Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Chương 5. Bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển bền vững Phát triển bền vững và bảo tồn Phát triển bền vững là sự phát triển mà trong đó các giá trị kinh tế, môi trường và xã hội luôn luôn tương tác với nhau trong quá trình quy hoạch; phân bố lợi nhuận công bằng giữa các tầng lớp trong xã hội và khẳng định các cơ hội cho sự phát triển kế tiếp, duy trì một cách liên tục cho các thế hệ mai sau. Làm sao phát triển được nền kinh tế xã hội trong khi vẫn có thể giữ gìn, bảo vệ được thiên nhiên. Bảo tồn là để liên kết được việc bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên đặc thù với những nhu cầu phát triển có thể chấp nhận được của một bộ phận dân cư mà cuộc sống của họ phụ thuộc vào việc khai thác tài nguyên đó. Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Các xã hội truyền thống và sự đa dạng sinh học Cộng đồng địa phương và đa dạng sinh học • Có khoảng 5.000 đến 6.000 các cộng đồng truyền thống khác nhau sống trong hơn 70 quốc gia. Dân số của các cộng đồng này khoảng 250 triệu người. Hầu hết các cộng đồng này sống trong các vùng hoang vu hẻo lánh và chủ yếu dựa vào các nguồn tài nguyên thiên nhiên. Do các vùng hẻo lánh và nguyên sơ thường giàu có về đa dạng sinh học, mà phần lớn đất đai của các cộng đồng truyền thống thường đươc chọn làm Vườn Quốc gia hay các dạng khu bảo vệ khác. • Các xã hội truyền thống sử dụng các phương pháp thủy lợi cổ điển và gieo trồng tổ hợp các cây trồng đảm bảo đầy đủ khả năng để nuôi dưỡng một quần thể loài người tương đối lớn mà không gây tác động có hại gì đáng kể đối với môi trường và các quần thể sinh học ở xung quanh. Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Cộng đồng bản địa Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Cộng đồng địa phương và đa dạng sinh học Nhiều xã hội truyền thống có những nguyên tắc đạo đức bảo tồn rất hiệu quả. Các nguyên tắc này có vai trò rất quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học. Các nguyên tắc này ăn sâu vào tiềm thức và cách cư xử của người dân trong cuộc sống hàng ngày, bao gồm tất các các lĩnh vực của đời sống như:  Nông nghiệp: sản xuất lương thực, thực phẩm, cất giữ và chế biến thức ăn, thu lượm, sử dụng, chăn nuôi, .  Sức khoẻ: các loại cây thuốc hoang dại, cách chữa bệnh cho người và gia súc, .  Quản lý tài nguyên thiên nhiên: săn bắt chim thú, bảo vệ các nguồn sông suối, .  Tổ chức quản lý: hệ thống tổ chức cộng đồng, luật lệ truyền thống bản làng, . Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Cộng đồng địa phương và đa dạng sinh học • Người Tukano ở phía Tây Bắc Brazin sống bằng một loại cây ăn củ và cá sông; họ có một đức tin mạnh mẽ và tập quán cấm chặt, phá rừng ở hai bên bờ thượng nguồn sông Rio Negro, nơi mà họ ý thức được rằng đó là nơi quan trọng để duy trì nguồn cá. Người Tukano tin rằng các khu rừng này thuộc về cá và con người không được chặt phá. Họ cũng tích cực tạo ra những nơi trú ngụ cho cá và chỉ cho phép đánh cá trong một khoảng ít hơn 40% diện tích bề mặt của sông. Người Tukano Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Cùng với việc duy trì cố định các ruộng làm nông nghiệp, người da đỏ Huastec tại vùng đông bắc nước Mỹ duy trì các khu rừng được quản lý - trên các khu vực đất dốc, dọc theo các con sông và ở những vùng khác xấu hay không phù hợp với sản xuất nông nghiệp tập trung. Các khu rừng này chứa đựng hơn 300 loài thực vật, từ đó con người có thể có được thực phẩm, gỗ, và các sản phẩm cần thiết khác. Các nguồn tài nguyên rừng này cung cấp cho những gia đình người Huastec lương thực phụ trợ trong thời gian mùa màng bị thất bát. Người da đỏ Huastec Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Người dân địa phương và chính quyền Tại các nước đang phát triển, người dân địa phương thường khai thác các sản phẩm mà họ cần - kể cả thực phẩm, nhiên liệu và các nguyên liệu xây dựng - từ môi trường xung quanh. Khi các vườn quốc gia mới được thành lập hoặc khi người ta tăng cường kiểm soát trong khu giáp ranh vùng đệm của các khu vườn quốc gia, dân cư có thể bị cấm không cho tiếp cận tới các nguồn tài nguyên mà họ vẫn thường sử dụng và thậm chí đôi khi họ đã từng bảo vệ. Để có thể tồn tại, họ sẽ phá bỏ hàng rào của khu bảo tồn và sẵn sàng chiến đấu, đụng độ với các cán bộ của khu bảo tồn. Một hậu quả nữa là việc thành lập vườn quốc gia thường biến những người dân địa phương trở thành những người săn bắt trộm, mặc dù họ không hề thay đổi bản chất hay phong cách sống so với trước kia. Tồi tệ hơn, nếu như người dân địa phương bỗng cảm thấy vườn quốc gia và các nguồn tài nguyên không bao giờ thuộc về họ nữa mà là sở hữu của chính phủ thì họ sẽ tranh thủ khai thác một cách không thương tiếc các nguồn tài nguyên của vườn quốc gia.  Một ví dụ điển Một ví dụ điển hình của những hình của những cuộc xung đột này cuộc xung đột này xuất hiện năm xuất hiện năm 1989 khi những 1989 khi những thành viên nóng thành viên nóng nảy của bộ tộc nảy của bộ tộc Bodo tại Assam, Bodo tại Assam, Ấn Độ đã giết chết Ấn Độ đã giết chết 12 nhân viên của 12 nhân viên của Vườn Quốc gia Vườn Quốc gia Manas và chiếm Manas và chiếm lĩnh khu vực vườn lĩnh khu vực vườn để làm nơi canh để làm nơi canh tác và săn bắt tác và săn bắt Bộ tộc Bodo tại Assam, Ấn Độ Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Đa dạng sinh học và đa dạng văn hóa • Suy thoái tài nguyên thiên nhiên và mất đa dạng sinh học không chỉ đơn thuần là do nhu cầu phát triển kinh tế, hay do áp lực dân số ngày càng tăng lên mà còn là vấn đề rất phức tạp liên quan đến lối sống của con người, phong tục tập quán, thái độ hành vi của từng cá nhân, của cộng đồng, dân tộc. • Mỗi tộc người có một nền văn hoá và quan niệm riêng về tài nguyên thiên nhiên. Vì vậy, đa dạng sinh học và đa dạng văn hóa thường liên quan với nhau. Việc bảo vệ những nền văn hóa truyền thống đó trong môi trường tự nhiên của nó sẽ tạo cơ hội để đạt được cả hai mục đích: bảo vệ đa dạng sinh học và duy trì đa dạng văn hóa. • Đa dạng văn hóa gắn bó chặt chẽ với đa dạng gen của nhiều loại cây trồng. Đặc biệt ở khu vực miền núi, những nền văn hóa bị cách biệt bởi nhân tố địa lý, cho phép phát triển nhiều giống cây bản địa; những cây trồng này thích ứng với khí hậu, đất và các loài sâu hại địa phương và rất phù hợp với khẩu vị của dân cư ở đây. Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Một số nguyên lý áp dụng ở các khu bảo tồn và dân địa phương. • Nguyên lý 1. Dân địa phương có những mối liên kết lâu đời với thiên nhiên và có sự hiểu biết sâu rộng về thiên nhiên. Người dân bản địa truyền thống thường góp phần quan trọng vào việc duy trì nhiều hệ sinh thái nhạy cảm trên trái đất thông qua việc sử dụng bền vững tài nguyên theo truyền thống và nền văn hoá dựa vào sự tôn trọng thiên nhiên. Do vậy, sẽ không có những xung đột gắn liền với mục tiêu của khu vực bảo tồn và sự hiện diện của những người bản địa truyền thống trong và ngoài phạm vi khu vực. Hơn nữa, họ sẽ nhận thấy sự đúng đắn và công bằng của các bên tham gia trong việc phát triển và thực thi các chiến lược bảo tồn ảnh hưởng đến đất đai, lãnh thổ, nguồn nước, vùng bờ và các nguồn tài nguyên khác của họ và đặc biệt trong việc thiết lập và quản lý các khu bảo vệ. [...]... Sinh học, CBD (Convention on Biological Diversity)  Công ước đa dạng sinh học được ký kết năm 1992 tại Hội nghị Thượng đỉnh ở Rio de Janeiro bởi 150 nước và có hiệu lực kể từ tháng 12 năm 1992 Đến tháng 01 năm 2004 đã có 188 nước ký vào công ước, trong đó Mỹ là một trong số những nước ký sau cùng  Công ước về Đa dạng Sinh học có ba mục tiêu:  bảo vệ đa dạng sinh học;  sử dụng bền vững đa dạng sinh. .. ước Đa dạng Sinh học,CBD (Convention on Biological Diversity) Khi ký vào công ước, các nước thành viên đã đồng ý thực hiện nhiều biện pháp khác nhau để bảo tồn đa dạng sinh học Các biện pháp đó là: 1 Xây dựng kế hoạch quốc gia về bảo tồn đa dạng sinh học 2 Xác định các hệ sinh thái, các loài và các nguồn gen quan trọng để bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học 3 Quan trắc đa dạng sinh học và... quan trọng để bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học 3 Quan trắc đa dạng sinh học và các nhân tố có thể tác động đến đa dạng sinh học 4 Thiết lập hệ thống các khu bảo tồn 5 Quản lý tài nguyên sinh học để đảm bảo cho việc bảo tồn và sử dụng bền vững 6 Phục hồi các hệ sinh thái bị suy thoái 7 Thiết lập hệ thống bảo tồn chuyển vị Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu... trường, ĐHKH Huế Các đặc điểm chung  Các điểm được chọn rất đa dạng về nơi ở, từ các vùng ven viển và biển đến các vùng núi cao 5. 000 m, từ vùng bắc cực đến môi trường nhiệt đới Tổng diện tích các địa điểm 151 .010 km2  Các địa điểm đều có độ đa dạng cao và quan trọng về mặt sinh thái Một số điểm là bãi đẻ của các loài hoang dã hay bán hoang dã có giá trị kinh tế Mục tiêu bảo vệ của các địa điểm này... Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế US$ 25 m local currency equivalent STEP 3 CONSERVATION PROJECT FUND WWF may design conservation criteria by which grants made from the fund will be evaluated and/or oversee the fund’s management Các ngân hàng phát triển quốc tế và việc suy thoái hệ sinh thái • Tốc độ phá hủy rừng nhiệt đới, tàn phá các nơi cư trú và mất mát hệ sinh thái thủy vực đôi khi lại còn được... các dự án phát triển bằng cách sử dụng các mô hình phân tích chi phí lợi nhuận kinh tế kể cả cho các tác động đến môi trường và hệ sinh thái của dự án Phân tích chính xác một dự án phải bao gồm tất cả các chi phí, lợi nhuận, kể cả tác hại của xói mòn đất, sự mất mát đa dạng sinh học, tác động của ô nhiễm nước đến sức khoẻ của người dân địa phương, và các thiệt hại về thu nhập do việc các nguồn tài nguyên... cận quản lý trong các nghiên cứu điển hình gồm 3 loại:  Đồng quản lý không hạn chế: có sự tham gia toàn diện của cộng đồng truyền thống trong các chương trình quản lý Sự tham gia bao gồm tất cả mọi mặt của tiến trình quản lý bao gồm kế hoạch và thực hiện các qui hoạch và hoạt động quản lý Đặc biệt dân bản địa truyền thống trở thành bộ phận trong hội đồng quản lý hay các tổ chức tương tự  Đồng quản lý... nếu họ muốn bảo vệ đa dạng sinh học tại các nước đang phát triển giàu có về số loài nhưng lại rất nghèo về khả năng tài chính thì họ cần phải cung cấp tài chính Những sự giúp đỡ của các tổ chức này rất đáng kể Mặc dù quỹ sử dụng cho bảo tồn ở những nước đang phát triển được tăng một cách đáng kể nhưng số tiền chi trả vẫn chưa đủ để bảo vệ những căn nhà lớn của sự đa dạng sinh học rất cần thiết cho... vững đất đai, lãnh thổ, nguồn nước, vùng bờ và các nguồn tài nguyên khác của họ Đồng thời, các thoả thuận như thế cũng sẽ thừa nhận trách nhiệm của dân bản địa trong việc bảo tồn đa dạng sinh học, tính thống nhất sinh thái và các nguồn tài nguyên thiên nhiên chứa trong các khu bảo vệ đó Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Một số nguyên lý áp dụng ở các khu bảo tồn và dân địa phương • Nguyên lý 3... vững cho phép (hạng IV đến VI theo IUCN)  Có hơn 32 cộng đồng truyền thống cùng với các nhóm dân thiểu số sống trong hay gần khu bảo vệ Tổng số người cư ngụ thay đổi từ 0 đến 25. 000 Mật độ dân số thay đổi từ 0,3 người/km2 đến 73 ,5 người/km2  Người dân bản địa truyền thống sử dụng bền vững tài nguyên ở các mức độ khác nhau Nguyễn Mộng Khoa Môi trường, ĐHKH Huế Các hoạt động liên quan đến quản lý Các . ĐHKH Huế Các xã hội truyền thống và sự đa dạng sinh học Cộng đồng địa phương và đa dạng sinh học • Có khoảng 5. 000 đến 6.000 các cộng đồng truyền thống khác. dạng Sinh học, CBD (Convention on Biological Diversity)  Công ước đa dạng sinh học được ký kết năm 1992 tại Hội nghị Thượng đỉnh ở Rio de Janeiro bởi 150