Header Page of 258 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI VŨ THỊ HỒNG NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TÁI SINH CỦA THẢM THỰC VẬT RỪNG TẠI XÃ HOÀNG HOA THÁM, THỊ XÃ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƢƠNG Chuyên ngành: Sinh thái học Mã số: 60 42 01 20 LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS Nguyễn Thế Cƣờng HÀ NỘI, 2016 Footer Page of 258 HÀ NỘI, 2013 Header Page of 258 LỜI CẢM ƠN Trước tiên, xin cảm ơn TS Nguyễn Thế Cƣờng – người hướng dẫn trực tiếp tạo điều kiện thuận lợi để hoàn thành luận văn Tôi xin trân trọng cảm ơn TS.Hà Minh Tâm (hiện làm việc trường Đại học Sư phạm Hà Nội II) giúp đỡ thực chuyến điều tra thực địa định loại mẫu vật Trong trình thực đề tài, nhận giúp đỡ nhiều tổ chức cá nhân trường Nhân dịp xin trân trọng cảm ơn chân thành đến quyền địa phương thị xã Chí Linh – Hải Dương, phòng Sau đại học (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội II); đặc biệt giúp đỡ, động viên, khích lệ gia đình, bạn bè suốt thời gian học tập nghiên cứu Một lần nữa, xin trân trọng cảm ơn! Một lần nữa, xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 10 tháng 07 năm 2016 Tác giả Vũ Thị Hồng Footer Page of 258 Header Page of 258 LỜI CAM ĐOAN Để đảm bảo tính trung thực Luận văn, xin cam đoan: Luận văn “Nghiên cứu số đặc điểm tái sinh thảm thực vật rừng xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương” công trình nghiên cứu cá nhân tôi, thực hướng dẫn TS Nguyễn Thế Cường Tôi xin cam đoan số liệu kết nghiên cứu luận văn trung thực không trùng lặp với đề tài khác Tôi c ng xin cam đoan giúp đỡ cho việc thực luận văn cảm ơn thông tin trích dẫn luận văn rõ nguồn gốc Các kết trình bày luận văn chưa công bố công trình trước Tác giả Vũ Thị Hồng Footer Page of 258 Header Page of 258 MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Lý chọn đề tài Mục đích nghiên cứu .1 Ý nghĩa khoa học thực tiễn Đóng góp NỘI DUNG Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Một số khái niệm thảm thực vật, tái sinh phục hồi .3 1.2 Lƣợc sử nghiên cứu tái sinh rừng 1.2.1 Trên giới .7 1.2.2 Ở Việt Nam .11 CHƢƠNG ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG, THỜI GIAN 18 VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 18 2.1 Đối tƣợng nghiên cứu .18 2.2 Phạm vi nghiên cứu 18 2.2.1 Vị trí địa lý, địa hình .18 2.2.2 Điều kiện khí hậu, thủy văn 19 2.2.3 Điều kiện xã hội .20 2.3 Thời gian nghiên cứu .21 2.4 Nội dung nghiên cứu 21 2.5 Phƣơng pháp nghiên cứu 21 Chƣơng 27 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .27 3.1 Đặc điểm thảm thực vật vùng nghiên cứu 27 3.1.1 Đặc điểm thành phần loài thực vật .27 3.1.2 Các loài thực vật có giá trị bảo tồn nguồn gen giá trị kinh tế 28 Footer Page of 258 Header Page of 258 3.1.3 Các kiểu thảm thực vật xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương 32 3.2 Đặc điểm lớp tái sinh tự nhiên thảm thực vật rừng Dẻ loài .35 3.2.1 Đặc điểm thành phần loài tái sinh tự nhiên thảm thực vật rừng dẻ loài 35 3.2.2 Mật độ cá thể tái sinh thảm thực vật rừng dẻ loài 38 3.2.3 Chất lượng tái sinh thảm thực vật rừng Dẻ loài 39 3.2.4 Quy luật phân bố tái sinh 39 3.3 Đặc điểm lớp tái sinh tự nhiên thảm thực vật rừng hỗn giao rộng 41 3.3.1 Đặc điểm thành phần loài tái sinh tự nhiên thảm thực vật rừng hỗn giao rộng .41 3.3.2 Mật độ cá thể tái sinh thảm thực vật rừng hỗn giao 56 3.2.3 Chất lượng tái sinh thảm thực vật rừng hỗn giao 58 3.3.4 Đặc điểm phân bố gỗ tái sinh theo cấp chiều cao 59 3.4 Đặc điểm lớp tái sinh tự nhiên thảm bụi thứ sinh 61 3.4.1 Đặc điểm thành phần loài tái sinh tự nhiên thảm bụi thứ sinh 61 3.4.2 Mật độ cá thể tái sinh thảm bụi thứ sinh .71 3.4.3 Chất lượng tái sinh thảm bụi thứ sinh .73 3.4.4 Đặc điểm phân bố gỗ tái sinh theo cấp chiều cao thảm bụi 74 3.5 Một số yếu tố ảnh hƣởng đến trình tái sinh tự nhiên .75 3.5.1 Con người .75 3.5.2 Vai trò động vật ảnh hưởng chăn thả 76 3.5.3 Ảnh hưởng thoái hoá đất 77 3.5.4 Khí hậu 78 3.6 Đề xuất giải pháp bảo tồn phát triển thảm thực vật 78 3.6.1 Nhóm giải pháp kinh tế 78 3.6.2 Nhóm giải pháp xã hội 79 Footer Page of 258 Header Page of 258 3.6.3 Nhóm giải pháp công nghệ 79 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 80 KẾT LUẬN 80 KIẾN NGHỊ .82 TÀI LIỆU THAM KHẢO 83 Footer Page of 258 Header Page of 258 Danh mục bảng Bảng 3.1: Đa dạng thành phần loài ngành thực vật 27 Bảng 3.2: Các họ thực vật giàu loài 27 Bảng 3.3 : Các loài thực vật có giá trị bảo tồn nguồn gen giá trị kinh tế 29 Bảng 3.4: Công dụng loài vùng nghiên cứu 30 Bảng 3.5: Tổ thành loài tái sinh rừng Dẻ loài 35 Bảng 3.6: Sự phân bố số cấp chiều cao rừng Dẻ loài 40 Bảng 3.7: Tổ thành loài tái sinh thảm thực vật rừng hỗn giao rộng xã Hoàng Hoa Thám 42 Bảng 3.8: 10 loài tái sinh cao rừng hỗn giao thôn Đá Bạc, Đồng Châu, Thanh Mai, Hố Đình 57 Bảng 3.9: Chất lượng tái sinh thảm thực vật rừng hỗn giao 59 Bảng 3.10: Sự phân bố số tái sinh theo cấp chiều cao rừng hỗn giao 60 Bảng 3.11: Tổ thành gỗ tái sinh thảm bụi xã Hoàng Hoa Thám 61 Bảng 3.12: 10 loài tái sinh cao thảm bụi thôn Đá Bạc, Đồng Châu, Thanh Mai, Hố Đình 72 Bảng 3.13: Chất lượng tái sinh thảm bụi thứ sinh 74 Bảng 3.14: Sự phân bố số tái sinh theo cấp chiều cao thảm bụi 74 Danh mục đồ thị Đồ thị 3.1: Phân bố số theo cấp chiều cao rừng dẻ loài 40 Đồ thị 3.2: Phân bố số theo cấp chiều cao rừng hỗn giao 60 Đồ thị 3.3: Phân bố số theo cấp chiều cao thảm bụi 75 Footer Page of 258 Header Page of 258 MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Hiện nay, việc nghiên cứu bảo tồn phát triển hệ sinh thái rừng nhiệm vụ cấp bách toàn nhân loại Mất rừng, làm suy giảm đa dạng sinh học, độ che phủ giảm, đất đai bị xói mòn, rửa trôi, sông hồ bị bồi lấp, môi trường bị thay đổi, hạn hán l lụt gia tăng… ảnh hưởng trực tiếp đến mặt đời sống xã hội, đặc biệt vùng dân cư sống ven rừng Các thảm họa thiên tai gần cảnh tỉnh công chúng nói chung nhà quản lý nói riêng hậu nghiêm trọng việc phá rừng suy giảm đa dạng sinh học Vì vậy, việc phục hồi tài nguyên rừng vấn đề toàn xã hội quan tâm Ở Việt Nam có nhiều giải pháp cụ thể việc bảo tồn phục hồi rừng, nhằm bảo tồn đa dạng sinh học, góp phần bảo đảm an ninh môi trường phát triển kinh tế Tuy nhiên, hệ sinh thái rừng nước ta đa dạng phức tạp, nghiên cứu thường tập trung vùng hay khu vực định đó, việc nghiên cứu chưa thật đồng thiếu vền vững Cho nên, tái sinh rừng tự nhiên nội dung cần tiếp tục nghiên cứu Xã Hoàng Hoa Thám thuộc thị xã Chí Linh- tỉnh Hải Dương có diện tích không lớn, đa dạng địa hình thổ nhưỡng, có nhiều kiểu rừng khác với hệ thực vật đa dạng Đây xem địa điểm thuận lợi cho việc nghiên cứu trình tái sinh tự nhiên, xây dựng mô hình phục hồi rừng Với lý lựa chọn đề tài: “Nghiên cứu số đặc điểm tái sinh thảm thực vật rừng xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương” Mục đích nghiên cứu Đánh giá thực trạng tái sinh tự nhiên số thảm thực vật xã Hoàng Hoa Thám- thị xã Chí Linh vùng phụ cận, làm sở khoa học cho việc đề xuất giải pháp lâm sinh nhằm thúc đẩy nhanh trình diễn nâng cao chất lượng Ý nghĩa khoa học thực tiễn Ý nghĩa khoa học: Góp phần bổ sung vốn kiến thức cho chuyên ngành Sinh thái học sở khoa học cho nghiên cứu tài nguyên thực vật, đa dạng sinh học nông - lâm nghiệp, Footer Page of 258 Header Page of 258 Ý nghĩa khoa thực tiễn: Kết đề tài phục vụ trực tiếp việc bảo tồn hệ sinh thái xây dựng mô hình phục hồi rừng khu vực nghiên cứu Đóng góp Một số dẫn liệu cập nhật về cấu trúc rừng tái sinh phục hồi từ nhiên khu vực nghiên cứu Footer Page of 258 Header Page 10 of 258 NỘI DUNG Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Một số khái niệm thảm thực vật, tái sinh phục hồi Khái niệm thảm thực vật: Thảm thực vật (vegetation) khái niệm quen thuộc, có nhiều nhà khoa học nước đưa định nghĩa khác Theo J.Schmithusen (1959) thảm thực vật lớp thực bì trái đất phận cấu thành khác Thái Văn Trừng (1978) [37] cho thảm thực vật quần hệ thực vật phủ mặt đất thảm xanh Trần Đình Lý (1998) [19] cho thảm thực vật toàn lớp phủ thực vật vùng cụ thể hay toàn lớp phủ thảm thực vật toàn bề mặt trái đất Thảm thực vật khái niệm chung chưa rõ đối tượng cụ thể Nó có ý nghĩa giá trị cụ thể có định nghĩa kèm theo như: thảm thực vật bụi, thảm thực vật rừng ngập mặn… Thái Văn Trừng (1978) [37] vào quan điểm sinh thái phát sinh quần thể thực vật để phân loại thảm thực vật rừng Việt Nam Tư tưởng học thuật quan điểm môi trường sinh thái cụ thể xuất kiểu thảm thực vật nguyên sinh định Trong môi trường sinh thái đó, có nhóm nhân tố sinh thái phát sinh ảnh hưởng định đến tổ thành loài rừng, hình thái, cấu trúc hình thành nên kiểu thảm thực vật rừng tương ứng Căn vào sở lí luận trên, Thái Văn Trừng phân loại thảm thực vật rừng Việt Nam thành 14 kiểu thảm thực vật có đất lâm nghiệp sau: Các kiểu rừng, rừng kín vùng thấp: I Kiểu rừng kín thường xanh, mưa ẩm nhiệt đới II Kiểu rừng kín nửa rụng lá, ẩm nhiệt đới III Kiểu rừng kín rụng lá, ẩm nhiệt đới IV Kiểu rừng kín cứng, khô nhiệt đới Các kiểu rừng thƣa: V Footer Page 10 of 258 Kiểu rừng thưa rộng, khô nhiệt đới Header Page 153 of 258 (Lamk.) DC 26 Sterculia lanceolata Cav 27 Clerodendrum paniculatum L Tổng Chất lượng Mật độ trung bình Footer Page 153 of 258 truống Trôm thon Ngọc nữ đỏ 79 78 1242 383.3 61 50 497 40.02 25 418 33.66 11 327 26.33 Header Page 154 of 258 Bảng 18 Danh lục thực vật OTC thảm bụi thôn Hố Đình Ô1: 210 12’ 17.4’’; 1060 26’ 37.3’’ ; Ô2: 210 12’ 19.5’’; 1060 26’ 32.8’’ ; Ô3: 210 12’ 20.5’’; 1060 26’ 32.4’’ STT 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Tên Khoa học Saurauja napaulensis DC Alangium chinensis Alangium kurzii Craib Liquidambar formosana Hance Tabereamontana bovina Lour Schefflera pes-avis R Vig Trevesia palmata (Roxb ex Lindl.) Visan Phyllanthus embelia L Melastoma normale D Don Melastoma sanguineum Sims Memecylon scutellatum (Lour.) Naud Streblus asper L Ardisia quinquegona Blume Tên Việt Nam Nóng hoa nhọn Thôi ba Thôi chanh Sau sau Ớt rừng Chân chim Đu đủ rừng SL 19 12 34 62 77 20 19 Tốt 11 24 23 TB 14 18 34 10 Xấu 20 20 4 Me rừng Mua thường Mua bà Sầm núi 70 32 59 21 25 11 16 25 14 22 20 21 14 98 35 41 22 75 26 34 15 48 20 20 8 88 22 34 70 48 19 13 32 36 15 27 4 11 Ruối nhám Cơm nguội năm cạnh Ardisia villosa Roxb Cơm nguội lông Rhodamnia dumetorum (Poir.) Sim rừng Merr & Perry Melientha suavis L Rau sắng Ixora chinensis Lamk Đơn đỏ Psychotria rubra (Lour.) Poir Lấu đỏ Randia spinosa (Thumb.) Poir Găng tu hú Zanthoxylum avicennae (Lamk.) Muồng truống DC Sterculia lanceolata Cav Trôm thon Tổng Chất lượng Mật độ Footer Page 154 of 258 90 50 32 972 397 376 40.84 38.68 385.71 199 20.47 Header Page 155 of 258 Ảnh Nhóm điều tra thu mẫu taị xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương Ảnh Nhóm điều tra thu mẫu taị xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương Footer Page 155 of 258 Header Page 156 of 258 Ảnh Tổng quan thảm thực vật xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương Ảnh Tổng quan thảm thực vật xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương Footer Page 156 of 258 Header Page 157 of 258 Ảnh Rừng hỗn giao rộng Ảnh Cấu trúc rừng hỗn giao Footer Page 157 of 258 Header Page 158 of 258 Ảnh Cây tái sinh rừng hỗn giao Ảnh Cây tái sinh rừng hỗn giao Footer Page 158 of 258 Header Page 159 of 258 Ảnh Tổng quan rừng Dẻ loài Ảnh 10 Cấu trúc rừng Dẻ loài Footer Page 159 of 258 Header Page 160 of 258 Ảnh 11 Thảm bụi thứ sinh Ảnh 12 Cấu trúc thảm bụi thứ sinh Footer Page 160 of 258 Header Page 161 of 258 Ảnh 13 Cây tái sinh thảm bụi thứ sinh Ảnh 14 Cây tái sinh thảm bụi thứ sinh Footer Page 161 of 258 Header Page 162 of 258 Ảnh 15 Sau sau (Liquidambar formosana Hance) Ảnh 16 Sau sau (Liquidambar formosana Hance) Ảnh 17 Thành ngạnh nam (Cratoxylon cochinchinensis (Lour.) Blume ) Ảnh 18 Phay sừng (Duabanga grandiflora (Roxb ex DC.) Walp ) Footer Page 162 of 258 Header Page 163 of 258 Ảnh 19 Kháo nhỏ (Aporosa dioica (Roxb.) Muell –Arg.) Ảnh 20 Thôi chanh (Alangium kurzii Craib) Ảnh 21 Lim Xanh (Erythrophleum fordii Oliv.) Ảnh 22 Sầm núi (Memecylon scutellatum (Lour.) Naud.) Footer Page 163 of 258 Header Page 164 of 258 Ảnh 23 Bời lời nhớt (Litsea glutinosa (Lour.) C B Robins.) Ảnh 24 Đơn đỏ (Ixora chinensis Lamk.) Ảnh 25 Cò ke (Grewia paniculata Roxb ex DC.) Ảnh 26 Trôm thon (Sterculia lanceolata Cav) Footer Page 164 of 258 Header Page 165 of 258 Ảnh 27 Vàng anh (Saraca indica L.) Ảnh 29 Ớt rừng ( Tabereamontana bovina Lour.) Footer Page 165 of 258 Ảnh 28 Me rừng (Phyllanthus embelia L.) Ảnh 30 Mua thường ( Melastoma normale D Don) Header Page 166 of 258 Ảnh 31 Bá bệnh (Eurycoma longifolia Jack) Ảnh 33 Dẻ gai (Castanopsis boisii Hickel & A Camus) Footer Page 166 of 258 Ảnh 32 Trám trắng (Canarium album (Lour.) Raeusch) Ảnh 34 Thảu táu (Aporosa dioica (Roxb.) Muell – Arg.) Header Page 167 of 258 Ảnh 35 Đốt rừng Ảnh 36 Chặt phá rừng để khai thác gỗ Ảnh 37 Phá rừng để xây dựng nhà Ảnh 38 Đất trống đồi trọc Ảnh 39 Phá rừng gây sạt lở Ảnh 40 Chăn thả gia súc rừng Footer Page 167 of 258 ... tƣợng nghiên cứu Một số thảm thực vật rừng thứ sinh phục hồi tự nhiên xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương 2.2 Phạm vi nghiên cứu Xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. .. việc nghiên cứu trình tái sinh tự nhiên, xây dựng mô hình phục hồi rừng Với lý lựa chọn đề tài: Nghiên cứu số đặc điểm tái sinh thảm thực vật rừng xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương ... giải pháp lâm sinh nhằm phục hồi rừng 2.5 Phƣơng pháp nghiên cứu Để Nghiên cứu số đặc điểm tái sinh thảm thực vật rừng xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương sử dụng phương pháp phổ