Header Page of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” BÁO CÁO ĐỀ DẪN HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC TẾ “DẠY HỌC CHO HỌC SINH LỚP CÓ KHÓ KHĂN VỀ ĐỌC” Nguyễn Thị Ly Kha * PREFACE INTERNATIONAL CONFERENCE “TEACHING FIRST YEAR STUDENTS WITH SPECIAL NEEDS IN READING” Kỹ đọc có ảnh hưởng định kết học tập Hội Dyslexia tổ chức UNESCO ước tính tổng số trẻ học có 8% đến 10%, cá biệt có nơi lên đến 17% (trong 90% trẻ em nam) có khó khăn đọc, số IQ HS từ mức trung bình trở lên trẻ không bị dị tật quan phát âm, lẫn quan thị giác, thính giác [6] Các nhà nghiên cứu ước tính chứng khó đọc ảnh hưởng tới 3% - 10% dân số giới (dẫn theo [1], [3]) Có nhà giáo dục học cho thực trạng HS Việt Nam “ngồi nhầm lớp”, báo chí thường đề cập, có nguyên nhân từ thực tế: nhiều HS mắc chứng khó đọc không phát can thiệp trị liệu kịp thời [2], [6] Khó đọc chứng tật bẩm sinh Trẻ mắc chứng khó đọc có hội điều kiện thuận lợi để khắc phục tật này, đồng thời giảm nguy suy kỹ xã hội chứng khó đọc trẻ phát can thiệp sớm từ năm đầu tiểu học, chí giai đoạn trẻ học mẫu giáo [6] Việc tìm kiếm thực giải pháp trị liệu chứng khó đọc tiến hành nhiều nước giới từ kỷ trước ngày có nhiều phương tiện, biện pháp hỗ trợ trị liệu chứng khó đọc cách kịp thời có hiệu đáng ghi nhận Song Việt Nam nghiên cứu tác giả Trần Trọng Thuỷ, Võ Thị Minh Chí (2009), Bùi Thế Hợp (2013) chưa có nghiên cứu cung cấp tranh toàn cảnh chứng khó đọc HS lớp nói riêng chứng khó đọc HS Việt Nam nói chung; chưa có nghiên cứu công bố hệ thống tập thực hành khắc phục chứng khó đọc từ phương diện ngôn ngữ đến phương diện tâm lý Trong theo thống kê y bác sĩ tâm lý bệnh viện nhi đồng TPHCM, ngày có nhiều phụ huynh mang đến khám điều trị trẻ mắc chứng khó học, có tới 70-80% trẻ mắc chứng khó đọc (Phạm Ngọc Thanh, 2007, 2010) * PGS.TS Trưởng Khoa Giáo dục Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM Footer Page of 123 HeaderKhoa Page Giáo of dục 123.Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 Khoảng năm trở lại nay, việc quan tâm, hỗ trợ cho trẻ em Việt Nam có khó khăn đọc quan tâm ý người làm công tác giáo dục nghiên cứu can thiệp trị liệu Nhờ đó, Hội thảo Khoa học Dạy học cho HS lớp có khó khăn đọc sau gần năm chuẩn bị nhận gần 50 viết nhà khoa học nước gửi Các báo cáo xoay quanh chủ đề: Dạy đọc, viết cho HS lớp đầu tiểu học; Chẩn đoán phát sớm HS mắc chứng khó đọc; Hỗ trợ cho HS lớp đầu tiểu học có khó khăn đọc Chủ đề 1: Dạy đọc, viết cho HS lớp đầu tiểu học có 18 báo cáo đề cập đến vấn đề hữu quan hoạt động Với mục đích Để có thành công HS học tiếng Việt ngày đầu đến trường, GS.TS Lê Phương Nga, ĐHSP Hà Nội khẳng định dạy học dựa vào thành công HS chiến lược cần phải đặt GV tiểu học, với GV khối lớp khoảng thời gian tạo nên thay đổi lớn sống em: từ vui chơi sang học tập Tác giả viết nêu lên số đề xuất nhằm giúp GV thay đổi số nhận thức theo hướng ý vào mặt thành công HS lớp Việc hình thành kỹ đọc viết cho trẻ trước vào lớp 1, PGS.TS Nguyễn Thị Hạnh, Viện Nghiên cứu Giáo dục Việt Nam, nhìn nhận từ bình diện tiếp cận tổng thể, xem việc hình thành kỹ tiền đọc, tiền viết nội dung trọng tâm hoạt động chuẩn bị cho trẻ mẫu giáo tuổi sẵn sàng học lớp 1, với giải pháp “cho trẻ tiếp cận từ nghĩa đến chữ quy tắc kết hợp chữ để tạo tiếng, từ, câu”, “khuyến khích trẻ nêu ý tưởng cần biểu đạt đến dùng chữ quy tắc kết hợp chữ để ghi tiếng, từ, câu biểu đạt ý tưởng thành văn đơn giản” Quan tâm đến vấn đề dạy đọc cho HS lớp 1, TS Vũ Thị Ân, ĐHSP TPHCM bàn đến việc dạy đọc cho trẻ cần ý đến ảnh hưởng hệ thống âm vị tiếng Việt, “cần tuân thủ nguyên tắc từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp”, “dung lượng ngữ liệu tốc độ dạy phải phù hợp với mức độ lĩnh hội trẻ” Tác giả đặt câu hỏi “có nên dạy học đọc sớm cho trẻ hay không?”, “làm để có học vui hiệu quả”? Từ việc “bao quát tư liệu liên quan đến dạy học đọc bậc tiểu học để tìm hiểu phát điểm tương đồng khác biệt cách hiểu khái niệm dạy đọc nhà nghiên cứu giáo dục ngôn ngữ nước quốc tế”, TS Hoàng Thị Tuyết, ĐHSP TPHCM, cho khác biệt “cách hiểu đọc thành tiếng đọc thầm, thành tố tạo nên lực đọc nói chung khả đọc lưu loát, tính đa diện phức hợp chế đọc hiểu đọc lưu loát theo hướng phát triển người học trở thành người đọc độc lập”, buộc phải suy nghĩ việc hợp lý hóa việc dạy học đọc Tiếng Footer Page of 123 Header Page of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” Việt tiểu học, bình diện lý luận lẫn thực tiễn, hai lớp đầu cấp tiểu học Trong đó, yêu cầu đọc lưu loát kết tiêu điểm thiết phải đạt mức thành công Dưới góc nhìn sinh lý học thần kinh, với viết “Não việc dạy học đọc cho HS lớp 1”, ThS Nguyễn Minh Giang, ĐHSP TPHCM nhấn mạnh “bất kỳ kích thích ngôn ngữ tín hiệu có điều kiện để hình thành phản xạ ngôn ngữ cho trẻ; việc học đọc hiệu tạo tảng để phát triển hầu hết chức khác vỏ não” Dựa sở lý luận đặc điểm tâm sinh lý, vai trò việc dạy đọc tiểu học, khả phát triển ngôn ngữ trẻ tiểu học, qua viết “Dạy đọc phát triển ngôn ngữ cho HS lớp 1”, ThS Hoàng Trường Giang Vũ Thị Hải Anh đề cập đến nội dung yêu cầu việc dạy đọc cho HS lớp như: Rèn luyện cho trẻ kỹ nói đọc, dạy trẻ cách nghe, đọc phát âm đúng, dạy học đọc hiểu cho trẻ, dạy đọc cho trẻ khuyết tật Cũng bàn phương pháp dạy học đọc cho HS lớp 1, tác giả Lê Duy Hùng, TPHCM, tập trung vào ba phương pháp bản: trực quan, đàm thoại luyện tập Từ góc nhìn toán học, ThS Trần Đức Thuận, ĐHSP TPHCM cho việc dạy học ngôn ngữ cho người học tương tự với việc xây dựng lý thuyết toán học Người học cần cung cấp vốn từ vựng bản, cách kết hợp từ để tạo thành câu có ý nghĩa ngữ cảnh phù hợp Nhóm chương trình Hỗ trợ học tiếng Việt thuộc tổ chức Room to Read, tổ chức phi phủ, tiến hành hỗ trợ hoạt động dạy học nhằm nâng cao khả đọc cho trẻ em số nước phát triển, gửi đến hội thảo viết trình bày chiến lược, kỹ thuật dạy đọc lưu loát, đọc hiểu, dạy học từ vựng, viết tả hiệu cho HS năm đầu đến trường Quá trình luyện tập đọc lưu loát cho HS theo cấp độ: đọc bảng từ rỗng, đọc câu, đọc đoạn văn với hình thức khác nhau: cá nhân, nhóm đôi toàn lớp; kỹ thuật dạy đọc hiểu nói tranh đồ vật; sử dụng sơ đồ tư duy; tóm tắt đọc qua câu hỏi; luyện tập hiểu nghĩa cấp độ từ, câu đoạn văn; kỹ thuật dạy tả viết tiếng/từ (cá nhân/nhóm), viết tiếng/từ theo kỹ thuật “chép - che - đối chiếu” (cá nhân), viết câu (cá nhân), viết đoạn (cá nhân); biện pháp dạy từ vựng trò chơi ngón tay cái, trò chơi - sai, hoàn thành câu minh hoạ ý nghĩa từ viết có tác dụng tương hỗ giúp nâng cao hiệu hoạt động dạy học đọc cho HS lớp đầu cấp Qua nghiên cứu bổ dọc số lượng 62 trẻ, từ lớp đến lớp số trường TPHCM chương trình huấn luyện ý thức âm vị để phát triển khả nhận biết, suy nghĩ thao tác đơn vị âm ngôn ngữ, đặc biệt âm vị, trẻ em tuổi mẫu giáo, TS Huỳnh Mai Trang, ĐHSP TPHCM Footer Page of 123 HeaderKhoa Page Giáo of dục 123.Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 cho việc thực chương trình huấn luyện phát triển ý thức âm vị giai đoạn cuối mẫu giáo bước chuẩn bị có hiệu tích cực đáng ghi nhận cho việc học ngôn ngữ viết đầu tiểu học Từ thực trạng nhiều phụ huynh trẻ 5-6 tuổi băn khoăn việc nên hay không nên cho trẻ học đọc trước chương trình lớp 1, qua nghiên cứu thực nghiệm, tác giả Nguyễn Thị Thanh Trúc, Trường CĐSP Trung ương TPHCM kết luận việc sử dụng trò chơi đọc truyện qua tranh giải pháp hữu hiệu vừa đáp ứng nhu cầu vui chơi trẻ vừa phát triển kiến thức, kỹ năng, phát triển kỹ tiền đọc, nhằm chuẩn bị cho trẻ học đọc trường tiểu học cách có hiệu Qua nghiên cứu thử nghiệm tập Tự nhiên Xã hội cho HS lớp 1, tác giả Phạm Phương Anh đề xuất cải tiến nội dung, hình thức tập Tự nhiên Xã hội nhằm hỗ trợ rèn kỹ đọc, viết cho HS lớp theo quan điểm tích hợp dạy học lớp đầu cấp tiểu học Chủ đề 2: Chẩn đoán học sinh lớp có khó khăn đọc có 12 báo cáo bàn đến góc độ sở lý luận, cách thức chẩn đoán, vai trò chẩn đoán nhằm phát sớm để hỗ trợ kịp thời, phương pháp cho HS có khó khăn đọc Cơ sở lý luận nghiên cứu chẩn đoán sớm trẻ mắc chứng khó đọc, giới thiệu qua trích đoạn công trình nghiên cứu “Chẩn đoán sớm điều chỉnh chứng khó đọc HS tiểu học” Abramova N.A, Trường ĐHSP quốc gia Samara (Cộng hoà Liên bang Nga) Tác giả nghiên cứu phân tích tâm lý làm chủ hành vi đọc theo chuẩn; chế, hình thức chứng khó đọc giá trị việc phát sớm chứng khó đọc HS lớp tiểu học Bác sỹ Phạm Ngọc Thanh, cố vấn tâm lý Bệnh viện Nhi Đồng 1, với viết “Chứng khó đọc” khẳng định “khó đọc rối loạn học tập với đặc tính khó khăn việc đọc; bệnh kéo dài suốt đời”, “chẩn đoán chứng khó đọc bao gồm việc đánh giá cách xử lý thông tin trẻ từ khả nhìn, nghe, tham gia sinh hoạt” Ý thức rõ chẩn đoán trẻ gặp khó khăn học đọc vấn đề quan trọng, lẽ chẩn đoán thiếu xác gây định hướng trị liệu sai lệch hậu nghiêm trọng khôn lường, PGS.TS Huỳnh Văn Sơn, ĐHSP TPHCM nhấn mạnh thực trình chẩn đoán cần phải cẩn trọng nghiêm túc nội dung, chi tiết cụ thể; không đồng kết học tập môn Tiếng Việt chứng khó đọc; cần xem xét não nhầm lẫn khác… Tìm hiểu phương pháp chẩn đoán trẻ mắc chứng khó đọc nhà khoa học Liên bang Nga, TS Nguyễn Thị Kim Anh, Trường CĐSP Trung ương Footer Page of 123 Header Page of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” TPHCM chọn giới thiệu phương pháp chẩn đoán sớm chứng khó đọc HS lớp thể công trình “Chẩn đoán sớm điều chỉnh chứng khó đọc HS tiểu học” tác giả Abramova N.A, Trường ĐHSP Quốc gia Samara (Cộng hoà Liên Bang Nga) Những người quan tâm đến vấn đề trẻ Việt Nam mắc chứng khó đọc tìm thấy chia sẻ hữu ích qua tập, test đánh giá, phương pháp đánh giá nhà khoa học, nhà giáo dục học Liên bang Nga, tập yêu cầu trẻ kể trình tự, tập chép nhịp điệu, chép chuỗi hành động, lặp lại số, qua trò chơi “Nhịp điệu”, “Nắm tay - lòng bàn tay nắm cạnh bàn”; test “Chẩn đoán nhanh ngôn ngữ nói HS lớp 1” tìm hiểu mức độ cảm giác vận động lời nói nội dung nhận thức âm vị, tình trạng kỹ vận động, cấu trúc ngữ pháp lời nói, vốn từ, kỹ sử dụng từ, kỹ tạo lập văn HS; mẫu kỹ thuật đánh giá khả nhận thức âm vị Qua nghiên cứu “Hỗ trợ HS lớp khó đọc trường tiểu học”, ThS Nguyễn Thị Kim Hoa, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam tác giả Nguyễn Ngọc Linh, Viện Nghiên cứu xây dựng phát triển xã hội học tập, mô tả quy trình, công cụ, cách thức đánh giá để chẩn đoán HS khó đọc, sử dụng Bảng kiểm phát khó khăn đọc, viết, tính toán Trung tâm quốc gia khó khăn học Hoa Kỳ nhằm phát HS nghi ngờ mắc chứng khó đọc, dùng Trắc nghiệm trí tuệ trẻ em Wechsler-IV, việc sử dụng Bộ công cụ đánh giá khả học tập HS tiểu học Qua báo cáo “Dạy học đọc từ tiếp cận tâm lý học thần kinh – hội cho trẻ khó đọc”, PGS.TS Võ Thị Minh Chí, ĐHSP Hà Nội giới thiệu triệu chứng, lỗi thuộc dạng khó đọc kiểu quang học giúp cho việc chẩn đoán đắn, tránh tình trạng “dán nhãn”, tình trạng chẩn đoán sai Với viết “Chứng dyslexia với chất lượng học tập HS lớp 1”, TS Trần Thị Thu Mai, ĐHSP TPHCM trình bày tình trạng gây cản trở phát triển kỹ ngôn ngữ trẻ khó khăn đọc đánh vần, viết tả; kỹ nhận biết âm vị kém; nhầm lẫn phương hướng, không nhớ trình tự bước thao tác, học vẹt điều nghĩa, khó làm toán, khó học xem đồng hồ, kỹ tổ chức, xếp Tác giả Trần Thị Tú Uyên nêu biểu tâm lý HS lớp mắc chứng Dyslexia, giúp GV có thêm dấu hiệu để nhận diện trẻ có khó khăn đọc Bài “Phát để can thiệp sớm cho trẻ có khó khăn đọc” trình bày kết nghiên cứu Joseph K Torgesen cộng thời gian 20 năm Bài viết đề xuất biện pháp hệ thống kiểu kiểm tra trẻ lớp cuối mẫu giáo lớp nhằm giúp GV mầm non GV lớp đầu tiểu học phát sớm, can thiệp sớm Đồng thời tác giả viết khẳng định: giải pháp tốt để giải khuyết tật khả đọc huy động nguồn vốn để phát Footer Page of 123 HeaderKhoa Page Giáo of dục 123.Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 can thiệp sớm từ trẻ học mẫu giáo vào lớp 1; lẽ để tới trẻ học lớp 3, việc chữa trị trở nên khó khăn tốn nhiều Qua việc trình bày kết khảo sát đại trà 296 HS lớp 32 trường tiểu học TPHCM khảo sát, đánh giá sâu nhóm nhỏ (4 HS) chẩn đoán mắc chứng khó đọc, tác giả Lê Doãn Thu Trang, với viết Tốc độ đọc – dấu hiệu để nhận diện chứng khó đọc, khẳng định: tốc độ đọc dấu hiệu cần lưu tâm chẩn đoán, khảo sát lực đọc HS lớp cần thực sớm thường xuyên để nhận diện hỗ trợ kịp thời cho HS có khó khăn đọc nguyên nhân bệnh lý mà không nguyên nhân chậm phát triển Khảo sát khả đọc 391 HS lớp có tình trạng sức khỏe tâm sinh lý bình thường, 11 trường tiểu học địa bàn TPHCM, nhóm sinh viên Đặng Thị Mai Thanh, Trần Thị Ngọc Hiền, Nguyễn Thị Thanh Hương, Nguyễn Phụng Ái Thiên, Bùi Thị Tuyết Trinh, Khoa Giáo dục Tiểu học Trường ĐHSP TPHCM, nhận định chứng khó đọc thực tế tồn HS lớp 1, cần có nghiên cứu chẩn đoán can thiệp trị liệu sớm cho HS mắc chứng khó đọc Nhận diện chứng khó đọc công việc phức tạp, với trẻ lớp Bởi vì, lứa tuổi này, tác động yếu tố gây nhiễu đặc điểm ngôn ngữ chưa hoàn thiện, ảnh hưởng phương ngữ không nhỏ Với viết Phân biệt khó đọc, khó viết với đặc điểm phương ngữ đặc điểm ngôn ngữ chưa hoàn thiện tiểu học, ThS Nguyễn Thị Lan Anh, Viện Nghiên cứu Giáo dục Việt Nam, khuyến nghị chẩn đoán trẻ khó đọc tránh nhầm lẫn với đặc điểm ngôn ngữ chưa hoàn thiện trẻ đặc điểm phương ngữ Sự phân biệt không giúp cho việc đánh giá khả đọc, viết học sinh lớp mà giúp can thiệp sớm cho khoảng 10% học sinh tiểu học gặp khó khăn đọc, viết nhiều nguyên nhân khác Khảo sát mẫu trình âm vị trẻ em Việt Nam, chuyên viên Âm ngữ trị liệu Bệnh viện Nhi Đồng 1, Đỗ Thị Bích Thuận Hoàng Văn Quyên cung cấp mô tả khởi đầu lỗi phát âm, quy trình âm vị tìm thấy lời nói trẻ Việt Nam nói tiếng Việt với hy vọng từ kết nghiên cứu nghiên cứu tương lai mẫu quy trình âm vị cung cấp nguồn tư liệu cho hoạt động giảng dạy, điều trị cho trẻ có khó khăn lời nói Chủ đề 3: Hỗ trợ cho học sinh lớp có khó khăn đọc Giúp đỡ, hỗ trợ HS lớp có khó khăn đọc nhiều tác giả quan tâm nhiều bình diện can thiệp hỗ trợ tâm lý, vận động, tri nhận không gian, nhận thức âm vị, nhận thức tả, mở rộng vốn từ, hệ thống tập, phương Footer Page of 123 Header Page of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” pháp, phương tiện dạy học Ban Tổ chức Hội thảo nhận 21 báo cáo vấn đề Qua báo cáo “Dạy học đọc từ tiếp cận tâm lý học thần kinh – hội cho trẻ khó đọc”, PGS.TS Võ Thị Minh Chí, ĐHSP Hà Nội khẳng định “Dạy đọc cho trẻ khó đọc chậm phát triển vùng chức não hoàn toàn khả thi, trẻ chẩn đoán định khu vùng chậm phát triển (dưới góc độ Tâm lý học thần kinh) có tác động phù hợp với mức độ phát triển có trẻ” Tác giả tập trung giới thiệu lỗi thuộc dạng khó đọc kiểu quang học khó đọc kiểu loạn ngôn, khó đọc kiểu loạn ngữ nghĩa, triệu chứng phương pháp dạy đọc chỉnh trị cho trẻ khó đọc kiểu quang học theo giai đoạn với dẫn cụ thể mục đích, phương pháp, thao tác cụ thể, rõ ràng Qua nghiên cứu trẻ Dyslexia, BS Phạm Ngọc Thanh khẳng định “đa số trẻ khó đọc thành công trường với dạy kèm chương trình giáo dục đặc biệt Hỗ trợ cảm xúc đóng vai trò quan trọng.” Các tác giả Mai Mỹ Hạnh, Quang Thục Hào PGS.TS Huỳnh Văn Sơn, ĐHSP TPHCM, với viết “Ứng xử với trẻ khó khăn học đọc góc độ tham vấn trị liệu” nhận định: nay, có nhiều mô hình điều trị, biện pháp can thiệp cho trẻ mắc chứng khó đọc Tuy nhiên mô hình biện pháp phát huy tác dụng tích cực việc cải thiện khả đọc trẻ bỏ qua liệu pháp tâm lý Bài viết giới thiệu các vấn đề ứng xử trẻ có biểu khó đọc nhằm phát huy tối đa tự tin, tính chủ thể khuyến khích trẻ nỗ lực cải thiện kỹ đọc cách tự giác tích cực Cùng từ bình diện tâm lý học, TS Trần Thị Thu Mai qua viết “Can thiệp, trị liệu cho HS lớp – nhìn từ góc độ tâm lý học” cho “HS mắc chứng khó đọc đọc, viết tả, viết cách xuất sắc nhận can thiệp hướng dẫn phù hợp GV tiểu học cần huấn luyện nguyên nhân, biểu phương pháp can thiệp chứng khó đọc Tùy thuộc việc xác định nguyên nhân HS mắc chứng khó đọc mà có biện pháp can thiệp trị liệu thích hợp như: giáo dục nhấn mạnh nhu cầu nâng cao tự tin, luyện tập, chỉnh âm vị, liệu pháp tâm lý, tư vấn cho cha mẹ, can thiệp có hướng dẫn, can thiệp có tham gia bạn bè, can thiệp nhận thức, chiến lược hành vi, học tập có trợ giúp máy vi tính ” Hỗ trợ HS lớp đầu cấp có khó khăn đọc nhìn nhận từ góc độ quản lý qua viết Quản lý việc dạy đọc cho HS đầu cấp gặp khó khăn đọc chương trình GDHN ThS Nguyễn Lương Hải Như, ĐHSP TPHCM Tác giả đề cập đến số thực trạng việc quản lý dạy học đọc cho HS đầu cấp có nhu cầu đặc biệt kỹ đọc chương trình GDHN Footer Page of 123 HeaderKhoa Page Giáo of dục 123.Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 số trường tiểu học địa bàn TPHCM, từ đề xuất số giải pháp nhằm thực công tác quản lý tốt Tác giả Robert Dupré, chuyên viên hoạt động trị liệu Hội AMPHORE Pháp, với báo cáo “Mất phối hợp động tác nhìn không gian” trình bày hội chứng rối loạn phối hợp động tác mắt không gian với phân tích cụ thể Tác giả giới thiệu kiểm tra trắc nghiệm nhận thức thị giác phương pháp can thiệp trị liệu, cung cấp chiến lược cho GV phụ huynh việc hỗ trợ HS có khó khăn vấn đề “Báo cáo trường hợp khó khăn học phối hợp động tác nhìn không gian” BS Lê Tường Giao, Bệnh viện Nhi Đồng mô tả việc can thiệp trị liệu cho HS khó khăn học phối hợp động tác nhìn - không gian Sau tháng, tập luyện mắt, tái huấn luyện động tác nhìn theo chương trình CD có sẵn 20 tuần liên tiếp, với tổng số thời gian khoảng 60 giờ; thực tập huấn luyện xác định vị trí tương quan không gian, kết môn hình học HS Ph từ 0/3 điểm nâng lên 2/3 điểm Qua nghiên cứu thực nghiệm “Hỗ trợ HS lớp khó đọc trường tiểu học”, ThS Nguyễn Thị Kim Hoa, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, tác giả Nguyễn Ngọc Linh, Viện Nghiên cứu xây dựng phát triển xã hội học tập, mô tả vắn tắt trình tiến hành hỗ trợ nhóm HS lớp khó đọc trường tiểu học, thuộc thành phố Hà Nội đồng thời giới thiệu mô hình hỗ trợ tập biện pháp sử dụng chúng Biện pháp “Mở rộng khoảng cách chữ cải thiện việc đọc cho người mắc chứng khó đọc” với công cụ giúp cho kỹ thuật TS Johannes C Ziegler, Phòng Thí nghiệm Tâm lý học tri nhận, Trung tâm Nghiên cứu khoa học Quốc gia Đại học Aix-Marseille, Pháp giới thiệu mô tả TS Johannes cho biện pháp tăng khoảng cách chữ từ từ văn có hiệu đáng kể việc cải thiện tốc độ đọc độ xác việc đọc trẻ em mắc chứng khó đọc Ông cho biết nhà khoa học tiến hành nghiên cứu trẻ em Italy Pháp độ tuổi từ 8-14 bị mắc chứng khó đọc, biện pháp giúp trẻ cải thiện khả đọc tốc độ xác: trẻ đọc nhanh 20% độ xác việc đọc tăng gấp đôi Ông giới thiệu ứng dụng iPad/iPhone gọi “DYS” phát triển để điều chỉnh khoảng cách chữ kiểm tra thay đổi việc đọc Nghiên cứu xây dựng tập nhận thức âm vị hỗ trợ HS lớp có khó khăn đọc, thực nghiệm hệ thống tập nhận thức âm vị qua hỗ trợ cho HS lớp trường Tiểu học P.C.T T.Q.T TPHCM, tác giả Đặng Ngọc Hân, Lê Thị Thuỳ Dương, Nguyễn Thị Ly Kha cho biết “nhóm thụ hưởng thực nghiệm tập phương pháp chuyên biệt có cải thiện rõ rệt lỗi nhầm lẫn Footer Page of 123 Header Page of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” trái/phải, trên/dưới lỗi không đọc vần” so với nhóm lại Qua báo “Xây dựng nhóm tập nhận thức âm vị cho HS lớp mắc chứng khó đọc”, tác giả chứng tính đắn hiệu giả thuyết HS lớp mắc chứng khó đọc cải thiện khả nhận thức âm vị đạt mức yêu cầu kỹ đọc giai đoạn đầu tiểu học thụ hưởng tập nhận thức âm vị kịp thời, đắn, phù hợp Với báo cáo “Xây dựng tập vận động tập tri nhận không gian cho HS lớp mắc chứng khó đọc”, nhóm tác giả Nguyễn Thị Ngọc Hạnh, Trần Thị Tố Trinh, Bùi Thị Thành, SV năm thứ 4, Khoa Giáo dục Tiểu học ĐHSP TPHCM, trình bày kết thực nghiệm 11 tập vận động kết hợp với 17 tập tri nhận không gian ứng dụng tập can thiệp cho HS lớp TPHCM mắc chứng khó đọc kết hợp chặt chẽ với tập nhận thức âm vị, nhận thức tả, đọc lưu loát, mở rộng vốn từ phương pháp đa giác quan biện pháp trò chơi, tác động cá nhân tác động nhóm nhỏ Nghiên cứu thử nghiệm 35 tập nhận thức tả có ứng dụng công nghệ thông tin can thiệp trị liệu cho HS lớp Trường Tiểu học Đ.V.N, TPHCM đối chứng với nhóm HS lớp mắc chứng khó đọc, tác giả Huỳnh Thanh Trúc, Võ Thị Tuyết Mai, Phạm Tường Yến Vũ, Vũ Ngọc Mai Nhi, Võ Ngọc Nhi, SV năm thứ 4, Khoa Giáo dục Tiểu học ĐHSP TPHCM cho biết với mạnh đa hiệu ứng, màu sắc, âm thanh, tập nhận thức tả có ứng dụng công nghệ thông tin giúp HS lớp mắc chứng khó đọc khắc phục nhầm lẫn âm vần đọc, viết Đồng thời tốc độ đọc, viết em tăng lên rõ rệt Nghiên cứu tác dụng tập mở rộng vốn từ qua thực nghiệm cho nhóm HS lớp chẩn đoán mắc chứng khó đọc, PGS.TS Nguyễn Thị Ly Kha cho tập mở rộng vốn từ loại tập có tác dụng tích cực việc cải thiện lực đọc cho trẻ có khó khăn đọc Kiểu tập cần tiến hành đồng thời với tập thức âm vị, nhận thức tả, đọc lưu loát đọc hiểu Tìm hiểu hệ thống tập rèn kỹ đọc phân biệt âm vần SGK Tiếng Việt 1, tác giả Nguyễn Thị Thu Trang nhận xét có không tập chưa phù hợp với HS có khó khăn đọc Phác thảo thực thử nghiệm tập có ứng dụng công nghệ thông tin cho HS lớp có khó khăn đọc, tác giả cho hệ thống tập hứa hẹn hỗ trợ cách hiệu cho HS lớp khó đọc Qua viết “Trẻ khó học số biện pháp dạy trẻ khó học, TS Lê Thị Minh Hà, Trường ĐHSP TPHCM, cho với trẻ khó học cần sử dụng biện pháp dạy học: giải nhu cầu học tập sinh hoạt trẻ, quan sát trẻ Footer Page of 123 HeaderKhoa Page Giáo 10 ofdục 123 Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 để tạo môi trường phù hợp, hỗ trợ giáo viên, lập nhóm, dạy học phân biệt, tìm kiếm hội hoà nhập cho trẻ Các tác giả Phạm Hải Lê, Trần Đức Thuận, ĐHSP TPHCM qua viết “Từ điển điện tử hỗ trợ dạy học cho HS lớp khuyết tật trí tuệ” giới thiệu sản phẩm từ điển điện tử từ ngữ giáo khoa hỗ trợ dạy học cho HS khuyết tật trí tuệ học lớp hoà nhập Bài viết giới thiệu cách thức tạo lập hợp phần sở liệu chương trình sản phẩm; giới thiệu sản phẩm từ điển với phiên dùng cho GV phiên dùng cho HS cách thức sử dụng sản phẩm Những bất cập thực tế dạy học Tập đọc cho HS khiếm thính học hoà nhập hướng khắc phục nhằm giúp trẻ khiếm thính học thành công trường tiểu học hoà nhập TS Đặng Thị Mỹ Phương bàn đến báo cáo “Thực trạng dạy học trẻ khiếm thính phân môn Tập đọc trường tiểu học hoà nhập” “Phát triển khả đọc viết trẻ khiếm thính phục hồi thính giác” tác giả Hà Kim Yến, chuyên viên Âm ngữ trị liệu, Bệnh viện Nhi Đồng đề cập Tác giả khẳng định “trẻ điếc nặng - sâu sử dụng thính giác để học nghe - nói học trường bình thường cấy ốc tai điện tử (OTĐT) can thiệp sớm Ở Việt Nam có 6% số vài trăm trẻ cấy OTĐT học hoà nhập” điều không gây lãng phí lớn mà gây thiệt thòi cho trẻ Trẻ bị điếc nặng sâu cần cấy OTĐT sớm có phối hợp can thiệp sớm gia đình, giáo dục y khoa để gia tăng hội học hoà nhập trẻ Qua phối hợp nghiên cứu thực trạng HS lớp khó đọc, ThS Phan Thị Quỳnh Như, Trường CĐSP Kiên Giang cô Trần Thị Liên, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Âu Cơ, Kiên Giang đề số giải pháp giúp trẻ đọc tốt qua báo cáo “Chứng khó đọc HS lớp số giải pháp bước đầu giúp trẻ đọc tốt hơn” Hỗ trợ cho HS mắc chứng khó đọc nhìn nhận từ vai trò GVCN lớp ThS Nguyễn Thị Kim Oanh, Trường Cán quản lý giáo dục TPHCM với viết “Vai trò GVCN lớp với HS mắc chứng khó đọc” cho để giúp trẻ mắc chứng khó đọc, dạy học, người GVCN việc nắm đặc điểm tâm, sinh lý trẻ cần phối hợp vận dụng linh hoạt nhiều phương pháp, kết hợp phụ huynh để có thêm kinh nghiệm giúp đỡ trẻ Trực tiếp dạy học HS lớp 1, tác giả Nguyễn Thị Mỹ, giáo viên Trường Tiểu học Nhuận Đức, huyện Củ Chi TPHCM trình bày kinh nghiệm, khó khăn qua viết “Dạy học môn Tập đọc cho HS lớp đọc kém” Do giới hạn thời gian tập hợp viết cho Hội thảo giới hạn số Footer Page 10 of 123 10 Header Page 423 of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” đọc, không GVCN quan tâm, thân trẻ tự ti, ngại giao tiếp với bạn bè thầy cô Việc nắm vững đặc điểm tâm lý HS giúp GVCN lựa chọn sử dụng phương pháp giáo dục biệt có kết tốt 3.4 Nắm vững tính cách hành vi đạo đức HS Những tính cách hành vi đạo đức trẻ thể tính chăm học hay lười học, khiêm tốn hay ba hoa, trung thực hay giả dối, mạnh dạn hay nhút nhát ; có tính tự lập hay ỷ lại, dựa dẫm vào người khác; biết tự trọng, có ý thức xây dựng, bảo vệ danh dự thân tập thể; biết kính trên, nhường dưới, tôn trọng người Việc tìm hiểu, nắm vững đặc điểm hoàn cảnh sống; đặc điểm thể chất, tâm sinh lý, phẩm chất đạo đức, khiếu sở thích trẻ nêu quan trọng cần thiết Nắm vững đặc điểm này, GV lựa chọn biện pháp tác động sư phạm phù hợp nhằm khơi dậy phát huy mặt mạnh sẵn có trẻ 3.5 Sử dụng phương pháp dạy học thích hợp Trong trình dạy học, HS mắc chứng khó đọc, GVCN sử dụng biện pháp truyền thống như: tăng cường dạy đọc, tăng cường luyện đọc mà không sử dụng tập chuyên biệt với phương pháp phù hợp hiệu dạy học trẻ mắc chứng khó đọc không cao Bài tập chuyên biệt dành cho trẻ mắc chứng khó đọc sử dụng hình ảnh, âm nhiều tập ngôn ngữ thông thường (tăng cường luyện đọc, tăng cường kết hợp dạy đọc tả) để kích thích não trẻ hoạt động tích cực hơn, giúp trẻ “ấn tượng” từ ghi nhớ lâu tiếp xúc Phương pháp giảng dạy kết hợp với đồng thời hình ảnh, âm thanh, xác giác, vận động giúp trẻ mắc chứng khó đọc nâng cao trí nhớ khả học tập Việc thiết kế chương trình điện tử (games flash) để trẻ tiếp xúc, nhận dạng chữ hữu hiệu trẻ mắc chứng khó đọc Footer Page 423 of 123 423 HeaderKhoa Page Giáo 424 of dục123 Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 Đối với HS tập thể lớp, GVCN nhà giáo dục người lãnh đạo gần gũi nhất; người lãnh đạo, tổ chức, điều khiển, kiểm tra toàn diện hoạt động mối quan hệ ứng xử thuộc phạm vi lớp phụ trách Để giúp trẻ mắc chứng khó đọc, dạy học, người GVCN việc đặc điểm tâm, sinh lý trẻ việc phối hợp vận dụng linh hoạt nhiều phương pháp tiết học cần thiết, góp phần không nhỏ việc điều trị trẻ mắc chứng bệnh Ngoài ra, GVCN cần đến hỗ trợ phụ huynh để có thêm kinh nghiệm giúp đỡ trẻ TÀI LIỆU THAM KHẢO Hồ Ngọc Đại (1983), Tâm lý học dạy học, NXB Giáo dục Lê Phương Nga, Đặng Kim Nga (2007), Phương pháp dạy học Tiếng Việt tiểu học, Bộ Giáo dục Đào tạo - Dự án Phát triển GV tiểu học, NXB Đại học Sư phạm & NXB Giáo dục Lê Phương Nga (2001), Dạy Tập đọc tiểu học, NXB Giáo dục Phan Trọng Ngọ (chủ biên) (2003), Các lý thuyết phát triển tâm lý người, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội Trường Cán Quản lý Giáo dục TPHCM (2012), Tài liệu bồi dưỡng công tác chủ nhiệm trường tiểu học, Tài liệu lưu hành nội http://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%A9ng_kh%C3%B3_%C4%91%E 1% BB%8Dc Footer Page 424 of 123 424 Header Page 425 of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” CHỨNG KHÓ ĐỌC Ở HỌC SINH LỚP VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP BƯỚC ĐẦU GIÚP TRẺ ĐỌC TỐT HƠN Phan Thị Quỳnh Như *, Trần Thị Liên † Tóm tắt Bài viết bàn chứng khó đọc đối tượng HS lớp đề số giải pháp cải thiện giúp trẻ đọc tốt Hiểu cách khoa học chứng khó đọc, GV đem lại hiệu cụ thể cá nhân HS bị mắc khó đọc để trẻ hoà nhập tốt học tập với bạn bè lớp Từ khóa: Dạy Tập đọc, khó khăn đọc DYSLEXIA IN SIX-YEAR-OLD CHILDREN AND SOME BASIC SOLUTIONS Abstract This article discusses some basic solutions to deal with six-year-old dyslexic children Approaching the problem from scientific viewpoint, teachers can assist those suffering from dyslexia in their studying Keywords: teaching reading, difficulties in reading Chứng khó đọc trạng trẻ mắc chứng khó đọc giới Việt Nam Nhiều nghiên cứu Hội Dyslexia giới từ 1994 nhận định: chứng khó đọc ảnh hưởng đến 10 triệu trẻ em, tỉ lệ khoảng trẻ bị dyslexia tổng số trẻ [2] Chứng dyslexia gặp đối tượng, không phân biệt giới tính, quốc gia, dân tộc, giàu nghèo, quan trọng dyslexia vấn đề phổ biến trẻ em [5] Theo tác giả Nguyễn Thị Ly Kha [2], chứng dyslexia dạng khó khăn học tập, xem dạng rối loạn đọc Trẻ bị dyslexia * † ThS Trường CĐSP Kiên Giang Trường Tiểu học Âu Cơ, Kiên Giang Footer Page 425 of 123 425 HeaderKhoa Page Giáo 426 of dục123 Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 thường có biểu hành vi tâm lý, hành vi ngôn ngữ không trẻ bình thường; khả trí tuệ mức trung bình trở lên kết học tập trẻ thường mức độ thấp nhiều so với thực lực Các nghiên cứu dyslexia cho chứng tác động trước hết đến khả đọc viết Tuy nhiên, khó khăn khác tìm thấy trẻ bị dyslexia nói lưu loát, lời nói mức độ phát triển thấp đứa trẻ lứa tuổi, nhắc lại nội dung nghe không đạt yêu cầu; khó khăn thực hành vi phi ngôn ngữ như: rối loạn nhận diện phương hướng, không định vị mốc thời gian, khó trì tập trung ý, khó khăn tiếp thu khái niệm thời gian, ghi nhận hướng không gian, kiện Sự tương tác trẻ bạn bè trang lứa hạn chế, kỹ vận động, kỹ hợp tác nhóm chậm so với trẻ bình thường Thêm vào đó, nhiều nghiên cứu cho thấy chứng dyslexia tình trạng kéo dài suốt đời, không phát can thiệp trị liệu kịp thời dẫn đến hệ luỵ tổn thương tâm lý có rối loạn dẫn đến bỏ học chừng, chí có hành vi phạm pháp Từ vấn đề trên, ta nhận thấy chứng khó đọc nội dung quan trọng giáo dục ngôn ngữ Nhưng Việt Nam, phải vấn đề chưa quan tâm mức? Theo bác sỹ Phạm Ngọc Thanh, có tới 70- 80% số trẻ mắc chứng khó đọc đến khám Bệnh viện Nhi Đồng TPHCM có nguyên nhân từ chứng dyslexia [5] Điều cho thấy, số trường hợp bị dyslexia thực tế cao số biết đến trên, gia đình- nhà trường chưa phát kịp thời Vì thế, trẻ mắc chứng khó đọc vấn đề đáng báo động Khảo sát chứng khó đọc HS lớp 1, Trường Tiểu học Âu Cơ, Kiên Giang: Nguyên nhân thực trạng 2.1 Khảo sát Chúng tiến hành khảo sát chứng khó đọc vào học kỳ 1, năm học 2012-2013, Trường Tiểu học Âu Cơ, thuộc địa bàn thành phố Rạch Giá, Kiên Giang Năm học 2012-2013, trường gồm lớp 1, tổng số 164 HS Qua việc cung cấp thông tin, kiến thức cho GV (GV) Footer Page 426 of 123 426 Header Page 427 of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” chứng khó đọc buổi họp Tổ chuyên môn khối lớp 1, trao đổi với GV tình hình thực tế chứng khó đọc HS khuôn khổ lớp dạy học Chúng dựa vào kinh nghiệm dạy học để đánh giá, phân loại HS bị chứng khó đọc so sánh khả đọc HS lớp để phân loại 26 HS khó khăn việc đọc Số lượng HS khó đọc phân bố tất lớp (từ lớp 1/1 1/6) Từ khảo sát, ghi nhận, đa số HS mắc chứng khó đọc bé trai (80%) Cô Trần Thị Nguyệt, GV đứng lớp 26 năm khối lớp 1, trao đổi tình hình chứng khó đọc HS lớp 1/1 mà cô dạy học Theo cô, năm có tình trạng HS bị chứng khó đọc Năm lớp cô có HS em NĐK em NTN Cô Nguyễn Minh Thi, GV giảng dạy năm khối lớp 1, HS lớp cô bị mắc chứng khó đọc năm học này, em TVT (lớp 1/2) trường hợp mắc chứng khó đọc nặng HS khác 2.2 Nguyên nhân Chúng tìm hiểu nguyên nhân từ phía GV trực tiếp dạy học, từ phía cha mẹ em, từ GV dạy học tâm lý Trong đó, có trao đổi qua email vấn đề với thầy Dư Thống Nhất, giảng viên Khoa Tâm lý-Giáo dục, Trường ĐHSP Thành phố Hồ Chí Minh Từ thông tin tìm hiểu từ nhà trường, gia đình GV tâm lý, dẫn hai nguyên nhân sau Thứ nhất, nguyên nhân xã hội-tâm lý Tuy Trường Tiểu học Âu Cơ trường thuộc địa bàn thành phố Rạch Giá đa số em xuất thân từ gia đình khó khăn, bố mẹ dân lao động, có thời gian quan tâm đến việc học hành Đối tượng HS chuẩn bị tâm lý trước đến trường, nhiều em không học chương trình Giáo dục Mầm non Vì thế, vào lớp 1, em đối tượng thường không theo kịp bạn học lớp Từ đó, em có tâm lý chán sợ học Thứ hai nguyên nhân sinh lý Các HS xác định mắc chứng khó đọc thường có biểu trí tuệ thiểu năng, thể trạng ốm yếu, thường nghỉ học Chẳng hạn, HS TVT (lớp cô Nguyễn Minh Thi dạy), cô nhận định HS có vấn đề trí tuệ thiểu Footer Page 427 of 123 427 HeaderKhoa Page Giáo 428 of dục123 Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 Một số giải pháp khắc phục chứng khó đọc cho đối tượng thử nghiệm Từ nguyên nhân khách quan chủ quan trên, từ sở lý luận Tâm lý học tiểu học tâm lý học sư phạm tiểu học [1], từ hiểu biết GV dạy phương pháp dạy học Tiếng Việt tiểu học với việc tham vấn từ số giảng viên dạy Tâm lý học Trường CĐSP Kiên Giang, hoạch định, đề giải pháp nhằm cải thiện giúp trẻ đọc tốt thu kết bước đầu khả quan Sau số quan điểm, phương pháp biện pháp dạy học mà tiến hành áp dụng thử nghiệm lên 26 trẻ chẩn đoán mắc chứng khó đọc 3.1 Nhận diện đơn vị ngôn ngữ Khi HS lớp bị mắc chứng khó đọc tức trẻ có vấn đề ngôn ngữ, cụ thể mặt ngữ âm Theo tác giả Hoàng Thị Tuyết [4], học vần giai đoạn trình học đọc viết lớp 1- gọi giai đoạn tiền kỹ đọc Giai đoạn học rèn cho trẻ kỹ giải mã kí tự khả nhận diện từ, tạo móng cho việc hình thành kỹ đọc viết cho HS tiểu học Việc rèn luyện kỹ giải mã lớp (như kỹ xem xét, nhận diện âm, vần tạo thành từ ngữ; kỹ nhận diện tương hợp âm chữ viết; kỹ đánh vần; kỹ đọc trơn….) nhằm bước đầu hình thành cho HS khả nhận diện từ ngữ Nhận diện từ điểm then chốt, quan yếu trình lĩnh hội lực đọc viết Mỗi HS với tư cách người đọc thiết phải nhận diện từ ngữ, nhận diện mặt chữ viết từ ngữ đọc hình dung mặt chữ viết tiếng nghe liên kết chữ viết với nghĩa từ ngữ Vì thế, phối hợp phương pháp dạy học (PPDH) đặc thù dạy Học vần phương pháp (PP) phân tích ngôn ngữ, PP luyện theo mẫu, PP giao tiếp trình dạy học HS quan sát ngôn ngữ, tìm điểm giống khác nhau, phân tích ngữ liệu,…(PP phân tích ngôn ngữ); HS phát âm theo GV (PP luyện theo mẫu); HS phát triển lời nói cá nhân phần Luyện nghe- nói Học vần (PP giao tiếp) Footer Page 428 of 123 428 Header Page 429 of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” 3.2 Sử dụng hình ảnh trực quan, sinh động Tư HS lớp tư trực quan hình ảnh Tính chất có hình ảnh cụ thể tư đặc trưng cho trẻ mẫu giáo giữ lại lâu HSTH Phương tiện trực quan dạy học phải đa dạng kiểu loại Trong lớp học, sử dụng hình ảnh trực quan tác động vào nhớ trẻ cách treo lên tường hình ảnh âm, vần học, hình ảnh bổ trợ cho từ ngữ ứng dụng để tác động vào trí nhớ em Khi HS thuộc đối tượng gặp vấn đề có nội dung mẻ, xa lạ tính chất tư cụ thể biểu rõ ràng Các phương tiện trực quan phải thiết kế sử dụng cho chúng hỗ trợ tích cực cho việc dạy âm, dạy chữ Mô hình, tranh vẽ phải đẹp, có hình dáng màu sắc gần với vật thật thực tế Thậm chí chữ viết, giọng đọc GV phải chuẩn mực phương tiện trực quan đặc biệt 3.3 Dạy học theo phân hóa, biết ngợi khen, động viên, khuyến khích Trong lớp học, GV phải xác định rõ đối tượng mắc chứng khó đọc để có PPDH thích hợp Đó điều kiện tiên giúp HS khắc phục chứng khó đọc GV dạy học theo phân hóa đối tượng để có quan tâm đặc biệt Khi hướng dẫn, giảng dạy, rèn luyện cho đối tượng này, GV phải thường xuyên gọi em đọc nhiều so với HS khác lớp GV đừng quên khen ngợi, động viên, khích lệ cố gắng dù nhỏ em Sự khích lệ HS đối tượng đặc biệt thúc đẩy em tiến nhanh em không thấy tự ti, mặc cảm, từ tìm thấy niềm vui học tập, tự tin vào khả nhận thấy tôn trọng 3.4 Nhóm đôi học tập Bạn học có vai trò lớn việc giúp đối tượng đọc tốt Tục ngữ ta có câu: “Học thầy không tày học bạn” Đôi bạn học GV bố trí ngồi gần nhau, HS giỏi kèm cho HS mắc chứng khó khăn đọc Bạn học học, trao đổi Chính việc học theo nhóm đôi giúp trẻ bị chứng khó đọc cải thiện rõ Tuy nhiên, GV phải thường xuyên quan tâm, hỗ trợ nhóm đôi cách thức phát huy tốt hiệu Footer Page 429 of 123 429 HeaderKhoa Page Giáo 430 of dục123 Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 3.5 Những phụ đạo hoạt động ngoại khóa Chúng dành buổi tuần vào sáng thứ 7, buổi trung bình từ 45-50 phút để có PPDH thích hợp rèn luyện riêng cho 26 HS khó khăn đọc lớp trường Chúng chia 26 HS thành nhóm, nhóm 6-7 HS với GV phụ đạo GV giảng dạy dành thời gian, áp dụng PP đề xuất mà nhóm tác giả soạn thảo: nhận thức âm vị, âm thanh, đọc lưu loát, mở rộng vốn từ, đọc hiểu để can thiệp cho đối tượng Chúng lên kế hoạch cho em chương trình hoạt động ngoại khóa “Học mà chơi, chơi mà học” phạm vi hẹp Chẳng hạn, tổ chức cho 26 em HS thi Tìm vần ghép chữ, Ong tìm chữ không gian lớp học phụ đạo Bên cạnh đó, em tổ chức dã ngoại (công viên, Nhà thiếu nhi tỉnh), GV cố gắng lồng ghép dạy đọc như: phát tiếng, âm thanh, chữ, đọc lưu loát, mở rộng vốn từ Ví dụ, GV vào bể cá hỏi: Đó gì? HS trả lời cá GV tiếp tục hỏi: Từ cá có tiếng? Sau đó, GV yêu cầu HS đánh vần, đặt câu ngữ cảnh 3.6 Phối hợp gia đình - nhà trường Một điều thiếu giải pháp khắc phục chứng khó đọc trẻ phối hợp thường xuyên gia đình nhà trường GV phải biết kết hợp với phụ huynh HS (PHHS) để phối hợp dạy học Gia đình hỗ trợ việc kiểm tra, ôn tập GV dạy lớp GV hỗ trợ PHHS cách đến nhà HS để tìm hiểu, định hướng cho PHHS cách dạy, ôn luyện cho em họ Kết thử nghiệm bước đầu Một số giải pháp bước đầu trình bày áp dụng thử nghiệm lên 26 HS lớp mắc chứng khó đọc Trường Tiểu học Âu Cơ học kỳ (học kỳ 1, năm học 2012-2013) với mục đích thử nghiệm, kiểm chứng hiệu giải pháp đề xuất bước đầu thu số kết khả quan Một test khả nhận diện âm vị, vần, tiếng trẻ sử dụng để kiểm tra khả phát âm, nhận Footer Page 430 of 123 430 Header Page 431 of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” diện (âm vị, vần, tiếng) trước sau thử nghiệm theo nội dung mức độ: Bảng Bảng so sánh trước sau thử nghiệm Thể test Trước thử nghiệm Nội dung so sánh Rất tốt (4) Tốt (3) Bình thường (2) Sau thử nghiệm Kém (1) Rất tốt Tốt (3) Bình thường (4) Kém (1) (2) Âm vị Vần Tiếng Với tổng số 26 HS thử nghiệm, kết thu được: Bảng Thống kê bảng test sau thử nghiệm Nội dung so sánh Số lượng HS Đạt Âm vị 26 24 (92.3 %) 26 21 (80.7 %) Vần 26 18 (69.2 %) Tiếng Tổng TBC 80.7% Chưa đạt (7.7 %) (19.3 %) (30.8 %) 19.3 % Nhìn từ Bảng 2, nhận thấy: phần test âm vị, có 26 HS đọc tốt (2 chưa đạt, chiếm tỉ lệ 7.7 %) Sang phần nhận diện vần, số lượng chưa đạt tăng lên HS (chiếm tỉ lệ 11.6%) Riêng phần nhận diện tiếng, phần nhận diện vần số lượng HS đạt 21 em (chiếm tỉ lệ 80.7%) lần nhận diện 18 em (chiếm tỉ lệ 69.2%) Điều chứng tỏ phần nhận diện âm vị, HS dễ dàng đọc tốt (chiếm 92.3%) sang phần vần, tiếng HS bắt đầu gặp khó khăn Chính kết test giúp có hoạch định tăng cường cho HS nhận biết nhiều phần vần, tiếng khó đọc để khắc phục hạn chế Kết thử nghiệm (loại đạt chiếm tỉ lệ 80.7%) cho thấy mục tiêu thử nghiệm mà đặt ra: giúp trẻ khó đọc có hội phát triển lực đọc bạn học lớp Footer Page 431 of 123 431 HeaderKhoa Page Giáo 432 of dục123 Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 Nhằm kiểm chứng kết thử nghiệm bước đầu giải pháp đề ra, vấn trực tiếp số GV trực tiếp dạy học cho đối tượng PHHS sau thời gian thử nghiệm Về phía GV, cô Trần Thị Nguyệt, GV dạy lớp 1/1 chia sẻ suy nghĩ mình:“Các em khắc phục chứng khó khăn đọc Các em thích học phụ đạo Tuy nhiên, GV cần thường xuyên quan tâm đến việc giáo dục đặc biệt với HS này, không chủ quan Nếu GV không sâu sát e ngại em lại rơi vào việc khó đọc trở lại Vì vậy, giải pháp thử nghiệm phải đan lồng, kết hợp thường xuyên năm học đầu cấp đem lại kết khả quan mong đợi” Về phía PHHS, bà LTN, mẹ em NĐK chia sẻ: “Bé đọc tốt trước, cháu thích học, không nhút nhát trước ” Qua việc trao đổi với thầy cô đồng nghiệp số PHHS, nhận thấy giải pháp khắc phục chứng khó đọc cho HS lớp mà đề xuất có ưu như: khả đọc HS cải thiện; em tự tin học tập giao tiếp Chính vậy, giải pháp mà đưa góp phần hiệu vào việc dạy học, rèn luyện cho đối tượng có vấn đề đọc- bốn kỹ quan trọng HS việc học tiếp nhận tri thức nhà trường xã hội Tiểu kết Tuy thử nghiệm có mặt tích cực định để vấn đề giải triệt để cần phải kết hợp với tác động vật lý trị liệu y khoa (như trường hợp em TVT, HS lớp 1/2 cô Nguyễn Minh Thi dạy học) Chúng phối hợp với gia đình đề nghị với bố mẹ HS việc cần can thiệp kịp thời điều trị vật lý trị liệu y khoa Có việc học tập em tiến triển khả quan Chúng biết PGS.TS Nguyễn Thị Ly Kha cộng Trường ĐHSP TPHCM nghiên cứu thử nghiệm can thiệp trị liệu cho HS lớp TPHCM bị dyslexia, nhằm chứng minh cho giả thuyết: giúp HS lớp bị dyslexia cải thiện khả đọc, có điều kiện hoà nhập với bạn bè lớp hệ thống tập chuyên biệt chương trình can thiệp trị liệu tâm lý - ngôn ngữ cách kịp thời cách Một mô Footer Page 432 of 123 432 Header Page 433 of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” thức xem lý tưởng công tác can thiệp sớm phối hợp GV, chuyên viên ngôn ngữ trị liệu, chuyên viên y tế, gia đình xã hội để thực chương trình giáo dục cá nhân cho trẻ Tuy nhiên, điều quan trọng mà phủ nhận, GV trực tiếp dạy trẻ người tác động trực tiếp tích cực Vì thế, GV có tâm huyết với nghề, có trách nhiệm, yêu trẻ việc giúp trẻ cải thiện khả đọc, có điều kiện hoà nhập với bạn học trở ngại TÀI LIỆU THAM KHẢO Nguyễn Thị Bích Hạnh, Trần Thị Thu Mai (2009), Tâm lý học tiểu học tâm lý học sư phạm tiểu học, NXB Giáo dục Việt Nam Nguyễn Thị Ly Kha (2012), “Thử nghiệm can thiệp trị liệu cho HS lớp bị dyslexia”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc tế Tâm lý học đường, NXB Đại học Sư phạm TPHCM, 7/2012, 373-383 Lê Phương Nga, Đặng Kim Nga (2007), Phương pháp dạy học Tiếng Việt tiểu học, NXB Đại học Sư phạm - NXB Giáo dục, Hà Nội Hoàng Thị Tuyết, Hiểu đọc viết dạy học vần? http://www.khoahocphothong.com.vn/news/detail/13177/giup-tre-bi-chungkho-doc-hoc-tap-tot-hon.htm Footer Page 433 of 123 433 HeaderKhoa Page Giáo 434 of dục123 Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 MỘT VÀI SUY NGHĨ VỀ VIỆC DẠY HỌC MÔN TẬP ĐỌC CHO HỌC SINH LỚP CÓ KHÓ KHĂN VỀ ĐỌC Nguyễn Thị Mỹ * Tóm tắt Bài viết đề cập số suy nghĩ tác giả vấn đề dạy - học cho trẻ khó đọc tiểu học, từ thực trạng đọc nhận diện âm vần trẻ, đến biện pháp, kỹ thuật dạy học mà tác giả áp dụng Đồng thời, viết cho thấy quan tâm GV tiểu học đến chứng khó đọc (dyslexia) trẻ Từ khóa: Dạy Tập đọc, HS lớp 1, khó khăn đọc SOME DISCUSSIONS ABOUT TEACHING READING TO FIRST GRADE STUDENTS HAVING DIFFICULTIES IN READING Abstract This article discusses about teaching children having difficulties in reading, such as the reality of reading capacity and phonemic awareness of first grade students, and some strategies that the author of this article used to apply in her class Besides, the author also pays her attention to dyslexia about the characteristics, forms, diagnosis and interventions Keywords: teaching reading, first grade students, difficulties in reading Trong trình giảng dạy phân môn Học vần môn Tiếng Việt cho HS lớp 1, nhận thấy nhiều HS đọc chậm không đọc học mà chương trình quy định ngày Do đó, bắt đầu tìm hiểu cách để dạy cho HS lớp có khó khăn đọc Từ quan sát thực tế, nhận thấy HS mắc chứng khó đọc thường đọc sai âm, vần giống nhau, nhầm lẫn phụ âm đầu có đặc điểm giống nhau, đọc bỏ chữ, đảo chữ chữ Ngoài trẻ mắc chứng khó đọc gặp khó khăn việc học toán môn học khác Dù HS mắc chứng khó đọc chất phát triển bình thường, giác quan bình thường vào lớp thường thụ động uể oải * Trường Tiểu học Nhuận Đức, Củ Chi Footer Page 434 of 123 434 Header Page 435 of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” Khi giao tiếp, trẻ thường nói nhỏ biết gật đầu hay lắc đầu, nói thường không tròn câu Những HS thường lơ đễnh không ý nghe nên thường không thực yêu cầu Cũng có HS động chơi đọc lại rụt rè, đọc lí nhí Có trẻ lại dễ cáu với bạn Qua quan sát qua thực tiễn giảng dạy, nhận thấy HS mắc chứng khó đọc thường làm theo ý thích, hiểu chậm mà lại quên nhanh Về biểu liên quan đến hoạt động đọc, HS mắc chứng khó đọc có khó khăn biểu sau: – Khó khăn việc học bảng chữ cái, chữ có kiểu dạng tương tự nhau, khác chiều hướng trái phải, dưới, b, d, q, p, u, n; âm có tổ hợp 2, chữ ng, ngh, ph, kh, ch, tr; – Khó khăn việc đánh vần, không quán đánh vần đọc trơn; – Đọc từ theo thứ tự sai ngược lại (ví dụ ‘d’ ‘b’ ‘p’ ‘q’); – Khó ghi nhớ từ, thiếu xác đọc; – Viết chữ HS mắc chứng khó đọc khả nghe bình thường Nhưng nói chuyện, trẻ thường không hiểu nội dung câu chuyện, thường nói câu ngắn Do đó, trẻ lúc vừa có khó khăn nói, vừa có khó khăn hiểu Bên cạnh HS mắc chứng khó đọc thể chất phát triển bình thường, có HS có dị tật phận cấu âm gây khó khăn việc đọc Những HS thường phát âm không rõ phụ âm t, h, g, ng, ph, th Từ việc tìm hiểu biểu việc khó đọc HS lớp 1, vận dụng biện pháp dạy học cho trẻ mắc chứng khó đọc như: – Trao đổi với phụ huynh để có hợp tác việc áp dụng biện pháp dạy học lập kế hoạch dạy học cho trẻ Footer Page 435 of 123 435 HeaderKhoa Page Giáo 436 of dục123 Tiểu học, Trường ĐHSP TPHCM, 6/2013 – Tích cực sử dụng giáo cụ trực quan: vật thật, tranh ảnh, hình vẽ… nhằm hỗ trợ khả nhận diện âm vần, nhớ - hiểu văn – Sử dụng phương pháp làm mẫu đọc mẫu để HS nhìn hình miệng mà phát âm Ngoài ra, số phương pháp khác vận dụng, phương pháp đàm thoại, nhắc nhắc lại nhiều lần âm vần học cách dán chữ vào vật thật cửa sổ, bàn, bảng, tường, ghế, tủ,… để giúp em có hội tiếp xúc đọc âm, vần, tiếng, từ lúc Hoặc sử dụng hộp đồ dùng công ty sách thiết bị trường học trẻ ghép chữ Tuy nhiên chữ có chữ nhỏ nên em dễ làm Áp dụng phương pháp trò chơi, cho trẻ vận dụng kiến thức vừa học vào hoạt động vui chơi, thi đua Ví dụ như, cho em thi đua ghép chữ tìm nhanh chữ có vần vừa học Biện pháp thường làm tăng cường khả đọc cho em Tôi tìm mua phần mềm dạy Tiếng Việt để tham khảo vận dụng dạy cho em Trong Học vần quan tâm dành nhiều thời gian cho em Nhưng kiểm tra lại có lúc em không nhớ Nhiều dán từ bánh quy, kẹo mút vào bánh kẹo cho em đọc thưởng phần quà cho em Khi diễn tiểu phẩm dành cho em số vai nhỏ nói để em tăng hứng thú đến trường Khi trẻ chơi, quan sát, ý trẻ nhiều Ngoài tang cường cho trẻ luyện viết; kết em không mong muốn Tôi biết phải thật kiên trì dạy trẻ thật chậm, âm, vần, từ, câu phải tạo không khí vui tương để trẻ thoải mái học tập Khi trẻ đọc sai, cho trẻ đọc nhiều lần đến Tuy nhiên, làm thời gian, điều lo lắng Gần đây, tiếp cận cô Nguyễn Thị Ly Kha nhóm nghiên cứu Khoa Giáo dục Tiểu học ĐHSP TPHCM chứng khó đọc HS lớp 1, mạnh dạn áp dụng tập phân biệt chữ bé thường nhầm lẫn tập định vị không gian, đọc chữ cái, chữ, từ, mở rộng vốn từ, đọc lưu loát đọc hiểu Tuy nhiên, tập này, em thực tốt phần đợt không thực phần đợt có Footer Page 436 of 123 436 Header Page 437 of 123 Hội thảo Quốc tế “Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc” tiếng chứa nhiều âm Đến (tháng 3/2013), HS lớp đọc được, song khả đánh vần chậm chưa biết trả lời câu hỏi tìm hiểu Tôi muốn học tập kinh nghiệm Hội thảo lần để đem vận dụng dạy HS lớp vùng quê Củ Chi Bởi lẽ năm lớp có năm, sáu em Ở em điều kiện tiếp cận công nghệ thông tin phương tiện dạy học đại Nhà trường nơi công tác trường nhỏ đủ phương tiện, máy móc cho em thao tác máy Riêng cố gắng khả tìm kiếm tài liệu để mong em mắc chứng khó đọc theo kịp bạn lớp tạo hứng thú học tập cho em kết chưa mong muốn Tôi nhận thấy với HS mắc chứng khó đọc, GV phải thật kiên trì mềm dẻo giảng dạy, GV cần dành nhiều thời gian cho em phương pháp, phương tiện phù hợp em tiến Do đó, qua Hội thảo này, hy vọng hiểu biết nhiều thêm chứng khó đọc, biểu chứng khó đọc, phân loại chứng khó đọc, cách chẩn đoán để phát sớm HS mắc chứng khó đọc tập hỗ trợ can thiệp cho dạng khó đọc, để áp dụng vào trường hợp cụ thể nơi công tác TÀI LIỆU THAM KHẢO Lê Phương Nga, Đặng Kim Nga (2007), Phương pháp dạy học Tiếng Việt tiểu học, Bộ Giáo dục Đào tạo - Dự án phát triển GV tiểu học NXB Đại học Sư phạm & NXB Giáo dục Lê Phương Nga (2001), Dạy Tập đọc tiểu học, NXB Giáo dục Footer Page 437 of 123 437 ... Page 14 of 12 3 14 Header Page 15 of 12 3 Hội thảo Quốc tế Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc Việc tuân thủ đường hướng dạy học đặc biệt cho trẻ em tiểu học việc lựa chọn nội dung dạy học. .. (2 013 ), Kỷ yếu Hội thảo Khoa học Quốc tế Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc , NXB Đại học Sư phạm TPHCM UNESCO (2 010 ), Report of World Dyslexia forum, Paris Footer Page 11 of 12 3 11 học. .. nói âm Dạy đọc sở nói nghe cách dạy học theo đường Footer Page 22 of 12 3 22 Header Page 23 of 12 3 Hội thảo Quốc tế Dạy học cho học sinh lớp có khó khăn đọc học tự nhiên trẻ Dạy đọc trước, dạy