TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG KIẾN THỨC NGẮN HẠN NGHIỆP VỤ THẨM ĐỊNH GIÁ Chuyên ngành: CƠ SỞ HÌNH THÀNH GIÁ ================ CHƯƠNG I BẢN CHẤT KINH TẾ CỦA PHẠM TRÙ GIÁ CẢ I CÁC KHÁI NIỆM VỀ GIÁ TRỊ, GIÁ CẢ Chúng ta biết rằng, người từ xuất tiến hành hoạt động kinh tế Hoạt động kinh tế ln giữ vị trí trọng tâm hoạt động xã hội sở cho hoạt động văn hố, trị, khoa học, xã hội Khi nghiên cứu hoạt động kinh tế, người ta đưa tư tưởng , quan điểm kinh tế khác nhau, tư tưởng kinh tế xuất trình hoạt động kinh tế nảy sinh nhiều vấn đề cần giải đáp Từ thời cổ đại trung đại, người ta nghiên cứu vấn đề kinh tế như; ruộng đất, thuế khoá, tiền tệ vấn đề chưa có tính khái quát, hệ thống chưa tạo khoa học kinh tế Từ kỷ XV, kinh tế hàng hố TBCN bắt đầu phơi thai , vấn đề kinh tế nghiên cứu cách hệ thống Đến kỷ XVII – XVIII kinh tế TBCN phát triển mạnh mẽ, vấn đề kinh tế trị nghiên cứu cách tỷ mỉ, tồn diện trở thành môn Khoa học thật – Lý thuyết kinh tế trị Tư cổ điển đời Cũng từ đây, vấn đề giá trị, giá nhà kinh tế đưa nghiên cứu, phân tích Học thuyết kinh tế cổ điển nước Anh 1.1 Lý thuyết giá trị – lao động William.Petty (1623 - 1687) William.Petty người sáng lập học thuyết kinh tế cổ điển Anh Ông sinh gia đình thợ thủ cơng, có trình độ tiến sĩ vật lý, nhạc trưởng, người phát minh máy móc, bác sĩ quân đội đại địa chủ Ông viết nhiều tác phẩm kinh tế “Điều ước thuế thu thuế” “Số học trị”, “Bàn tiền tệ”, Trong tác phẩm “Bàn thuế khố lệ phí” Ông nêu nguyên lý giá trị – lao động phạm trù giá Đó giá tự nhiên, giá nhân tạo giá trị Thế giá tự nhiên? Ông viết “Một người đó, thời gian lao động khai thác ounce bạc thời gian sản xuất Barrel lúa mì, ounce bạc giá tự nhiên Barrel lúa mì Nếu nhờ mỏ giàu quặng hơn, nên thời gian lao động đó, khai thác ounce bạc ounce bạc giá tự nhiên Barrel lúa mì” Như vậy, giá tự nhiên giá trị hàng hố Nó lao động người sản xuất tạo Lượng giá tự nhiên, hay giá trị, tỷ lệ nghịch với suất lao động khai thác bạc Nếu giá tự nhiên giá trị hàng hố, giá nhân tạo giá thị trường hàng hố Ơng viết “Tỷ lệ lúa mì bạc giá nhân tạo giá tự nhiên” Theo ông, giá nhân tạo thay đổi phụ thuộc vào giá tự nhiên quan hệ cung – cầu hàng hố thị trường Về giá trị, W.Petty cho rằng, loại đặc biệt giá tự nhiên Nó chi phí lao động để sản xuất hàng hoá, điều kiện trị khơng thuận lợi Vì vậy, chi phí lao động giá trị thường cao so với chi phí lao động giá tự nhiên bình thường Đối với W.Petty, việc phân biệt giá tự nhiên, tức hao phí lao động điều kiện bình thường với giá trị – lao động chi phí điều kiện trị khơng thuận lợi có ý nghĩa to lớn Ơng người lịch sử đặt móng cho lý thuyết giá trị lao động Tuy nhiên, lý thuyết giá trị lao động W.Petty chịu ảnh hưởng tư tưởng chủ nghĩa trọng thương Ông thừa nhận lao động khai thác bạc nguồn gốc giá trị, cịn giá trị hàng hố khác xác định nhờ trình trao đổi với bạc Mặt khác, Ơng có luận điểm tiếng là: “Lao động cha đất mẹ cải ” Về phương diện cải vật chất, cơng lao to lớn ơng Nhưng Ơng lại xa rời tư tưởng giá trị – lao động kết luận “Lao động đất đai sở tự nhiên giá vật phẩm” tức lao động đất đai nguồn gốc giá trị Điều mầm mống lý thuyết vấn đề sản xuất tạo giá trị sau 1.2 Lý thuyết giá trị lao động A.Đam.Simith (1723 - 1790) So với W.Petty, lý thuyết giá trị – lao động A.Smith có bước tiến đáng kể Trước hết, ông tất loại lao động sản xuất tạo giá trị, lao động thước đo cuối giá trị Ông phân biệt khác giá trị sử dụng giá trị trao đổi khẳng định giá trị sử dụng định giá trị trao đổi Khi phân tích giá trị hàng hố, ơng cịn cho rằng, giá trị biểu giá trị trao đổi hàng hoá, quan hệ số lượng với hàng hố khác, cịn sản xuất hàng hố phát triển, biểu tiền Ơng lượng giá trị hàng hố hao phí lao động trung bình cần thiết định đưa định nghĩa giá giá tự nhiên giá thị trường Về chất, giá thị trường biểu tiền tệ giá trị Ông viết: “Nếu giá loại hàng hố phù hợp với cần thiết cho tốn địa tơ, trả lương cho công nhân lợi nhuận cho tư chi phí cho khai thác, chế biến đưa thị trường nói hàng hố bán theo giá tự nhiên Còn giá thực tế mà qua hàng hố bán gọi giá Nó cao hơn, thấp hay trùng hợp với giá tự nhiên” Theo ông, giá tự nhiện có tính khách quan, cịn giá thị trường phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như; giá tự nhiên, quan hệ cung cầu Tuy nhiên, lý thuyết giá trị – lao động A.Smith cịn có hạn chế Ơng nêu lên định nghĩa: Thứ nhất, giá trị lao động hao phí để sản xuất hàng hoá định Lao động thước đo thực tế giá trị Với định nghĩa này, ông người đứng vững sở lý thuyết giá trị–lao động Thứ hai, ông cho rằng, giá trị lao động mà người ta mua hàng hoá định Từ định nghĩa này, ông suy giá trị lao động tạo kinh tế hàng hoá giản đơn Còn kinh tế TBCN, giá trị nguồn thu nhập tạo thành, tiền lương cộng với lợi nhuận địa tơ Ơng cho “Tiền lương, lợi nhuận, địa tô nguồn gốc thu nhập giá trị trao đổi nào” Tư tưởng xa rời lý thuyết giá trị – lao động “Giá trị lao động hao phí để sản xuất hàng hoá định, lao động thước đo thực tế giá trị” 1.3 Lý thuyết giá trị – lao động David Ricardo (1772 - 1823) Trong lý thuyết giá trị – lao động, D.Ricardo dựa vào lý thuyết A.Smith kế thừa, phát triển tư tưởng A.Smith Ông phân biệt rõ thuộc tính hàng hố giá trị sử dụng giá trị trao đổi rõ giá trị sử dụng điều kiện cần thiết cho giá trị trao đổi, khơng phải thước đo Vì giá trị trao đổi giá trị tương đối biểu số lượng định hàng hoá khác (thay tiền tệ) nên Ricardo đặt vấn đề bên cạnh giá trị tương đối, tồn giá trị tuyệt đối Đó thực thể giá trị, số lượng lao động kết tinh, giá trị trao đổi hình thức cần thiết có khả để biểu giá trị tuyệt đối D.Ricardo soát sét lại lý luận giá trị A.Smith, gạt bỏ dư thừa mâu thuẫn lý thuyết kinh tế A.Smith Chẳng hạn, định nghĩa giá trị A.Smith, D.Ricardo định nghĩa “Giá trị lao động hao phí định” đúng, định nghĩa “Giá trị lao động mà người ta mua hàng hố định” không Theo ông, sản xuất hàng hoá giản đơn mà sản xuất lớn TBCN, giá trị lao động định D.Ricardo khẳng định “Giá trị lao động hao phí định” cấu tạo giá trị hàng hoá bao gồm phận là: c+v+m, ơng chưa phân tích dịch chuyển “c” vào sản phẩm diễn Ơng có ý định phân tích lao động giản đơn lao động phức tạp, qui lao động phức tạp thành lao động giản đơn trung bình Ơng cho rằng, lao động xã hội cần thiết định lượng giá trị hàng hoá, song lại cho rằng, lao động xã hội cần thiết điều kiện sản xuất sấu định Phương pháp nghiên cứu ơng cịn có tính siêu hình Ơng coi giá trị phạm trù vĩnh viễn Đó thuộc tính vật, Ông chưa phân biệt giá trị hàng hoá giá sản xuất, chưa thấy mâu thuẩn giá trị giá trị sử dụng chưa có lý thuyết tính hai mặt lao động Tóm lại, Học thuyết kinh tế D.Ricardo đạt tới đỉnh cao kinh tế trị Tư sản cổ điển Ông đứng vững sở lý thuyết giá trị – lao động để giải thích vấn đề lý thuyết kinh tế Nếu A.Smith có cơng lao việc đưa tất quan điểm kinh tế từ trước cấu kết lại thành hệ thống Thì D.Ricardo xây dựng hệ thống nguyên tắc thống nhất, thời gian lao động định giá trị hàng hoá Quan điểm “Giá trị – lao động” trường phái kinh tế trị tư sản tầm thường a) Lý thuyết “tính hữu dụng” J.Batis.SAY (1767 - 1832) J.B.Say nhà kinh tế học người Pháp, đại biểu kinh tế trị tư sản tầm thường Ông sinh gia đình đại phú thương thành phố Lyon Ông Giáo sư kinh tế nhiều trường Đại học Pháp J.B.Say viết nhiều tác phẩm kinh tế, có tác phẩm lớn tiêu biểu “Luận văn kinh tế trị học” (1802) “Vấn đáp kinh tế trị học” (1817) “Giáo trình kinh tế trị học” (1830) Trong tác phẩm “Giáo trình kinh tế trị”, ơng đưa quan niệm cho cơng dụng tạo q trình sản xuất làm cho vật phẩm có giá trị Như vậy, theo ơng giá thước đo giá trị, cịn giá trị đo tính hữu ích vật phẩm Ích lợi vật phẩm nhiều, giá trị cao J.B.Say viết “sản xuất tạo tính hữu dụng tính hữu dụng truyền giá trị cho vật phẩm” Theo ông, tham gia vào việc sản xuất giá trị yếu tố: lao động công nhân – tạo tiền lương, tư (tư liệu sản xuất) tạo nên lợi nhuận cuối tự nhiên (ruộng đất) – tạo nên địa tơ Ơng khẳng định “khơng phải có lao động tạo giá trị, mà tư tự nhiên tạo phục vụ tham gia vào việc tạo giá trị” Từ ơng đến kết luận: “Sản xuất khơng phải khác, mà tạo phục vụ, ngược lại tất tạo phục vụ sản xuất” Như vậy, khác với trường phái tân cổ điểm, J.B.Say đồng giá trị với giá trị sử dụng phủ nhận vai trò lao động việc tạo giá trị hàng hoá Ông cho rằng, giá trị xác định thị trường – tức xác định trao đổi Thước đo giá trị vật phẩm số lượng vật phẩm khác mà người khác đưa lại để đổi lấy vật phẩm Nói khác theo ông, giá trị định với quan hệ cung – cầu Rõ ràng đây, Say đồng giá trị với giá thị trường b) Quan niệm T.Malthus giá trị hàng hoá, lợi nhuận người thứ ba Thomas Robert Malthus (1766-1834) nhà kinh tế học người Anh Ơng sinh gia đình q tộc, Giáo sư kinh tế trị trường Trung học Công ty Đông Ấn T.Malthus viết nhiều tác phẩm kinh tế “Tiểu luận nguyên lý dân số” “Những nguyên lý kinh tế trị học”, “Đo lường giá trị” nhiều tác phẩm khác Trong tác phẩm “Những nguyên lý kinh tế trị học”, ông đưa quan niệm giá trị hàng hoá, lợi nhuận người thứ ba thể vấn đề sau: - Về giá trị hàng hoá: T.Malthus bám vào cách hiểu sai A.Đ.Smith vấn đề – từ ơng cho rằng, giá trị hàng hố khơng phải lao động hao phí để sản xuất hàng hố định, mà lượng lao động mua hàng hố định - Về lợi nhuận Ơng gắn lợi nhuận vào chi phí sản xuất giải thích: Lợi nhuận khoản cộng thêm danh nghĩa vào giá hàng hoá mà người mua phải trả Cịn lưu thơng lĩnh vực “trong số thặng dư xuất hiện” nhờ bán hàng hoá đắt mua - Về “Những người thứ ba” Theo ông, cấu xã hội xã hội tư bao gồm phận: Công nhân, nhà Tư sản tầng lớp địa chủ, q tộc Trong đó, cơng nhân người mua hàng hố, mà khơng phải người bán hàng hoá Nhưng việc mua hàng hoá họ giới hạn tiền công Do vậy, chấp nhận mua hàng với giá đắt lượng lao động hao phí vật hố hàng hố, cơng nhân đem lại phần lợi nhuận cho nhà tư sản Rốt cuộc, theo cách lập luận Malthus, giai cấp tư sản thực tồn lợi nhuận mình, dựa vào khả tốn riêng cơng nhân – tức cách trao đổi sản phẩm lấy tiền cơng Trong đó, nhà tư vừa người mua, vừa người bán Tiền mà dùng để mua số tiền thu bán hàng Tóm lại, thiệt thịi mua, bù lại họ bán hàng đắt Rút họ khơng thu lợi nhuận Ngồi hai giai cấp trên, phận khác mua mà khơng bán Đó địa chủ q tộc thống trị quan chức nhà nước Lợi nhuận nhà tư thu chủ yếu nhờ bán hàng hoá đắt cho “những người thứ ba” Rõ ràng, T.Malthus tự mâu thuẫn, khơng giải thích rõ nguồn gốc thu nhập phận thứ ba lảng tránh vấn đề quan trọng để người mua, phận thứ ba phải có tiền thực tế số tiền lấy từ hoạt động chung kinh tế mà phận thứ ba người thu mà khơng phải trả vật ngang giá (như người công nhân xã hội tư bản) Quan điểm “giá trị-lao động” trường phái kinh tế học tiểu tư sản 3.1 Quan điểm giá trị lao động Sismondi (1773-1842) Jean-Cheles, Lionard Sismondi, nhà kinh tế học Thuỵ Sĩ, ơng xuất thân gia đình q tộc Ông tốt nghiệp Đại học tổng hợp làm việc ngân hàng Liôn (Pháp) thời gian ngắn Năm 1800, ông bắt đầu nghiên cứu khoa học viết nhiều tác phẩm như: Kinh tế trị (1818), nguyên lý kinh tế trị hay bàn mối liên hệ cải với nhân (1819) nhiều tác phẩm khác Về lý luận giá trị lao động, Sasmondi hình thành luận điểm: Lao động nguồn gốc của cải Ông thấy mâu thuẫn giá trị sử dụng giá trị hàng hố Ơng tiến thêm bước so với D.Ricardo đưa thước đo giá trị hàng hoá: “thời gian lao động xã hội cần thiết” Do đó, ơng qui lao động thành mối liên hệ nhu cầu xã hội thời gian lao động xã hội cần thiết để thoả mãn nhu cầu Tuy nhiên, so với D.Ricardo Sismondi cịn có chỗ thụt lùi Chẳng hạn, D.Ricardo coi giá trị tương đối hàng hố đo lượng lao động chi phí để sản xuất hàng hố, cịn Sismondi, giá trị tương đối hàng hoá qui định cạnh tranh, lượng cầu hàng hoá Kế thừa quan điểm A.Smith, ông cho sản phẩm xã hội gồm thành phần: Phần công nhân (tiền lương), phần tư địa chủ (lợi nhuận địa tơ) Theo ơng, tiền tệ hàng hố khác, sản phẩm lao động Tiền thước đo chung giá trị Ông nêu vai trò tiền trao đổi: Vật trung gian, làm cho trao đổi dễ dàng Ông hiểu khẳng định khác tiền giấy tiền tín dụng Do đó, ơng hiểu tình trạng lạm pháp Tuy vậy, ông chưa thấy nguồn gốc, chất chức tiền 3.2 Lý luận giá trị “giá trị xác lập” Pi-e Giô-Dép PruĐông (1809-1865) Pi-e Giô-Dep PruĐông nhà kinh tế tiểu tư sản xã hội học Pháp, ông xuất thân từ gia đình thợ thủ cơng nghèo Ơng viết nhiều tác phẩm kinh tế như: “Sở hữu gì” (1840), Hệ thống mâu thuẫn kinh tế hay triết học khốn (1846) nhiều tác phẩm khác Về lý luận giá trị, không hiểu biết đầy đủ chất phạm trù kinh tế Pruđông nên ơng có quan điểm sai lầm thể tập trung lý luận giá trị ông Theo ơng, giá trị-phạm trù hồn tồn trừu tượng, bao gồm mặt mâu thẫn với nhau: Giá trị sử dụng giá trị trao đổi, chúng phản ánh hai mặt khuynh hướng mâu thuẫn: dồi khan Theo ông, giá trị sử dụng thân dồi dào, giá trị trao đổi thân sư khan Mâu thuẫn tưởng tượng xố việc thiết lập trao đổi ngang giá, tức “giá trị xác lập” Do đó, ơng đề nghị khơng sản xuất hàng hố, mà cịn địi hỏi tạo trao đổi ngang giá để tất hàng hoá thực hiện, tức biến thành “giá trị xác lập” Tức là, giá trị mà xuất trao đổi thị trường chấp nhận, ông cho trao đổi lao động nguồn gốc giá trị C.Mác nhận xét “Lý luận giá trị Prudong” giải thích cách khơng tưởng lý luận Ricardo Và cách bóp méo, tầm thường hoá phạm trù giá trị khác Học thuyết “Lý luận giá trị, giá cả” KMarx (1818 1883) F.Engels (1820 - 1895) Dựa quan điểm lịch sử, KMarx thực cách mạng học thuyết giá trị – lao động Các nhà kinh tế trước KMarx phân biệt rõ thuộc tính hàng hố: Giá trị sử dụng giá trị trao đổi có mâu thuẫn Trái lại, KMarx khẳng định, hàng hoá thống biện chứng mặt: Giá trị sử dụng giá trị Giá trị sử dụng công dụng sản phẩm thoả mãn nhu cầu người Ví dụ, cơm để ăn, xe đạp để lại vật phẩm có số công dụng định Công dụng vật phẩm thuộc tính tự nhiên vật chất định Giá trị sử dụng phạm trù vĩnh viễn vật mang giá trị trao đổi Lần đầu tiên, giá trị xem xét quan hệ sản xuất xã hội người sản xuất hàng hoá, cịn hàng hố nhân tố tế bào xã hội tư sản Ơng phân tích tính chất mặt lao động sản xuất hàng hoá lao động cụ thể lao động trừu tượng, lao động tư nhân lao động xã hội Ông khẳng định có lao động trừu tượng tạo giá trị hàng hoá Giá trị hàng hoá lao động xã hội người sản xuất hàng hoá kết tinh hàng hoá - chất giá trị lao động Sản phẩm lao động hao phí để sản xuất chúng nhiều giá trị cao Giá trị nội dung, sở giá trị trao đổi; cịn giá trị trao đổi hình thức biểu giá trị bên Giá trị phạm trụ lịch sử gắn liền với sản xuất hàng hoá Chất giá trị lao động trừu tượng người sản xuất hàng hoá, kết tinh hàng hoá Lượng giá trị lượng lao động hao phí để sản xuất hàng hố định, lượng giá trị hàng hoá thời gian lao động định Lượng giá trị hàng hoá cấu thành phận: c + v + m Từ việc phân tích phạm trù giá trị nêu trên, KMarx đưa định nghĩa giá “Giá biểu tiền giá trị hàng hoá” Giá giá hàng hoá, mức xã hội thừa nhận Giá trị hàng hoá giá trị xã hội, đo thời gian lao động xã hội cần thiết để sản xuất hàng hoá, giá trị cá biệt người sản xuất Học thuyết “Lý luận giá trị, giá cả” trường phái tân cổ điển Lý luận giá trị trường phái cổ điển Trường phái Áo (Viene) mà đại biểu số giáo sư Trường Đại học Áo như; Cerl Manger (1840 - 1921), Bom-Bawerk (1851 - 1923) lý thuyết giá trị ích lợi, giá trị chủ quan - Lý luận “Ích lợi giới hạn” Ích lợi giới hạn ích lợi vật cuối đưa thoả mãn nhu cầu Vật có ích lợi nhỏ nhất, ích lợi định ích lợi vật phẩm khác Các nhà kinh tế tân cổ điển giải thích rằng: Số đơn vị sản phẩm “Ích lợi giới hạn” lớn Khi số lượng sản phẩm tăng lên tổng ích lợi tăng lên, cịn “Ích lợi giới hạn” giảm xuống Nên sản phẩm tăng lên “Ích lợi giới hạn” số khơng Ví dụ: ngày dùng thùng nước Thùng thứ để thoả mãn nhu cầu thiết để nấu ăn, nên ích lợi lớn nhất, chẳng hạn Thùng thứ 2, để uống, cấp thiết hơn, nên có ích lợi Thùng thứ để tắm giặt, có ích lợi Thùng thứ 4, để tưới hoa ích lợi Như vậy, “Ích lợi giới hạn” ích lợi thùng nước thứ 4, Và ích lợi chung thùng nước - Lý luận giá trị “Ích lợi giới hạn” Theo nhà kinh tế tân cổ điển; giá trị hàng hố khơng phải ích lợi định cách giản đơn, mà giá trị hàng hố ích lợi có giới hạn định Nghĩa là, đánh giá chủ quan ích lợi đơn vị hàng hố, tức lợi ích quan hệ với nhu cầu người tiêu dùng định (Ích lợi chủ quan) Như vậy, giá trị hàng hố phụ thuộc vào “Ích lợi chủ quan” khan sản phẩm Sự thực lý luận giá trị – ích lợi giới hạn chẳng giải đáp Thật rõ ràng đánh giá chủ quan kg lương thực người no đủ khác người nghèo đói, mua kg lương thực phải trả tiền Mà sở giá giá trị, mà giá trị lớn hay nhỏ không phụ thuộc vào đánh giá chủ quan định Lý luận “ích lợi giới hạn” làm cho số lượng giá trị hàng hoá phụ thuộc vào khan hàng hố Thật có tương đối hàng hoá phụ thuộc vào giá trị cao hàng hoá ấy, mà giá trị hàng hố hao phí lao động xã hội cần thiết định Thông qua giá thị trường, giá trị hàng hố tác động đến qui mơ sức mua cung cấp hàng hố thích ứng với qui mô nhu cầu - Lý thuyết cung cầu giá Phái tân cổ điển cho rằng, giá quan hệ lượng giá hàng hố tiền trao đổi, người bán, người mua thoả thuận với Người mua định giá theo ích lợi giới hạn sản phẩm, người bán định giá theo chi phí sản xuất Những người bán đồng với cung, người mua đồng với cầu thị trường Ta có sơ đồ: P D’ S’ S D Q Hình 1.1: Cung-cầu hàng hoá - Đường cầu DD’ phản ánh mối quan hệ lượng cầu giá hàng hoá - Đường cung SS’ phản ánh mối quan hệ lượng cung giá hàng hoá - Điểm gặp DD’ SS’ phản ánh giá cân * Độ co giãn cầu; biến động cầu trước biến động giá  = d/d : P/p Trong đó: K; hệ số co giãn cầu d/d; biến đổi cầu P/p; biến đổi giá Khi: >1: Cầu co giãn 