tổ chức hoạt ñộng kinh tế, cho phép phân bổ nguồn lực xã hội cách hiệu Phát triển kinh tế thị trường không ñiều kiện tiền ñề mà ñiều kiện thiếu cho trình công nghiệp hoá không nước phát triển ñi trước mà nước ñang phát triển ngày ðến nay, nhà nghiên cứu chưa thống với việc xác ñịnh hệ thống tiêu chí ñánh giá công nghiệp hoá quan ñiểm ñược ñưa bao quát diện rộng lại thiếu phân loại xác ñịnh rõ chuẩn mực với lĩnh vực, yếu tố Mặc dù vậy, tác giả luận án cho rằng, dựa vào nhóm tiêu chí chủ yếu tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cấu kinh tế phát triển bền vững ñể ñánh giá trình ñộ công nghiệp hoá ðây yếu tố phản ánh tính chất nội dung trình công nghiệp hoá, chúng vừa phản ánh tầm khái quát, vừa phản ánh giác ñộ cụ thể, ño lường ñược thay ñổi lượng biến ñổi chất Những tiêu chí nhóm bao gồm: i) Nhóm tiêu chí tăng trưởng: tăng trưởng GDP (%), tăng trưởng GDP theo ñầu người (%), GDP bình quân ñầu người; ii) Nhóm tiêu chí chuyển dịch cấu: cấu ngành kinh tế, cấu công nghiệp (hàng chế tạo hàng phi chế tạo), cấu xuất (hàng chế tạo hàng phi chế tạo), cấu lao ñộng dân cư, cấu vùng (mức ñộ ñô thị hoá)…; iii) Nhóm tiêu chí phát triển bền vững: công xã hội, xoá ñói giảm nghèo, tỷ lệ việc làm hay thất nghiệp, giáo dục, chất lượng sống, môi trường trị - xã hội - kinh tế, lực thể chế, môi trường tự nhiên (mức ñộ huỷ hoại, phục hồi) Ngoài có tiêu chí tham khảo khác: Chỉ số TFP; Chỉ số phát triển người (HDI); Vị trí bảng xếp hạng lực cạnh tranh 1.1.1.2 Công nghiệp hoá, ñại hoá Hiện ñại hoá ñược hiểu toàn trình, dạng cải biến, bước ñộ từ trình ñộ kinh tế - kỹ thuật khác ñang tồn lên trình ñộ cao dựa thành tựu khoa học - công nghệ Ngày nay, Footer Page of 258 Header Page 10 of 258 10 ñại hoá ñược thừa nhận rộng rãi ñược hiểu theo nghĩa rộng không ñơn ñại hoá công nghiệp mà ñại hoá kinh tế Do vậy, xét chất, khái niệm ñại hoá thường ñược nhà lý luận cho hình thức ñặc biệt phát triển xã hội Thực tế cho thấy, công nghiệp hoá gắn chặt với ñại hoá ñại hoá tiền ñề ñịnh thành công công nghiệp hoá Các nhà kinh tế học ñại thường dùng phạm trù công nghiệp hoá tiêu chuẩn phân ñịnh xã hội truyền thống xã hội ñại ñể phân ñịnh thời kỳ, dạng ñại hoá ñã ñang diễn lịch sử xã hội loài người Thế kỷ XX ñã chứng minh, cách mạng khoa học – công nghệ ñã ñưa ñến bước nhảy kỳ diệu phát triển lực lượng sản xuất ñưa xã hội loài người lên trình ñộ phát triển Khoa học ñã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, thấm sâu vào yếu tố lực lượng sản xuất thường xuyên tạo biến ñổi chất phát triển Chính phát triển khoa học công nghệ ñã ñánh dấu mở bước ngoặt công nghiệp hoá Cách mạng khoa học – công nghệ hình thức phổ biến phát triển lực lượng sản xuất ñời sống xã hội Do ñó, khoa học – công nghệ phương tiện quan trọng ñể giải vấn ñề xã hội, ñường ñại hoá quốc gia giới Kinh nghiệm phát triển kinh tế cho thấy, thân công nghiệp hoá ñã bao hàm yêu cầu ñạt tới trình ñộ phát triển kinh tế ñại có vào thời ñiểm tiến hành Quá trình thúc ñẩy việc giải nhanh chóng nhiệm vụ mà thực tiễn ñặt ra, ñồng thời ñẩy nhanh ứng dụng thành tựu vào sản xuất Trình ñộ hoạt ñộng sản xuất không cố ñịnh theo chuẩn mực kỹ thuật – công nghệ cứng mà ñược nâng cao, ñược ñại hoá theo tiến triển thời ñại Như vậy, công nghiệp hoá phải ñi ñôi với ñại hoá Footer Page 10 of 258 Header Page 204 of 258 204 23 ðảng cộng sản Việt Nam (1986), Văn kiện ðại hội ñại biểu toàn quốc lần thứ VI, NXB Sự thật 24 ðảng cộng sản Việt Nam (1991), Văn kiện ðại hội ñại biểu toàn quốc lần thứ VII, Nhà xuất Sự thật 25 ðảng cộng sản Việt Nam (1994), Văn kiện Hội nghị ban Chấp hành Trung ương lần thứ khoá VII, Nhà xuất Sự thật 26 ðảng cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện ðại hội ñại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nhà xuất Chính trị quốc gia 27 ðảng cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện ðại hội ñại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nhà xuất Chính trị quốc gia 28 ðảng cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện ðại hội ñại biểu toàn quốc lần thứ X, Nhà xuất Chính trị quốc gia 29 Ngô Văn ðiểm (2004), Toàn cầu hoá kinh tế hội nhập kinh tế quốc tế Việt Nam, Nhà xuất Chính trị quốc gia 30 Nguyễn ðiền (1996), “Công nghiệp hoá nông nghiệp nông thôn ðài Loan”, Tạp chí Nghiên cứu Trung quốc, Số (3), tr 65 31 ðỗ ðức ðịnh (1991), Nhà nước kinh tế thị trường nước ñang phát triển châu Á, Nhà xuất Khoa học xã hội 32 ðỗ ðức ðịnh (1999), Công nghiệp hoá, ñại hoá: Phát huy lợi so sánh Kinh nghiệm kinh tế ñang phát triển châu Á, Nhà xuất Chính trị quốc gia 33 ðỗ ðức ðịnh (1999), Một số vấn ñề chiến lược công nghiệp hoá lý thuyết phát triển, Nhà xuất Thế giới 34 ðỗ ðức ðịnh (2004), Kinh tế học phát triển công nghiệp hoá cải cách kinh tế, Nxb Chính trị quốc gia Footer Page 204 of 258 Header Page 205 of 258 205 35 Phạm Minh Hạc (2001), Nghiên cứu người nguồn nhân lực ñi vào CNH, HðH, Nhà xuất Chính trị quốc gia 36 Lương Việt Hải (2001), Hiện ñại hoá xã hội số vấn ñề lý luận thực tiễn, Nhà xuất Khoa học xã hội 37 Dương Phú Hiệp - Vũ Văn Hà (2001), Toàn cầu hoá kinh tế, Nhà xuất Khoa học xã hội 38 Phạm Duy Hiển (2005), “Khoa học Việt Nam ñang ñâu”, Thời báo kinh tế Sài Gòn, số 48 - 2005 39 ðặng Hữu (2001), Phát triển kinh tế tri thức rút ngắn trình CNH, HðH, Nhà xuất Chính trị quốc gia 40 Phạm Khiêm Ích - Nguyễn ðình Phan (1994), Công nghiệp hoá ñại hoá Việt Nam nước khu vực, Nhà xuất Thống kê 41 Nguỵ Kiệt - Hạ Diệu (1993), Bí cất cánh bốn rồng nhỏ, Nhà xuất Chính trị quốc gia 42 Kỷ yếu hội thảo quốc gia (2003), Thương mại Việt Nam tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, Nhà xuất Thống kê 43 Trần Quang Lâm - An Như Hải (2006), Kinh tế có vốn ñầu tư nước Việt Nam nay, Nhà xuất Chính trị quốc gia 44 Phạm Văn Linh (2003), “Giải pháp phát triển kinh tế nhanh năm 2003”, Tạp chí Cộng sản, số 1+2 tháng 1- 2003 45 ðặng Thị Loan - Lê Du Phong - Hoàng Văn Hoa (2006), Kinh tế Việt Nam 20 năm ñổi (1986-2006): Thành tựu vấn ñề ñặt ra, Nhà xuất ðại học Kinh tế quốc dân 46 Hoàng Thị Bích Loan (2002), Công ty xuyên quốc gia kinh tế công nghiệp châu Á, Nhà xuất Chính trị quốc gia Footer Page 205 of 258 Header Page 206 of 258 206 47 Phạm Ngọc Long (1996), “Tương quan vốn ñầu tư nước nước ngoài”, Tạp chí nghiên cứu kinh tế, số - 1996 48 ðặng Danh Lợi (2003), “Kinh tế tư nhân Việt Nam: Những thuận lợi khó khăn trình phát triển”, Tạp chí Phát triển kinh tế, Số 04/2003 49 Nguyễn Thị Luyến (1998) (chủ biên), CNH, HðH: Những học thành công ðông Á, Viện kinh tế giới 50 Nguyễn Thị Luyến (2005) (chủ biên), Nhà nước với phát triển kinh tế tri thức bối cảnh toàn cầu hoá, Nhà xuất Khoa học xã hội 51 Võ ðại Lược (1998), “Từ mô hình công nghiệp hoá cổ ñiển tới mô hình công nghiệp hoá theo hướng hội nhập quốc tế”, Tạp chí Những vấn ñề kinh tế giới, Số (54) tháng 8/1998 52 Võ ðại Lược (1999), Những xu hướng phát triển giới lựa chọn mô hình công nghiệp hoá nước ta, Nhà xuất Khoa học xã hội 53 Bùi Xuân Lưu - Nguyễn Hữu Khải (2006), Giáo trình kinh tế ngoại thương, Nhà xuất Lao ñộng - xã hội 54 ðinh Hiền Minh (2006), “Tăng trưởng kinh tế cấu kinh tế Việt Nam năm 2006”, Tạp chí Quản lý kinh tế, số 12 tháng 1+2 năm 2007, tr 68 55 Nguyễn Khắc Minh (2005), Ảnh hưởng tiến công nghệ ñến tăng trưởng kinh tế, Nhà xuất Khoa học kỹ thuật 56 ðỗ Hoài Nam (2004), Một số vấn ñề CNH, HðH Việt Nam, Nhà xuất Khoa học xã hội 57 Ngân hàng giới (2002), Suy ngẫm lại thần kỳ ðông Á, Nhà xuất Chính trị quốc gia 58 Lê Hữu Nghĩa (2000), “Vấn ñề toàn cầu hoá kinh tế chủ ñộng hội nhập Việt Nam”, Tài liệu tập huấn hè 8-2000 Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, tập II Footer Page 206 of 258 Header Page 207 of 258 207 59 Lê Hữu Nghĩa (2006), “Bàn vai trò thúc ñẩy tăng trưởng phát triển theo hướng bền vững khu chế xuất, khu công nghiệp Việt Nam”, Tạp chí Cộng sản, số 14 tháng 7-2006 60 Hoàng Thị Thanh Nhàn (2003) (chủ biên), ðiều chỉnh cấu kinh tế Hàn Quốc, Malaixia Thái Lan, Nhà xuất Chính trị quốc gia 61 Trần Nhâm (1997), Có Việt Nam ñổi phát triển, Nhà xuất Chính trị quốc gia 62 Lê Du Phong (2006) (chủ biên): Nguồn lực ñộng lực phát triển kinh tế thị trường ñịnh hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nhà xuất Lý luận trị 63 Trì ðiền Triết Phu - Hồ Hân (1997), ðài Loan kinh tế siêu tốc tranh cho kỷ sau, Nhà xuất Chính trị quốc gia 64 Lê Hồng Phục - ðỗ ðức ðịnh (1988), Các mô hình công nghiệp hóa: Xinhgapo, Nam Triều Tiên, Ấn ðộ, Viện kinh tế giới 65 Nguyễn Trần Quế (2000) (chủ biên), Lựa chọn sản phẩm thị trường ngoại thương thời kỳ công nghiệp hoá kinh tế ðông Á, Nhà xuất Chính trị quốc gia 66 Phạm Thái Quốc (1997), Kinh tế ðài Loan tình hình sách, Nhà xuất Khoa học xã hội 67 Lương Xuân Quỳ (2006) (chủ biên), Quản lý nhà nước kinh tế thị trường ñịnh hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nhà xuất Lý luận trị 68 Nguyễn Huy Quý (1980), Kỳ tích kinh tế ðài Loan, Nhà xuất Sự thật 69 Phạm Thị Quý (2002), Chuyển ñổi mô hình kinh tế Việt Nam - Thực trạng kinh nghiệm, Nhà xuất Chính trị quốc gia Footer Page 207 of 258 Header Page 208 of 258 208 70 ðỗ Tiến Sâm (2007) (chủ biên), Báo cáo phát triển Trung Quốc – Tình hình triển vọng, Nhà xuất Thế giới 71 Li Tan (2008), Nghịch lý chiến lược ñuổi kịp – Tư lại mô hình phát triển kinh tế dựa vào nhà nước, Nhà xuất Trẻ 72 Lê Bàn Thạch - Trần Thị Tri (2000), Công nghiệp hoá NIEs ðông Á học kinh nghiệm ñối với Việt Nam, Nhà xuất Thế giới 73 Bùi Tất Thắng (2006) (chủ biên), Chuyển dịch cấu ngành kinh tế Việt Nam, Nhà xuất Khoa học xã hội 74 Trần Văn Thọ (1997), Công nghiệp hoá Việt Nam thời ñại châu Á Thái Bình dương, Nhà xuất Thành phố Hồ Chí Minh 75 Trần Văn Thọ - Nguyễn Ngọc ðức - Nguyễn Văn Chỉnh - Nguyễn Quán (2000), Kinh tế Việt Nam 1955 - 2000 - Tính toán mới, phân tích mới, Nhà xuất Thống kê 76 Trần Văn Thọ (2005), Biến ñộng kinh tế ðông Á ñường công nghiệp hoá Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia 77 Võ Thanh Thu (2003), Quan hệ kinh tế quốc tế, Nhà xuất Thống kê 78 Nguyễn Văn Thuỵ (1994), Một số vấn ñề sách phát triển khoa học công nghệ, Nhà xuất Chính trị quốc gia 79 Bùi Sĩ Tiếu (2007), “Phát triển khoa học, công nghệ, thúc ñẩy trình hội nhập kinh tế quốc tế”, Tạp chí Cộng sản, số 774 tháng 4/2007 80 Lê Văn Toàn - Trần Hoàng Kim - Phạm Huy Tú (1992), Kinh tế NICs ðông Á kinh nghiệm ñối với Việt Nam, Nhà xuất Thống kê 81 Tổng cục Thống kê: Tổng quan xuất nhập Việt Nam 20 năm ñổi 82 Tần Ngôn Trước (2001), Thời ñại kinh tế tri thức, Nhà xuất Chính trị quốc gia Footer Page 208 of 258 Header Page 209 of 258 209 83 Nguyễn Anh Tuấn (2006), “Chuyển giao công nghệ qua ñầu tư trực tiếp nước Việt Nam năm qua”, Tạp chí Cộng sản, số 18 tháng 9/2006 84 Vũ Quốc Tuấn - Hoàng Thu Hà (2001), Phát triển DNVVN: Kinh nghiệm nước phát triển DNVVN Việt Nam, Nhà xuất Thống kê 85 Viện Chiến lược phát triển - Bộ Kế hoạch ðầu tư (2002), Một số vấn ñề lý luận, phương pháp luận phương pháp xây dựng chiến lược quy hoạch phát triển kinh tế Việt Nam, Nhà xuất Chính trị quốc gia 86 Viện Konrad Adenauer (2005), Vai trò DNVVN kinh tế Kinh nghiệm nước quốc tế, Nhà xuất Thế giới 87 Viện Kinh tế giới (1989), Các nước công nghiệp mới, Nhà xuất Khoa học xã hội 88 Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (2003), Kinh tế Việt Nam 2002, Nhà xuất Chính trị quốc gia Tiếng Anh 89 Aberbach, Jocl D, (1994), The Role of the State in Taiwan's Development, London: An East Gate Book, ISBN 1-56324-325-4 90 Council for Economic Planning and Development, Republic of China, Taiwan Statistical Data Book, 2004 91 Dahlman, Carl, and Ousa Sananikone (1997), “Taiwan, China: Policies and Institutions for Rapid Growth”, In Danny M Leipziger, ed, Lessons from East Asia, Ann Arbor: University of Michigan Press 92 Haggard, Stephen (1999), “Governance and Growth: Lessons from the Asean Economic Crisis”, Asia Pacific Economic Literature 13 (November): 30 - 42 93 Krugman, Paul & Obstfeld, Maurice (2003), International Economics: Theory and Policy, Elm Street Publishing Services, Inc Footer Page 209 of 258 Header Page 210 of 258 210 94 Liu, David (2004), Taiwan Economic Miracle, Lessons for Developing Countries, Conference on Taiwan & Vietnam Global E-logistical management, 11 - 2004 95 Nguyen Khac Minh - Giang Thanh Long: Technical Efficiency and Productivity Growth in Vietnam, The Publishing House of Social Labour 96 Wade, Robert (1988), “State Intervention in “Outward-looking” Development: Neoclassical Theory and Taiwanese Practice”, In Gordon White, ed., Development States in East Asia, New York: Macmillan Press 97 Wade, Robert (1990), Governing the Market: Economic Theory and the Role of Government in East Asian Industrialization, Priceton University Press, p 65 98 World Bank (1993), The East Asian Miracle: Economic Growth and Public Policy, New York: Oxford University Press Các Web sites: www.vietnamnet.vn; www.vnexpress.net; www.thanhnien.com.vn; www.mof.gov.vn; www.mot.gov.vn; www.tuoitre.com.vn; www.vir.com.vn; www.nhandan.com.vn; www.vneconomy.vn; www.chinhphu.gov.vn; www.laodong.com.vn; Footer Page 210 of 258 www.taiwanheadline.gov.tw; Header Page 211 of 258 211 PHỤ LỤC Phụ lục 1: Cơ cấu chi tiêu phủ ðài Loan Năm Tổng số Hành Quốc phòng 1960 1965 1970 1975 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 11.7 12.8 13.4 15.7 9.4 9.9 10.3 11.1 10.6 11.3 11.4 11.2 11.0 8.1 11.5 12.0 12.7 11.9 11.8 11.6 13.2 13.0 12.9 13.6 14.9 14.5 15.2 15.0 14.9 14.9 49.4 41.0 37.3 24.5 30.3 24.6 24.6 27.4 24.4 24.8 24.9 23.2 22.1 15.6 19.2 17.8 15.3 14.4 17.6 14.1 15.5 15.5 15.7 14.0 11.4 10.9 10.5 10.3 11.1 10.8 Giáo dục, Khoa học văn hoá 13.6 12.5 16.9 16.8 15.5 17.7 17.9 19.7 19.5 20.4 20.9 20.8 20.3 17.0 20.7 22.6 20.8 19.9 20.9 18.7 20.3 20.0 20.7 20.9 20.9 18.9 20.4 20.9 20.6 20.4 Phát triển kinh tế 14.0 19.1 18.6 30.3 32.0 34.1 30.3 24.7 27.4 25.3 25.1 26.7 26.5 44.8 27.5 25.2 29.6 31.1 25.6 22.9 17.9 15.7 16.8 17.1 15.1 17.6 18.9 18.3 19.0 20.2 An Nghĩa Khác sinh xã vụ hội 6.9 0.1 4.3 7.6 4.3 2.7 10.0 1.6 2.1 10.2 0.8 1.7 11.2 0.5 1.0 12.0 0.4 1.2 14.7 0.5 1.7 15.5 0.9 0.8 16.2 1.1 0.9 16.2 1.1 0.9 16.1 0.9 0.8 16.1 1.1 0.9 18.2 1.1 0.8 12.7 0.9 1.0 18.6 1.5 1.0 18.8 2.6 1.0 18.8 2.2 0.7 18.2 3.6 0.8 19.2 4.1 0.6 21.7 10.2 0.6 26.9 5.8 0.5 28.9 6.2 0.7 27.4 5.8 0.8 26.9 6.9 0.6 28.7 8.6 0.4 30.0 7.6 0.6 26.4 8.0 0.6 27.6 7.2 0.5 27.4 6.2 0.6 27.4 5.7 0.7 Nguồn: Council for Economic Planning and Development, Republic of China, Taiwan Statistical Data Book, 2007 Footer Page 211 of 258 Header Page 212 of 258 212 Phụ lục 2: Chi tiêu cho R&D phân theo loại hình ðài Loan ðơn vị tính: triệu NT$, % Tổng số Năm Nghiên cứu Nghiên cứu ứng Phát triển thực dụng nghiệm Giá trị % Giá trị % Giá trị % Giá trị % 1992 94.828 100 10.999 11,6 34.744 36,6 49.085 51,8 1993 103.617 100 12.887 12,4 37.523 36,2 53.207 51,3 1994 114.682 100 15.714 13,7 40.809 35,6 58.159 50,7 1995 125.031 100 15.311 12,2 35.906 28,7 73.814 59,0 1996 137.955 100 15.223 11,0 41.463 30,1 81.269 58,9 1997 156.321 100 15.715 10,1 47.444 30,4 93.162 59,6 1998 176.455 100 17.886 10,1 55.001 31,2 103.569 58,7 1999 190.520 100 20.115 10,6 60.253 31,6 110.153 57,8 2000 197.613 100 20.462 10,4 59.288 30,0 117.880 59,6 2001 204.974 100 22.143 10,8 59.914 29,2 122.917 60,0 2002 224.428 100 24.725 11,0 60.399 26,9 139.305 62,1 Nguồn: Republic of China (1992-2004), Taiwan Statistical Data Book Taipei: Council for Economic Planning and Development, p 125 Footer Page 212 of 258 Header Page 213 of 258 213 Phụ lục 3: Kim ngạch số sản phẩm xuất chủ yếu ðài Loan ðơn vị tính: Triệu USD Tổng kim ngạch Các sản phẩm Các sản phẩm công nghệ ñiện tử thông tin viễn thông 1996 115.942 16.632 12.546 1997 122.081 18.024 14.442 1998 110.582 16.901 13.758 1999 121.591 21.833 15.142 2000 148.321 31.674 19.562 2001 122.866 23.601 15.668 2002 130.597 25.838 16.039 2003 144.180 31.158 14.057 Nguồn: Republic of China (1992-2004), Taiwan Statistical Data Book Taipei: Council for Economic Planning and Development, p Footer Page 213 of 258 Header Page 214 of 258 214 Phụ lục 4: Một số sản phẩm ðài Loan ñứng số giới năm 2002* Giá trị Sản phẩm Giá trị (triệu USD) Thị phần ðài Loan Sản lượng Số lượng Thị phần sản phẩm ðài Loan thị trường toàn (1000 thị trường toàn cầu (%) ñơn vị) cầu (%) Máy tính xách tay 13.922 56 18.196 61 Mạng không dây 619 30 13.482 80 Môñem băng thông 610 45 10.400 65 rộng 300 34 5.766 53 Cáp Môñem 7.256 73 … … Mạch tích hợp Foundry 2.788 32 9.066.000 48 Vật liệu mạch 629 8.514 51 Bộ ñịnh tuyến** 5.646 59 18.254 60 Màn hình LCD 3.146 40 79.409 45 Ổ ñĩa quang 5.636 72 86.551 65 10 Bo mạch chủ 1.145 83 5.762.000 85 11 Ổ ghi ñĩa quang 204 25 24.225 67 12 Các giao diện mạng 145 39 31.697 62 13 Hub 994 11 1.078 23 14 ABS Copolymer 350 31 470.000 37 15 Sợi quang Nguồn: Industrial Development Bureau, Ministry of Economics Affairs, R.O.C., Taiwan Statistical Data Book 2004 (Ghi chú: *Chỉ xét theo giá trị sản xuất; **ðứng thứ xét theo số lượng sản phẩm sản xuất) Footer Page 214 of 258 Header Page 215 of 258 215 Phụ lục 5: Tỷ lệ sinh viên, học viên học nghề lứa tuổi ñại học tổng dân số số nước châu Á, 1996 (%) Sinh viên ñại học Học nghề Quốc gia Trong lứa Lĩnh vực Lĩnh vực kỹ Lĩnh vực kỹ vùng lãnh tuổi ñại KH&CN /tổng thuật /tổng dân thuật /tổng dân thổ học số sinh viên số số Hồng Kông 20 0,50 0,25 0,79 Hàn Quốc 40 0,96 0,58 1,93 Nhật Bản 31 0,43 0,37 1,17 Malaixia 07 0,15 0,07 0,17 ðài Loan 37 0,92 0,68 2,12 Nguồn: Foreign Direct Investment and Productivity Growth in Malaysia, UKM, 1997, p 27 Footer Page 215 of 258 Header Page 216 of 258 216 Phụ lục 6: Tỷ trọng ngành kinh tế GDP (%) ðài Loan Năm Nông nghiệp Công nghiệp Dịch vụ 1970 15,5 41,3 43,2 1980 7,7 45,8 46,5 1990 4,2 42,3 53,5 1995 3,5 36,3 60,2 2003 1,8 30,4 67,8 Nguồn: Lê Văn Toàn - Trần Hoàng Kim - Phạm Huy Tú, Kinh tế NICs ðông Á kinh nghiệm ñối với Việt Nam NXB Thống kê, Hà nội 1992, tr 21; Republic of China (1992-2004), Taiwan Statistical Data Book Taipei: Council for Economic Planning and Development, p 54 Footer Page 216 of 258 Header Page 217 of 258 217 Phụ lục 7: Tỷ trọng xuất Việt Nam sang châu lục (%) 1986-1990 1991-1995 1996-2000 2001-2005 Châu Á 30,4 73,1 61,9 50,9 Châu Âu 51,7 15,6 23,9 20,7 Châu Mỹ 1,0 2,6 5,9 18,9 Tổng số 100 100 100 100 Nguồn: Tổng cục Thống kê: Tổng quan xuất nhập Việt Nam 20 năm ñổi Footer Page 217 of 258 Header Page 218 of 258 218 Phụ lục 8: Cơ cấu hàng nhập Việt Nam phân theo ngành hàng giai ñoạn (2004 - 2006) Tỷ trọng (%) Tăng trưởng (%) 2004 2005 2006 2004 2005 2006 Tổng giá trị xuất 100 100 100 27,8 15,7 20,1 Các sản phẩm dầu 11,2 13,6 13,2 20,7 40,6 22,3 Máy móc thiết bị 16,4 14,3 14,8 41,3 0,6 24,1 Máy tính hàng ñiện tử 4,2 4,6 4,6 46,7 27,1 20,4 Dược phẩm 1,3 1,4 1,2 16,8 22,5 9,0 Sắt thép - 7,9 6,5 24,2 13,9 -0,9 Vải 6,0 6,5 6,7 37,0 24,5 23,1 Nguyên liệu da dệt may 7,0 6,2 4,4 1,4 1,3 -14,1 Nhựa 3,7 3,9 4,2 21,5 22,2 26,8 Ô tô (CKD/IKD) 2,0 2,5 1,6 45,6 40,5 -34,7 Hoá chất 2,1 2,3 2,3 25,6 26,7 18,6 Các sản phẩm hoá chất 2,2 2,3 2,3 20,7 19,2 19,0 Phân bón 2,6 2,7 1,5 31,6 -22,2 5,1 Giấy 0,8 1,0 1,1 19,3 46,1 30,5 Sợi 1,1 0,9 1,1 -5,2 0,2 60,3 Thuốc trừ sâu 0,7 0,7 0,7 2,0 15,9 22,8 Bông 0,6 0,5 0,5 8,8 -12,1 34,1 Hàng hoá cuối Nguyên liệu thô trung gian Nguồn: Tổng cục Thống kê Tổng cục Hải quan Footer Page 218 of 258 ... kinh tế quốc tế (thời kỳ 1961 2003) ñể rút số học kinh nghiệm vai trò nhà nước CNH, HðH - Luận giải khả vận dụng số kinh nghiệm vai trò nhà nước ñối với CNH, HðH trình hội nhập kinh tế quốc tế. .. luận vai trò nhà nước ñối với công nghiệp hoá, ñại hoá hội nhập kinh tế quốc tế Chương 2: Vai trò nhà nước ñối với công nghiệp hoá, ñại hoá hội nhập kinh tế quốc tế ðài Loan (thời kỳ 1961 - 2003)... nhập kinh tế quốc tế theo giác ñộ lịch sử kinh tế Mục tiêu ñề tài luận án - Làm rõ vai trò nhà nước ñối với CNH, HðH ðài Loan trình hội nhập kinh tế quốc tế - Rút số học kinh nghiệm vai trò nhà nước