CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI STT Chữ viết tắt Chữ đầy đủ GDHN Giáo dục hướng nghiệp ĐC Đối chứng DH Dạy học GS Giáo sư GV Giáo viên HS Học sinh NXBGD Nhà xuất giáo dục PGS Phó giáo sư SGK Sách giáo khoa 10 TN Thực nghiệm MỤC LỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI A MỤC ĐÍCH, SỰ CẦN THIẾT B PHẠM VI THỰC HIỆN C NỘI DUNG Thực trạng dạy học vật lí gắn với nội dung nghề nghề nghiệp trường phổ thông Nội dung giải pháp 2.1 Dạy học tích cực 2.2 Nội dung kiến thức phần Nhiệt học 2.3 Kiến thức Nhiệt học với nội dung nghề nghiệp 11 2.4 Tổ chức dạy học tích cực gắn với nội dung nghề nghiệp số kiến thức nhiệt học vật lí 10 11 Dự án 1: Phòng chống bệnh viêm đường hô hấp (lĩnh vực Y dược) 14 Dự án Độ ẩm không khí sức khỏe (lĩnh vực Tự nhiên môi trường) 16 2.5 Đặc điểm khác biệt, tính giải pháp 19 Khả áp dụng 19 3.1 Áp dụng cho đối tượng HS sau học xong chương trình Nhiệt vật lí 10 19 3.2 Tóm tắt trình áp dụng: 19 3.3 Đánh giá sau thực xong dự án 23 Hiệu giải pháp: 25 4.1 Đánh giá định tính 25 4.2.Đánh giá định lượng 26 Phạm vi ảnh hưởng giải pháp 28 Kiến nghị, đề xuất 28 TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………… 30 TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH MỘT SỐ KIẾN THỨC NHIỆT HỌC GẮN VỚI HOẠT ĐỘNG HƯỚNG NGHIỆP Tác giả: Nguyễn Thị Thoa Giáo viên THPT chuyên Lê Quý Đôn A.MỤC ĐÍCH, SỰ CẦN THIẾT Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 Thủ tướng Chính phủ rõ: "Tiếp tục đổi phương pháp dạy học đánh giá kết học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo lực tự học người học"; Để đáp ứng mục tiêu trên, giáo dục phải đổi toàn trình dạy học với thành tố nó: nội dung, phương pháp, phương tiện, cách thức kiểm tra, đánh giá Sự đổi phải làm cho trình dạy học vừa đảm bảo tính khoa học vừa đảm bảo phát huy tính tích cực, tự chủ, sáng tạo HS Việc dạy học vật lí bậc trung học phổ thông không nằm xu hướng chung Với tư cách môn khoa học thực nghiệm, vật lí tách rời thực tế sống Tuy nhiên, việc dạy học nhiều trường phổ thông chịu tác động nặng nề mục tiêu thi cử, chủ yếu truyền thụ kiến thức, kĩ để làm kiểm tra, mang nặng tính lí thuyết, xa rời thực tiễn người học sống, không khuyến khích tìm tòi, rèn luyện cho HS cách học, cách suy nghĩ, độc lập, sáng tạo giải vấn đề Ngoài việc giúp trang bị kiến thức, kĩ cần thiết để bước vào đời, giáo dục nói chung dạy học vật lí nói riêng cần đóng vai trò quan trọng việc bồi dưỡng tình yêu lao động lòng say mê công việc, giúp HS định hướng nghề nghiệp phù hợp với sở thích lực thân Tích hợp nội dung hướng nghiệp vào môn học hình thức giáo dục hướng nghiệp (GDHN) trường phổ thông, song chưa thực hiệu quả, chưa gắn nội dung kiến thức chương trình học với nghề nghiệp HS lựa chọn Vật lí môn học có tầm quan trọng đặc biệt công tác hướng nghiệp nội dung kiến thức vật lí phản ánh tương đối đầy đủ dạng vận động biến đổi vật chất : học, nhiệt học, ánh sáng, điện học, nguyên tử, chất lỏng, chất rắn, chất khí Lượng thông tin nghề nghiệp nội dung kiến thức vật lí gắn với lĩnh vực kinh tế rõ nét gần gũi HS, chí tồn sống hàng ngày em, có sức thuyết phục lớn Trong số nội dung kiến thức chương trình vật lí phổ thông, phần Nhiệt học lớp 10 chiếm thời lượng tương đối lớn, phần kiến thức hấp dẫn, gần gũi, gắn liền với sống thường nhật, công việc thuộc lĩnh vực ngành nghề khác Chính chọn đề tài “Tổ chức dạy học theo hướng phát huy tính tích cực học sinh số kiến thức phần nhiệt học gắn với hoạt động hướng nghiệp” B.PHẠM VI THỰC HIỆN Tổ chức hoạt động dạy học tích cực với nội dung nghề nghiệp vận dụng kiến thức Vật lí phần Nhiệt học học sinh lớp 10(A5,A6) trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn C NỘI DUNG Thực trạng dạy học vật lí gắn với nội dung nghề nghề nghiệp trường phổ thông Khó khăn học sinh việc lựa chọn nghề: Nhìn chung, tỉ lệ HS cảm thấy khó khăn chọn nghề , mà nguyên nhân chủ yếu em chưa biết nhiều ngành nghề xã hội, có biết tên chưa hiểu rõ nghề Ngoài ra, khó khăn khác tất đối tượng HS chưa hiểu rõ lực, sở trường thân Nhận thức nghề nghiệp có liên quan đến vật lí: Khi yêu cầu liệt kê nghề nghiệp có liên quan đến vật lí giải thích liên quan, số lượng nghề trung bình HS kể tên giải thích cong hạn chế Các nghề em đưa chủ yếu nghề liên quan trực tiếp đến môn học, giáo viên dạy vật lí, nhà nghiên cứu, nhà khoa học… số HS nghĩ đến nghề thợ điện, kĩ sư xây dựng… Qua tìm hiểu thấy GDHN trường phổ thông chủ yếu thực thông qua bốn hình thức Hoạt động sinh hoạt hướng nghiệp 3.Lao động sản xuất học nghề phổ thông CÁC HÌNH THỨC GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP Tích hợp nội dung hướng nghiệp vào môn học 4.Các hoạt động ngoại khoá khác Đối với HS tiếp cận với hình thức hướng nghiệp, đề nghị em cho biết hứng thú thân 2.5 – Rất thích – Khá thích – Không thích – Không thích 2.34 2.63 2.43 1.96 1.5 0.5 Hình thức Hình thức Hình thức Hình thức Hình Hứng thú học sinh hình thức hướng nghiệp Điều tra cho thấy mức độ hứng thú HS tất hình thức hướng nghiệp chưa cao Tuy nhiên kết cho thấy hội GDHN qua môn học, HS tỏ thích hình thức hình thức lại Tác động hướng nghiệp môn khoa học thể chỗ: từ tri thức chung HS biết phương tiện, quy trình, hiệu trình lao động Sự hiểu biết có ý nghĩa to lớn việc giáo dục cho HS thái độ đắn với công việc lao động người lao động Riêng hình thức hướng nghiệp qua môn học, điều tra GV dạy vật lí cho thấy tầm quan trọng việc dạy học với song tần suất thực thực tế lại thấp Như vậy, thấy rằng, HS phổ thông tiếp cận chưa đầy đủ với tất hình thức GDHN, tính hiệu hình thức chưa thỏa mãn nhu cầu, nguyện vọng chưa hấp dẫn em Thực tế phần giải thích khó khăn HS việc lựa chọn nghề Trên sở phân tích thực tiễn, đề xuất giải pháp sau - Đổi nội dung dạy học theo hướng gắn với thực tiễn, gắn với nhu cầu người học, khơi gợi hứng thú HS - Kết hợp nội dung nghề nghiệp với dạy học vật lí - Tiến hành đổi phương pháp dạy học theo hướng tích cực đồng với đổi hình thức kiểm tra đánh giá Do đưa giả thuyết khoa học: Nếu tổ chức dạy học tích cực gắn với nội dung nghề nghiệp dạy học Vật lí 10 phần Nhiệt học giúp HS vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn nghề nghiệp, phát huy tính tự giác, tích cực, tự chủ HS học tập Nội dung giải pháp 2.1 Dạy học tích cực Dạy học tích cực dạy học nhằm phát huy tính tự giác, tích cực, tự chủ, sáng tạo người học Dạy học tích cực phương pháp dạy học cụ thể mà quan niệm rộng dạy học bao gồm hệ thống nhiều phương pháp, hình thức, kĩ thuật dạy học khác nhằm tích cực hóa, tăng cường tham gia người học, tạo điều kiện cho người học phát triển tối đa khả học tập, lực sáng tạo, lực giải vấn đề Phương pháp dạy học tích cực đem lại cho người học hứng thú, niềm vui học tập giúp em tự khẳng định Đối với dạy học tích cực, cho dù lựa chọn phương pháp tối ưu đưa người học vào hoạt động giải vấn đề Vấn đề tạo nên hiệu dạy học cao vấn đề gắn với nhu cầu, hứng thú người học, gắn với thực tiễn sống Dưới thiết kế, tổ chức, định hướng GV, người học thực tham gia vào trình hoạt động học tập từ khâu phát vấn đề, tìm giải pháp cho vấn đề đặt ra, thực giải pháp rút kết luận Hoạt động GV HS dạy học tích cực thể qua hình Người dạy (tác nhân) Người học (chủ thể) Định hướng/ Hướng dẫn Nghiên cứu, tìm tòi Tổ chức Thực Trọng tài, cố vấn, kết luận, kiểm tra Tự kiểm tra, tự điều chỉnh Hình 2.Vai trò người dạy người học dạy học tích cực Người học chủ thể hoạt động học, tự tìm kiến thức hành động GV không đặt cho họ kiến thức có sẵn mà thay vào tình huống, nhiệm vụ thực tiễn cụ thể sinh động để kích thích nhu cầu, động muốn khám phá, giải quyết, từ phát huy tiềm sáng tạo người học GV người định hướng, tổ chức để người học tự tìm chân lí GV người tổ chức mối quan hệ trao đổi người dạy - người học, người học - người học, trọng tài khoa học, đưa kết luận kiểm tra, đánh giá sở người học tự kiểm tra - đánh giá Các dấu hiệu đặc trưng dạy học tích cực bao gồm: -Dạy học thông qua tổ chức hoạt động HS trọng rèn luyện phương pháp tự học - Tăng cường hoạt động học tập cá nhân, phối hợp với học hợp tác - Dạy học trọng đến quan tâm hứng thú HS, nhu cầu lợi ích xã hội - Dạy học coi trọng hướng dẫn tìm tòi - Kết hợp đánh giá thầy với tự đánh giá trò Quá trình học người học diễn tác động trực tiếp GV (trong tiết học) tác động gián tiếp GV (việc tự học HS) Biểu hoạt động tự giác, tích cực, tự chủ nhận thức người học Học tác động trực tiếp GV Tự học - Có hứng thú học tập - Tiếp nhận nhiệm vụ, kế hoạch học tập GV đề - Tiến hành thực hành động, thao tác nhận thức - học tập nhằm giải nhiệm vụ học tập - Tự điều chỉnh hoạt động nhận thức học tập tác động kiểm tra, đánh giá GV tự đánh giá thân - Phân tích kết hoạt động nhận thức - học tập tác động GV, qua cải tiến hoạt động học tập - Vận dụng tri thức thu vào giải vấn đề thực tiễn - Có hứng thú học tập - Tự lập kế hoạch cụ thể hoá nhiệm vụ học tập - Tự tổ chức hoạt động học tập bao gồm việc lựa chọn phương pháp phương tiện - Tự kiểm tra, tự đánh giá qua tự điều chỉnh tiến trình hoạt động học tập - Tự phân tích kết hoạt động nhận thức - học tập mà cải tiến hoạt động học tập - Vận dụng tri thức thu vào giải vấn đề thực tiễn Dạy học dự án kiểu tổ chức dạy học nhấn mạnh việc kết hợp kiến thức với thực tiễn Với dạy học dự án, người học phát huy vai trò tự lực việc giải nhiệm vụ gắn với thực tiễn, qua họ vận dụng kiến thức phát triển kĩ cần thiết cho sống Dạy học dự án không tạo môi trường học tập, khám phá đầy hứng thú mà kèm với hình thức kiểm tra đánh giá toàn diện, bao gồm đánh giá kết đánh giá trình, đánh giá GV tự đánh giá HS Với đặc điểm đó, dạy học dự án phương pháp dạy học đáp ứng tốt mục tiêu đổi nêu 2.2 Nội dung kiến thức phần Nhiệt học Đối với phần Nhiệt học đề cập đến hai chương: chương V Chất khí chương VII Chất rắn chất lỏng – Sự chuyển thể SGK phân loại chất rắn, chất lỏng, chất khí dựa cấu tạo phân tử, trình bày chất (thể)  Chất khí - Thuyết động học phân tử chất khí - Khí lí tưởng, định luật Boyle – Mariotte, Charles Gay Lussac - Phương trình trạng thái khí lí tưởng  Chất rắn - Các khái niệm: chất rắn kết tinh chất rắn vô định hình, tinh thể vật rắn - Biến dạng vật rắn: biến dạng đàn hồi biến dạng dẻo, định luật Hooke - Sự nở nhiệt vật rắn: nở dài, nở khối ứng dụng  Chất lỏng - Hiện tượng căng bề mặt, lực căng bề mặt ứng dụng - Hiện tượng dính ướt, không dính ướt: tượng, giải thích ứng dụng - Hiện tượng mao dẫn Ngoài ra, SGK trình bày trình chuyển thể, bao gồm: nóng chảy đông đặc, ngưng tụ hóa hơi, ngưng kết thăng hoa không đề cập đến  Sự chuyển thể - Hai tượng đặc trưng chuyển thể: nhiệt chuyển thể thay đổi thể tích riêng - Sự nóng chảy đông đặc: nhiệt độ nóng chảy, nhiệt nóng chảy riêng - Sự hóa hơi: hai hình thức hóa (bay sôi), nhiệt hóa hơi, nhiệt độ sôi - Sự ngưng tụ, áp suất bão hòa ứng dụng 10 Hình Sơ đồ cấu trúc nội dung kiến thức phần Nhiệt học Sản phẩm - Bài thu hoạch thể kết trình nghiên cứu nhóm - Sách giáo khoa vật lí 10 nâng cao - Tài liệu DHDA, sơ đồ tư duy, dự án tham khảo - Sách giáo khoa Sinh học - Các trang web: + http://www.google.com.vn Nguồn + http://www.youtube.com hỗ trợ + http://vi.wikipedia.org + http://www.ykhoa.net - Các từ khóa tìm kiếm: lung (phổi), diaphragm (cơ hoành), inhalation (hít vào), exhalation (thở ra), throat (họng), cough (ho), sneeze (hắt hơi), mechanism (cơ chế), anatomy (giải phẫu), animation (hình động, mô phỏng), viêm đường hô hấp, cách hạ sốt… Dự án Độ ẩm không khí sức khỏe (lĩnh vực Tự nhiên môi trường) Bảng Tổng quan dự án Câu hỏi Vật lí có ý nghĩa Bộ câu hỏi khái quát nghề nghiệp tương lai bạn? định Câu hỏi Vật lí có ý nghĩa hướng học nghề dự báo khí tượng bạn? 16 - Những yếu tố quan trọng để dự báo thời tiết gì? - Độ ẩm không khí xác định nào? Điểm Câu hỏi nội dung sương gì? Liên quan đến kiến thức vật lí nào? - Độ ẩm không khí ảnh hưởng đến sống sinh hoạt sức khỏe người? - Có thể tận dụng ảnh hưởng tốt khắc phục ảnh hưởng xấu độ ẩm không khí nào? Việt Nam nằm đới khí hậu nhiệt đới gió mùa, có thời tiết thay Ý tưởng dự án đổi rõ rệt theo giai đoạn năm Là chuyên gia dự báo khí tượng, em làm rõ nguyên tắc xác định độ ẩm không khí ý nghĩa độ ẩm không khí sống sinh hoạt sức khỏe người HS nhắc lại kiến thức sau: - Sự hóa (bay sôi), yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ bay Kiến thức - Sự trao đổi nhiệt trình hóa - Sự ngưng tụ, áp suất bão hòa - Độ ẩm tuyệt đối, độ ẩm cực đại, độ ẩm tỉ đối, điểm Mục tiêu sương dự án - HS vận dụng kiến thức độ ẩm không khí để tính độ ẩm tỉ đối biết khối lượng riêng không khí Kĩ nhiệt độ (hoặc ngược lại) - HS vận dụng kiến thức điểm sương để dự báo nhiệt độ thời điểm có sương ngày 17 - HS vận dụng kiến thức bay để suy luận mối liên hệ khả bay mồ hôi da với độ ẩm không khí, từ nhận định cảm giác thể độ ẩm không khí cao hay thấp - Từ HS nhận xét vùng khí hậu, vùng địa hình (đồng bằng, đồi núi, sông hồ, đầm lầy…), có ảnh hưởng tốt hay không tốt sức khỏe người - HS thu thập thông tin về: + Độ ẩm trung bình tháng năm Điện Biên độ ẩm ngày cụ thể để nghiên cứu + Nhiệt độ trung bình tháng năm Điện Biên, nhiệt độ ngày cụ thể để nghiên cứu + Ảnh hưởng độ ẩm không khí + Cách thay đổi độ ẩm không khí phòng cho phù hợp với điều kiện sức khỏe - Các kĩ khác: + Làm việc nhóm + Báo cáo, thuyết trình + Sử dụng máy tính + Đánh giá tự đánh giá - HS hứng thú với dự án, với ứng dụng vật lí dự báo thời tiết Thái độ - HS có tinh thần trách nhiệm việc thực nhiệm vụ giao - HS có ý thức chăm sóc sức khỏe thân người khác 18 Sản phẩm Bài thu hoạch thể kết trình nghiên cứu nhóm - Sách giáo khoa vật lí 10 nâng cao - Tài liệu DHDA, sơ đồ tư duy, dự án tham khảo - Các tiêu chí đánh giá Nguồn hỗ trợ - Các trang web: + http://www.google.com.vn + http://www.youtube.com + http://vi.wikipedia.org - Các từ khóa tìm kiếm: weather (thời tiết), humidity (độ ẩm không khí), temperature (nhiệt độ)… 2.5 Đặc điểm khác biệt, tính giải pháp DHDA hình thức dạy học đại, phù hợp với đặc điểm yêu cầu đổi giáo dục Hơn lồng ghép DHDA với nội dung nghề nghiệp môn vật lí với nội dung kiến thức chủ yếu phần Nhiệt học lớp 10 làm tăng hứng thú HS không với môn học mà giúp HS hiểu rõ có kiến thức kĩ cho việc lựa chọn nghề nghiệp thân tương lai gần Phát khiếu, tài HS qua học, từ tiến hành công tác tư vấn nghề nghiệp cho HS HS tự lực giải vấn đề, người chủ động việc tìm tòi tri thức, tự lực lĩnh hội qua rèn luyện cho người học có lực giải vấn đề đáp ứng yêu cầu thực tiễn Khả áp dụng 3.1 Áp dụng cho đối tượng HS sau học xong chương trình Nhiệt vật lí 10 3.2 Tóm tắt trình áp dụng: Kế hoạch chi tiết thể bảng 19 Bảng Kế hoạch thực nghiệm sư phạm Thời gian Hoạt động GV Hoạt động HS - Chia HS theo lĩnh vực nghề nghiệp, vào hứng thú nghề nghiệp HS, có ý tới 10.02 đến tỉ lệ nam nữ học lực HS 12.02.2015 nhóm - Chuẩn bị sở vật chất (máy chiếu, máy tính) cho tiết học ngày2.3 2.03.2015 (Tiết khóa) - Giới thiệu với HS DHDA - Hướng dẫn HS cách tổ chức ý tưởng, sử dụng sơ đồ tư - Thực hành lập sơ đồ tư - Tổ chức thảo luận câu hỏi định hướng (câu hỏi khái quát thảo luận chung toàn lớp, câu hỏi - Mỗi nhóm đặt tên nhóm, học thảo luận nhóm) bầu nhóm trưởng, thư kí - Thảo luận, tìm ý tưởng cho dự án - Kiểm tra việc lập danh sách nhóm bầu nhóm trưởng, thư kí - Kiểm tra, đưa câu hỏi nội - Thảo luận nhóm câu hỏi dung, góp ý cho ý tưởng dự án nội dung sơ đồ tư nhóm 07.03.2015 - Yêu cầu HS hoàn thiện việc đặt - Phân công công việc, thực tên dự án, sơ đồ tư duy, giải yêu cầu giao pháp, bảng phân công công việc cho thành viên - Cung cấp cho HS sản phẩm dự án tham khảo 20 - Kiểm tra kết công việc nhóm (tên dự án, sơ đồ tư duy, giải pháp, bảng phân công công việc cho thành viên) 14.03.2015 - Giúp đỡ, gợi ý để HS hoàn thiện - Tiếp nhận phản hồi từ GV giải pháp để tự điều chỉnh - Thực phần công việc giao - Kiểm tra việc thực giải pháp nhóm 18.03 đến - Đưa giúp đỡ, điều - Tiếp nhận phản hồi từ GV để tự điều chỉnh 23.03.2015 chỉnh cần thiết - Yêu cầu HS chuẩn bị trình - Nộp sản phẩm (bản sơ lược) diễn - Đôn đốc, kiểm tra, giúp đỡ, góp - Hoàn thiện trình diễn đa 25.03 đến ý cho HS trình diễn phương tiện phần báo cáo 28.03.2015 cách báo cáo - Nộp sản phầm (hoàn thiện) 3.04.2015 - Tổ chức phần báo cáo thảo - Các nhóm trình bày sản (2 tiết học luận phẩm, thảo luận toàn lớp - HS đánh giá khoá) - Đánh giá kết 3.2.1 Chuẩn bị  Tìm hiểu DHDA Chúng giới thiệu với HS DHDA, bao gồm: khái niệm, đặc điểm, giai đoạn DHDA, hình thức trình bày sản phẩm, số dự án tham khảo  Chuyển giao nhiệm vụ học tập Chúng đưa câu hỏi khái quát: 21 Vật lí có ý nghĩa nghề nghiệp tương lai bạn? Tiếp công bố danh sách nhóm câu hỏi học nhóm HS Để ý tưởng HS phát triển tự do, chưa tổ chức thảo luận câu hỏi nội dung mà yêu cầu HS thảo luận nhóm để đặt tên nhóm, bầu nhóm trưởng, thư kí tìm ý tưởng cho dự án 3.2.2 Thực dự án - Nêu vấn đề dự án Các nhóm đưa nhận định hình ảnh minh hoạ thực trạng xã hội liên quan đến dự án nhóm - Đề xuất giải pháp: Các nhóm có cách thể khác song nhìn chung liệt kê công việc cần làm cách chi tiết Tiếp theo, nhóm phân công công việc cho thành viên Một số nhóm trưởng cho khó phân công công việc cho tất thành viên nhóm - Báo cáo thảo luận Các nhóm lựa chọn người báo cáo có khả diễn đạt tốt Tuy nhiên nội dung dự án liên quan đến nhiều kiến thức, phải vận dụng sâu sắc vào thực tế nên khán giả phải tập trung bắt kịp với người báo cáo Đôi lúc GV phải tạm dừng phần thuyết trình để người báo cáo giải thích kĩ gợi lại kiến thức học để lớp dễ theo dõi Hình Bác sĩ nhóm với thí nghiệm minh họa hoạt động phổi 22 Trong phần trình bày hệ hô hấp, nhóm đưa thí nghiệm minh họa hoạt động phổi Với vật liệu đơn giản, dễ kiếm bóng bay, ống hút, chai nhựa Trong màng bóng bay giống hoành, hai bóng bay bên chai hai phổi, ống hút đường dẫn khí Chính tương tự khiến thông tin y học trở nên dễ hiểu gắn liền với kiến thức vật lí: hoành nâng lên, hạ xuống làm thay đổi thể tích lồng ngực, dẫn đến thay đổi áp suất (định luật Boyle – Mariotte) để đẩy hay hút không khí vào phổi Điều thể tính tích cực sáng tạo nhóm 3.3 Đánh giá sau thực xong dự án Chúng tổng hợp ý kiến HS sau: -Những điều học từ dự án + Biết vận dụng kiến thức học vào thực tiễn + Biết cách hoạt động nhóm, tổ chức nhân sự, rèn luyện thái độ tôn trọng ý kiến thành viên, tinh thần đoàn kết, hợp tác công việc + Kĩ sử dụng máy tính, sử dụng Power Point, kĩ tìm kiếm thông tin cải thiện đáng kể Trong trình thực dự án tìm nhiều thông tin bổ ích khác dự án + Dự án kích thích suy nghĩ, tìm tòi, giải vấn đề + Biết phát triển chọn lọc ý tưởng + Cảm thấy mạnh dạn, tự tin giải vấn đề thực tế 23 Hình Nhìn lại trình thực dự án thành viên nhóm - Những khó khăn gặp phải trình thực dự án + Phân phối thời gian cho dự án phải học môn khác + Kiến thức thực tế + Thông tin khó thu thập, nhiều thông tin sai lệch, gây nhiễu + Kĩ sử dụng máy tính, sử dụng PowerPoint hạn chế + Thiếu kinh nghiệm hoạt động nhóm, khó thống ý tưởng, nhiều thành viên chưa tích cực tham gia + Thiếu kinh nghiệm trình chiếu, diễn thuyết 24 - Cách khắc phục khó khăn + Học hỏi người có kinh nghiệm + Nhờ giúp đỡ GV bạn bè + Tự cố gắng, luyện tập nhiều lần Hiệu giải pháp: 4.1 Đánh giá định tính * Tính khả thi dạy học tích cực gắn với nội dung nghề nghiệp Nhìn chung mục tiêu dự án đạt Các nhiệm vụ ứng với giai đoạn DHDA nhóm hoàn thành, khẳng định tính khả thi DHDA gắn với nội dung nghề nghiệp Biểu tính tích cực học tập HS  Trong giai đoạn chuẩn bị dự án - HS tiếp nhận nhiệm vụ, kế hoạch học tập GV đề với thái độ hứng thú, sôi - Trước HS thường làm việc nhóm theo vị trí ngồi lớp (theo bàn, theo tổ, có quen thuộc) Khi chia nhóm theo hứng thú nghề, dù số em không tham gia vào lĩnh vực nghề nghiệp thích song HS nhanh chóng hòa đồng vào nhóm chủ động bầu nhóm trưởng có lực phù hợp với yêu cầu dự án - HS nhận thức vấn đề dự án, từ đặt tên cho dự án vừa thể sơ nhiệm vụ dự án, vừa có tính hấp dẫn lôi  Trong giai đoạn thực dự án - HS thể lực giải vấn đề qua hoạt động : nêu tình huống, xác định vấn đề, đề xuất giải pháp, thực giải pháp, kết luận - HS biết chọn lựa tình mở đầu hấp dẫn có tính thực tiễn - HS biết làm việc nhóm, tổ chức, hợp tác phân công công việc hợp lí cho thành viên Tuy nhóm có đông thành viên gây khó khăn cho việc phân công nhóm khắc phục - HS tự lập kế hoạch, tự tổ chức hoạt động học tập bao gồm việc lựa chọn 25 phương pháp phương tiện Nhiều hoạt động mẻ HS chủ động thực vấn, điều tra - HS trình bày ý tưởng dạng sơ đồ tư - Trong suốt trình thực dự án, HS biết tự điều chỉnh hoạt động nhận thức - học tập tác động kiểm tra, định hướng GV, đánh giá bạn nhóm tự đánh giá thân - HS biết vận dụng sáng tạo kiến thức để giải nhiệm vụ mang tính thực tiễn Có nhóm đưa cách giải dự kiến GV Điều thể đặc trưng tự tìm tòi, tự nghiên cứu mong muốn giải vấn đề cách trọn vẹn HS - Bài trình bày dự án nhóm soạn thảo theo hướng có tính tương tác cao người trình bày (nhóm thực hiện) với khán giả (người theo dõi) thông qua câu hỏi mở đề xuất vấn đề nghiên cứu, giải pháp thực hiện, làm cho không khí lớp học sôi thoải mái Tất thông tin nói thể quan tâm, hứng thú học học tập nội dung kiến thức gắn liền với thực tiễn sống Như vậy, với biểu tích cực từ phía người học, việc tổ chức DHDA với nội dung nghề nghiệp tỏ có ưu việc phát huy tính tích cực, tự chủ người học, góp phần kích thích nhu cầu, hứng thú môn học 4.2.Đánh giá định lượng Để tăng tính thuyết phục việc đánh giá giả thuyết khoa học đề tài, tiến hành đánh giá định lượng, chủ yếu dựa kết phiếu điều tra HS Dưới phân tích cụ thể 4.2.1 Hứng thú học sinh với môn vật lí Chúng sử dụng mẫu phiếu hình để điều tra hứng thú học vật lí HS, gán điểm ứng với mức độ tán thành cao nhất, điểm ứng với mức độ không tán thành cao Riêng câu 3, 5, 7, 9, xử lí điểm theo hướng ngược lại Như vậy, với tất tiêu chí, điểm cao ứng với hứng thú vật lí cao 26 10 Rất Rất Đồng Phân Không không đồng ý vân đồng ý đồng ý ý Em thích học vật lí Em tự tìm thông tin vật lí SGK sách tập Em thường không tập trung học vật lí thích tìm hiểu ứng dụng thực tế Em vật líkhông hứng thú với nhiệm vụ Em giao vật giờvui vật lí Học lí Em thấy kiến thức vật lí khô khan, khó hiểu Vật lí gần gũi, có ý nghĩa với sống, công việckhông em Em tự tin học vật lí Em thích tự đánh giá kết học tập Bảng 5: Thang đo hứng thú học vật lí HS Kết cho thấy điểm trung bình lớp TN sau tác động cao lớp ĐC tiêu chí 1, 2, 4, 6, 7, 8, 10, điểm lớp TN sau tác động cao trước tác động tiêu chí 1, 2, 4, 7, 8, 9, 10 (bảng 6) Bảng Điểm thu từ thang đo hứng thú học vật lí học sinh Tiêu chí Lớp TN trước tác động Lớp TN sau tác động Lớp ĐC 3.7091 3.8039 3.549 Hứng thú với môn học nói chung Việc tự tìm thông tin vật lí SGK sách 3.5818 tập 4.0196 3.1373 Mức độ tập trung học 3.7451 3.7843 Hứng thú với việc tìm hiểu kiến thức vật lí liên quan 3.7636 đến thực tế 4.2941 Hứng thú với nhiệm vụ giao vật lí 3.7818 3.7059 3.7255 Niềm vui học vật lí 3.6182 3.6078 Nhận định kiến thức vật lí không khô khan, khó hiểu 3.1818 3.6667 3.2745 Nhận định vật lí gần gũi, có ý nghĩa với sống, công việc 3.5818 3.9412 3.2549 Sự tự tin học vật lí 2.8364 2.902 3.4182 4.06 3.451 10 Hứng thú với việc tự đánh giá kết học tập 3.8545 3.902 3.549 27 4.2.2 Hiểu biết HS nghề nghiệp liên quan đến vật lí Chúng đề nghị HS liệt kê nghề nghiệp liên quan đến vật lí giải thích liên quan Số nghề trung bình mà HS lớp TN kể tên giải thích nghề, số HS lớp ĐC nghề Chúng kết luận dự án thực giúp HS biết thêm nhiều nghề nghiệp có liên quan đến vật lí, hay nói cách khác, HS hiểu kiến thức vật lí (và môn học khác) ứng dụng nhiều nghề nghiệp khác Tuy nhiên, số lượng nghề HS đưa thấp so với dự đoán chúng tôi, có HS không liệt kê nghề Theo nguyên nhân không hoàn toàn nhận thức HS nghề nghiệp mà ý thức em điền phiếu điều tra Một số HS thiếu kiên nhẫn thường làm câu trắc nghiệm bỏ qua câu hỏi phải tự viết ý kiến Đây kinh nghiệm cho việc xây dựng phiếu hỏi tương lai Phạm vi ảnh hưởng giải pháp - Việc HS thực thành công đạt tất mục tiêu đề cho dự án khẳng định tính khả thi DHDA gắn với nội dung nghề nghiệp - Việc tổ chức DHDA với nội dung nghề nghiệp đạt hiệu việc tích cực hóa hoạt động học tập HS, giúp HS nhận ý nghĩa làm tăng hứng thú HS với việc học vật lí Dự án giúp cải thiện số kĩ cần thiết cho sống công việc người học Tiến trình dạy học góp phần nâng cao hứng thú HS với hình thức hướng nghiệp qua môn học bước đầu cải thiện nhận thức nghề nghiệp cho HS Quá trình thực nghiệm sư phạm chứng tỏ tính khả thi dạy học dự án gắn với nội dung nghề nghiệp Kết đánh giá định tính định lượng chứng tỏ dự án kích thích hứng thú học tập, giúp HS nắm vững kiến thức mà phát triển lực giải vấn đề, rèn luyện kĩ sống, làm việc người học Kiến nghị, đề xuất - Đề tài giới hạn nội dung kiến thức phần Nhiệt học nên số ngành nghề có liên quan chưa phong phú nên chưa thể đáp ứng hết hứng thú việc lựa chọn ngành học sinh 28 - Còn nhiều nguyên nhân dẫn đến số khía cạnh hứng thú với môn học, số kĩ chưa cải thiện sau dự án Mặc dù dự án mang lại nhiều biểu tích cực người học song thực đơn lẻ, thời gian ngắn đạt hiệu mong đợi Theo chúng tôi, cần triển khai dự án đặn, lần với năm học (điều phù hợp với nguyện vọng HS), phối hợp với phương pháp, hình thức tổ chức dạy học tích cực khác để đạt hiệu rõ rệt bền vững Điều đòi hỏi tâm huyết người dạy, nhiều cố gắng thầy trò - Mục đích việc tổ chức DHDA việc tích cực hoạt động học tập HS thông qua vận dụng kiến thức vào thực tiễn, cụ thể sống nghề nghiệp tương lai HS Tuy nhiên, kiến thức nghề nghiệp gắn với dự án mức độ đơn giản, chưa phân tích đặc trưng nghề nghiệp, hay yêu cầu đòi hỏi nghề nghiệp người Để thực đầy đủ nhiệm vụ mà công tác hướng nghiệp đặt cho dạy học môn khoa học cần phối hợp nhiều phương pháp, hình thức với nội dung dạy học phong phú thực đồng tất môn học, bậc học Qua điều tra thực tiễn qua trình thực nghiệm trường phổ thông, có số kiến nghị: Dạy học phải đổi cách toàn diện bao gồm: - Tăng tính thực tiễn nội dung dạy học bao gồm nội dung kiến thức SGK tập sách tập, bổ sung tập định tính, tập mang tính thực tiễn - Đổi cách kiểm tra, đánh giá theo hướng liên tục đa dạng, tập huấn cho GV hình thức đánh giá cách thức xây dựng tiêu chí đánh giá - Đổi phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực người học, tăng cường bồi dưỡng GV song cần ý đến đặc điểm vùng miền đối tượng HS Ngoài cần cải thiện sở vật chất trường phổ thông để phục vụ hiệu việc thực phương pháp dạy học mới, tích cực, đặc biệt cần quan tâm đầu tư cho vùng sâu, vùng xa nơi điều kiện dạy học GV HS nhiều khó khăn./ 29 TÀI LIỆU THAM KHẢO Bộ Giáo dục Đào tạo (2006), Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực chương trình sách giáo khoa lớp 10 THPT - lên lớp, Hà Hội Bộ Giáo dục Đào tạo (2007), Những vấn đề chung đổi giáo dục Trung học phổ thông môn Vật lí, Nxb Giáo dục Bộ Giáo dục Đào tạo, Hoạt động giáo dục hướng nghiệp 10, Nxb Giáo dục Đỗ Hương Trà (2011), Các kiểu tổ chức dạy học đại dạy học Vật lí trường phổ thông, Nxb Đại học Sư Phạm Dự án Việt – Bỉ (2007), Tài liệu tập huấn ba phương pháp dạy học tích cực Phạm Hữu Tòng (2007), Dạy học Vật lí trường phổ thông theo định hướng phát triển hoạt động tích cực, chủ động, sang tạo tư khoa học, Nxb Đại học Sư phạm Lương Duyên Bình (Tổng chủ biên) (2007), Vật lí 10, Nxb Giáo dục, Hà Nội Nguyễn Thế Khôi (Tổng chủ biên) (2007), Vật lí 10 nâng cao, Nxb Giáo dục Nguyễn Thị Thu Hằng, Tổ chức dạy học nội dung kiến thức chương “Tĩnh học vật rắn” SGK Vật lí 10 nâng cao theo hướng phát huy tính tích cực, tự chủ học sinh học tập, Luận văn thạc sĩ năm 2006 – ĐH Sư phạm Hà Nội, 10 Trần Thị Mai Lan, Tích hợp giáo dục hướng nghiệp dạy học vi sinh vật học – Sinh học lớp 10 , Luận văn thạc sĩ – ĐH Sư phạm Thái Nguyên 30 [...]... vọng của HS), phối hợp với các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học tích cực khác để đạt hiệu quả rõ rệt và bền vững Điều này đòi hỏi tâm huy t của người dạy, cùng rất nhiều cố gắng của cả thầy và trò - Mục đích chính của việc tổ chức DHDA là việc tích cực hoạt động học tập của HS thông qua vận dụng kiến thức vào thực tiễn, cụ thể là cuộc sống nghề nghiệp tương lai của HS Tuy nhiên, những kiến thức. .. nở vì nhiệt của vật rắn) - Sản xuất rơ le nhiệt (sự nở vì nhiệt của kim loại ) - Sản xuất chất tẩy rửa có khả năng hoạt động bề mặt tốt (chất lỏng, hiện tượng căng bề mặt của chất lỏng) - Nồi áp suất (sự sôi) - Bình phun nước dùng khí nén (các định luật chất khí) 2.4 Tổ chức dạy học tích cực gắn với nội dung nghề nghiệp một số kiến thức nhiệt học vật lí 10 Với những đặc trưng như tính thực tiễn, tính. .. hợp, gắn với lợi ích và sự quan tâm của người học, DHDA rất phù hợp trong việc gắn những kiến thức HS học được vào thực tiễn cuộc sống, từ đó giúp họ hiểu sâu sắc và có thể vận dụng được những kiến thức đó vào cuộc sống, cũng như nghề nghiệp tương lai DHDA đồng thời giúp phát huy sự hứng thú, tính tích cực của HS trong học tập Do đó chúng tôi tổ chức DHDA vận dụng những nội dung kiến thức phần Nhiệt học. .. học sôi nổi và rất thoải mái Tất cả những thông tin nói trên cũng thể hiện sự quan tâm, hứng thú của học khi học tập các nội dung kiến thức gắn liền với thực tiễn cuộc sống Như vậy, với những biểu hiện rất tích cực từ phía người học, việc tổ chức DHDA với nội dung nghề nghiệp tỏ ra có ưu thế trong việc phát huy tính tích cực, tự chủ của người học, góp phần kích thích nhu cầu, hứng thú đối với môn học. .. chức DHDA với nội dung nghề nghiệp đã đạt hiệu quả trong việc tích cực hóa hoạt động học tập của HS, giúp HS nhận ra ý nghĩa và làm tăng hứng thú của HS với việc học vật lí Dự án giúp cải thiện một số kĩ năng cần thiết cho cuộc sống và công việc của người học Tiến trình dạy học còn góp phần nâng cao hứng thú của HS với hình thức hướng nghiệp qua các môn học và bước đầu cải thiện nhận thức nghề nghiệp. ..2.3 Kiến thức Nhiệt học với nội dung nghề nghiệp Trong bảng 1, chúng tôi phân tích mối liên quan giữa kiến thức Nhiệt học với một số ngành nghề phổ biến Số lượng ngành nghề cũng như mức độ liên quan, trong thực tế sẽ còn phong phú hơn những ví dụ chúng tôi đưa ra Bảng 1 Mối liên quan giữa kiến thức phần Nhiệt học với một số ngành nghề TT 1 Ngành nghề Khí tượng thủy văn Mối liên quan với kiến thức Nhiệt. .. hoạt động tích cực, chủ động, sang tạo và tư duy khoa học, Nxb Đại học Sư phạm 7 Lương Duyên Bình (Tổng chủ biên) (2007), Vật lí 10, Nxb Giáo dục, Hà Nội 8 Nguyễn Thế Khôi (Tổng chủ biên) (2007), Vật lí 10 nâng cao, Nxb Giáo dục 9 Nguyễn Thị Thu Hằng, Tổ chức dạy học nội dung kiến thức chương “Tĩnh học vật rắn” SGK Vật lí 10 nâng cao theo hướng phát huy tính tích cực, tự chủ của học sinh trong học tập,... Trung học phổ thông môn Vật lí, Nxb Giáo dục 3 Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hoạt động giáo dục hướng nghiệp 10, Nxb Giáo dục 4 Đỗ Hương Trà (2011), Các kiểu tổ chức dạy học hiện đại trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông, Nxb Đại học Sư Phạm 5 Dự án Việt – Bỉ (2007), Tài liệu tập huấn về ba phương pháp dạy học tích cực 6 Phạm Hữu Tòng (2007), Dạy học Vật lí ở trường phổ thông theo định hướng phát triển hoạt. .. (nhiệt độ)… 2.5 Đặc điểm khác biệt, tính mới của giải pháp DHDA là hình thức dạy học hiện đại, phù hợp với đặc điểm và yêu cầu của đổi mới giáo dục Hơn nữa lồng ghép DHDA với nội dung nghề nghiệp trong bộ môn vật lí với nội dung kiến thức chủ yếu ở phần Nhiệt học lớp 10 sẽ làm tăng hứng thú của HS không chỉ với môn học mà còn giúp HS hiểu rõ và có kiến thức và kĩ năng cho việc lựa chọn nghề nghiệp của. .. phạm đã chứng tỏ tính khả thi của dạy học dự án gắn với nội dung nghề nghiệp Kết quả đánh giá định tính và định lượng đã chứng tỏ dự án không những kích thích hứng thú học tập, giúp HS nắm vững kiến thức mà còn phát triển năng lực giải quyết vấn đề, rèn luyện các kĩ năng sống, làm việc của người học 6 Kiến nghị, đề xuất - Đề tài chỉ giới hạn trong nội dung kiến thức phần Nhiệt học nên số ngành nghề có