Giáo án sinh học 9. Di tuyền và biến dị Chơng I: Các thí nghiệm của MenĐen Tiết1: MenĐen và di truyền học Ngày soạn: / / Ngày dạy: / / I) Mục tiêu HS trình bày đợc mục đích, nhiệm vụ và ý nghĩa của di truyền học. Hiểu đợc công lao và trình bày đợc phơng pháp phân tích các thế hệ laicủa MenĐen. Hiểu và ghi nhớ một số thuật ngữ và kí hiệu trong di truyền học. Rèn kỹ năng quan sát và phân tích kênh hình. Phát triển t duy phân tích so sánh. Xây dựng ý thức tự giác và thói quen học tập môn học. II) Chuẩn bị 1) Giáo viên Tranh phóng to H1.2 2) Học sinh 3) Ph ơng pháp III) Hoạt động dạy học 1) ổn định lớp (1 phút) 2) Kiểm tra bài cũ: 3) Bài mới: * Hoạt động 1: Di truyền học GV yêu cầu HS làm bài tập mục SGK tr.5. liên hệ bản thân mình có những điểm giống và khác bố mẹ? - GV giải thích: Di truyền và biến dị - Thế nào là di truyền ? Biến dị? - GV yêu cầu HS trình bày nội dung và ý nghĩa thực tiễn của di truyền học? - HS trình bày ngững đặc điểm của bản thân giống và khác bố mẹ: chiều cao màu mắt, hình dạng tai - HS nêu đợc 2 hiện tợng di truyền và biến dị - HS sử dụng t liệu SGK trả lời. - Lớp nhhận bổ sung hoàn chỉnh đáp án 1) Di truyền học. - Di truyền học là hiện t- ợng truyeenf đạt các tính trạng của bố mẹ tổ tiên cho thế hệ con cháu. - Biến dị là hiện con sinh ra khác bố mẹ và khác nhau về nhiều chi tiết. - Di truyền học nghiên cứu cơ sở vật chất, cơ chế tính quy luật của hiện tợng di truyền và biến dị. * Hoạt động 2: MenĐen - ngời đặt nền móng cho di truyền học. - GV giới thiệu tiểu sử - Một HS đọc tiểu sử 2) MenĐen - Ng ời đặt 1 của MenĐen. - GV yêu cầu HS nghiên cứu thông tin. Nêu ph- ơng pháp nghiên cứu của MenĐen? tr.7 cả lớp theo dõi - HS đọc kỹ thông tin SGK. Trình bày đợc nội dung cơ bản phơng pháp phân tích các thế hệ lai. - Một vài HS phát biểu lớp bổ sung. nền móng cho di truyền học. - Phơng pháp phân tích các thế hệ lai. Nội dung: SGK tr.6 * Hoạt động 3: Một số thuật ngữ và kí hiệu c bản của di truyền học - GV hớng dẫn HS nghiên cứu một số thuật ngữ. - GV yêu cầu HS lấy ví dụ cụ thể - HS tự thu nhận thông tin. Ghi nhớ kiến thức. - HS lấy các ví dụ cụ thể. a. thuật ngữ - Tính trạng. - Cặp tính trạng tơng phản. - Nhân tố di truyền - Giống( dòng) thuần chủng SGK tr.6. b. Kí hiệu P: cặp bố mẹ xuất phát X: Kí hiệu phép lai. G : giao tử. F: Thế hệ con IV) kiểm tra- Đánh giá Trình bày nội dung pgơng pháp phân tích các thế hệ lai của MenĐen Tại sao Men Đen lại chọn các cặp tính trạng tơng phảnđể thực hiện phép lai Lấy các ví dụ về tính trạng ở ngời để minh họa cho kn cặp tính trạng t- ơng phản. V) Dặn dò Học bài theo nội dung SGK. Kẻ bảng 2 tr.8 vào vở bài tập. Đọc trớc bài 2. Tiết 2: Lai một cặp tính trạng Ngày soạn: / / Ngày dạy: / / I) Mục tiêu HS trình bày và phân tích đợc thí nghiệm lai 1 cặp tính trạng của MenĐen. Hiểu và ghi nhớ các kn kiểu hình, kiểu gen, thể đồng hợp, thể 2 dị hợp. Hiểu và phát biểu đợc nội dung quy luật phân li.GiảI thích đợc kết quả thí nghiệm theo quy luật của MenĐen. Phát triển kỹ năng phân tích kênh hình. Rèn kỹ năng phân tích số liệu, t duy lôgic. Củng cố niềm tin vào khoa học khi nghiên cứu quy luật của hiện tợng sinh học. II) Chuẩn bị 1) Giáo viên Tranh phóng to H2.1; 2.3 SGK 2) Học sinh 3) Ph ơng pháp Nêu và giảI quyết vấn đề III) Hoạt động dạy học 1) ổn định lớp (1 phút) 2) Kiểm tra bài cũ: 3) Bài mới: * Hoạt động 1: Thí nghiệm của MenĐen -GV hớng dẫn HS quan sát tranh H2.1. Giứi thiệu sự thụ phấn nhân tạo trên hoa đậu Hà Lan. -GV sử dụng bảng 2 để phân tích các kn kiểu hình tính trạng trội, tính trạng lặn. - Gv yêu cầu HS nghiên cứu bảng 2SGK. Thảo luận. - GV từ kết quả đã tính toán GV yêu cầu HS rút ra kiểu hình ở F2. - Yêu cầu HS trình bày thí nghiệm của MenĐen. - GV yêu cầu HS làm bài tập điền từ tr.9 SGK - HS quan sát tranh theo dõi và ghi nhớ cách tiến hành. - HS ghi nhớ kn. -HS phân tích bảng số liệu, thảo luận trong nhóm. Nêu đợc: kiểu hình ở F1 mang tính trạng trội ( của bố hoạc của mẹ). Tỷ lệ kiểu hình ở F2. - Đại diện nhóm rút ra nhận xét các nhóm khác bổ sung. - HS dựa vào H2.2. trình bày thí nghiệm. Lớp nhận xét bổ sung. - HS lựa chọn cụm từ 2)Thí nghiệm của MenĐen a. Các kháI niệm - Kiểu hình: Là tổ hợp các tính trạng cảu cơ thể. - Tính trạng trội: là tính trạng biểu hiện ở F1. - Tính trạng lặn: Là tính trạng đến F2 mới đợc biểu hiện. b. Thí nghiệm. - lai 2 giống đậu HàLan khác nhau về 1 cặp tính trạng thuần chủng tơng phản. VD: P hoa đỏ x hoa trắng F1 Hoa đỏ F2 3hoa đỏ : 1 hoa trắng ( kiểu hình có tỷ lệ3 trội : 1 lặn) c. Nội dung quy luật phân li - Khi lai 2 bố mẹ khác 3 điền vào chỗ trống: 1: Đồng tính 2: 3 trội : 1 lặn nhau về 1 cặp tính trạng thuần chủng thì F2 phân li tính trạng theo tỷ lệ trung bình 3 trội : 1 lặn * Hoạt động 2: MenĐen giải thích kết quả thí nghiệm - GV giải quan niệm đ- ơng thời của MenĐen về di truyền hòa hợp. - Nêu quan niệm của MenĐen về giao tử thuần kiết. - GV yêu cầu HS làm bài tập mục SGK tr.9 - GV hoàn thiện kiến thức. Yêu cầu HS giảI thích kết quả thí nghiệm theo MenĐen. -GV chốt lại kiến thức . - HS ghi nhớ kiến thức . -HS quan sát H 2.3, thảo luận nhóm xác định đợc: - HS đại diện nhóm phát biểu. Các nhóm khác bổ sung. - HS ghi nhớ kiến thức. 2) MenĐen giải thích kết quả thí nghiệm. - Theo MenĐen: +Tính trạng do cặp nhân tố di truyền quy định. + Trong quá trình phát sinh giao tử có sự phân li của cặp nhân tố di truyền. + Các nhân tố di truyền đợc tổ hợp lại trong tự nhiên. IV) kiểm tra- Đánh giá Trình bày thí nghiệm lai 1 căp tính trạng và giải thích kết quả thí nghiệm theo MenĐen. Phân biệt tính trạng trội lặnvà cho VD minh họa. V) Dặn dò Học bài trả lời câu hỏi 1,2,3SGK Làm bài tập 4 Tiết3: Lai một cặp tính trạng ( tiếp theo) Ngày soạn: / / Ngày dạy: / / I) Mục tiêu HS hiểu và trình bày đợc nội dung, mục đích và úng dụng của phép lai phân tích. GiảI thích đợc vì sao quy luận phân li chỉ nghiệm đúng trong 4 ĐK nhất định. í nghĩa của quy luật phân li. Hiểu và phân biệt đợc sự di truyền trội không hoàn toàn với di truyền trội hoàn toàn. Phát triển t duy lí luận. Rèn kỹ năng hoạt động nhóm, viết s đồ lai. II) Chuẩn bị 1) Giáo viên Tranh minh họa lai phân tích. Tranh phóng to H3 SGK 2) Học sinh 3) Ph ơng pháp Nêu và giải quyết vấn đề ,kết hợp hoạt động nhóm III) Hoạt động dạy học 1) ổn định lớp (1 phút) 2) Kiểm tra bài cũ: 3) Bài mới: * Hoạt động 1: Lai phân tích - GV yêu cầu HS nêu các loại hợp tử F2 trong thí nghiệm của MenĐen. - Từ kết quả trên GV phân tích các kn: Kiểu gen, thể đồng hợp, thể dị hợp. - GV yêu cầu HS xác định két quả các phép lai: + P: Hoa đỏ x hoa trắng AA aa + P: Hoa đỏ x Hoa trắng AA aa - GV làm thế nào để xác định đợc kiểu gen của cá thể mang tính trạng trội? - GV thông báo cho HS phép lai đó gọi là phép lai phân tích. Yêu cầu HS làm tiếp bài tập điền từ( tr.11). - GV gọi 1 HS nhắc lai kn lai phân tích. - HS nêu kết quả hợp tử ở F2 có tỷ lệ: 1AA : 2aa : 1aa - HS ghi nhớ kn . - Các nhóm thảo luận - Đại diện 2 nhóm lên viết 2 sơ đồ lai. Các nhóm khác bổ sung hoàn thiện đáp án + Muốn xác định đợc kiểu gen của cá thể mang tính trạng trội, đem lai với cá thể mang tính trạng lặn. - HS lần lợt điền các cụm từ vào các khoảng trống theo thứ tự. - HS đọc lại kn lai phân tích. 1) Lai phân tích. a. Một số khái niệm. - Kiểu gen: là tổ hợp toàn bộ các gen trong tế bào của cơ thể. - Thể đồng hợp: Kiểu gen chứa cặp gen tơng ứng giống nhau. - Thể dị hợp: Kiểu gen chứa cặp gen tơng ứng khác nhau. b. Lai phân tích. - Làphép lai giữa cá thể mang tính trạng trội cần xác định kiểu gen với cá thể mang tính trạng lặn. + Kết quả phép lai đồng tính thì cá thể mang tính trạng trội có kiểu gen 5 đồng hợp. + Nếu kết quả phép lai phân tích cho tỉ lệ 1:1 thì cá thể mang tính trạng trội có kiểu gen dị hợp. * Hoạt động 2: ý nghĩa của tơng quan Trội - lặn GV yêu cầu HS nghiên cứu thông tin SGK. Thảo luận. + Nêu tơng quan trội lặn trong tự nhiên? + XĐ tính trạng trội và tính trạng lặn nhằm mục đích gì? + Việc XĐ độ thuần chủng của giống có ý gì trong sản xuất? + Muốn XĐ giống có thuần chủng hay không cần phảI thực hiện phép lai nào? - HS tự thu nhận và sử lí thông tin. Thảo luận nhóm thống nhất đáp án. - Đại diện nhóm trình bày ý kiến - Các nhóm khác bổ sung - HS xác định cần sử dụng phép lai phân tích và nêu nội dung phơng pháp. 2) ý nghĩa tơng quan trội - lặn. - Trong tự nhiên mối t- ơng quan trội lặn là phổ biến. - Tính trạng trội thờng là tính trạng tốt. Cần xác định tính trạng trội và tập trung nhiều gen trội quý vào 1 kiểu gen tạo giống có ý nghĩa kinh tế. - Trong chọn giống để tránh sự phân li tính trạng phải kiểm tra độ thuần chủng của giống. * Hoạt động 3: Trội không hoàn toàn. - GV yêu cầu HS quan sát H3, nghiên cứu thông tin SGK. Nêu sự khác nhau về kiểu hình ở F1,F2. giữa trội không hoàn toàn với thí nghiệm của MenĐen? - GV yêu cầu HS làm bài tập điền từ. - Em hiểu thế nào là trội không hoàn toàn? - HS tự thu nhận thông tin, kết hợp quan sát. XĐ đợc kiểu hình của trội không hoàn toàn: - HS điền các cụm từ 3) Trội không hoàn toàn. - Trội không hoàn toàn là hiện tợng di truyền trong đó kiểu hình của F1 biểu hiện tính trạng trung giangiữa bố và mẹ, còn F2 có tỉ lệ kiểu hình là 1: 2: 1 IV) kiểm tra- Đánh giá V) Dặn dò 6 Học bài trả lời câu hỏi 1,2 SGK. Làm bài tập 3 vào vở bài tập. Kể bảng 4 vào vở bài tập Tiết4: Lai hai cặp tính trạng Ngày soạn: / / Ngày dạy: / / I) Mục tiêu HS mô tả đợc thí nghiệm lai hai cặp tính trạng của MenĐen. Biết phân tích kết quả thí nghiệm lai 2 cặp tính trạngcủa MenĐen. Hiểu và phát biểu nội dung quy luật phân li độc lập của MenĐen. Giải thích đợc kn biến dị tổ hợp . Phát triển kĩ năng QS kênh hình. Rèn kĩ năng phân tích kết quả thí nghiệm II) Chuẩn bị 1) Giáo viên Tranh phóng to H4. Bảng phụ ghi nội dung bảng 4. 2) Học sinh 3) Ph ơng pháp Nêu và giải quyết vấn đề. III) Hoạt động dạy học 1) ổn định lớp (1 phút) 2) Kiểm tra bài cũ: 3) Bài mới: * Hoạt động 1: Thí nghiệm của MenĐen. - GV yêu cầu HS quan sát H4, nghiên cứu thông tin SGK. Trình bày thí nghiệm của MenĐen. - Từ kết quả thí nghiệm GV yeu cầu HS hoàn thành bảng 4SGK tr.15. - GV treo bảng phụ gọi HS lên làm. GV chốt lai kiến thức. - Từ kết quả bảng 4 GV gọi 1 HS nhắc lại thí nghiệm. - GV phân tích cho HS - HS quan sát tranh, thảo luận nhóm nêu đợc thí nghiệm: - HS hoàn thành bảng 4. Đại diện nhóm kên làm trên bảng. các nhóm khác theo dõi bổ sung. - 1 HS trình bày thí nghiệm. - HS ghi nhớ kiến thức 1) Thí nghiệm của MenĐen. a. Thí nghiệm - Lai 2 bố mẹ thuần chủng khác nhau về 2 cặp tính trạng tơng phản: P: vàng, trơn x xanh, 7 hiểu các tính trạng di truyền độc lập với nhau - GV cho HS làm bài tập điền chỗ trống. - Căn cứ vào đâu MenĐen cho rằng các tính trạng màu sắc và hình dạng hạt đậu di truyền độc lập với nhau? - HS nhắc lại nội dung quy luật. - HS nêu đợc căn cứ vào tỉ lệ kiểu hình ở F2 bằng tích tỉ lệ các tính trạng hợp thành nó. nhăn. F1: Vàng , trơn. cho F1 tự thụ phấn F2: 9 vàng, trơn 3 vàng , nhăn 3 xanh, trơn 3 xanh, nhăn b. Quy luật phân li độc lập - Nội dung: SGK tr.15 * Hoạt động 2: Biến dị tổ hợp - GV yêu cầu HS nghiên cứu lai kếy quả TN ở F2. trả lời câu hỏi: + Kiểu hình nào ở F2 khác bố mẹ? - GV nhấn mạnh kn biến di tổ hợp đợc XĐ dựa vào kiểu hình ở P. - HS Nêu đợc 2 kiểu hình vàng, nhăn và xanh trơn chiếm tỉ lệ 6 . 16 2) Biến dị tổ hợp - Biến dị tổ hợp là sợ tổ hợp lại các tính trạng của bố mẹ. - Nguyên nhân: Có sự phân li độc lập và tổ hợp lại các tính trạng làm xuất hiện các kiểu hình khác P. IV) kiểm tra- Đánh giá Phát biểu nội dung quy luật phân li. Biến dị tổ hợp là gì? Nó đợc xuất hiện ở hình thức sinh sản nào. V) Dặn dò Học bài theo nội dung SGK. Đọc trớc bài 5 Kẻ sẵn bảng 5 vào vở bài tập. Tiết5: Lai hai cặp tính trạng Ngày soạn: / / Ngày dạy: / / I) Mục tiêu HS hiểu và giảI thích đợc kết quả lai hai cặp tính trạng theo quan niệm của MenĐen. Phân tích đợc ý nghĩa của quy luật phân li độc lập với chọn giống và tiến hóa. Phát triển kỹ năng quan sát và phân tích kênh hình Kỹ năng hoạt động nhóm. II) Chuẩn bị 1) Giáo viên Tranh phóng to H.5 SGK 8 Bảng phụ ghi nội dung bảng 5. 2) Học sinh 3) Ph ơng pháp Nêu và giảI quyết vấn đề III) Hoạt động dạy học 1) ổn định lớp (1 phút) 2) Kiểm tra bài cũ: 3) Bài mới: * Hoạt động 1: MenĐen giảI thích kết quả thí nghiệm. - GV yêu cầu HS nhắc lại tỉ lệ phân litừng cặp tính trạng ở F2? - Từ kết quả trên cho ta kết luận gì? - GV yêu cầu HS nghiên cứu thông tin. Giải thích kết quả thí nghiệm của MenĐen? - GV tại sao ở F2 có 16 tổ hợp giao tử? - GV hớng dẫn cách XĐ hình và kiểu gen ở F2. Yêu cầu HS hoàn thành bảng 5 SGK tr.18 - HS nêu đợc tỉ lệ: - HS tự rút ra kết luận. HS thu nhận thông tin , thảo luận nhóm. Thống nhất câu trả lời. - Đại diện nhóm lên trình bày trên H5, các nhóm khác bổ sung. - HS vận dụng kiến thức nêu đợc : do sự kết hợp ngẫu nhiên của 4 loại giao tử đực và 4 loại giao tử cái. F2 có 16 tổ hợp giao tử. 1) MenĐen giảI thích kết quả thí nghiệm. - MenĐen cho rừng mỗi cặp tính trạng do một cặp nhân tố di truyền quy định. - Quy ớc: Gen A quy định hạt vàng: Gen a quy định hạt xanh; Gen B quy định vỏ trơn; Gen b quy định vỏ nhăn; KG vàng, trơn thuần chủng: AA BB KG xanh, nhăn: aa bb - Sơ đồ lai( nh hình 5 SGK). * Hoạt động 2: ý nghĩa quy luật phân li độc lập -GV yêu cầu HS nghiên cứu thông tin. Thảo luận câu hỏi: +Tại sao ở các loài sinh sản hữu tính, biến dị lại phong phú? + nêu ý nghĩa của quy luật phân li độc lập? - GV có thể đa ra những công thức tổ hợp để phân tích cho HS. - HS sử dụng t liệu trong bài để trả lời. Yêu cầu nêu đợc: + F2 có sự tổ hợp lại các nhân tố di truyền. Hình thành các kiểu gen khác P. + Sử dụng quy luật phân li độc lập có thể giải thích đợc sự xuất hiện của biến dị tổ hợp. 2) ý nghĩa của quy luật phân li độc lập - Quy luật phân li độc lập giảI thích đợc một trong những nguyên nhân làm xuất hiện biến dị tổ hợp, đó là sự phân li độc lập và tổ hợp tự do của các cặp gen - Biến dị tổ hợp có ý nghĩa quan trọng đối với 9 chọn giống và tiến hóa. IV) kiểm tra- Đánh giá MenĐen giảI thích kết quả thí nghiệm của mình nh thế nào? Kết quả 1 phép lai có tỉ lệ kiểu hình là 3:3:3:1. Hãy xác định kiểu gen của phép lai trên? V) Dặn dò Học bài trả lời câu hỏi SGK. GV hớng dẫn HS làm bài tập 4SGK. Các nhóm làm trớc thí nghiệm. + Gieo 1 đồng xu; + Gieo 2 đồng xu. Mỗi loại 25 lần, thống kê kết quả vào bảng 6.1 và 6.2. Tiết6: Thực hành: tính xác xuất xuất hiên các mặt của đồng kim loại Ngày soạn: / / Ngày dạy: / / I) Mục tiêu Biết cách xác định xác suất của và hai sự kiện đồng thời xảy ra thong qua việc gieo các đồng kim loại. Biết vận dụng xác suất đẻ hiểu đợc tỉ lệcác loại giao tử và tỉ lệ các kiểu gen trong lai 1 cặp tính trạng. Rèn kỹ năng hợp tác trong nhóm. II) Chuẩn bị 1) Giáo viên Bảng phụ ghi thốnh kê kết quả của các nhóm. 2) Học sinh Mỗi nhóm có sẵn 2 đồng kim loại Kẻ bảng 6.1 và 6.2 vào vở. 3) Ph ơng pháp Nêu và giải quyết vấn đề kết hợp hoạt động theo nhóm III) Hoạt động dạy học 1) ổn định lớp (1 phút) 2) Kiểm tra bài cũ: 3) Bài mới: * Hoạt động 1: Tiến hành gieo đồng kim loại * GV hớng dẫn quy trình. a. Gieo 1 đồng kim loại - Lấy 1 đồng kim loại, cầm đứng cạnh và thả rơI tự do từ độ cao xác định. - Thống kê kết quả mỗi lần rơI vào - HS ghi nhớ quy trình thực hành . Các nhóm tiến hành gieo đồng kim loại. * Gieo 1 đồng kim loại + Lu ý quy định trớc mặt sấp và mặt 10