Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI Đơn vị: Trường THPT Kiệm Tân Tổ: Ngữ Văn Đề tài sáng kiến kinh nghiệm Môn Ngữ Văn VẬN DỤNG KẾT HỢP MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC ĐỂ TIẾP CẬN TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU Người thực hiện: Ngô Thị Xuyến Lĩnh vực nghiên cứu: Quản lí giáo dục Phương pháp giảng dạy môn Phương pháp giáo dục Lĩnh vực khác Có đính kèm: Mô hình x Phần mềm Phim ảnh Năm học: 2012-2013 Trang xx Hiện vật khác Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Đơn vị: Trường THPT Kiệm Tân Độc lập- Tự – Hạnh phúc Tổ : Ngữ Văn Thống Nhất, ngày 20 tháng 02 năm 2013 SỞ GD & ĐT ĐỒNG NAI PHIẾU NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Năm học: 2012 - 2013 Tên sáng kiến kinh nghiệm: VẬN DỤNG KẾT HỢP MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC ĐỂ TIẾP CẬN TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU Họ tên tác giả: Ngô Thị Xuyến Tổ Ngữ Văn Lĩnh vực: Quản lí giáo dục Phương pháp giảng dạy môn x Phương pháp giáo dục Lĩnh vực khác Tính - Có giải pháp hoàn toàn - Có giải pháp cải tiến, đổi phương pháp có Hiệu - Hoàn toàn triển khai áp dụng toàn ngành có hiệu cao - Có tính cải tiến đổi từ phương pháp có triển khai áp dụng đơn vị có hiệu - Hoàn toàn triển khai áp dụng đơn vị có hiệu cao - Có tính cải tiến đổi từ giải pháp có triển khai áp dụng đơn vị có hiệu Khả áp dụng - Cung cấp luận khoa học cho việc hoạch định đường lối, sách: Tốt Khá Đạt - Đưa giải pháp khuyến nghị có khả ứng dụng thực tiễn, dễ thực dễ vào sống: Tốt Khá Đạt - Đã áp dụng thực tế đạt hiệu có khả áp dụng đạt hiệu phạm vi rộng: Tốt Khá Đạt XÁC NHẬN CỦA TỔ CHUYÊN MÔN ( Ký tên ghi rõ họ tên) Trang THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ ( Ký tên ghi rõ họ tên) Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến SƠ YẾU LÍ LỊCH KHOA HỌC I THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN - Họ tên: Ngô Thị Xuyến - Sinh ngày: 20 -12 - 1978 - Địa chỉ: Ấp Suối Rút - Xã Phú Túc - Định Quán - Đồng Nai - Điện thoại: 01672074693 - Chức vụ: Tổ trư ng tổ Ngữ văn - Đơn vị công tác: Trường THPT Kiệm Tân II TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO - Học vị: Cử nhân khoa học - Năm nhận bằng: 2000 - Chuyên ngành đào tạo: Ngữ Văn III KINH NGHIỆM KHOA HỌC - Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Ngữ Văn - Số năm kinh nghiệm : 12 năm - Các sáng kiến kinh nghiệm năm gần đây: 04 Làm sử dụng ĐDDH văn thuyết minh Lòng nhân đạo Nguyễn Du qua số tác phẩm trường THPT Một vài suy nghĩ phương pháp tiếp cận tác phẩm từ ngôn từ văn học Sơ đồ tư duy- phương pháp giúp học sinh 12 hệ thống kiến thức Trang Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Mục lục Trang A ĐẶT VẤN ĐỀ B NỘI DUNG CỦA ĐỀ TÀI I CƠ SỞ KHOA HỌC Cơ s lí luận 2 Cơ s thực tiễn II NỘI DUNG Lí thuyết phương pháp dạy học tích cực 1.1 Phương pháp dạy học 1.2 Phương pháp dạy học tích cực 1.3 Vai trò giáo viên học sinh học tích cực Một số phương pháp dạy học tích cực 2.1 Phương pháp nêu vấn đề 2.2 Phương pháp thuyết trình 2.3 Phương pháp dung sơ đồ tư 2.3 Phương pháp đóng vai 10 Cách thức chung 10 Cách thức cụ thể 11 4.1 Tìm hiểu phần tiểu dẫn 11 4.2 Đọc- hiểu 11 4.2.1 Tóm tắt 11 4.2.2 Tìm hiểu tác phẩm 13 4.2.2.1 Hai phát nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng 13 4.2.2.2 Câu chuyện người đàn bà tòa án Huyện 13 4.2.2.3 Tấm ảnh chọn “bộ lịch năm ấy” 18 Thiết kế giáo án cụ thể 20 III HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI 25 C ĐỀ XUẤT, KHUYẾN NGHỊ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG CỦA ĐỀ TÀI 26 D TÀI LIỆU THAM KHẢO 27 Trang Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến VẬN DỤNG KẾT HỢP MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC ĐỂ TIẾP CẬN TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU A.ĐẶT VẤN ĐỀ: Đổi phương pháp dạy học không vấn đề mẻ giáo dục mà vấn đề tất yếu, thường trực nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển thời đại Hàng năm, ngành giáo dục tổ chức nhiều thi giành cho giáo viên nhằm tạo điều kiện thúc đẩy đổi trình giảng dạy Tôi giáo viên khác trăn tr , lo lắng, làm để tìm phương pháp thích hợp, tạo hứng thú cho học sinh học? Đặc biệt với môn Ngữ Văn – môn thường xuyên có mặt kì thi Tốt nghiệp, môn có vai trò đặc biệt việc giúp người trả lời câu hỏi nội tâm mình, giúp học sinh hiểu hương vị sống Với trường Kiệm Tân xa xôi, đầu vào học sinh chưa cao, kinh nghiệm giáo viên ỏi chúng tôi; đổi phương pháp dạy học vấn đề cấp bách Một câu hỏi lớn đặt cho chúng tôi: Làm để học sinh hứng thú với môn Ngữ Văn? Phương pháp dạy học đóng vai trò quan trọng định với hiệu việc dạy hoc Dạy học có phương pháp phương pháp không truyền đạt kiến thức cách đầy đủ mà thêm vào đó, khơi gợi hứng thú, tinh thần tự giác chủ động cho học sinh Trái lại, việc dạy học sai phương pháp dạy học làm cho việc học tr thành việc nhồi nhét kiến thức, khiến cho học sinh ngày thụ động, đối phó Thậm chí ảnh hư ng đến lối tư đạo đức em Giáo viên phải cập nhật đổi phương pháp dạy học, tạo hiệu việc học nói riêng nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo nói chung Thiết nghĩ, môn, giáo viên có cách riêng để giúp học sinh tiếp cận với kiến thức học Với tôi, thường vận dụng kết hợp nhiều phương pháp khác học, đơn vị kiến thức; nữa, lớp khác nhau, đối tượng học sinh khác phải sử dụng phương pháp khác Tuy vậy, giáo viên kết hợp nhiều phương pháp mà không nắm rõ đặc trưng phương pháp thiếu linh hoạt học rối, học sinh khó tiếp thu học Không không tạo hứng thú cho học sinh mà gây chán học cho em Trong viết này, đề cập đến vấn đề “Vận dụng kết hợp số phương pháp dạy học tích cực để tiếp cận tác phẩm Chiếc thuyền xa Nguyễn Minh Châu” Trong đó, trọng đến phương pháp nêu vấn đề, phương pháp thuyết trình, sơ đồ tư phương pháp đóng vai B NỘI DUNG CỦA ĐỀ TÀI: I CƠ SỞ KHOA HỌC: Cơ s lí luận: - Trong tài liệu tập huấn cán quản lý Bộ Giáo Dục Đào Tạo năm 2012 có viết “Không có phương pháp dạy học toàn phù hợp với mục tiêu Trang Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến nội dung dạy học Mỗi phương pháp hình thức dạy học có ưu, nhược điểm giới hạn sử dụng riêng Vì vậy, việc phối hợp đa dạng phương pháp hình thức dạy học toàn trình dạy học phương hướng quan trọng để phát huy tính tích cực nâng cao chất lượng dạy học” - Như giới thiệu, môn Ngữ Văn môn có vai trò quan trọng sống người Đó không môn thường xuyên có mặt kì thi Tốt Nghiệp THPT mà môn “dạy cho người biết yêu sống toàn tính thực nó, biết lấy từ nguồn sống cho để hạnh phúc Dạy văn việc làm đích thực trần gian, đời thật, không mảy may phù phiếm” (Giáo Sư Hồ Ngọc Đại) Cơ s thực tế: Học văn giúp hiểu nguồn gốc lịch sử văn học Học văn học tiếng mẹ đẻ, học để làm người, học nét đẹp sắc văn hóa dân tộc B i văn học đem đến giá trị nhận thức, giá trị giáo dục, giá trị thẩm mĩ, làm đẹp nhân cách, tâm hồn, văn hóa người Dù khoa học kỹ thuật phát triển mạnh mẽ vũ bão, kiến thức khoa học tự nhiên, người cần đến kiến thức khoa học xã hội để bước hoàn thiện nhân cách B i văn học gắn liền với sống, thực tiễn sống nhà văn cụ thể hóa qua tác phẩm văn học nhà trường tác phẩm khác Học văn bồi dưỡng cho người tính nhân văn, nhân Muốn làm điều giáo viên phải tạo hứng thú say mê học tập môn văn em, giúp em định hướng để học tập tốt môn văn Học văn nhằm tạo cho tâm hồn em hôm mai sau sáng hơn, giúp em nhận thức đầy đủ góp phần giữ gìn sáng tiếng Việt, đồng thời xây dựng văn hóa đậm đà sắc dân tộc Học văn mà chưa hiểu văn, chưa cảm thụ văn học tượng đáng báo động cho thầy trò Hiện nay, thực trạng đáng buồn diễn học sinh ý đến môn Văn, có ý để thi Tốt Nghiệp! Còn định hướng lâu dài không nhiều - Theo suy nghĩ học sinh, môn văn môn học thuộc lòng, không cần sáng tạo Nếu giáo viên dạy theo ý học sinh triển khai thành đọan văn văn hoàn chỉnh Thậm chí, em làm không theo đáp án không đạt điểm cao - Một thực tế lên lớp, thường gặp dù giáo viên cố gắng dùng phương pháp gợi để tạo hứng thú cho học sinh số em không chịu suy nghĩ để trả lời câu hỏi Các em “thủ” sẵn câu “em không biết” “em không tìm được” “em không làm được”… Khi sử dụng kết hợp nhiều phương pháp dạy học độc thoại giảm dần, thay vào hào hứng học sinh học Đến nay, thực thành công việc vận dụng nhiều phương pháp dạy học tích cực Tôi khơi gợi hồn tác phẩm đồng thời giúp học sinh nói lên suy nghĩ cách tích cực II NỘI DUNG CỦA ĐỀ TÀI: Trang Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Lí thuyết phương pháp dạy học tích cực: Đã có nhiều tài liệu viết vấn đề song viết này, giới thiệu cách ngắn gọn phương pháp dạy học tích cực 1 Phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học cách thức hành động có trình tự, phối hợp tương tác với giáo viên học sinh nhằm đạt mục đích dạy học Nói cách khác, phương pháp dạy học hệ thống hành động có chủ đích theo trình tự định giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức hoạt động thực hành học sinh nhằm đảm bảo cho họ lĩnh hội nội dung dạy học mà đạt mục đích dạy học 1.2 Phương pháp dạy học tích cực: Phương pháp dạy học tích cực phương pháp khơi dậy, phát huy tính chủ động, sáng tạo tích cực người dạy người học, lấy người học làm trung tâm s phát huy vai trò định hướng, tổ chức người thầy, vai trò thực hiện, thi công trò sức mạnh phương tiện kỹ thuật đại nhằm chinh phục chân lý ba phương diện: kiến thức, kỹ năng, thái độ Người học tr thành chủ thể tích cực trình tiếp nhận đồng sáng tạo Người thầy người định hướng, dẫn dắt trình phát triển tư hoạt động học tập học sinh 1.3 Vai trò giáo viên học sinh học tích cực: So sánh vai trò giáo viên dạy học truyền thống dạy học tích cực: Từ Giáo viên trung tâm họat động dạy học Tập trung vào sản phẩm học tập Giáo viên nguồn cung cấp kiến thức Đến Học sinh trung tâm họat động dạy học Tập trung vào trình học tập Giáo viên người tổ chức việc tiếp nhận kiến thức Giáo viên người “làm hộ” cho Giáo viên người tạo điều kiện để học học sinh sinh tự học Tập trung vào chủ đề cụ thể Tập trung vào việc học toàn diện + Giáo viên – người dạy – người hướng dẫn: tác nhân việc nỗ lực tạo điều kiện tốt giúp học sinh tiếp nhận kiến thức đồng thời phát triển kĩ lớp học việc ứng dụng nghiệp vụ sư phạm chuyên nghiệp mối quan hệ trực tiếp với người học Giáo viên cần khuyến khích hỗ trợ người học suy nghĩ mức tối đa + Giáo viên người quản lí, điều phối đánh giá thành tích học sinh học Ví dụ: tiết học bắt đầu, giáo viên hướng dẫn học sinh tham gia hoạt động, tùy theo nội dung học, đối tượng học sinh để định thời gian cho hoạt động Ngoài ra, giáo viên cần điều phối nhằm góp phần tăng tính động cho hoạt động tiết học Trang Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Có số học sinh thờ trước câu hỏi giáo viên trả lời theo hướng tiêu cực “em không biết” “em không nghĩ ra”…(dù câu hỏi đơn giản, câu hỏi tái hiên kiến thức) Trong trường hợp học sinh thiếu hợp tác, giáo viên cần động viên khuyến khích, động viên lời lẽ nhẹ nhàng Học sinh không muốn học mà giáo viên phản ứng gay gắt không khí tr nên căng thẳng Trong “Tôi tài giỏi, bạn thế” Adam Khoo có viết: Suy nghĩ làm ảnh hư ng đến cảm xúc bạn Nếu bạn học cách điều khiển suy nghĩ, làm chủ cảm xúc Có thể điều khiển suy nghĩ thông qua từ ngữ Việc là phải kiểm soát từ ngữ dùng để đối thọai với thân Có từ ngữ tích cực mà nói với thân giúp ta có trạng thái dồi lực, thúc đẩy hành động mang lại kết tốt đẹp Đồng thời có từ ngữ tiêu cực khiến cảm thấy tồi tệ không muốn hành động + Giáo viên đặt quy định, số trường hợp, không trả lời câu hỏi “có- không” Ngoài ra, giáo viên cần động viên để học sinh trình bày suy nghĩ (cô nghĩ em trả lời được, bạn cho lớp nghe câu trả lời thú vị, ….) Người dạy hạn chế thái độ bực tức học sinh trả lời sai, léo học sinh khác không hứng thú để tìm câu trả lời mà lại hứng thú với thái độ lúc giáo viên! + Trong học, giáo viên đánh giá thành tích người học, hướng dẫn học sinh phát sửa chữa điểm yếu phát huy mặt mạnh tiết học sau Những lời khen ngợi kịp thời góp phần kích thích tích cực học sinh trình học tập - Vai trò học sinh học tích cực Với cố gắng giáo viên trình giảng dạy, vai trò người học có thay đổi: Trang Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Từ Học sinh người tiếp nhận kiến thức cách thụ động Học sinh vào việc trả lời câu hỏi Học “nhồi nhét” Đến Học sinh người học tích cực tham gia Học sinh đặt câu hỏi Chịu trách nhiệm cho việc học Học – phản ánh Học sinh cạnh tranh với học Học sinh hợp tác với học tập tập Học sinh tự nói lên ý kiến Học sinh lắng nghe ý kiến tích cực người khác Học sinh tiếp thu kiến thức riêng rẽ Học sinh kết nối kiến thức học Học sinh - người học - người tham gia: người tiếp nhận kiến thức phát triển kỹ điều kiện tốt người dạy tài liệu học tập tạo Người học chủ thể họat động mục đích hướng tới việc học tập Như vậy, vận dụng phương pháp dạy học tích cực vào giảng dạy tác phẩm văn chương trường phổ thông có khả khơi dậy phát huy tiềm lực, tiềm tàng ngủ quên học sinh Phương pháp dạy học tích cực gõ mạnh vào trí thông minh, s trường người học để phát huy tính tự giác Phương pháp thể vận động có định hướng cần thiết họat động trí tuệ việc hình thành kiến thức làm thay đổi nhiệm vụ thầy trò theo hướng tích cực Một số phương pháp dạy học tích cực: Trong đề tài này, đề cập đến phương pháp thường xuyên vận dụng tạo hứng thú cho học sinh 2.1 Phương pháp dạy học nêu vấn đề: Là phương pháp dạy học mà giáo viên đưa trước học sinh hệ thống vấn đề học tập chứa đựng mâu thuẫn, đưa học sinh vào tình có vấn đề làm nảy sinh nhu cầu nhận thức, hướng dẫn học sinh đề xuất giả thuyết, lập kế hoạch tự giải vấn đề Trong trình đó, học sinh nắm vững kiến thức mà phát triển khả tư duy, biết cách phát giải vấn đề, hình thành phương pháp tự học, tự nghiên cứu Phương pháp tạo điều kiện cho học sinh tiếp thu kiến thức cách chủ động, tích cực nhất, tạo không khí tự tư tư ng, tinh thần dân chủ học: “không có quyền nắm giữ chân lí mà chân lí thuộc người” - Thực chất việc dạy học nêu vấn đề giáo viên đặt câu hỏi nêu vấn đề, học sinh phải tự lực suy nghĩ, thảo luận, giải đáp định hướng giáo viên Quá trình suy nghĩ, thảo luận, giải đáp điều kiện tốt để kích thích tính động sáng tạo, suy nghĩ độc lập học sinh, hình thành phong cách học tập làm việc tích cực Muốn làm điều này, giáo viên phải Trang Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến biết phát vấn đề Có thể vấn đề điều mà giáo viên biết câu trả lời hư cấu thành chưa biết để lôi học sinh vào giải Cũng vấn đề câu trả lời xác, tùy vào thời điểm, cách thức, kĩ người để giải sống Tình có vấn đề tình chứa đựng nội dung cần xác định, nhiệm vụ cần giải quyết, vướng mắc cần tháo gỡ, câu hỏi cần tìm câu trả lời… Trong trình tạo câu hỏi, tình có vấn đề, giáo viên khơi gợi cho học sinh suy nghĩ, tìm tòi sáng tạo để đưa cách giải mới, ý tư ng Thậm chí, ý tư ng lại có vài vấn đề nảy sinh vấn đề giáo viên chưa nghĩ đến Trong trường hợp này, học sinh khác lớp có hội để thể suy nghĩ Phát huy mạnh mẽ tính độc lập suy nghĩ học sinh, giúp học sinh thực tr thành chủ thể họat động học tập Phương pháp có thề phát triển khả diễn đạt lời học sinh, tăng cường hoạt động, kích thích nỗ lực học sinh việc chiếm lĩnh tác phẩm văn chương - Đặc trưng phương pháp dạy học nêu vấn đề: Đây phương pháp phức hợp có đặc trưng bản: + Phương pháp gồm một vài vấn đề chứa đựng mâu thuẫn có vấn đề (là tình trái khoáy, ngược đời, người đặt bế tắc, bi kịch ) yêu cầu học sinh phải tìm tòi, phát + Chính mâu thuẫn vấn đề đặt cấp thiết mà học sinh phải giải + Trong trình giải vấn đề học sinh phải chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng, thái độ (niềm vui sướng nhận thức sáng tạo) - Các yếu tố tình có vấn đề: + Có mâu thuẫn nhận thức, có điều chưa biết cần tìm Có mâu thuẫn nhận thức biết phải tìm Điều chưa biết mối liên hệ biết phải tìm Điều chưa biết mối liên hệ chưa biết, cách thức hay điều kiện hành động Đó kiến thức khám phá tình có vấn đề + Tạo nhu cầu muốn biết kiến thức Thế tâm lí nhu cầu nhận thức động lực kh i động hoạt động nhận thức học sinh; góp phần làm cho học sinh đầy hưng phấn tìm tòi phát hiện, sáng tạo giải nhiệm vụ nhận thức đặt + Phù hợp với khả học sinh việc phân tích điều kiện nhiệm vụ đặt việc tìm điều chưa biết, nghĩa việc phát kiến thức Tình có vấn đề nên quen thuộc, bình thường, biết (từ vốn kiến thức cũ học sinh, từ tượng thực tế…) mà đến bất thường (kiến thức mới) cách bất ngờ logic 2.2 Phương pháp thuyết trình: Là trình bày lời nói trước nhiều người vấn đề nhằm cung cấp thông tin thuyết phục, gây ảnh hư ng đến người nghe Đây công cụ giao tiếp đóng vai trò to lớn thành công cá nhân Người Trang 10 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Qua phần tóm tắt, giáo viên yêu cầu học sinh tìm bố cục (đây yêu cầu tương đối dễ dàng) 4.2.2 Tìm hiểu tác phẩm: 4.2.2.1 Hai phát nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng: Sau đọc tác phẩm, em đặt tên cho phát thứ nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng gì? Em hiểu cảnh nào? Vì nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng lại gọi “cảnh đắt trời cho”? Tâm trạng nghệ sĩ trước tranh ? Giáo viên tạm gọi vẻ đẹp thiên nhiên, tạo vật Đẹp “một tranh mực tàu danh họa thời cổ Mũi thuyền in nét mơ hồ lòe nhòe vào bầu sương mù trắng sữa có pha chút màu hồng hồng ánh mặt trời chiếu vào Toàn khung cảnh từ đường nét đến ánh sáng hài hòa đẹp, vẻ đẹp thật đơn giản toàn bích” Một cảnh tượng tuyệt đẹp, có, họa diệu kì mà thiên nhiên sống ban tặng Tâm hồn người nghệ sĩ thực rung động, thăng hoa.Trái tim anh dâng trào xúc cảm thẩm mĩ, tâm hồn anh gột rữa, lọc Tương tự trên, giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung hai phát hòan thành sơ đồ tư hai phát Khi tìm hiểu xong hai phát nghệ sĩ phiếp ảnh Phùng, giáo viên sử dụng số câu hỏi gợi nhằm giúp học sinh thể suy nghĩ trước tình gặp sống đồng thời đánh giá kết trình tiếp thu học em Câu hỏi 1: Nếu em nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng, em làm chứng kiến cảnh tượng gia đình hàng chài? Tùy vào câu trả lời học sinh mà giáo viên có cách đánh giá, định hướng đắn, đồng thời giúp học sinh có cách nghĩ hành động tích cực sống Từ câu hỏi, gợi ý giáo viên, học sinh phần chiếm lĩnh nội dung bàn học Trong trình đó, em thể sáng tạo, chủ động để cải biến kiến thức, kĩ thái độ cảm xúc Câu hỏi 2: Thông qua hai phát nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng thông điệp mà nhà văn giửi gắm đến người đọc, em phát biểu cách đánh giá nhìn nhận người lấy ví dụ thực tế? (có thể gọi học sinh khá, giỏi) Học sinh hoàn thành sơ đồ tư hai phát vừa tiếp cận 4.2.2.2 Câu chuyện tòa án huyện: Giáo viên gọi phát thứ ba nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng Khi tìm hiểu phần này, giáo viên gọi học sinh tóm tắt lại (qua sơ đồ tư duy) Đây phần sử dụng kết hợp nhiều phương pháp- hội để học sinh thể rõ suy nghĩ, kĩ Đi tìm hạt ngọc ẩn giấu tâm hồn người cảm hứng quen thuộc Nguyễn Minh Châu tiếp cận tác phẩm thuyền xa ta cảm thấy chạnh lòng, nghẹn ngào khó tả ám ảnh qua hình tượng người đàn bà hàng chài - hạt ngọc lấp láp bùn đất, lam lũ đời thường Trang 16 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Đến tòa án Huyện, người đọc nhìn thấy vẻ mặt lo lắng, bối rối người đàn bà hàng chài Bà không lên án, kể tội chồng lẽ thường người khác làm Hay bà bị đe dọa đó? Được khuyên bỏ chồng, người đàn bà từ chối hành động khó hiểu “con lạy quý tòa” “quý tòa bắt tội được, phạt tù được, đừng bắt bỏ nó…” Chính lúc này, người trực tiếp chứng kiến câu chuyện hay người gián tiếp nghe kể cảm thấy khó hiểu, cảm giác bất ngờ, khó chịu xúc Từ lời kể bà toát lên nỗi đau, cam chịu, hi sinh vô bờ bến Từ việc bị đánh thường xuyên, bà nói đến “nguyện vọng” xin với lão đưa lên bờ mà đánh đến việc gửi thằng Phác lên với ông ngọai “sợ thằng bé làm điều dại dột với bố nó”….Cả Phùng, Đẩu người đọc ngỡ ngàng hiểu chuyện Thì ra, bà không cam chịu cách ngờ nghệch, vô lí Trái lại, bà sâu sắc, thấu hiểu lẽ đời Trước hết, giáo viên đặt số câu hỏi gợi: + Nếu em người đàn bà hàng chài, em hành xử nào? + Em có đồng tình với cách hành xử bà không? Vì sao? (làm việc nhóm) Khi chưa đọc kĩ tác phẩm, học sinh đưa cách li dị chồng, tìm việc khác để mưu sinh… Khi học sinh đọc kĩ hiểu vấn đề, em đồng tình với cách hành xử người đàn bà Học sinh giải thích theo cách mà người đàn bà thuyết phục nghệ sĩ Phùng chánh án Đẩu (kết hợp câu hỏi tái kiến thức, câu hỏi gợi, phương pháp việc nhóm học sinh nắm nội dung học) Trang 17 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Trang 18 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Trang 19 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Trang 20 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Giáo viên đứng cương vị chánh án Đẩu để đặt câu hỏi: Nếu em không chấp nhận li dị chồng cần giữ lại gia đình để nuôi dạy đứa con, tiếp tục bị đánh, để tình trạng bạo lực gia đình tiếp tục hay sao? Đây lúc giáo viên để “khoảng trống” cho học sinh nhập vai Các em suy nghĩ hướng giải quyết, cách thuyết phục người khác nghe đồng tình với Muốn làm điều này, học sinh phải có cách hướng giải tích cực, phải có lập luận, lí lẽ chặt chẽ Một số học sinh dùng cách “nhỏ to tâm sự” Với tính cách chồng, em chờ đợi lúc gia đình hòa thuận vui vẻ để nói chuyện với chồng Chia sẻ nỗi khổ, bế tắc lo lắng nỗi đau chồng Chúng ta thừa hiểu rằng, gia đình đông con, thiếu thốn này; người vợ chịu vất vả, bế tắc mà bị chồng đánh triền miên Người vợ chấp nhận bị đánh để chồng “bớt khổ”, người chồng làm cho vợ? hay làm vợ phải khổ hơn? Giáo viên tiếp tục đặt câu hỏi: Nếu dùng cách “nhỏ to tâm sự” mà người chồng không thay đổi, em có cách khác không? Học sinh tiếp tục suy nghĩ đưa hướng giải tiếp theo.Em nhờ đến đứa Chuyện bạo hành gia đình, thằng Phác có đứa khác biết Những đứa lớn gia đình tìm hội phù hợp để tâm với bố Trong xã hội có người đàn ông gặp phải túng thiếu, bế tắc họ sẵn sàng lìa xa gia đình, từ bỏ vợ để tìm sống Nhưng người đàn ông dù bế tắc ý định từ bỏ vợ chứng tỏ ông có trách nhiệm với gia đình Sau nghe lời giãi bày mình, ông ta thay đổi… Câu hỏi: Nếu em lớn gia đình hàng chài, em khuyên bố nào? Giáo viên dùng phương pháp đóng vai để học sinh trực tiếp đặt câu hỏi gợi cho bạn khác lớp (vai chánh án Đẩu, vai người đàn bà hàng chài, vai đứa con…) Như vậy, giáo viên sử dụng kết hợp nhiều phương pháp tiết học, học sinh tự chiếm lĩnh kiến thức đồng thời em có kĩ định để giải vấn đề sống Từ giáo viên thăm dò suy nghĩ, hướng giải em trước vấn đề khó khăn, thử thách Trong tiết học này, giáo viên cho học sinh trình bày suy nghĩ người đàn ông Trong sống, có lúc em đối mặt với vấn đề khó khăn, có lúc gặp phải bế tắc người đàn ông tác phẩm, em làm gì? Hành động, hướng giải quyết? Học sinh tiếp tục suy nghĩ, tìm câu trả lời thích hợp 4.2.2.3 Tấm ảnh chọn “bộ lịch năm ấy”: Trong phần này, giáo viên dùng số câu hỏi tái hiên kiến thức: Trang 21 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Khi nhìn ảnh chọn, nghệ sĩ Phùng phát điều gì? Những phát có ý nghĩa gì? Giáo viên cho học sinh xem lại sơ đồ hai phát nghệ sĩ Phùng, so sánh với nhìn nhận nghệ sĩ sau hiểu câu chuyện gia đình hàng chài Chiếc thuyền Phát thứ nhất: Chiếc thuyền xa Phát thứ hai: Chiếc thuyền vào gần bờ Đẹp, nên thơ, lãng mạn Xấu xí, tàn nhẫn, độc ác HÌNH THỨC BÊN NGOÀI BẢN CHẤT BÊN TRONG Sau nghệ sĩ Phùng chứng kiến câu chuyện tòa án huyện Màu hồng hồng ánh sương mai Nghệ sĩ Phùng Ảnh đen trắng Biểu tượng nghệ thuật Người đàn bà vùng biển Sự thật đời Tình tr nên "đắt giá" người phóng viên hiểu lí sâu xa khiến cho sống vợ chồng người ngư dân luôn : người đàn bà sống thuyền thiếu chỗ dựa đàn ông, việc người đàn ông lôi vợ vào chỗ vắng người mà đánh chẳng qua để giải tỏa nỗi ức chế cảnh đông bắt đắc dĩ nghèo khổ triền miên đời Tình buộc người phóng viên phải Trang 22 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến thay đổi quan điểm đối tượng nghệ thuật Cái đẹp tâm hồn người đàn bà đẹp đích thực sống, tr thành cứu rỗi, thành chỗ dựa niềm tin vào Thiện định chiến thắng Ác Truyện ngắn học đắn cách nhìn sống người : cách nhìn đa diện, đa chiều để phát chất thật sau vẻ đẹp bên Tác giả nhà văn tiên phong văn học thời kì đổi sâu vào khám phá đời với mối quan hệ phức tạp Ngòi bút lĩnh tài hoa lòng trăn tr nguời Thiết kế giáo án cụ thể: trình bày giáo án điện tử CD Tuần 25 - Tiết 72: CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA Nguyễn Minh Châu I Mức độ cần đạt: - Hiểu quan niệm nhà văn mối quan hệ đời nghệ thuật, cách nhìn đời nhìn người sống - Thấy nét đặc sắc nghệ thuật tác phẩm bước đầu nhận diện số đặc trưng văn xuôi Việt Nam sau 1975 II Trọng tâm kiến thức, kĩ năng: Kiến thức: - Những chiêm nghiệm sâu sắc nhà văn đời nghệ thuật: phải nhìn nhận sống người cách đa diện; nghệ thuật chân gắn với đời, đời - Tình truyện độc đáo, mang ý nghĩa khám phá, phát đời sống Điểm nhìn nghệ thuật đa chiều Lời văn giản dị mà sâu sắc, dư ba Kĩ năng: Đọc – hiểu truyện ngắn đại III Phương pháp: - Định hướng cho học sinh phân tích, đặt câu hỏi nêu vấn đề, thảo luận nhóm… - Phương pháp thuyết trình, vấn đáp… - Phương pháp đóng vai - Luyện tập: yêu cầu học sinh làm tập trắc nghiệm tự luận III Tiến trình lên lớp: - Bài cũ: Em trình bày hai phát nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng ? Qua hai phát đó, nhà văn gửi gắm với người đọc điều gì? - Bài mới: Ngoài hai phát đó, Nguyễn Minh Châu để nghệ sĩ Phùng phát điều qua câu chuyện người đàn bà hàng chài tòa án huyện, từ nhà văn gửi gắm thông điệp gì? Chúng ta khám phá Hoạt động thầy trò Nội dung cần đạt - Gv: Tiết học trước cô yêu cầu em đọc kĩ I Tìm hiểu chung: tóm tắt vào v soạn Bây cô mời em tóm II Đọc – hiểu tác phẩm: tắt lại đoạn tác phẩm (bằng sơ đồ tư duy) A Nội dung: - HS: tóm tắt Hai phát nghệ - GV: nhận xét, hs trả lời thiếu ý gv gọi sĩ nhiếp ảnh Phùng: Trang 23 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến hs khác bổ sung GV: Ở tòa án huyện, Nguyễn Minh Châu kể chuyện gì? Gv yêu cầu học sinh lên bảng trình bày (dựa vào sơ đồ tư chuẩn bị) GV: Ở tiết học trước tìm hiểu : Lai lịch, ngoại hình; số phận người đàn bà Hôm tiếp tục tìm hiểu vẻ đẹp tâm hồn nhân vật GV: Tìm chi tiết giới thiệu cách ứng xử người đàn bà với chồng, con, mình, Đẩu Phùng? HS tìm sgk trang, dòng để trả lời.Gv hỏi thêm: Lí bà bỏ chồng? HS: Vì cần người đàn ông chèo chống phong ba biển để làm ăn nuôi con, hạnh phúc bà nhình thấy ăn no; vả lại, có lúc thuyền gia đình bà vui vẻ hòa thuận… “Các người làm ăn, đàn bà, chưa biết nỗi vất vả người đàn bà thuyền đàn ông” GV: Cách ứng xử thể phẩm chất bà? HS: người mẹ mực thương con, sống cam chịu nhẫn nhục, kín đáo sâu sắc, giàu lòng tự trọng biết chắt chiu hạnh phúc gia đình GV: Chia nhóm HS làm việc nhóm: Em có đồng tình với thái độ sống người đàn bà không? Vì sao? Sau phút, yêu cầu đại diện nhóm lên trình bày? Hs có nhiều cách lí giải khác nhau, đồng tình không Nhưng GV phải hướng hs đến câu trả lời vẻ đẹp tâm hồn để chốt lại vấn đề Tâm hồn đẹp đẽ người đàn bà chất ngọc mà NMC tìm, ánh lên lấm láp, bùn đất đời ( vẻ đẹp khuất lấp) (giáo viên yêu cầu học sinh dùng sơ đồ tư duy) Câu chuyện tòa án huyện: a Nhân vật người đàn bà hàng chài: - Lai lịch, ngoại hình, số phận - Vẻ đẹp tâm hồn: + Tình thương vô bờ bến (bị chồng đành gắn bó với người đàn ông để nuôi con) + Nhẫn nhục, cam chịu + Kín đáo, sâu sắc + Giàu lòng tự trọng + Biết chắt chiu hạnh phúc gia đình … => Bà có tâm hồn đẹp đẽ, thấp thoáng bóng dáng người phụ nữ Việt Nam truyền thống: nhân hậu, bao dung, giàu đức hi sinh GV: Người đàn ông miêu tả trực tiếp hay lòng vị tha gián tiếp? Ông miêu tả nào? b Người đàn ông vũ phu: GV gợi ý: Lúc trẻ, tại… - Lúc trẻ: cục tính hiền lành không GV: Có ý kiến cho rằng: Ông thủ phạm gây đau đánh vợ Trang 24 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến khổ cho người đàn bà nên cần lên án trừng trị - Hiện tại: độc dữ, đích đáng Ý kiến em? vũ phu, khổ Trong sống, có lúc em đối mặt với đánh vợ để giải tỏa vấn đề khó khăn, có lúc gặp phải bế tắc người đàn ông tác phẩm, em làm gì? => Người đàn ông vừa Hành động, hướng giải quyết? nạn nhân hoàn cảnh sống khắc nghiệt, bế tắc; GV: nói rằng: ông vừa nạn nhân vừa thủ vừa thủ phạm gây đau phạm… khổ cho người đàn bà Cần cảm thông, chia GV giảng thêm: Ông người trụ cột gia đình phải lên án tố lo cho gia đình sống ấm no, cáo gánh nặng vai ngày nhiều, công việc làm ăn ngày khó… Nhưng cách giải tỏa ông tiêu cực… GV: Vì thương mẹ, thằng Phác có hành động nông nổi, dù khó chấp nhận hành động người đọc cảm động b i tình thương mẹ dạt GV: Qua nhân vật mà tìm hiểu, nhà văn gửi gắm đến người đọc thông điệp cách nhìn, cách hành xử sống? c Nhân vật nghệ sĩ Phùng GV gợi ý: Phùng Đẩu người nào? chánh án Đẩu: Lúc đầu, nghe người đàn bà từ chối lời đề nghị, - Khuyên bỏ người chồng chánh án: “không thể hiểu nổi” sau vũ phu giải pháp nghe bà kể câu chuyện gia đình, Trong đầu vị Bao đắn không Công có “một vừa vỡ ra”, “lúc trông phù hợp với hoàn cảnh Đẩu nghiêm nghị đầy suy nghĩ” -> vị chánh thực tế bà án hiểu đời người đàn bà không đơn - Cả Phùng Đẩu giản giải pháp bỏ chồng không ổn người tốt đơn - Câu chuyện người đàn bà giúp Đẩu hiểu giản cách suy nghĩ đời sống có nghịch lí buộc người nhìn nhận vấn đề phải chấp nhận Muốn người thoát đói khổ d Ý nghĩa: tăm tối cần có giải pháp thiết thực - Ca ngợi tâm hồn đẹp đẽ, - Qua câu chuyện tòa án huyện nghệ sĩ Phùng phát đáng trân trọng người vẻ đẹp khuất lấp người đàn bà hàng chài đàn bà hàng chài - Từ câu chuyện bà, Phùng Đẩu hiểu ra: Lòng tốt luật pháp cần đôi với thực tế sống Đừng nhìn đời người cách phiến diện, phải đánh giá Trang 25 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến GV: Có thể nói rằng: câu chuyện người đàn bà tòa án huyện phát thứ ba nghệ sĩ Phùng GV: Sau phát điều đó, nhìn lại ảnh chọn, nghệ sĩ Phùng nhìn thấy sau ảnh đó? Ý nghĩa biểu tượng hình ảnh phát biểu tư tư ng nghệ thuật nhà văn? HS: GV: người nghệ sĩ phải trung thực, dũng cảm nhìn thẳng nhìn sâu vào thực Đừng nghệ thuật mà quên đời Trước người nghệ sĩ biết rung động trước đẹp nghệ thuật người biết rung động trước nỗi đau niềm hạnh phúc người, đời Cuộc đời nơi sản sinh đẹp nghệ thuật đời nghệ thật, người ta cần có khoảng cách để chiêm ngưỡng vẻ đẹp nghệ thuật muốn khám phá bí ẩn bên thân phận người đời phải tiếp cận với đời, vào bên đời sống đời Quan niệm nghệ thuật Nguyễn Minh Châu sau 1975 là: Trăn tr , trách nhiệm người nghệ sĩ sống nhân sinh GV: Văn học trước 1975 viết vấn đề gì? vật tượng mối quan hệ đa diện, nhiều chiều Tấm ảnh chọn “bộ lịch năm ấy” - Tấm ảnh treo nhiều nơi, gia đình sành nghệ thuật Đó ảnh đẹp, có giá trị nghệ thuật cao + “cái màu hồng hồng ánh sương mai” chất thơ sống, biểu tượng nghệ thuật + Nếu nhìn lâu hơn, anh thấy “người đàn bà bước khỏi tranh…” thân lam lũ, khốn khó đời thường => Nghệ thuật chân tách rời thoát li sống Nghệ thuật đời đời Các em soạn nhà, ý đến câu hỏi 4,5 phần hướng dẫn học B Nghệ thuật: GV: Có thể nói nghệ sĩ Phùng hết ngạc nhiên - Tình truyện độc đến ngạc nhiên khác Nhờ nét nghệ thuật nào? đáo mang ý nghĩa khám phá phát đời GV: Ai người kể chuyện? sống (được đẩy lên cao trào, ngày xoáy Nhờ người kể chuyện nhân vật tác phẩm nên sâu để phát câu chuyện tr nên gần gũi, khách quan tích cách người Em thấy ngôn ngữ nhân vật nào? thật đời) - Tác giả lựa chọn kể, điểm nhìn thích hợp nên câu chuyện tr nên gần gũi, khách quan, chân Trang 26 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến - Tình ? - Ngôn ngữ? - Hệ thống nhân vật Qua phần tìm hiểu, em rút ý nghĩa văn bản? Thể chiêm nghiệm sâu sắc nhà văn nghệ thuật đời: nghệ thuật chân phải gắn với đời, đời - Người nghệ sĩ cần phải nhìn nhận sống người cách toàn diện - Tác phẩm rung lên hồi chuông báo động tình trạng bạo lực gia đình hậu khôn lường thực, có sức thuyết phục - Ngôn ngữ nhân vật sinh động, phù hợp với tính cách, lời văn giản dị mà sâu sắc, đa nghĩa - Nhan đề mang tính biểu tượng C ngh a văn bản: - Người nghệ sĩ cần phải nhìn nhận sống người cách toàn diện - Tác phẩm rung lên hồi chuông báo động tình trạng bạo lực gia đình hậu khôn lường III Luyện tập, củng cố Câu hỏi trắc nghiệm: Câu 1: Vai trò, vị trí Nguyễn Minh Châu văn học Việt Nam thời kì đổi mới: A Là gạch nối hai thời đại văn học B Là người m đường tinh anh tài C Là người góp nhiều công sức việc đem Tây Nguyên với văn chương đại D Tất sai Câu 2: Qua hai phát nghệ sĩ Phùng, Nguyễn Minh Châu muốn người đọc nhận thức điều cách nhìn nhận, đánh giá người sống: A Nhìn nhận đánh giá qua vẻ đẹp bên B Nhìn nhận đánh giá theo cảm nhận chủ quan C Phải sâu tìm hiểu, khám phá chất bên đối tượng Câu 3: Quan niệm nghệ thuật nhà văn khác với quan niệm Nguyễn Minh Châu tác phẩm Chiếc thuyền xa: A “Nghệ thuật ánh trăng lừa dối, không nên ánh trăng lừa dối, nghệ thuật tiếng đau khổ thoát từ kiếp lầm than” (Nam Cao) B “Các ông muốn tiểu thuyết tiểu thuyết Tôi người chí hướng muốn tiểu thuyết phải thực đời”.(Vũ Trọng Phụng) C “Văn học đời Văn học không không đời mà có Cuộc đời nơi xuất phát, nơi tới văn học” (Tố Hữu) D “Nghệ thuật mô tả thực có thực mà tìm tòi chân lí, lí tư ng” (G.Xăng) Trang 27 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Ngô Thị Xuyến Tự luận : - Nhân vật truyện để lại cho anh/chị ấn tượng sâu sắc ? Vì ? - Trình bày suy nghĩ, hiểu biết anh/chị hình tượng người đàn bà tác phẩm - Em có suy nghĩ tình trạng bạo lực gia đình hậu giai đoạn IV Dặn dò : - Làm tập tự luận - Tìm tư liệu hàm ý, cách tạo hàm ý, tác dụng hàm ý giao tiếp III HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI - Sau áp dụng kết hợp phương pháp, nhận thấy học sinh hứng thú với học Học sinh tự tiếp cận kiến thức cách riêng định hướng giáo viên Trong tiết học, em tích hợp nhiều kĩ : đóng vai, thuyết trình nhằm thuyết phục người khác hướng giải - Người thầy phải tùy ứng biến trước đối tượng học sinh khác Phải linh hoạt sáng tạo, bỏ qua hình thức không cần thiết tạo sức hấp dẫn, lôi dạy Một học lấy học sinh làm trung tâm học sinh có quyền trao đổi, chí có ý kiến phản biện lại điều thầy giáo trình bày (trong mức độ cho phép), thầy trò thảo luận, bàn bạc, tranh luận cách c i m , thẳng thắn tìm chân lý - Ngoài ra, từ ngôn ngữ hình ảnh sơ đồ tư sử dụng giúp học sinh hiểu hơn, nhớ lâu hơn, rèn luyện khả khái quát tổng hợp vấn đề Từ từ khóa đồ, bảng biểu giúp học sinh tự lập cách diễn đạt, từ phát huy lực tiếp thu văn cách chủ động sáng tạo, khách quan - Kết thu cho thấy có chuyển biến rõ áp dụng phương pháp Kết thu kiểm tra mà học, học sinh tích cực phát biểu, hệ thống học sơ đồ tư Năm học 2010-2011 năm học 2011-2012 (Lực học lớp nhau) Lớp 12S1( chưa sử dụng phương pháp) Sĩ số 45 Trang 28 Bài viết số Bài viết số >5 5 [...]... duy Năm học 2010-2011 và năm học 2011-2012 (Lực học của các lớp đều nhau) Lớp 12S1( chưa sử dụng phương pháp) Sĩ số 45 Trang 28 Bài viết số 6 Bài viết số 7 >5 5