Ông già biển (Trích) (2 tiết) hê-minH-uê I Mục tiêu cần đạt Giúp HS : Nắm đợc bớc đầu phơng pháp sáng tác tảng băng trôi Hê-minh-uê ; qua hiểu đợc tin tởng vào nghị lực, vào sức mạnh tinh thần niềm kiêu hÃnh ngời Hê-minh-uê Khám phá nghệ thuật kể chuyện độc đáo, kết hợp nhuần nhuyễn lời văn kể chuyện lời văn miêu tả cảnh vật, miêu tả đối thoại độc thoại nội tâm II Những điểm cần lu ý Về nội dung a) Văn trích phần gần cuối tiểu thuyết Ông già biển Đây tiểu thuyết ngắn (khoảng 50 trang khổ SGK) nhng lại sách quan trọng nghiệp sáng tác Hê-minh-uê (quyết định giải thởng Nô-ben ông) tác phẩm chuyển tải thông điệp tiếng nhất, đợc xem di chúc nghệ thuật cho toàn nghiệp sáng tác Hê-minh-uê : Con ngời ta sinh để dành cho thất bại, ngời bị huỷ diệt bị đánh bại b) Một số t liệu để GV tham khảo : E Hê-minh-uê (1899 - 1961) đợc xem hai nhà văn vĩ đại Hoa Kì kỉ XX (ngời W Phốc-cơ-nơ) Ông thứ hai gia đình có sáu chị em Thuở nhỏ, ông thờng theo cha săn, câu cá hay chữa bệnh cho ngời da đỏ (cha ông bác sĩ) vùng Ông ngời giàu nghị lực muốn thử thách khả chịu đựng ngời Vì ông sung vào đội xe cứu thơng chiến trờng I-ta-li-a với mục đích để hiểu rõ chiến tranh để kiểm nghiệm chất ngời đứng ranh giới sống chết Kết quả, ông bị thơng, tan vỡ ảo tởng nhận thức đợc phi nghĩa chiến tranh đế quốc Ông nớc với đôi chân bị thơng sau mối tình tan vỡ Hai yếu tố tác động sâu sắc tới nghiệp sáng tác ông Năm 1921, truyện ngắn ông mắt bạn đọc (Trên miệt Mi-si-gân) Nhng phải đến năm 1926 tên tuổi ông đợc nhiều ngời biết đến với tiểu thuyết Mặt trời mọc Cuốn sách tái chân thật hệ lạc lõng sau chiến tranh giới lần thứ nhÊt mµ ngêi ta thêng gäi lµ ThÕ hƯ vøt (hoặc Thế hệ mát) Tiếp đó, Hê-minh-uê cho mắt thiên tình sử Già từ vũ khí (1929) Các tiểu thuyết ông đạt đợc kỉ lục sách bán chạy (best-seller) Cuộc sống ông sung túc Ông hào phóng giúp đỡ cho bạn bè nghèo ủng hộ chiến ngời cộng hoà chống lại phe phát xít vào năm 1930 Tây Ban Nha Ông tham dự chiến với t cách phóng viên chiến trờng Năm 1939, Chuông nguyện hồn đời Cuốn sách đợc Phi-đen Cát-xtrô xem cẩm nang chiến tranh du kÝch ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai nỉ ra, Hêminh-uê tự trang bị tàu câu cá Pi-la ông thành tàu thám tàu ngầm Đức biển Ca-ri-bê Sau đó, ông theo quân đồng minh đổ lên bờ biển Noóc-măng-đi (Pháp) tiến vào giải phóng Pa-ri Hê-minh-uê thích môn đấu bò Tây Ban Nha săn thú châu Phi Ngoài tiểu thuyết, Hê-minh-uê viết nhiều truyện ngắn (khoảng trăm truyện) đợc xem bậc thầy thể loại Năm 1952, Ông già biển đợc xuất lần đầu tạp chí Đời sống Tác phẩm gây đợc tiếng vang lớn hai năm sau, Hê-minh-uê đợc trao tặng giải Nô-ben Về cuối đời, ông bị bệnh tật giày vò đà tự sát vào ngày 21 - - 1961 Két-chum, Hoa Kì Ngày nay, hàng năm Cu-ba (nơi Hêminh-uê sống gần hai mơi năm) Phlo-ri-đa (Hoa Kì) tổ chức lễ hội Hê-minh-uê vào dịp sinh nhật ông Ông già biển tác phẩm tiêu biểu cho lối viết "tảng băng trôi" Có nghĩa dung lợng câu chữ (khoảng 26 000 chữ) nhng khoảng trống đợc tác giả tạo tác phẩm nhiều Vì phần cha đợc viết đóng vai trò lớn việc tăng lớp nghĩa cho văn Hê-minh-uê nói Ông già biển lẽ dài 000 trang nhng ông rút nhiêu trang mà Dới đây, cung cấp tóm tắt chi tiết để GV tham khảo : Suốt tám mơi t ngày liền, ông lÃo Xan-ti-a-gô không bắt đợc mống cá Mọi ngời dân làng chài xem nh lÃo đà "đi đứt" gặp vận rủi Bốn mơi ngày đầu, cậu bé Ma-nô-lin câu lÃo, nhng sau không bắt đợc cá nên cha mẹ cậu bé bắt cậu câu thuyền khác Kể từ đó, Xan-ti-a-gô biển Hằng sáng, lÃo chèo thuyền dòng nhiệt lu nơi có đàn cá lín kiÕm måi ChiỊu chiỊu, l·o quay vỊ víi chiÕc thuyền không Vào ngày thứ tám mơi lăm, Xan-ti-a-gô chèo thuyền khơi trớc trời sáng Lần lÃo ®i thËt xa Sau ®Ĩ l¹i mïi ®Êt sau lng, lÃo buông câu Khi mặt trời mọc, lÃo thấy thuyền câu khác gần mÃi bờ Một chim bói cá lợn lờ báo hiệu cho lÃo biết nơi đàn cá đô-ra-đô truy đuổi đám cá chuồn Khoảng tra, cá kiếm cắn câu Nhng thay trồi lên lại điềm tĩnh kéo ông lÃo lẫn thuyền hớng tây bắc Sáng ngày thứ hai, cá nhảy lên Thoạt trông thấy, Xan-ti-a-gô biết lÃo đà câu đợc cá kiếm khổng lồ mà trớc lÃo cha nhìn thấy Rồi cá lặn xuống, đổi hớng bơi phía đông Xan-ti-a-gô dè xẻn uống hớp nớc từ chai lÃo mang theo Cố quên nỗi đau đớn từ bàn tay bị dây câu cứa đứt lng ê ẩm, tối hôm ấy, ông lÃo chợp mắt lát thức cảm thấy sợi dây câu chạy nhanh qua ngón tay cá nhảy lên Chầm chậm thu dây lại, lÃo cố làm cá kiếm kiệt sức Khi mặt trời mọc ngày thứ ba, cá bắt đầu lợn vòng Mệt mỏi choáng váng, lÃo cố kéo cá đồ sộ vào sát thuyền sau vòng lợn Gần nh đà kiệt sức, song rốt lÃo kìm đợc bên thuyền phóng lao vào tim LÃo híp mét ngơm níc nhá cho håi søc råi c¾t dây buộc cá kiếm vào mạn đa lên thuyền Con cá dài thuyền lÃo chừng bốn tấc Chẳng có cá nh đợc đa vào cảng Ha-va-na trớc Nó mang lại vận may cho mình, lÃo nghĩ, lúc giơng buồm, xác định hớng quay đất liền Nhng máu cá kiếm đà loang nhanh đại dơng LÃo lo ngại lũ cá mập Và tiếng đồng hồ sau, lÃo nhìn thấy cá mập Đấy Ma-kô tợn Nã kh«ng hỊ dù tríc l·o tÊn c«ng cá kiếm Ông lÃo giết đợc nhng cá kiếm chảy máu nhiều Xan-ti-a-gô biết, máu cá sÏ tiÕp tơc qun rị bän c¸ mËp L¸t sau, lÃo thấy hai cá mập mũi xẻng lao đến LÃo đón chúng mũi dao buộc vào đầu mái chèo nhìn quái vật đại dơng chìm xuèng chÕt L·o giÕt nèt nã tiÕp tục xông vào xâu xé Khi thứ ba xông vào, lỡi dao lÃo đâm trúng đích nhng bị gẫy cá lăn giÃy chết Vào lúc hoàng hôn, đàn cá mập kéo đến LÃo vung chày nghênh chiến nhng bị ngoạm lấy lôi Sau lÃo quật chúng tay lái với đôi tay rách nát thân xác rà rời Đàn cá mập kéo đến đông trời lại tối nên lÃo biết lÃo đà vô vọng Hớng mũi thuyền phía quầng sáng mờ mờ cảng Ha-va-na hắt lên trời, lÃo nghe tiếng đàn cá mập rỉa xơng cá kiếm LÃo biết chúng chẳng để lại cho lÃo chút ngoại trừ xơng đồ sộ cá khổng lồ Đèn tắt hết lÃo đa thuyền vào cảng nhỏ để neo lại LÃo tháo buồm, cuộn lại vác lên bờ LÃo bị ngà dới gánh nặng nằm đợi håi søc ®Ĩ ®øng dËy ®i tiÕp VỊ ®Õn lều, lÃo vật ngời xuống giờng chìm vào giấc ngủ Sáng hôm ấy, cậu bé Ma-nô-lin tìm đến thấy Xan-ti-a-gô ngủ Trong lúc đó, dân chài tụ tập quanh thuyền ông lÃo, ngời đo biết cá kiếm dài đến gần sáu mét Khi Xan-ti-a-gô tỉnh dậy, hai ông cháu bàn chuyện rèn lại mũi lao Suốt ngày hôm biển động, thuyền câu khơi Có du khách khách sạn Tê-ra-xơ trông thấy x- ơng cá, lúc thứ rác thải, xơng loài cá Trong đó, ông lÃo ngủ, Ma-nô-lin ngồi bên giờng Ông lÃo mơ s tử Đô-ra-đô (nguyên văn : Dolphin) : Hê-minh-uê dùng để loài cá dolphin khác với cá heo làm xiếc (porpoise) : Đây loài cá heo thờng (common dolphin), kích thớc hình dạng khác hẳn cá heo làm xiếc, da màu xanh nhạt, ánh bạc, vi lng nối liền từ sau đầu đến đuôi, tốc độ bơi lớn, thờng nhao lên khỏi mặt biển đuổi theo cá chuồn lúc bay Loài cá có tên gọi khác đô-ra-đô Ngời Ha-oai gọi ma-hi-ma-hi Các dịch Mặc Đỗ Bảo Sơn gọi cá hồng, cá lợn ; từ điển Bùi Phụng dịch cá lợn, Huy Phơng dịch cá cháy Do cha xác định rõ tên loài cá tiếng Việt, tạm để đô-ra-đô để tránh nhầm với loài cá heo làm xiếc Về phơng pháp Do đoạn trích dài nên GV chọn chi tiết thật tiêu biểu để minh hoạ cho luận điểm Có thể sử dụng hình ảnh minh hoạ trang web www.wikipedia.org.vn, mục từ Ernest Hemingway The Old Man and the Sea III – TiÕn tr×nh tổ chức dạy học Phần mở đầu a) HS học văn học Hoa Kì với đoạn trích truyện ngắn Chiếc cuối O Hen-ri đoạn trÝch Con chã BÊc tiĨu thut TiÕng gäi n¬i hoang dà G Lân-đơn Chơng trình THCS GV nhắc lại để chuyển dẫn sang văn học Hoa Kì b) Lu ý cho HS đoạn trích tiểu thuyết đoạn trích thể t tởng chủ đạo xuyên suốt toàn nghiệp sáng tạo Hê-minh-uê : niềm tin bất diệt vào ngời c) Về tác giả tiểu thuyết, GV cần giới thiệu đề nghị HS nhắc lại số nét từ tiểu dẫn tóm tắt cốt truyện SGK Phần nội dung Đây văn có đan xen lời văn miêu tả thiên nhiên, loài vật, miêu tả đối thoại đặc biệt độc thoại nội tâm Độc thoại nội tâm diễn có lúc với thân ông lÃo, có lúc với cá kiếm GV cần hớng dẫn HS phân biệt sắc thái tình cảm qua giọng đọc Hớng dẫn HS đọc - hiểu văn sở thảo luận trả lời câu hỏi SGK Câu hỏi Đây bớc tiến hành lớp GV HS, nhằm giúp HS nắm đợc nội dung khái quát văn GV ghi đề mục Bố cục văn gợi ý (không làm thay) cho HS tìm bố cục Có hai đoạn : Đoạn : Từ đầu "Con cá trắng bạc thẳng bồng bềnh theo sóng" : miêu tả chinh phục cá kiếm ông lÃo Đoạn : Tiếp hết : miêu tả hành trình trở ông lÃo HS đề xuất cách chia khác (chẳng hạn tách đoạn thành hai đoạn : Đấu sức với cá kiếm, Giết chết nó), nhiên cách chia hai đoạn hợp lí GV hớng dẫn HS nêu nhận xét chặt chẽ bố cục văn Câu hỏi Đề mục ghi Nghệ thuật miêu tả cá kiếm Cách hớng dẫn nhằm xâu chuỗi (theo chiều dọc) chi tiết, kiện có liên quan đến cá kiếm toàn văn GV nêu lần lợt câu hỏi sau : a) Ngoại hình cá kiếm đợc ngời kể miêu tả nh ? cực lớn, đuôi lớn lỡi hái lớn, màu tím hồng Ngoại hình toát lên sức mạnh ghê gớm oai phong, đĩnh đạc b) Cá kiếm đợc ngời kể đặc tả ? thân hình đuôi : đồ sộ, hiên ngang đà đuối sức Hình ảnh thể đặc điểm "phong độ dới áp lực" nhân vật Hê-minh-uê Ngời kể ông lÃo đánh giá cao sức mạnh uy phong cá kiếm, chiến ông lÃo cá liệt ý nghĩa chiến thắng ông lÃo cao c) Cái chết cá kiếm ? Kiêu hùng nhanh đến bất ngờ, dờng nh không chấp nhận chết, phóng vút lên, phô hết tầm vóc khổng lồ sức mạnh Cá kiếm đối thủ ngang sức ngang tài với ông lÃo Ngay đến sức kiệt cá thể phong cách cao thợng, uy dũng Điều cho thấy tác giả dành tình cảm trân trọng cho cá kiếm Sự kiêu hùng góp phần nâng cao tầm vóc Xan-ti-a-gô d) Thái độ ông lÃo cá nh ? Thái độ ông lÃo cho thấy tính phức tạp tâm lí Ông lÃo vừa yêu quý cá nhng lại đồng thời phải giết cho đợc LÃo gọi ngời anh em Nguyên vì, Xan-ti-a-gô làm nghề câu cá, không bắt đợc cá có nghĩa ông lÃo không tồn với t cách ngời Nhiệm vụ ông lÃo phải chinh phục cá kiếm cho đợc Nhng săn đuổi đó, cá kiÕm béc lé nh÷ng phÈm chÊt cao quý nh mét ngời nghĩa Nó không lồng lên làm đắm thuyền, không lặn sâu xuống làm đứt dây câu mà chấp nhận đấu sức cách sòng phẳng mải miết kéo ông lÃo khơi xa Ông lÃo thán phục hành động nên cá kiếm ông lÃo nảy sinh mối quan hệ phức tạp Nh cá kiếm vừa đối tợng chinh phục ông lÃo vừa hữu lÃo Điều thể rõ câu : "Tao cha thấy hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thợng mày, ngời anh em !" Câu hỏi Đề mục ghi Nghệ thuật miêu tả ông lÃo (hoặc Hình tợng ông lÃo qua ngôn từ kể tả) GV nêu câu hỏi : Ai nhân vật văn ? Sau nhấn mạnh độc đáo tác phẩm nói chung văn trích nói riêng : hầu nh có ông lÃo đánh cá tên Xan-ti-a-gô a) Hớng dẫn HS trở lại phần đầu văn bản, nhắc lại trình ông lÃo chinh phục đợc cá kiếm Vì cá kiếm kiêu hùng, dũng cảm nên ông lÃo xem nh bạn Do có lời kể "họ lái thuyền êm" (họ : bao gồm ông lÃo cá kiếm) lời độc thoại nội tâm ông lÃo "chúng ta lái thuyền giỏi" b) Nêu câu hỏi : Anh chị hÃy thống kê xem có lần xt hiƯn cơm tõ "l·o nghÜ" ? HS sÏ ®a sè 24 lÇn – Hái tiÕp vỊ sù phân bố đề nghị HS đa nhận xét ? Xuất thành hai cụm, không Trớc giết đợc cá kiếm : 15 lần Sau giết cá kiếm : lần Hỏi nội dung cụm độc thoại nội tâm thứ ? Tất hớng đến việc phân tích tình hình tự động viên thân nhằm tăng thêm sức mạnh chiến đấu Từ độc thoại nội tâm ta biết đợc thực trạng sức khoẻ ông lÃo GV lu ý với HS Xan-ti-a-gô đà già Trong cá kiếm sung sức, ngang tàng Cuộc chiến đấu rõ ràng không cân sức Cụm độc thoại nội tâm thứ hai cho thấy ông lÃo lên ngời biết phân tích tình hình : "ta đà giết cá, ngời anh em" Và ý thức rõ công việc nhọc nhằn Diễn biến trận đánh xảy giống ông lÃo nghĩ LÃo đâm chết cá kiếm chØ b»ng mét có phãng lao Chi tiÕt cho thÊy tài nghệ chiến đấu lÃo Cụm độc thoại nội tâm cho thấy tâm trạng không vui mừng mà tiếp tục lo lắng ông lÃo mối bất trắc xảy đến Nh vậy, qua độc thoại nội tâm ta thấy ông lÃo nhân vật tâm trạng Một ngời khiêm tốn biết tự lợng sức mình, biết lo xa Đấy phẩm chất quan trọng làm nên chiến thắng Trong lần độc thoại nội tâm thứ 18, ông lÃo nói "Con cá vận may ta", GV nêu câu hỏi ý nghĩa câu nói giúp HS hiểu câu nói nhằm khẳng định dân làng chài đánh giá lÃo trớc (họ cho ông lÃo hết thời xui quá) không Ông lÃo gặp may, xứng đáng ngời nghĩa Vận may đến ông lÃo kiên trì lao động qua tám mơi lăm lần khơi kiên theo đuổi cá kiếm đến c) GV đề nghị HS thống kê lần lÃo (ông lÃo) nói lớn Có 18 lần (kể lần lÃo hứa) đề nghị HS nêu nhận xét Lời nói lớn thuộc kiểu ngôn từ ? Ngôn từ đối thoại Vì ông lÃo nói lớn ? Hê-minh-uê bậc thầy sử dụng ngôn từ đối thoại để khắc hoạ chân dung nhân vật Trong văn lời nói thực chất dạng độc thoại nội tâm Ông lÃo phân thân, tự nói với để tìm nguồn động viên, vợt qua gian nan thử thách d) Có thể nêu câu hỏi : Anh (chị) hÃy nhận xét phân bố kiểu lời văn GV khẳng định phân bố hợp lí lời miêu tả ngời kể với lời đối thoại, độc thoại nội tâm nhân vật nhằm tăng sức hấp dẫn văn bản, không gây nhàm chán Hê-minh-uê ngời thận trọng viết Điều gắn với kĩ thuật tảng băng trôi ông Xan-ti-a-gô lên nh dũng sĩ ngoan cờng, ngời tâm theo đuổi khát vọng lớn lao bắt cho đợc cá lớn xứng đáng với tài nghệ Ông lÃo đà thể đợc điều lÃo tôn thê : "Con ngêi cã thĨ bÞ hủ diƯt chø bị đánh bại." LÃo đà khẳng định niềm tin vào sức mạnh khả tồn ngời Cuộc chiến đấu chinh phục đợc cá kiếm thể tài nghệ, ý chí nghị lực ông lÃo Đồng thời mang lại d vị chua chát khát vọng lớn, ngời bị lệ thuộc vào khát vọng nhiều phải huỷ hoại yêu quý, ngỡng mộ Câu hỏi Đây câu hỏi khó GV giúp HS thâm nhập vào cách viết tảng băng trôi GV nhắc lại cho HS tỉ lệ 1/8 tảng băng trôi tỉ lệ vật lí đơn Điều quan tâm văn đợc viÕt th× chØ chiÕm tØ lƯ rÊt nhá so với toàn dung lợng văn trớc đợc tác giả xử lí Dấu hiệu cách viết tảng băng trôi đợc thể văn qua khoảng trống câu chữ HS cần phải tìm khoảng trống lấp đầy (hoặc viết tiếp) b»ng suy ln, hiĨu biÕt cđa m×nh a) GV cã thể nêu câu hỏi Tìm "khoảng trống" đoạn miêu tả, kể cảnh vật ngời ? Có thể lấy câu để phân tích nhng tránh áp đặt, khiên cỡng Chẳng hạn câu : " lÃo thấy ánh nắng, tia nớc từ sợi dây bắn Thế sợi dây thoát mất" Giữa hai câu này, ngời kể bỏ đoạn giải thích việc lÃo sợ sợi dây câu đứt nên buông dây Ta khôi phục lại khoảng trống nh sau : " lÃo thấy ánh nắng, tia nớc từ sợi dây bắn LÃo sợ sợi dây câu đứt nên buông Thế sợi dây thoát mất" b) Về kĩ thuật tảng băng trôi độc thoại nội tâm, GV nêu câu hỏi Tìm "khoảng trống" dòng độc thoại nội tâm ông lÃo ? GV nên hớng HS chọn câu độc thoại nội tâm có "khoảng trống" : Con cá vận may ta Muốn hiểu câu ta phải liên tởng đến việc lÃo miệt mài khơi ngời xem lÃo bị vận rủi đeo đẳng nên đà hết thời Lẽ nhà văn phải dẫn dắt thêm, ví dụ nh sau : "Con cá vận may ta ta đà bắt đợc nó, đà chứng minh đà vợt qua vận rủi" Phần củng cố Chốt lại ý : Văn cho thấy nghệ thuật kể chuyện bậc thầy Hê-minh-uê Ông kết hợp nhuần nhuyễn kiểu ngôn từ kể tả Đặc biệt miêu tả đối thoại độc thoại nội tâm Cách viết Hê-minh-uê dung dị, chặt chẽ Hành văn có nhiều "khoảng trống" Hình tợng mang tính đa nghĩa, Đấy biểu nguyên lí tảng băng trôi Thông qua hình ảnh ông lÃo quật cờng, ngời chiến thắng cá kiếm kĩ nghề nghiệp điêu luyện, tác giả gửi gắm niềm tin tởng lớn lao vào ngời Trong hoàn cảnh "Con ngời bị huỷ diệt bị đánh bại" iv hớng dẫn thực tập nâng cao Hai câu nói đợc Xan-ti-a-gô nói vào hoàn cảnh gay cấn Do vậy, lÃo nói để động viên tinh thần chiến đấu Việc lÃo truy tìm nguyên nhân thất bại gián tiếp cho thấy lÃo có ý định tiếp tục khơi, sẵn sàng đơng đầu với thử thách Mối quan hệ hai câu nói : dù hoàn cảnh khắc nghiệt nào, ngời phải cố vơn lên ý chí nghị lực để khẳng định sức sống bất diệt thân V tài liệu tham khảo Lê Huy Bắc, Ernest Hemingway, núi băng hiệp sĩ, NXB Giáo dục, 1999 Lê Huy Bắc, Văn học Mĩ, NXB Đại học S phạm, H., 2003 Lê Huy Bắc, Ernest Hemingway "Ông già biển cả", NXB Giáo dục, 2007 Lê Đình Cúc, Lịch sử văn học Mĩ, NXB Giáo dục, 2007 viết số (Nghị luận xà hội) (2 tiết) I - Mục tiêu cần đạt Gióp HS : - BiÕt vËn dơng nh÷ng tri thøc đời sống xà hội, kinh nghiệm cá nhân hiểu biết văn học để viết nghị luận xà hội - Rèn luyện kĩ viết nghị luận bàn vấn đề xà hội tác phẩm văn học II - NHững điểm cần lu ý VỊ néi dung a) Nh chóng t«i đà nêu, Chơng trình Ngữ văn THPT điều chỉnh lại tỉ lệ nghị luận văn học nghị luận xà hội theo hớng coi trọng hai loại Sách Ngữ văn 12 Nâng cao nêu lên tám kiểm tra thờng kì số chia cho hai loại : ba nghị luận văn học, ba nghị luận xà hội, hai kiểm tra tổng hợp (cuối kì cuối năm) SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập có nghị luận xà hội SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập hai hai SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập một, nghị luận xà hội thực hành viết bàn t tởng, đạo lí tập hai, Bài viÕt sè bµn vỊ mét sù viƯc, mét hiƯn tợng đời sống, Bài viết số tập trung bàn vấn đề xà hội tác phẩm văn học Nh vậy, ba nghị luận xà hội chia cho ba dạng đề tơng ứng nh mét sù tỉng kÕt vỊ nghÞ ln x· héi ë lớp cuối cấp b) Nghị luận vấn đề xà hội tác phẩm văn học dạng đề nghị luận xà hội Các tác phẩm văn học lớn đặt nhiều vấn đề xà hội có ý nghĩa mang tính thời cao Vì nhân học tác phẩm này, nên cho HS luyện tập phát biểu vấn đề xà hội đặt tác phẩm, nh- ng lại giàu ý nghĩa sống hôm Dạng đề kết hợp kiểm tra đợc lực đọc - hiểu tác phẩm với lực nghị luận (những suy nghĩ, tình cảm ngời viết trớc vấn đề xà hội) Các tác phẩm văn học nêu đề tác phẩm đà học nh Đề (Vợ chồng A Phủ Vợ nhặt), Đề (Số phận ngời) Đề (Một ngời Hà Nội vµ ChiÕc thun ngoµi xa) Nhng cịng cã thĨ lµ tác phẩm cha học nh Đề Đề Bài viết số Trong trờng hợp cha học, tác phẩm thờng truyện ngắn mi ni, với dung lợng khoảng dới 1/2 trang giấy, nhng giàu ý nghĩa xà hội Dạng đề phù hợp với học sinh khá, giỏi, kích thích đợc suy nghĩ sáng tạo, độc đáo, chống đợc bệnh chép văn mẫu, Để đáp ứng yêu cầu dạng đề này, viết thờng phải có hai phần lớn : a) Nêu phân tích qua ý nghĩa vấn đề xà hội đặt tác phẩm văn học (phần phụ) b) Phát biểu suy nghĩ tình cảm vấn đề xà hội đặt tác phẩm văn học (phần chính) Về phơng pháp Đây viết lớp tiết, GV nên nhắc nhở HS cân đối thời gian để làm cho hoàn chỉnh, ý bố cục yêu cầu nội dung ba phần : mở bài, thân bài, kết bài, Dù viết tiết không nên yêu cầu cao vỊ néi dung kiÕn thøc CÇn chó träng viƯc HS biết diễn đạt rõ ràng, sáng sủa vấn đề, cho dù vấn đề đơn giản III - gợi ý cách làm đề văn Đề Từ đời nhân vật phụ nữ hai tác phẩm Vợ nhặt (Kim Lân) Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài), anh (chị) hÃy phát biĨu suy nghÜ cđa m×nh vỊ sè phËn ngêi phơ nữ xa Với đề này, trớc hết HS cần ngời phụ nữ hai tác phẩm ngời ? Phân tích qua nỗi thống khổ họ tác phẩm Sau phát biểu ý kiến cách so sánh số phận ngời phụ nữ ngày xa ngời phụ nữ ngày Nội dung khác nhau, đổi đời ngời phụ nữ phơng diện ? Chứng minh dẫn chứng lấy từ nhân vật phụ nữ có thật sống nhân vật văn học Cũng cần phê phán nhiều tợng ngợc đÃi phụ nữ sống hôm Đề Từ tác phẩm Số phận ngời nhà văn M Sô-lô-khốp, nghĩ nghị lực tuổi trẻ Một nội dung ý nghĩa sâu sắc mà tác phẩm Số phận ngời mang đến cho bạn đọc vẻ đẹp nghị lực, ý chí ngời Nội dung ý nghĩa đợc thể cách sinh động qua hình tợng nhân vật Xô-cô- luận chặt chẽ, trình bày lí lẽ dẫn chứng cách sáng sủa, giàu sức thuyết phục, diễn tả suy nghĩ nêu ý kiến riêng vấn đề sống văn học, nghệ thuật c) Cách nghĩ, cách cảm cách diễn đạt suy nghĩ, tình cảm trớc vấn đề sống xà hội văn học đợc coi phơng thức biểu đạt Có thể có nhiều phơng thức biểu đạt khác nhau, nhng nhà trờng phổ thông tập trung vào sáu phơng thức : tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận, thuyết minh hành công vụ Sáu phơng thức tạo sáu kiểu văn tơng ứng Để tạo lập đợc kiểu văn vừa nêu, phần Làm văn phải có nhiệm vụ sau : Cung cấp cho ngời học hiểu biết đặc điểm sáu kiểu văn cách thức tạo lập sáu kiểu văn Thực hành luyện tập để có kĩ tạo lập sáu kiểu văn (nói viết) cho phù hợp với đối tợng hoàn cảnh giao tiếp d) Cấu trúc chơng trình Làm văn sách Ngữ văn THPT vừa lặp lại vừa nâng cao ; vừa có diện (đủ kiểu văn bản), vừa có điểm (tập trung cho văn nghị luận) Trọng tâm lớp 10 ôn lại kiểu văn đà học THCS ; trọng tâm lớp 11 thao tác lập luận (lập luận phân tích, lập luận so sánh, lập luận bác bỏ lập luận bình luận), trọng tâm lớp 12 tổng kết dạng nghị luận hoàn chỉnh kĩ viết văn nghị luận tất lớp nghị luận văn học nghị luận xà hội đợc cân đối coi trọng nh Các dạng đề nghị luận văn học thay đổi nhiều trừ cách nêu vấn đề có khác trớc (trớc thờng dạng đề đầy đủ yếu tố, có thêm dạng "đề mở", nêu đề tài, vấn đề) Riêng nghị luận xà hội bên cạnh dạng đề nghị luận t tởng, đạo lí quen thuộc, có thêm hai dạng : nghị luận tợng đời sống nghị luận vấn đề xà hội tác phẩm văn học Cũng nh THCS, kiểu văn hành công vụ không học lặp lại mà lớp học vài kiểu văn thông dụng nối tiếp : lớp 10 với văn Quảng cáo Kế hoạch cá nhân ; lớp 11 học văn Phỏng vấn, Bản tin Tiểu sử tóm tắt ; lớp 12 học Phát biểu theo chủ đề phát biểu tự do, Đề cơng diễn thuyết Văn tổng kết đ) Do yêu cầu tích hợp nên nội dung Làm văn có liên quan nhiều đến phần Văn học Tiếng Việt SGK đà nêu rõ mối quan hệ Làm văn trở thành mảnh đất thực hành để củng cố khắc sâu kiến thức Tiếng Việt Văn học Không thế, nhiều kiến thức làm văn soi sáng, giúp cho việc đọc - hiểu văn văn học sâu hơn, hiểu biết đặc điểm kiểu văn thao tác lập luận Về phơng pháp Bài häc tiÕn hµnh tiÕt TiÕt cho HS tìm hiểu phần nội dung tổng kết lí thuyết (ba ®iĨm lín) TiÕt tỉ chøc cho HS lun tËp để củng cố lại phần lí thuyết Căn vào nội dung mục, GV nêu câu hỏi gợi mở để HS tìm câu trả lời SGK Phần luyện tập chủ yếu để HS tìm hiểu nêu lên ý kiến III Tiến trình tổ chức dạy học Phần mở đầu GV nêu mục đích, yêu cầu học Phần nội dung chÝnh a) Híng dÉn HS t×m hiĨu mơc (Mục đích nhiệm vụ phần Làm văn Chơng trình Ngữ văn ) số câu hỏi sau : Theo anh (chị) mục đích học Làm văn nhà trờng ? Suy nghĩ diễn đạt suy nghĩ khác chỗ ? Nhiệm vụ phần Làm văn ? Tại nói viết phải phù hợp với đối tợng hoàn cảnh giao tiếp ? b) Hớng dẫn HS tìm hiểu mục (Cấu trúc nội dung phần Làm văn Chơng trình sách Ngữ văn THPT) Mục SGK đà nêu rõ, GVchỉ cần nêu yêu cầu : Căn vào SGK anh (chị) hÃy nêu lên nội dung trọng tâm lớp Sau cho HS trao đổi GV tổng kết nh phần Những điểm cần lu ý c) Hớng dẫn HS tìm hiểu mục (Mối quan hệ nội dung Làm văn với phần Văn học Tiếng Việt) số câu hỏi sau : Làm văn sử dụng tri thức phần Văn học Tiếng Việt ? Làm văn có tác dụng nh phần Tiếng Việt Văn học ? d) Tỉ chøc vµ híng dÉn HS lun tËp (tiÕt 2) GV lần lợt nêu nội dung, yêu cầu HS chuẩn bị giấy nháp, sau cho trao đổi rút kết luận vấn đề Phần củng cố GV nhấn mạnh vai trò tác dụng việc học làm văn : học cách suy nghĩ biết diễn đạt suy nghĩ, cần có màu sắc cá nhân, sáng tạo độc đáo, không chép văn mẫu IV Tài liệu tham khảo Chơng trình THPT môn Ngữ văn Bộ Giáo dục Đào tạo, NXB Giáo dục, 2006 Muốn viết đợc văn hay Nguyễn Đăng Mạnh (chủ biên), NXB Giáo dục, 2008 (tái có bổ sung sửa chữa) Làm văn (Giáo trình Cao đẳng s phạm) Đỗ Ngọc Thống (chủ biên), NXB Đại học S phạm Hà Nội, 2007 ôn tập văn học (Học kỳ II) (2 tiết) I - mục tiêu cần đạt Củng cố hệ thống hoá tri thức văn học Việt Nam Chơng trình Ngữ văn 12 Nâng cao, Học kì II hai phơng diện lịch sử (trớc sau năm 1975) thể loại Nắm vững vận dụng đợc tri thức lí luận văn học vào việc tiếp nhận giá trị văn học phân biệt phong cách số tác phẩm phân tích quy luật trình văn học đợc học Chơng trình Ngữ văn 12 Nâng cao, Học kì II II - điểm cần lu ý Về nội dung Nội dung chơng trình văn học Học kì II gồm số tác phẩm tiêu biểu văn học Việt Nam giai đoạn trớc sau năm 1975 đến hết kỉ XX (giai đoạn văn học đổi mới) Thể loại chủ yếu tác phẩm truyện ngắn đại Ngoài có trích đoạn tiểu thuyết Vì có hai điểm cần đặc biệt lu ý : a) Về văn học thời kỳ đổi Sau năm 1975, dân tộc ta giành lại đợc chủ quyền toàn lÃnh thổ đất nớc trở lại sống hoà bình Hoàn cảnh lịch sử thay đổi, tất nhiên văn học (cũng nh mặt đời sống xà hội) thay đổi Công đổi văn học thật năm 1986 (Đại hội Đảng lần thứ VI) Sự đổi văn học đợc định trớc hết thay đổi ý thức nhà văn Công đổi văn học ngày sâu sắc toàn diện từ đề tài (quan tâm đến đề tài sự, số phận cá nhân, giá trị nhân bản) đến thi pháp, phong cách, sở đổi cđa ngêi viÕt quan niƯm vỊ hiƯn thùc vµ ngời, quan niệm nhà văn độc giả, tiếp nhận ngày rộng rÃi văn học nớc Tinh thần đổi thực chất tinh thần dân chủ hoá quan niệm ngời Công đổi ngày đạt đợc thành tựu nhiều mặt Nổi trội thành tựu văn xuôi (truyện ngắn, tiểu thuyết, kí) Trong trình đổi văn học, bút ngày thức tỉnh sâu sắc ý thức cá nhân, nhà văn muốn có tìm tòi riêng t tởng, bút pháp, phong cách b) Đặc trng truyện ngắn đại Nghệ thuật truyện ngắn có khâu sau : Sáng tạo tình độc đáo làm bật chủ đề tác phẩm tính cách nhân vật truyện Khắc hoạ tính cách, diễn tả tâm lí nhân vật Nghệ thuật trần thuật hấp dẫn Chi tiết chọn lọc, ngôn ngữ tinh luyện Có truyện hay khâu Có truyện trội khâu này, khâu khác Truyện ngắn đại thờng ý đến diễn biến nội tâm nhân vật kiện bên ngoài, tạo tác phẩm "phi cốt truyện" ; thờng thay đổi điểm nhìn trần thuật, trọng độc thoại nội tâm, tạo nhiều giọng điệu, mở rộng xâm nhập nhiều thể loại khác c) Chơng trình Ngữ văn 12 Nâng cao, Học kì I có hai lí luận văn học : Phong cách văn học Quá trình văn học Chơng trình Học kì II có hai : Giá trị văn học Tiếp nhận văn học Cần lu ý đến khái niệm phong cách nghệ thuật văn học Phong cách nghệ thuật chỉnh thể nghệ thuật Mỗi nhà văn tạo cho giới nghệ thuật riêng Thế giới nghệ thuật (hay giới hình tợng) ®a d¹ng nhng bao giê cịng cã tÝnh thèng nhÊt Cơ sở thống cảm quan riêng giới sâu t tởng nghệ thuật riêng nhà văn Phong cách nghệ thuật nhà văn có chuyển biến từ tác phẩm đến tác phẩm khác, văn học hoạt động sáng tạo, nhng dù chuyển biến nào, thống Về giá trị văn học, cần lu ý giá trị (thẩm mĩ, nghệ thuật, nhận thức giáo dục không đồng nhng thống với nhau, gắn bó chặt chẽ với Về lí luận tiếp nhận văn học, cần lu ý đến hai mặt : chủ quan khách quan tiếp nhận tác phẩm Ngời đọc tâm hồn phong phú, tri thức rộng rÃi, trải nghiệm nhiều tiếp nhận tác phẩm sâu sắc Nhng tiếp nhận phải sở toàn văn tác phẩm nh chỉnh thể, tránh suy diễn từ điều văn chi tiÕt t¸ch rêi chØnh thĨ nghƯ tht cđa t¸c phẩm d) Về việc vận dụng nguyên lí "tảng băng trôi" Hê-minh-uê vào việc phân tích tác phẩm Ông già biển cả, cần ý : vận dụng có hai khó khăn cần khắc phục : SGK không in toàn tác phẩm mà cung cấp đoạn trích ; hai phải tìm đợc t tởng tác phẩm phần văn mà phần chìm Vậy vận dụng nguyên lí "tảng băng trôi" vào việc tìm hiểu tác phẩm, mặt cần đọc kĩ phần Tiểu dẫn để biết đợc toàn văn tác phẩm, đặc biệt chi tiết phần kết thúc thiên truyện Mặt khác, cần đặc biệt ý đến lời độc thoại nội tâm ông lÃo đánh cá, thể tinh thần không chịu bị đánh bại ông ta ý nghĩa biểu tợng hình tợng nhân vật vật lộn với cá Về phơng pháp Phát huy tính tích cực HS việc chuẩn bị ôn tập (GV cần kiểm tra việc chuẩn bị HS) trao đổi lớp díi sù híng dÉn cđa GV iii – tiÕn tr×nh tổ chức dạy học Phần mở đầu Giới thiệu nội dung ôn tập yêu cầu ôn tập Phần nội dung Văn học Việt Nam Câu hỏi a) Yêu cầu HS đọc phần Tri thức đọc - hiểu Truyện ngắn đại (SGK Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một) tình truyện (SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập một) GV tham khảo thêm điểm 6, mục I, phần II (Những điểm cần lu ý) Khi vận dụng lí luận vào việc phân tích truyện ngắn, cần ý khác đề tài, t tởng bút pháp truyện viết trớc năm 1975 truyện ngắn viết sau năm 1975 (giai đoạn đổi mới) Câu hỏi b) Chú ý nội dung đề tài cảm hứng đổi tiểu thuyết (từ cảm hứng sử thi đến cảm hứng sự, từ t tởng quan hệ với cộng đồng dân tộc, giai cấp đến t tởng quan hệ cá nhân, đời t, gia đình) Câu hỏi c) Xem điểm a (Về văn học thời kì đổi mới), mục (về nội dung) phần II (Những điểm cần lu ý) Văn học nớc Câu hỏi a) Hai tác phẩm Số phận ngời (Sô-lô-khốp) Thuốc (Lỗ Tấn) chủ yếu khác vỊ nghƯ tht trÇn tht Sè phËn ngêi thiên cảm hứng trữ tình, nghĩa tác giả thể trực tiếp tình cảm, cảm xúc việc sáng tạo tình truyện, miêu tả nhân vật, chọn lựa chi tiết có tính gợi cảm nỗi đau tình thơng ngời phải chịu số phận bất hạnh chiến tranh tác phẩm Thuốc, tác giả cố tình nén chặt tình cảm, trần thuật cách khách quan lạnh lùng, cốt làm bật thực xà hội ngột ngạt, đen tối, tàn nhẫn với ngời dân Trung Quốc dửng dng, vô cảm cách ngu xuẩn, vừa đáng giận, vừa đáng thơng thấm đẫm đầu óc nô lệ Điều đặc biệt thể sáng tạo tình truyện đoạn đối thoại nhân vật hình ảnh có ý nghĩa biểu tợng Câu hỏi b) Đọc phần Tri thức đọc - hiểu (Nguyên lí "tảng băng trôi" SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập hai GV đọc thêm mục d, điểm 1, phần II (Những điểm cần lu ý) Câu hỏi c) Cần cho HS chọn lựa tác phẩm (trong SGK Ngữ văn 12 Nâng cao) cách hoàn toàn tự do, yêu cầu phát biểu cách chân thật GV cần tham khảo mục c, điểm 1, phần II (Những điểm cần lu ý) nhấn mạnh HS hai điểm : giá trị tác phẩm phải đợc nhận thức từ toàn văn tác phẩm nh chỉnh thể nghệ thuật ; bốn lớp giá trị tác phẩm, thực tế không tách rời mà gắn bó với tiền đề Phần củng cố Dựa theo Yêu cầu cần đạt Ôn tập văn học (trong SGK) để củng cố IV - tài liệu tham khảo Phân tích, bình giảng tác phẩm văn học lớp 12, Nguyễn Đăng Mạnh (chủ biên), NXB Giáo dục, 2008 Tỉng kÕt tiÕng ViƯt (2 tiÕt) I - MụC TIÊU CầN ĐạT Giúp HS : Củng cố hệ thống hoá kiến thức tiếng Việt ®· häc tõ líp 10 ; – BiÕt vËn dơng kiến thức nói vào việc rèn luyện kĩ sử dụng tiếng Việt II - NHữNG ĐIểM CầN LƯU ý GV cho HS chuẩn bị trớc nhà cách đọc lại có liên quan SGK Ngữ văn 10, 11, 12 Nâng cao Cần xâu chuỗi kiến thức có nhóm (chẳng hạn, nhóm phong cách ngôn ngữ đợc dạy suốt từ lớp 10 đến lớp 12) nhiều tốt III TIếN TRìNH Tổ CHứC DạY HọC GV lên lớp theo trật tự đề mục SGK Gợi ý giải tập Bài tập Tiếng Việt thuộc họ Nam Một số ngôn ngữ có quan hệ họ hàng : Mờng, Pacô, Cơ-tu, Ba-na, Khmer, Xtiêng, Một số ngôn ngữ có quan hệ tiếp xúc lâu đời : Tày Thái, Hán, Chăm, Có thể xác định thời kì ph¸t triĨn cđa tiÕng ViƯt nh sau : (1) thêi kì cổ đại (trớc kỉ X) ; (2) thời kì từ kỉ X đến hết kỉ XIX ; (3) thời kì từ đầu kỉ XX đến Cách mạng tháng Tám 1945 ; (4) thời kì từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến GV ý nêu bật đặc điểm ngôn ngữ, chữ viết, tiếp xúc ngôn ngữ, vai trò tiếng Việt thời kì Bài tập GV đọc cho HS nghe đoạn sau Đặc điểm loại hình tiếng Việt (SGK Ngữ văn 11 Nâng cao, tập hai) : "Trong ngôn ngữ đơn lập, đơn vị ngữ pháp có hình thức âm tiết, thờng có nghĩa đợc dùng nh từ Trong câu, ý nghĩa ngữ pháp đợc biểu thị chủ yếu trật tự từ h từ, từ không biến đổi hình thái" Sau đó, GV híng dÉn HS t×m mét sè vÝ dơ tiếng Việt để minh hoạ cho nhận định ; tìm thêm liệu ngôn ngữ châu Âu mà HS có học (Anh, Pháp, Nga,) ®Ĩ ®èi chiÕu VỊ ®Ỉc ®iĨm cđa tiÕng, GV hớng dẫn HS nêu lên đặc điểm ngữ âm, ngữ nghĩa ngữ pháp Về phơng tiện ngữ pháp chủ yếu tiếng Việt, GV tập trung vào trật tự từ h từ Trình bày thật vắn tắt, cần gạch đầu dòng, kèm theo hai ví dụ đủ Bài tập GV cho HS chuẩn bị trớc nhà, điền vào hai bảng sau cho phong cách ngôn ngữ Tiết lớp dành để kiểm tra phần HS đà chuẩn bị, sau so sánh, đối chiếu đặc điểm chung cách sử dụng phơng tiện ngôn ngữ phong cách ngôn ngữ đà học Đặc điểm chung phong cách ngôn ngữ X Đặc điểm Đặc điểm Đặc điểm Ví dụ : Ví dụ : Ví dụ : Cách sử dụng phơng tiện ngôn ngữ phong cách ngôn ngữ X Về chữ viết Về từ ngữ Về kiểu câu Ví dụ : Ví dụ : Ví dụ : Bài tập Có thể tách ẩn dụ hoán dụ làm hai loại : (1) đợc vài ngời sử dụng, chẳng hạn : ẩn dụ mặt trời lăng để Chủ tịch Hồ Chí Minh ("Ngày ngày mặt trời qua lăng - Thấy mặt trời lăng đỏ", Viễn Phơng - Viếng lăng Bác), hoán dụ áo chàm để ngời Việt Bắc ("áo chàm đa buổi phân li - Cầm tay biết nói hôm nay", Tố Hữu - Việt Bắc) ; (2) đợc sử dụng rộng rÃi cộng đồng, chẳng hạn : chân bàn (ẩn dụ : chân phận tiếp đất thể, đợc dùng để phần tiếp đất bàn), tay súng (hoán dụ : dùng phận thể ngời để ngời) cách nãi phỉ biÕn cđa tiÕng ViƯt, cịng dïng Lo¹i (1) thuộc "lời nói cá nhân" ; loại (2) "ngôn ngữ chung" Bài tập GV cho chép đoạn trích lên bảng Sau đó, GV yêu cầu HS xác định : loại vần : vần lng : bề, lời, ; vần chân : kì, hai, dài, non, mòn Lu ý : lây vần ch©n nÕu ta xÐt mèi quan hƯ víi c©u sau loại hiệp vần : vần : hai dài, non mòn ; vần thông : kì bề, dài lời Về phối hợp trắc, GV cho HS xác định tiếng hay trắc ; sau đối chiếu với luật trắc thơ lục bát để đến nhận định "nhất, tam, ngũ bất luận" Bài tập GV hớng dẫn HS ghi đặc điểm phân biệt văn nói văn viết theo mẫu sau : Văn nói Văn viết Về điều kiện sử dụng Về phơng tiện vật chất Về đặc điểm ngôn ngữ Để sinh động để giúp HS hiểu sâu sắc hơn, GV đa văn viết yêu cầu HS tìm dẫn chứng thích hợp minh hoạ cho số đặc điểm đà ghi Bài tập GV cho HS đọc lại phần trích giảng Hồn Trơng Ba da hàng thịt Lu Quang Vũ để xác định nh©n tè giao tiÕp sau : – Nh©n vËt giao tiếp Công cụ giao tiếp kênh giao tiếp Nội dung giao tiếp Hoàn cảnh giao tiếp Lu ý hớng dẫn HS tác động nhân tố giao tiếp thể đoạn trích Bài tập Nghĩa việc phản ánh việc, nghĩa tình thái phản ánh thái độ đánh giá ngời nói việc hay ngời đối thoại GV cho HS tìm dẫn chứng truyện Những đứa gia đình Nguyễn Thi để minh hoạ cho loại nghĩa tình thái sau : a) Nghĩa tình thái hớng việc : Nghĩa tình thái việc đà xảy hay cha xảy Ví dụ : Phải chị thở dài kêu thằng út dậy đái giống hệt nh má Nghĩa tình thái khả xảy việc Ví dụ : Anh Tánh đó, đơn vị Nghĩa tình thái việc đợc nhận thức nh đạo lí Ví dụ : Đêm nay, dễ má vắng mặt, má phải dòm ngó coi chị em Việt tính toán việc nhà ? b) Nghĩa tình thái hớng ngời đối thoại Ví dụ : Mai viết th cho chị Hai biết ? ôn tập làm văn (1 tiết) i - mục tiêu cần đạt Giúp HS : - Nắm vững kiến thức đà học làm văn SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập hai - Có kĩ phân tích đề, lập dàn ý cho văn nghị luận II - điểm cần lu ý Về nội dung SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập hai vừa trình bày đầy đủ kĩ hoàn thiện văn nghị luận : từ mở bài, thân bài, kết bài, diễn đạt, cách trình bày, vừa nâng cao hiểu biết lựa chọn, nêu luận điểm, sử dụng luận SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập hai tiếp tục mạch làm văn với nghị luận văn học Đây tổng ôn tập, gồm mời câu hỏi GV chủ yếu nêu câu hỏi gợi ý, hớng dẫn cho HS trả lời, GV bổ sung, khẳng định Cuối phần luyện tập Các ví dụ phần luyện tập có tính chất gợi ý, GV sửa lại, viết lại cho sát với tình hình cụ thể hơn, yêu cầu HS diễn đạt lại, miễn đạt đợc yêu cầu luyện tập Về phơng pháp So với yêu cầu ôn tập luyện tập sơ lợc, song, bên cạnh lí thuyết phải có phần thực hành cụ thể, tránh ôn tập suông, không gợi đợc cho HS ý tởng ôn luyện làm văn iii - tiến trình tổ chức dạy học Hoạt động Trả lời Câu hỏi 1, 2, 3, Trả lời Câu hỏi GV nêu câu hỏi để HS trả lời Khi đứng trớc tợng đời sống hay văn học, làm để nêu đợc ý kiến nhận định ? Trớc hết, cần trình bày, miêu tả tợng ấy, làm bật khía cạnh có vấn đề, dựa vào khía cạnh có vấn đề mà nêu ý kiến, quan điểm GV nêu câu hỏi để HS trả lời Trả lời Câu hỏi Khi đứng trớc ý kiến, nhận định hay t tởng, trớc hết hÃy giải thích, phân tích ý kiến, nhận định hay t tởng ấy, cho biết có phơng diện nào, ý nhỏ nào, sau tiến hành nhận xét ý kiến, nhận định hay t tởng đúng, sai, lợi hại, có ý nghĩa nh ? Trả lời Câu hỏi : cách nêu luận điểm Dựa vào đâu để nêu luận điểm ? Ngời làm văn nghị luận phải xác lập cho chỗ đứng vững để nêu nhận định, đánh giá Đó lợi ích Tổ quốc, Nhân dân, Đất nớc, quyền lợi đáng ngời, lập trờng nhân văn nhu cầu tiến xà hội hay văn học Vai trò lẽ phải kiến thức quan trọng, thiếu chúng, văn nghị luận nghèo nàn Vai trò sáng kiến phát ngời viết quan trọng, làm cho văn sắc sảo mẻ Trả lời Câu hỏi Luận điểm có giá trị phải có phẩm chất sau : đắn, mẻ, phù hợp thực tế có cách diễn đạt sáng tỏ, không nớc đôi, tù mù Hoạt động Trả lời ba câu hỏi 5, 6, (C©u hái 5) : VỊ Më bài, Thân Kết GV nêu câu hỏi yêu cầu phần Mở bài, Thân bài, Kết ; gọi HS trả lời, thảo luận GV tổng kết (Câu hỏi 6) : Về vai trò kĩ diễn đạt văn nghị luận GV nêu câu hỏi nhỏ nh diễn đạt luận điểm, diễn đạt phân tích luận cứ, diễn đạt suy luận, khái quát, ; gọi HS trả lời, bổ sung, thảo luận GV tổng kết (Câu hỏi 7) : Về yêu cầu trình bày văn nghị luận GV nêu câu hỏi để HS trả lời, bổ sung, thảo luận GV tổng kết Hoạt động Ôn tập câu lại (Câu hỏi 8) : Về đặc điểm cách viết văn tổng kết GV dựa vào học, nêu câu hỏi cho HS trả lời (Câu hỏi 9) : Thống kê đề văn phân loại GV hớng dẫn HS thống kê, phân loại (từ Bài viết số đến Bài viết số SGK Ngữ văn 12 N©ng cao, tËp hai) (C©u hái 10) : Tìm hiểu yêu cầu đặc điểm Kiểm tra tổng hợp cuối năm GV cho HS đọc Đề kiểm tra tổng hợp tham khảo, nêu yêu cầu hớngdẫn HS nhận xét đặc điểm ôn tập vỊ TiÕng ViƯt (Häc k× II) (1 tiÕt) I - MụC TIÊU CầN ĐạT Giúp HS : - Củng cố kiến thức tiếng Việt đà học sách giáo khoa Ngữ văn 12 Nâng cao, tập hai - Biết vận dụng kiến thức nói vào việc rèn luyện kĩ sử dụng tiếng Việt II - NHữNG ĐIểM CầN LƯU ý Bài Ôn tập đợc soạn dới dạng tập câu hỏi thảo luận Để giải đợc tập, HS phải nắm vững kiến thức tiếng Việt đà học, từ biết vận dụng sáng tạo vào trờng hợp cụ thể Bài 1, GV cần hớng dẫn HS vừa củng cố đợc kiến thức đà học vừa hiểu đợc tìm tòi, phá cách nhà thơ III TIếN TRìNH Tổ CHứC DạY HọC Gợi ý giải tập Bài tập a) Để giải câu chuyện cách "hoà bình", bá Kiến phải nói với ChÝ PhÌo b»ng giäng th©n mËt, thËm chÝ "xng níc" Mà điều tuyệt đối xảy trớc mắt "bọn dân làng", vốn xa thấy bá Kiến đầy quyền uy b) Chí Phèo xng hô xấc xợc mày, tao, lại có ý đe doạ (Nhng tao mà chết có thằng sạt nghiệp, mà rũ tù cha biết chừng.) Còn bá Kiến, sau hàng loạt thủ thuật "tháo ngòi nổ" : xng hô nhũn nhặn anh, ; giải thích lời lẽ nghiêm träng cđa ChÝ PhÌo theo c¸ch Ýt nguy hiĨm nhÊt (Lại say phải không ?) ; nhiều lần mời mọc (Sao không vào chơi ? Đi vào nhà uống nớc, Cứ vào uống nớc đÃ) ; nhận lỗi phía (Chỉ thằng lí Cờng nóng tính, không nghĩ trớc nghĩ sau), y cố gán cho hai bên quan hệ họ hàng (Ai anh với có họ đấy) Và đà họ hàng với theo đạo lí ngời Việt, đá đáp (Có gì, ta nói chuyện tử tế với Cần mà phải làm động lên nh thế, ngời biết, mang tiếng cả) ... Nâng cao, Ngữ văn 11 Nâng cao đà có Tổng kết đọc - hiểu văn văn học GV cần lu ý phân biệt : SGK Ngữ văn 10 Nâng cao tập trung trình bày tri thức văn đọc - hiểu văn ; Ngữ văn 11 Nâng cao, tập trung... hai kiểm tra tổng hợp (cuối kì cuối năm) SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập có nghị luận xà hội SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập hai hai SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập một, nghị luận xà hội thực hành viết bàn... đà nêu SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập hai c) Luyện tập : SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập hai nêu lên ba tËp nhng GV chđ u cho HS liªn hƯ víi viết để tự nhận xét, đánh giá kĩ trình bày Bài tập sai quy