Sáng Kiến Kinh Nghiệm Thiết Kế Phiếu Học Tập Trong Dạy Học Địa Lý Lớp 12- Phần Địa Lý Tự Nhiên

Bởi vì khi sử dụng phiếu học tập, học sinh phải tích cực tìm tòi, chủ động trong việc lĩnh hội tri thức mới cũng như việc hình thành và rèn luyện kỉ năng địa lí…Hiện nay, trong dạy học đ

I ĐẶT VẤN ĐỀ.

1 Lí do chọn đề tài:

Hiện nay trong ngành giáo dục nước ta nói chung, bộ môn địa lí nói riêng, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh là nhiệm

vụ chiến lược Để dạy học theo hướng phát huy tinh tích cực của học sinh đòi hỏi phải có phương tiện dạy học cần thiết Phiếu học tập được xem là phương tiện cần thiết và rất quan trọng Bởi vì khi sử dụng phiếu học tập, học sinh phải tích cực tìm tòi, chủ động trong việc lĩnh hội tri thức mới cũng như việc hình thành và rèn luyện

kỉ năng địa lí…Hiện nay, trong dạy học địa lí, đa số giáo viên còn hạn chế trong việc thiết kế và sử dụng phiếu học tập Xuất phất từ những vấn đề trên, tôi chọn đề tài:

“ Thiết kế phiếu học tập trong dạy học địa lý lớp 12- phần địa lý tự nhiên”

nhằm góp phần đẩy mạnh công tác đổi mới phương pháp dạy học, từ đó nâng cao chất lượng dạy học địa lí trong nhà trường

2 Mục đích nghiên cứu:

- Nghiên cứu phương pháp xây dựng và sử dụng phiếu học tập phục vụ cho dạy học địa lí

- Xây dựng phiếu học tập phục vụ cho dạy học địa lí 12- phần tự nhiên Đồng thời xác định cách sử dụng chúng

3 Nhiệm vụ nghiên cứu:

- Phân tích, chọn lọc tài liệu làm cơ sở lí luận cho đề tài

- Nghiên cứu nguyên tắc, quy trình xây dựng và sử dụng phiếu học tập trong dạy học địa lí

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để xác định tính khả thi của đề tài

4 Đối tượng nghiên cứu:

- Nguyên tắc, quy trình xây dựng và sử dụng phiếu học tập dạy học địa lí

- Xây dựng và sử dụng phiếu học tập dạy học địa lí 12- Phần địa lí tự nhiên

5 Thời gian nghiên cứu:

Đề tài được nghiên cứu trong thời gian từ tháng 9 đến tháng 12 năm 2011

6 Phương pháp nghiên cứu:

- Phân tích, chọn lọc, hệ thống hóa tài liệu liên quan đến phương pháp dạy học

- Quan sát, điều tra, phỏng vấn, thực nghiệm sư phạm

II GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

1 Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc xây dựng và sử dụng phiếu học tập trong dạy học địa lí

Quan niệm về phiếu học tập:

Phiếu học tập là tờ giấy rời, có kích thước nhỏ Ở trên phiếu học tập đã cho sẵn những gợi ý, các yêu cầu họat động hoặc các hướng dẫn bám sát theo nội dung

và trọng tâm của vấn đề cần tìm hiểu Dựa vào đó, học sinh thực hiện hoặc ghi các thông tin cần thiết để giúp chủ động, tích cực lĩnh hội kiến thức mới và mở rộng, bổ sung kiến thức bài học

Nội dung phiếu học tập được trình bày dưới nhiều dạng ngôn ngữ khác nhau, như: chữ viết, con số, bảng, sơ đồ…

* Phiếu học tập có hai chức năng cơ bản:

+ Cung cấp thông tin và sự kiện, dùng để bổ sung, mở rộng kiến thức bài học, hoặc làm cơ sở, tiền đề cho một hoạt động nhận thức nào đó

+ Công cụ hoạt động và giao tiếp Phiếu học tập chứa các câu hỏi, bài tập, yêu cầu hoạt động, những vấn đề và công việc để cho sinh giải quyết, hoặc thực hiện, kèm theo hướng dẫn, gợi ý cách làm Thông qua các nội dung này, phiếu học tập thực hiện chức năng là công cụ hoạt động và giao tiếp trong quá trình học tập của học sinh

Hai chức năng này có thể cùng thực hiện trên một phiếu học tập, nhưng cũng

có thể được thực hiện ở các phiếu độc lập với nhau: phiếu có chức năng cung cấp thông tin riêng, phiếu có chức năng công cụ hoạt động và giao tiếp riêng Trong

trường hợp này, các phiếu chứa đựng câu hỏi, bài tập,… được gọi là phiếu hoạt

động

* Phân loại phiếu học tập:

Phiếu học tập có hai loại khác nhau:

+ Dựa vào mục đích sử dụng phiếu, có thể xếp thành phiếu học, phiếu củng

cố, phiếu ôn tập, phiếu kiểm tra

+ Dựa vào nội dung được trình bày ở phiếu, có thể có các kiểu phiếu khác nhau như: phiếu thông tin (nội dung gồm những thông tin bổ sung, mở rộng, minh hoạ cho kiến thức cơ bản của bài), phiếu bài tập (nội dung gồm các bài tập), phiếu yêu cầu (nội dung gồm các vấn đề và tình huống cần phải giải quyết), phiếu thực hành (nội dung gồm những nhiệm vụ thực hành, rèn luyện kỉ năng),…

Việc thực hiện các phiếu học tập trong bài học trên lớp của tài liệu mới nhằm mục đích nắm kiến thức mới, do vậy các bài tập/câu hỏi/nhiệm vụ trong phiếu đươc gọi là bài tập/câu hỏi/nhiệm vụ nhận thức

1.2 Thực trạng của việc xây dựng và sử dụng phiếu học tập trong dạy học địa lí 12.

Qua quá trình điều tra, phỏng vấn giáo viên và học sinh ở trường A cho thấy việc sử dụng phiếu học tập trong dạy học địa lí có những ưu điểm và nhược điểm sau:

* Ưu điểm:

- Đa số giáo viên đều khẳng định rằng phiếu học tập là một công cụ để học sinh tích cực chủ động khai thác kiến thức, giáo viên đổi mới phương pháp dạy học Hầu hết giáo viên đều ý thức được tính cần thiết của việc xây dựng và sử dụng phiếu học tập trong dạy học địa lí bởi nó kích thích học sinh suy nghĩ, tìm tòi, tích cực trong việc tìm kiếm và lĩnh hội kiến thức mới, tạo không khí học tập sôi nổi, học sinh nắm kiến thức chủ động hơn, hiệu quả dạy học cao hơn

* Nhược điểm:

- Nhìn chung mức độ sử dụng phiếu học tập của giáo viên còn thấp, ít giáo viên đầu tư xây dựng sơ đồ cho các tiết dạy trên lớp (trừ các tiết có sự đánh giá của đồng nghiệp)

2 Phương pháp xây dựng và sử dụng phiếu học tập trong dạy học

địa lí 12:

2.1 Phương pháp xây dựng sơ đồ:

2.1.1 Nguyên tắc xây dựng sơ đồ:

Để xây dựng sơ đồ khoa học và hợp lí cần tuân thủ các nguyên tắc sau:

- Thiết kế phiếu học tập phải phù hợp với mục tiêu, nội dung của bài học và trình độ học sinh

- Thiết kế phiếu học tập phải đảm bảo tính khoa học, tính chính xác và thẩm mỹ

- Thiết kế phiếu học tập phải kết hợp với các phương tiện dạy học khác

- Thiết kế phiếu học tập phải thể hiện rõ các phương pháp làm việc của học sinh, phải đảm bảo cho học sinh làm việc trong một khoảng thời gian nhất định

2.1.2 Các bước xây dựng phiếu học tập:

- Bước 1: Định hướng xây dựng phiếu học tập

Xác định trường hợp cụ thể sử dụng phiếu học tập trong bài dạy Giáo viên phải phân tích nội dung bài học và các định hướng về phương pháp dạy học cụ thể, các hình thức tổ chức dạy học… từ đó định hướng việc sử dụng phiếu học tập trong những trường hợp cụ thể nào của bài học

- Bước 2: Xác định nội dung, cách trình bày nội dung, và hình thức thể hiện trong

phiếu học tập.

Dựa vào mục tiêu dạy học, kiến thức cơ bản của bài học sinh cần phải nắm, phân bố thời gian theo từng đơn vị kiến thức, đối tượng học sinh, phương pháp dạy

học, môi trường lớp học, giáo viên xác định nội dung của phiếu học tập, khối lượng

và cách biểu đạt trong phiếu học tập cho phù hợp với từng điều kiện

- Bước 3: Tổng hợp thông tin, dữ liệu trong phiếu học tập để hoàn thành phiếu học

tập.

- Bước 4: Thiết kế phiếu học tập

Các thông tin, yêu cầu, câu hỏi, bài tập… trên phiếu học tập phải ghi rõ ràng, ngắn gọn, chính xác, dễ hiểu, không tạo ra nhiều cách hiểu khác nhau Phần dành cho học sinh điền các thông tin phải có khoảng trống thích hợp Cách trình bày phiếu cần đảm bảo tính thẩm mĩ, tạo hứng thú cho học sinh

2.2 Phương pháp sử dụng phiếu học tập trong dạy học địa lí 12

2.2.1 Nguyên tắc sử dụng:

Để sử dụng phiếu học tập trong dạy học địa lí hiệu quả cần đảm bảo các

nguyên tắc sau:

- Sử dụng phiếu học tập cần phải kết hợp các phương pháp dạy học một cách hợp lí Tùy vào từng nội dung và loại bài mà giáo viên có thể áp dụng các phương pháp dạy học thích hợp

- Sử dụng phiếu học tập phải phù hợp với các hình thức dạy học như cá nhân, nhóm, cả lớp…

- Sử dụng phiếu học tập cần phải kết hợp với các phương tiện dạy học: bản đồ, biểu đồ, bảng số liệu, hình vẽ…

- Sử dụng phiếu học tập phải phát huy tính chủ động tích cực của học sinh, đảm bảo tính bao quát và toàn diện trong dạy học, đảm bảo kiến thức, kỉ năng bài địa

lí mà học sinh cần đạt được

2.2.2 Sử dụng phiếu học tập trong các khâu dạy học địa lí:

Trong dạy học địa lí phiếu học tập có thể sử dụng ở nhiều khâu của tiết dạy:

- Trong kiển tra bài cũ: Giáo viên có thể phóng to phiếu học tập, treo lên bảng, yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức bài học trước để hoàn thành

- Sử dụng phiếu học tập trong quá trình tiết học:

Trong một tiết học có thể sử dụng phiếu học tập cho toàn bài hoặc chỉ sử dụng cho một mục, một đơn vị kiến thức Việc sử dụng phiếu học tập phải kết hợp với các phương pháp, hình thức dạy học thích hợp Thông thường, sử dụng phiếu học tập cho việc thảo luận theo nhóm, cặp của học sinh Sau khi chia nhóm, cặp thì giáo viên giao nhiêm vụ và phát phiếu học tập cho học sinh hoàn thành Để đảm bảo yêu cầu

về kiến thức, kỉ năng thì giáo viên phải định hướng cho học sinh trình bày, hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức của kênh hình, kênh chữ và các phương tiện dạy học cần thiết Sau khi yêu cầu học sinh trình bày, giáo viên phải củng cố bằng bảng kiến thức đã chuẩn bị sẵn( Bảng phụ)

2.3 Xây dựng và sử dụng phiếu học tập trong dạy học địa lí 12- Phần địa

lí tự nhiên

2: Các khu vực địa hình

a Khu vực đồi núi:

Quan sát H6, bản đồ tự nhiên Việt Nam, đọc sgk hãy trình bày đặc điểm địa hình vùng núi nước ta?

Đặc điểm Vùng núi

Đông Bắc

Vùng núi Tây Bắc

Vùng Trường Sơn Bắc

Vùng Trường Sơn Nam

Giới hạn

Hướng núi

Cấu trúc

Hình thái

Thông tin phản hồi

Đông Bắc

Vùng núi Tây Bắc

Vùng Trường Sơn Bắc

Vùng Trường Sơn Nam

ngạn sông Hồng

Nằm giữa sông Hồng và sông

Từ phía nam sông Cả đến dãy Bạch Mã

Từ phía Nam dãy Bạch Mã trở vào nam

chụm đầu về Tam Đảo.

Có địa hình cao nhất nước

ta, có tính phân bậc

Các dãy núi song song và so le nhau

Gồm các khối núi

và các cao nguyên

thấp dần từ TB->ĐN.

- Chủ yếu là địa hình núi thấp

Có 3 dải địa hình chạy theo hướng TB- ĐN.

Thấp và hẹp ngang ,cao ở 2 đầu, thấp ở giữa.

- Địa hình núi cao phía Đông, phía Tây các cao nguyên badan bằng phẳng, bán bình nguyên

Bài 7 : ĐẤT NƯỚC NHIỀU ĐỒI NÚI( tiếp theo)

2: b, Khu vực đồng bằng:

Quan sát bản đồ tự nhiên Vệt Nam, đọc sgk hãy trình bày đặc điểm địa hình các đồng bằng châu thổ của nước ta?

Đặc điểm Đồng bằng sông Hồng Đồng bằng sông Cửu Long

Diện tích

Nguồn gốc

Đặc điểm hình

thái

Khả năng bồi

tụ

Thông tin phản hồi

sông Hồng và sông Thái Bình

Được bồi đắp bởi hệ thống sông Tiền và sông Hậu

Đặc điểm hình

thái

Địa hình cao ở rìa phía Tây, TB, thấp dần ra biển và bị chia cắt thành khu vực trong đê và khu vực ngoài đê bởi hệ thống đê điều

Địa hình thấp, phẳng, nhiều kênh rạch chằng chịt, về mùa lũ nước ngập trên diện rộng, mùa cạn nước biển lấn; có các vùng trũng lớn

Khả năng bồi

tụ

Khu vực ngoài đê được bồi đắp hàng năm

Khả năng bồi tụ hàng năm lớn

Bài 10 : THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA

1 Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa

c Gió mùa:

Dựa vào sgk, Át lat địa lí Việt Nam hãy hoàn thành bảng sau :

Gió mùa Hướng

gió

Nguồn gốc

Phạm vi hoạt động

Thời gian hoạt động

Tính chất

Ảnh hưởng đến khí hậu

Gió mùa

mùa

đông

Gió mùa

mùa hạ

Thông tin phản hồi

Gió mùa Hướng

gió

Nguồn gốc

Phạm vi hoạt động

Thời gian hoạt động

khí hậu

Gió mùa

mùa

đông

Đông bắc

Từ TT cao áp Xibia

Từ dãy Bạch Mã trở ra.

Từ tháng

XI – tháng

IV năm sau.

+Nửa đầu mùa lạnh khô + Nửa sau mùa đông lạnh ẩm.

Ở miền Bắc: có một mùa đông lạnh khô, ít mưa

và mùa hạ nóng

ẩm, mưa nhiều.

Gió mùa

mùa hạ

Tây Nam

TT cao

áp Ấn

Độ Dương

V- tháng X

T/C gió nóng ẩm

- Miền trung nóng –

khô( Phơn)

- Miền nam: có 2 mùa khô,mưa.

- Ở vùng đ= ven biển MT: có mùa mưa lệch về thu đông.

Bài 11 :THIÊN NHIÊN PHÂN HÓA ĐA DẠNG

1 Thiên nhiên phân hóa theo Bắc – Nam

a Thiên nhiên phân hóa Bắc - Nam

Đọc sgk, quan sát hình ở át lát địa lí 12, và những kiến thức đã học điền những nội

dung thích hợp vào phiếu sau:

Phần lãnh thổ Giới hạn Khí hậu Cảnh quan Kết luận

Phía Bắc

Phía Nam

Thông tin phản hồi

Phía Bắc

Từ dãy Bạch

Mã trở ra

Nhiệt độ TB năm trên 20ºC

có mùa đông lạnh với 3 tháng nhiệt độ dưới 18°C,

-Mùa đông lạnh mưa ít, mùa hè nóng mưa nhiều.

- Rừng gió mùa nhiệt đới :Thực vật nhiệt đới chiếm ưu thế , ngoài ra còn

có các loài cây cận nhiệt

Thiên nhiên mang sắc thái của vùng khí hậu nhiệt đới

ẩm gió mùa có một mùa đông lạnh.

Phía Nam

Từ dãy Bạch

Mã trở vào

khí hậu xích đạo, nhiệt độ tb trên 25°C và không tháng nào dưới 20°C

- Trong năm có

2 mùa rõ rệt:

Mùa mưa, mùa khô

Đới rừng gió mùa cận xích đạo :

+ Sinh vật của vùng xích đạo

Thiên nhiên mang sắc thái của vùng khí hậu cận xích đạo gió mùa.

Bài 12 :THIÊN NHIÊN PHÂN HÓA ĐA DẠNG( Tiếp theo)

3 Thiên nhiên phân hoá theo độ cao

GV chia lớp thành các nhóm nhỏ cho học sinh mỗi nhóm hoàn thành bảng sau :

độ cao

Đặc điểm Khậu

Lớp phủ thổ nhưỡng

Lớp phủ SV

Nhiệt đới gió

mùa

Cận nhiệt đới

gió mùa

Ôn đới gió mùa

Thông tin phản hồi

độ cao

Đặc điểm Khậu

Lớp phủ thổ nhưỡng

Lớp phủ SV

Nhiệt

đới gió

mùa

+MB dưới 600-700m +Miền Nam 900-1000m

Mùa hạ nóng,

độ ẩm thay đổi

từ khô đến ẩm ướt

+ Đất phù sa chiếm 24%diện tích.

+Nhóm đất feralit

>60% diện tích : feralit đỏ

vàng,nâu đỏ.

+Hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh với 3 tầng cây gỗ, động vật đa dạng.

+Hệ sinh thái rừng nhiệt đới gió mùa: rừng thường xanh ,rừng nửa rụng lá và rừng thưa nhiệt đới khô.

Cận

nhiệt đới

gió mùa

+ MB 600-700m đến 2600m.

+MN 900-1000m lên 2600m

Mát mẻ, mưa nhiều, độ ẩm tăng

+ Độ cao 600-700m đến 1600-1700m đất fealit

có mùn.

+1600-1700m đất mùn.

+Độ cao 600-700m đến 1600-1700m rừng cận nhiệt đới lá rộng

và lá kim +1600-1700m rừng phát triển kém đã xuất hiện các loài cây ôn đới

Ôn đới

gió mùa

Từ 2600m trở lên

Có tính chất khí hậu ôn đới ( t 0 <5 0 C _ 15 0 C)

Chủ yếu đất mùn thô

Các loài thực vật ôn đới : đỗ quyên ,lãnh sam ,thiết sam

3 Thực nghiệm sư phạm:

Để kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của đề tài, tôi đã tiến hành thực nghiệm sư phạm tại một trường A

3.1 Các bước thực nghiệm:

- Chọn 2 lớp 12 tương đương nhau về sỉ số, trình độ, ý thức và thực nghiệm trong điều kiện như nhau

- Lớp thực nghiệm dạy bằng giáo án có sử dụng phiếu học tập, lớp đối chứng dạy bằng giáo án thông thường

- Bài dạy: 2 bài: “ Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa( tiết 1)” và “ Thiên nhiên

phân hóa đa dạng( Tiết 1)”

3.2 Kết quả thục nghiệm

Trong đó: Xi: là điểm số đạt được

Fi: là số học sinh đạt điểm Xi

Xtb: Điểm trung bình các bài kiểm tra

Như vậy, việc sử dụng phiếu học tập trong dạy học đã đem lại kết quả cao hơn dạy học thông thường Trong quá trình dạy học, học sinh tích cực chủ động lĩnh hội tri thức, tham gia xây dựng bài tốt hơn, tiếp thu bài tốt hơn Điều đó chứng tỏ đề tài

có tính khả thi

III KẾT LUẬN.

1 Kết quả đạt được của đề tài:

- Phân tích, chọn lọc được những lí luận cơ bản cho việc xây dựng và sử dụng phiếu học tập trong dạy học địa lí

- Xây dựng được các phiếu học tập và xác định được cách sử dụng chúng trong dạy học địa lí 12- phần địa lí tự nhiên

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi của đề tài

2 Ý nghĩa của đề tài:

Việc nghiên cứu đề tài với những kết quả đạt được đã giúp tôi áp dụng vào thực tiễn dạy học của mình, đồng thời có thể dụng làm tài liệu giảng dạy cho các giáo viên địa lí ở các trường nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học ở trường THPT

IV KHUYẾN NGHỊ.

1 Ý kiến đề xuất:

Đối với giáo viên:

Để xây dựng và sử dụng phiếu học tập đạt hiệu quả cao, đòi hỏi mỗi giáo viên phải đâu tư thời gian, nghiên cứu kĩ bài để xây dựng và sử dụng phiếu học tập phù