Lời mở đầu Vào thập kỷ 80 kinh tế giới lâm vào tình trạng khủng hoảng có tính chu kỳ Nền kinh tế đóng nớc ta với chế quản lý tập trung, quan liêu bao cấp biểu hiên rõ khuyết nhợc điểm Chính điều làm cho nhiều ngời nghi ngờ đờng lên chủ nghĩa xã hội mà Đảng nhà nớc ta lựa chọn Trớc tình hình đó, đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI( tháng 12 năm 1986) Đảng ta đề chủ trơng đổi kinh tế cách toàn diện, chuyển kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa Lý luận kinh tế thời kỳ độ lên chủ nghĩa xã hội lúc có thay đổi Đó thừa nhận tồn khách quan năm thành phần kinh tế xác định rõ vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc cấu kinh tế đa thnàh phần Trong 10 năm đổi mới, nớc ta thu đợc nhiều thành tựu đáng ghi nhận, phát triển kinh tế, chứng tỏ đờng lối Đảng nhà nớc ta đề đắn Việc phát triển kinh tế thị trờng, định hớng xã hội chủ nghĩa cần có điều tiết nhà nớc, để đảm bảo cho kinh tế phát triển hớng Do kỳ đại hội VII, VIII, XI Đảng ta không ngừng khẳng định, bổ sung nâng cao vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc-một công cụ điều tiết vĩ mô đắc lực nhà nớc, để thực đảm nhận vai trò trởng gia đình đông Để sâu tìm hiểu vấn đề này, qua năm học tập nghiên cứu, dới hớng dẫn giảng dạy thầy Mai Hữu Thực em chọn đề tài Kinh tế nhà nớc vai trò chủ đạo kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa Việt Nam ta Do trình độ có hạn, viết nhiều sai sót, em mong thầy giáo giúp đỡ em sửa chữa cho viết hoàn chỉnh Kinh tế nhà nớc vai trò chủ đạo kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa nớc ta I.Tính tất yếu tồn thành phần kinh tế nhà nớc 1.Nền kinh tế thời kỳ độ Thời kỳ độ lên chủ nghĩa xã hội có nhiều đặc điểm, nhng đặc điểm bật cấu kinh tế có kinh tế nhiều thành phần Cơ cấu kinh tế nhiều thành phần tồn ý kiến chủ quan nhà nớc; xuất hiện, tồn phát triển phụ thuộc vào tiền đề kinh tế trị khách quan kinh tế Trong cấu này, thành phần kinh tế có vai trò, vị trí vận động, phát triển theo xu hớng định Xuất phát từ qui luật vốn có kinh tế thị tròng thấy thành phần kinh tế vận động hớng tới mục tiêu lợi ích Sự vận động khác hớng, chí ngợc chiều tuỳ theo mục tiêu gì, chủ thể lợi ích đợc tạo ra, việc phân chia sử dụng lợi ích nh Trong suốt 15 năm qua, từ Đại Hội VI đến nay, sở t ngày rõ thực tiễn đất nớc đờng xây dựng chủ nghĩa xã hội, Đảng ta không ngừng đổi quan điểm, sách chế độ sở hữu thành phần kinh tế Điều đợc thể tóm tắt điểm lớn: Thực phát triển kinh tế nhiều thành phần: thành phần có vị trí quan trọng cấu kinh tế, doanh nghiệp đan xen nhiều hình thức sở hữu, thực bình đẳng cạnh tranh để phát triển Sở hữu nhà nớc tồn nhiều hình thức tổ chức kinh tế, kinh tế nhà nớc có vai trò chủ đạo kinh tế chiếm lĩnh số ngành, lĩnh vực Do làm đòn bẩy thúc đẩy nhanh chóng tăng trởng kinh tế giải vấn đề xã hội, mở đờng hớng dẫn, hỗ trợ thành phần kinh tế khác phát triển, làm chỗ dựa để nhà nớc thực chức điều tiết quản lý vĩ mô, tạo nề tảng cho chế độ kinh tế xã hội Hợp tác tổ chức kinh tế đựơc hình thành sở ngời lao động tự nguyện đóng góp sức, vốn quản lý dân chủ, với qui mô mức độ tập thể hoá t liệu sản xuất khác nhau, phát huy vai trò tự chủ hộ xã viên Kinh tế cá thể có vai trò quan trọng, tham gia nhiều hình thức liên kết, hợp tác khác để tiếp tục lớn Kinh tế t t nhân phận cấu kinh tế quốc dân, có khả góp phần xây dựng đất nớc, đợc phát triển không hạn chế ngành, lĩnh vực mà pháp luật không cấm, đợc khuyến khích đầu t nh thành phần kinh tế khác Thực nhiều hình thức phân phối, lấy phân phối theo kết lao độnh hiệu kinh tế, phân phối dựa mức đóng góp nguồn lực khác vào sản xuất, kinh doanh phân phối thông qua phúc lợi xã hội Việc tồn kinh tế nhiều thành phần tất yếu khách quan, khắc phục đợc yếu nhợc điểm kinh tế kế hoạch hoá tập trung, phù hợp với phát triển xã hội, phù hợp với tính chất trình độ lực lợng sản xuất, thúc đẩy lực lợng sản xuất phát triển, cho phép tận dụng tối đa nguồn lực có đất nớc cách hiệu Nhng để phát triển kinh tế nhiều thành phần nớc ta ngày cách nào, mà Đảng chủ trơng phát triển kinh tế nhiều thành phần phải định hớng xã hội chủ nghĩa Đại Hội VIII Đảng, kinh tế nhà nớc đựơc giao giữ vai trò chủ đạo việc thực trọng trách Tuy nhiên việc xác định rõ vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc không rõ ràng chút nào, nằm tác động qua lại thành phần kinh tế khác Do đòi hỏi cần sâu nghiên cứu tính chủ đạo kinh tế nhà nớc dựa sở thực tiễn đổi t đắn 2.Kinh tế nhà nớc Mọi nhà nớc có chức kinh tế, chức đợc thể với mức độ khác tuỳ theo giai đoạn phát triển nớc dù phát triển, phát triển hay phát triển chức kinh tế nhà nớc gắn liền thể thông qua hoạt động kinh tế nhà nớc sở tiềm lực vật chất nhà nớc Nhà nớc có lực lợng vật chất mạnh tay để chi phối, hớng dẫn, điều tiết phát triển toàn kinh tế Lực lợng vật chất với luật pháp, kế hoạch, sách tạo cho nhà nớc sức mạnh làm cho kinh tế phát triển theo định hớng định nớc ta, sau đất nớc giành đợc độc lập, phiến diện giản đơn trình xây dựng chủ nghĩa xã hội Cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp ngày tỏ không phù hợp, bộc lộ rõ nét nhợc điểm làm thui chột tính động sáng tạo, không phát huy tối đa đợc tiềm lực tồn kinh tế Trớc tình hình Đại Hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Đảng tađã đề chủ trơng kinh tế cách toàn diện, chuyển kinh tế tập trung sang kinh tế thị trờng theo định hớng xã hội chủ nghĩa, thừa nhận tồn khách quan thành phần kinh tế, thành phần kinh tế dựa hình thức sở hữu định Kinh tế nhà nớc thành phần kinh tế dựa sở hữu toàn dân t liệu sản xuất Vệc tổ chức kinh doanh tiến hành theo nguyên tắc hạch toán kinh tế tiến hành phân phối theo lao động Đây thành phần kinh tế đại diện cho quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa nớc ta Kinh tế tập thể thành phần kinh tế dựa sở hữu tập thể Nó bao gồm đơn vị ngời lao động góp vốn, góp sức sản xuất kinh doanh theo nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng, có lợi Nó đợc phát triển dới nhiều hình thức đa dạng từ thấp tới cao, từ tổ nhóm hợp tác đến hợp tác xã Kinh tế t t nhân thành phần kinh tế dựa sở hữu t nhân t chủ nghĩa sử dụng lao động làm thuê, trả lơng nh công ty trách nhiệm hữu hạn, doanh nghiệp t nhân công ty cổ phần vốn nhà nớc Kinh tế thể tiểu chủ thành phần kinh tế dựa sở t hữu nhỏ lao động thân ngời sở hữu Tức hoàn toàn dựa vào vốn lao động thân thành viên gia đình Kinh tế tiểu chủ dựa t hữu nhỏ nhng có sử ụng lao động làm thuê, nhiên thu nhập chủ yếu dựa vào lao động thân thành viên gia đình Kinh tế t nhà nớc thành phần kinh tế dựa sở hữu hỗn hợp nhà nớc t nhân Nó bao gồm hình thức hợp tác kinh doanh t nhà nớc với t t nhân nớc Kinh tế có vốn đầu t nớc ngoài: thành phần kinh tế đợc Đảng nhà nớc ta công nhận Đại Hội IX, phận kinh tế Việt Nam bao gồm vốn ngời Việt Nam nớc nớc đầu t kinh doanh Nhà nớc cần tạo điều kiện để kinh tế có vốn đầu t nớc phát triển thuận lợi hớng vào xuất khẩu, xây dựng kết cấu hạ tầng, gắn với thu hút công nghệ đại Hiện cần tiếp tục cải thiện môi trờng kinh tế, pháp lý để thu hút, tận dụng triệt để nguồn vốn đầu t nớc Sự tồn kinh tế nhà nớc hầu hết nớc giới chứng tỏ cần thiết khách quan khu vực bối cảnh phát triển kinh tế đại, hoạt động vĩ mô đòi hỏi nhà nớc phải đóng vai trò ngày to lớn kinh tế Có thể nói khu vực kinh tế nhầ nớc giữ vai trò nh công cụ kinh tế nhà nớc vừa thực chức kinh tế, vừa làm phần chức xã hội, góp phần thực tăng trởng ổn định kinh tế nớc Trên thực tế, không nớc phát triển kinh tế thị trờng lại không sử dụng xí nghiệp nhà nớc lĩnh vực quan trọng nhằm thực chức kinh tế vĩ mô, đặc biệt lợi ích toàn xã hội nh: Những ngành thuộc sở hạ tầng kinh tế: lợng, giao thông, bu điện, ngân hàng, bảo hiểm nhằm đảm bảo ổn định xã hội tạo trình liên tục tái sản xuất xã hội Những ngành kinh tế chiến lợc bảo đảm đẩy nhanh tiến khoa học kỹ thuật nh: kỹ thuật hàng không vũ trụ, lợng nguyên tử, chế tạo ô tô Những ngành thuộc sản xuất dịch vụ loại hàng hoá công cộng cần thiết cho sinh hoạt xã hội đợc nhà nớc trợ cấp bù lỗ nh: giáo dục, y tế, văn hoá, bảo vệ môi trờng Nh vậy, dù phát triển theo định hớng nớc phải có khu vực kinh tế nhà nớc Sự khác chủ yếu mức độ chiếm giữ sở hữu nhà nớc ngành, lĩnh vực nh mục tiêu cách thức hoạt động doanh nghiệp nhà nớc 3.Các phận cấu thành kinh tế nhà nớc Kinh tế nhà nớc đợc thể dới nhiều hình thức hoạt động khác với tổ chức tơng ứng nh hoạt động lĩnh vực sản xuất, dịch vụ, hoạt động đảm bảo cho trình tái sản xuất xã hội mà nhà nớc đợc biểu nh chủ sở hữu, chủ thể kinh doanh, ngời tham gia Nghĩa kinh tế nhà nớc có nhiều phận hợp thành, phận hợp thành kinh tế nhà nớc có chức nhiệm vụ khác a.Nếu xét theo lĩnh vực hoạt động kinh tế nhà nớc bao gồm hoạt động kinh tế nhà nớc việc: Quản lý, khai thác, bảo tồn phát triển nguồn tài nguyên tự nhiên nhằm mục dích phát triển kinh tế xã hội Đầu t, quản lý khai thác công trình hạ tầng kỹ thuật nh: bến bãi, cảng, đờng xá, khu công nghiệp tập trungnhằm tạo điều kiện chung thuận lợi cho kinh tế phát triển Các hoạt động kinh tế công nghiệp, nông nghiệp, thơng mại, dịch vụ; lĩnh vực tín dụng, tài chính, ngân hàng, dự trữ quốc gia Hoạt động bảo hiểm lĩnh vực hoạt động quan trọng khu vực kinh tế nhà nớc, thực chế độ bảo hiểm nhà nớc quy định kinh tế nhà nớc thành phần kinh tế khác nhằm đảm bảo hoạt động kinh tế xã hội bình th ờng điều kiện bị tổn thất rủi ro khách quan Tất lĩnh vực hoạt động gộp thành hai nhóm lớn: Hoạt động trực tiếp sản xuất, kinh doanh hàng hoá, dịch vụ Hoạt động nhằm đảm bảo cho trình tái sản xuất xã hội b.Xét theo hình thức tổ chức Kinh tế nhà nớc bao gồm nhiều phận hoạt động lĩnh vực then chốt, thiết yếu kinh tế quốc dân Mỗi phận có chức nhiệm vụ khác nhng nhằm thực vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc mức độ định Cụ thể là: Ngân sách nhà nớc: thực chức thu chi ngân sách có nhiệm vụ điều chỉnh, quản lý, kiểm soát hoạt động kinh tế nhà nớc thành phần kinh tế khác theo mục tiêu kinh tế xã hội định Ngân hàng nhà nớc: có tác dụng điều chỉnh, quản lý, kiểm soát hoạt động kinh doanh tiền tệ, đặc biệt xây dựng tổ chức thực sách tiền tệ để phát triển kinh tế xã hội Kho bạc nhà nớc: với chức quản lý quỹ tiền tệ tập trung nhà nớc, đồng thời kiểm soát trình chi tiêu ngân sách cho mục đích khác Các quỹ dự trữ quốc gia: phận khu vực kinh tế nhà nớc, nhân dân bảo đảm cho khu vực hoạt động bình thờng tình huống, lực lợng vật chất để nhà nớc điều tiết, quản lý, bình ổn giá thị trờng, bảo đảm kinh tế xã hội Các tổ chức nghiệp có thu: hoạt động gần giống nh doanh nghiệp nhà nớc cung ứng số dịch vụ công, đặc biệt giáo dục, y tế, dịch vụ hành công Hệ thống doanh nghiệp nhà nớc: theo luật doanh nghiệp nhà nớc Việt Nam năm 1995, doanh nghiệp nhà nớc tổ chức kinh tế nhà nớc đầu t vốn, thành lập tổ chức quản lý, hoạt động kinh doanh công ích, nhằm thực mục tiêu kinh tế xã hội nhà nớc giao cho Doanh nghiệp nhà nớc có t cách pháp nhân, có quyền nghĩa vụ dân Đây phận yếu kinh tế nhà nớc, đóng vai trò then chốt lực lợng vất chất bản, đảm bảo cho viêc thực mặt trân kinh tế xã hội đất nớc c.Xét theo mục tiêu hoạt động Các doanh nghiệp nhà nớc đợc chia làm ba nhóm với tiêu chí tơng ứng để đánh giá kết hoạt động: Nhóm I: Nhóm doanh nghiệp nhà nớc hoạt động công ích Các doanh nghiệp hoạt động theo sách xã hội nhà nớc phục vụ cho lợi ích toàn xã hội hay lợi ích công cộng, chuyên sản xuất hàng quốc phòng, an ninh, y tế, văn hoáMục đích hoạt động nhóm lợi nhuận mục tiêu phát triển ổn định an toàn xã hội gắn với môi trờng kinh tế-xã hội-chính trị Nhóm II: nhóm doanh nghiệp hoạt động bán công ích Về thực chất, hoạt động nhóm bán kinh doanh, loại doanh nghiệp nửa bao cấp nửa kinh doanh Loại doanh nghiệp đợc nhà nớc hỗ trợ phần Nhóm III: nhóm doanh nghiệp tuý kinh tế Mục đích hoạ động nhóm sản xuất kinh doanh mục tiêu lợi nhuận Nếu nh nhóm II chừng mực chịu chi phối quy luật kinh tế thị trờng nhóm hoàn toàn bình đẳng với chủ thể thuộc thành phần kinh tế khác cạnh tranh thị trờng Xuất phát từ yếu tố trên, nhóm hay loại hình doanh nghiệp cần phải xác định chế quản lý mang tính đặc thù riêng 4.Vị trí, vai trò kinh tế nhà nớc thành phần kinh tế khác a.Giai đoạn trớc năm 1986 nớc ta, sau miền Bắc giải phóng (1954) thống đất nớc (1975), trình xây dựng chủ nghĩa xã hội nhận thức giản đơn phiến diện đồng sở hữu nhà nớc với chủ nghĩa xã hội, công hữu ngày hiều chủ nghĩa xã hội nhiều Chúng ta coi kinh tế quốc doanh chủ yếu bó hẹp phạm vi xí nghiệp quốc doanh Các xí nghiệp quốc doanh thời kỳ đợc quản lý theo kiểu kế hoạch hoá tập trung Liên Xô Các xí nghiệp quốc doanh hoạt động dựa sở nguồn lực đợc nhà nớc phân bổ cách trực tiếp, có nhiệm vụ sản xuất kinh doanh theo kế hoạch đợc định trớc, lỗ đợc bù lãi phải nộp ngân sách Cơ chế có tác dụng kích thích huy động cách tích cực nguồn lực đất nớc đáp ứng yêu cầu giải phóng miền Nam bảo vệ miền Bắc giai đoạn 1954-1975 Xong điều kiện đất nớc thống nhất, kinh tế giới phát triển với tốc độ chóng mặt yếu nhợc điểm chế quản lý tập trung, quan liêu bao cấp bộc lộ rõ nét, làm thui chột tính động sáng tạo xí nghiệp sản xuất kinh doanh không tính đến hiệu quả, đặc biệt thiếu vắng môi trờng cạnh tranh Thêm vào số lợng xí nghiệp quốc doanh nhiều, dàn trải chồng chéo, trình độ kỹ thuật công nghệ lạc hậu, hiệu sản xuất kinh doanh thấp đẩy đất nớc lâm vào tình trạng khủng hoảng kinh tế trầm trọng b.Giai đoạn từ 1986 đến Đứng bên bờ vực thẳm chủ nghĩa xã hội tình hình hệ thống nớc xã hội chủ nghĩa theo chiều hớng tan rã, đờng lên chủ nghĩa xã hội nớc ta bị giao động mạnh Trớc tình hình đó, với phơng châm nhìn thẳng vào thật, Đại Hội Đại Biểu toàn quốc lần thứ VI (1986) Đảng ta đề chủ trơng đổi kinh tế cách toàn diện Lý luận kinh tế thời kỳ độ thời kỳ có thay đổi Trớc hết thừa nhận tồn khách quan năm thành phần kinh tế, kinh tế quốc doanh đựơc thừa nhận thành phần kinh tế nhà nớc cấu kinh tế đa thành phần Nền kinh tế nhiều thành phần tồn với t cách chỉnh thể thống nhất, thành phần kinh tế phận tách rời, nằm tổng thể kinh tế quốc dân Các thành phần kinh tế không tồn độc lập mà đan xen nhau, chúng có mối liên hệ chặt chẽ thông qua liên doanh, liên kết tác động qua lại lẫn nhau, vừa thống vừa mâu thuẫn Tính thống thể chỗ thành phần kinh tế nằm cấu thống nhất, biến đổi, phát triển chịu điều tiết vĩ mô nhà nớc Các thành phần kinh tế vừa cạnh tranh, vừa hợp tác để nâng cao hiệu kinh tế nguồn lực, huy động tối đa sức mạnh lợi thành phần vào việc giải nhiệm vụ kinh tế xã hội đất nớc Các thành phần kinh tế dựa hình thức sở hữu đặc thù mục tiêu, lợi ích riêng mà hình thành Do tất yếu tồn mâu thuẫn, điển hình mâu thuẫn lợi ích cá nhân lợi ích xã hội Tuy nhiên chế độ xã hội có phơng thức sản xuất thống trị Đó thật tồn lịch sử Trên sở kinh tế mà dựng lên kiến thức thợng tầng, quan trọng chế độ trị thích ứng với nó, lựa chọn chế độ trị chế độ xã hội chủ nghĩa tất yếu phải có sở kinh tế đảm bảo cho định hớng lựa chọn Chủ nghĩa xã hội vơn tới sở hữu toàn dân t liệu sản xuất, thích ứng với có kinh tế nhà nớc với kinh tế tập thể tạo đợc tảng vững cho sở kinh tế xây dựng lên chủ nghĩa xã hội Nh vậy, phát triển kinh tế nhiều thành phần phát triển theo xu hớng mà phải có định hớng cụ thể phù hợp với mục tiêu trị xã hội mà Đảng nhà nớc ta lựa chọn Xét giác độ kinh tế nhà nớc nói công cụ đắc lực để nhà nớc thông qua hỗ trợ, hớng dẫn định hớng cho thành phần kinh tế khác phát triển theo đờng mà Đảng nhà nớc ta đề Tại đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX (năm 2001) nêu lên sáu thành phần kinh tế: kinh tế nhà nớc, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể tiểu chủ, kinh tế t t nhân, kinh tế t nhà nớc, kinh tế có vốn đầu t nớc Trong kinh tế đó, kinh tế nhà nớc kinh tế tập thể tảng kinh tế quốc dân kinh tế nhà nớc giữ vai trò chủ đạo II Kinh tế nhà nớc vai trò kinh tế quốc dân nớc ta 1.Cơ sở lý luận cho tính chủ đạo kinh tế nhà nớc Tại đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V, VI, VII, VIII, IX Đảng ta xác định: chủ động hội nhập, đổi phát triển nâng cao hiệu kinh tế nhà nớc, kinh tế tập thể Trong kinh tế nhà nớc giữ vai trò chủ đạo, với kinh tế tập thể dần trở thành tảng Tuy nhiên nhiều ý kiến khác nhau, vấn đề đặt kinh tế nớc ta có hay mặt thành phần kinh tế đóng vai trò chủ đạo Nếu có để xác định tính chất chủ đạo thành phần kinh tế, vai trò chủ đạo lại đợc giao cho thành phần kinh tế thành phần kinh tế khác Từ sau đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI đến Việt Nam chủ trơng phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận hành theo chế thị trờng, có quản lý nhà nớc, theo định hớng xã hội chủ nghĩa Nh kinh tế thi trờng Việt Nam đợc xây dựng sở đa dạng hoá sở hữu, đa dạng hoá thành phần kinh tế Trong kinh tế có nhiều thành phần kinh tế tồn Ai biết rằng, gia đình có có trởng, thứ Nhng với gia đình đông phân định trởng thứ tất yếu Trong kinh tế nhiều thành phần vậy, tồn nhiều thành phần kinh tế dựa hình thức sở hữu đặc thù làm cho vai trò vị trí chúng khác tất yếu có phân vai, thành phần kinh tế chủ đạo với thành phần lại Vấn đề nằm chỗ chủ đạo chủ đạo? Căn vào đâu đế xác định tính chất chủ đạo này? Trớc lý giải vai trò chủ đạo thành phần kinh tế đợc thể phạm vi chiếm hữu kinh tế, tính hiệu hơn, u việt hẳn so với thành phần kinh tế khác Nhng qua trình thực tiễn với đổi mói t thành phần kinh tế chủ đạo phải thành phần kinh tế chi phối, làm thay đổi xác định phơng hớng hoạt động thành phần kinh tế khác, hớng tới mục tiêu kinh tế-chính trị-xã hội mà Đảng nhà nớc chọn Vì chất cốt lõi chế độ xã hội định tính chất chủ đạo kinh tế Đối với nớc thời kỳ độ lên chủ nghĩa xã hội nh nớc ta kinh tế nhà nớc cần giữ vai trò chủ đạo lý sau đây: Thứ nhất: kinh tế nhà nớc dựa chế độ công cộng t liệu sản xuất, chế độ sở hữu phù hợp với xu hớng xã hội hoá lực lợng sản xuất Thứ hai: kinh tế nhà nớc đại diện cho phơng thức sản xuất tiên tiến kinh tế, tạo sở kinh tế cho chế độ xã hội mới- xã hội xã hội chủ nghĩa Thứ ba: kinh tế nhà nớc nắm giữ vị trí then chốt, xơng sống kinh tế, có khả năng, có điều kiện chi phối hoạt động thành phần kinh tế khác, đảm bảo cho kinh tế phát triển theo hớng định Thứ t: kinh tế nhà nớc lực lợng bảo đảm cho phát triển ổn định kinh tế, lực lợng có khả can thiệp, điều tiết, hớng dẫn giúp đỡ liên kết, tạo điều kiện cho thành phần kinh tế khác phát triển Thứ năm: kinh tế nhà nớc tác động tới thành phần kinh tế khác không công cụ đòn bẩy kinh tế mà đờng gián tiếp, thông qua thiết chế hoạt động kiến trúc thợng tầng xã hội chủ nghĩa Thứ sáu: kinh tế nhà nớc dẫn đầu việc ứng dụng khoa học công nghệ đại, tiên tiến Do có nhịp độ phát triển nhanh, đóng góp phần lớn cho ngân sách nhà nớc tích tụ để không ngừng tái sản xuất mở rộng Thứ bảy: kinh tế nhà nớc lực lợng nòng cốt hình thành trung tâm kinh tế, đô thị mới, lực lợng có khả đầu t vào lĩnh vực có vị trí quan trọng sống nhng dám đàu t đòi hỏi vốn nhiều mà thời gian thu hồi vốn chậm Trong xã hội t bản, xã hội dựa sở hữu t nhân t liệu sản xuất hoạt động kinh doanh sinh lợi chi phối nhà kinh doanh Do tính chất chủ đạo kinh tế thể hịên hiệu kinh tế, lợi nhuận Nhng đờng mà độ lên xã hội mà chất bình đẳng-xã hội xã hội chủ nghĩa, tính chất chủ đạo phải thể đợc quan hệ sản xuất đặc thù xã hội Đáp ứng với kinh tế nhà nớc với hình thức sở hữu toàn dân giữ vai trò chủ đạo tất yếu kinh tế nhiều thành phần trình độ lên chủ nghĩa xã hội 2.Vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc Cùng với tíên trình lịch sử, xã hội trải qua hình thái kinh tế xã hội khác Nhng đến giới song song tồn hai hệ thống đại diện cho hai hình thái kinh tế xã hội hệ thống t chủ nghĩa xã hội chủ nghĩa Lực lợng sản xuất phát triển không ngừng, với quan hệ sản xuất t chủ nghĩa dựa chế độ t hữu t liệu sản xuất bộc lộ rõ khuyết tật kìm hãm lực lợng sản xuất nh: Về kinh tế: phân hoá giàu nghèo, bóc lột, phân phối không cân bằng, thất nghiệp, tình trạng vô phủ sản xuất, phá hoại môi trờng tự nhiên Về trị: áp bức, bất bình đẳng, không dân chủ, quyền lợi cá nhân không đợc đảm bảo, thiếu tự do, mối đe dạo chiến tranh Về tinh thần: trống rỗng, suy đồi, sa đoạvà suy cho tất bắt nguồn từ chế độ sở hữu t nhân t liệu sản xuất Bởi vậy, để đạt đợc mục tiêu cuối chủ nghĩa xã hội dân chủ, công bằng, xã hội phải xoá bỏ chế độ t hữu, thiết lập chế độ công hữu Chế độ công hữu chế độ t hữu trở thành hai tiêu chí để phân biệt chủ nghĩa xã hội chủ nghĩa t Thiết lập chế độ công hữu trình lâu dài, tiến hành biện pháp chủ quan ý trí nh trớc tiến hành Nớc ta thời kỳ độ tiến lên xã hội chủ nghĩa, kinh tế nớc ta kinh tế nhiều thành phần Định hớng kinh tế đòi hỏi phải có vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc Với tiềm lực vật chất to lớn, gồm nhiều phận hợp thành mà không thành phần kinh tế có đợc tảng sở hữu toàn dân quyền lực trị nhà nớc, kinh tế nhà nớc có đầy đủ tiền đề để thực vai trò chủ đạo Tuy nhiên thực tế, để thực đợc vai trò chủ đạo, thân khu vực kinh tế nhà nớc phải đủ mạnh, có thực lực thật Bởi vì: lực lợng vật chất đánh đổ lực lợng vật chất, vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc phải đợc thông qua lực lợng vật chất để cải tạo thành phần kinh tế khác theo quỹ đạo chung, lấy ý muốn chủ quan hay ý trí trị áp dụng cho ý chí dó phải đợc đảm bảo lực lợng vật chất đủ sức tác động, định hớng, chi phối trực tiếp tới kinh tế Do vậy, vai trò chủ đạo thành phần kinh tế nhà nớc đợc thể nội dung sau: Thứ nhất: kinh tế nhà nớc trở thành lực lợng vật chất công cụ sắc bén để nhà nớc thực chức định hớng, điều tiết quản lý vĩ mô kinh tế Trong kinh tế hàng hoá nhiều thành phần có quản lý nhà nớc theo định hớng xã hội chủ nghĩa, kinh tế nhà nớc với t cách yếu tố, chủ thể đặc biệt kinh tế đất nớc Nó có vai trò vĩ mô điều hành phạm vi toàn kinh tế, làm cho kinh tế đợc hoạt động thông suốt, tạo lập cân đối lớn theo định hớng xã hội chủ nghĩa mà thị trờng không tự điều chỉnh đợc Đây vai trò quan trọng kinh tế nhà nớc Bởi kinh tế thị trờng can thiệp nhà nớc cần thiết đắn nhng lực lợng kinh tế mạnh làm hậu thuẫn nhiều trờng hợp can thiệp bị chế thị trờng vô hiệu hoá Mặt khác, chế thị trờng nhà nớc thờng xuất nh chủ thể kinh tế có lợi ích độc lập với chủ thể kinh tế khác số trờng hợp lợi ích nhà nớc mâu thuẫn với lợi ích cục thành phần kinh tế khác, đặc biệt thành phần kinh tế t t nhân Chính vậy, nhiều trờng hợp điều tiết nhà nớc không thuận chiều với động lợi nhuận lợi ích cá nhân chủ thể kinh tế khác Để đảm bảo hiệu lực điều tiết, nhà nớc cần tiềm lực kinh tế đủ để đền bù xứng đáng cho thua thiệt lợi ích chủ thể kinh tế hớng họ hành động theo mục tiêu nhà nớc định ra, đủ sức cạnh tranh thắng thành phần kinh tế khác Tiềm lực kinh tế khu vực kinh tế nhà nớc cung cấp phần Thứ hai: hoạt động khu vực kinh tế nhà nớc nhằm mở đờng, hớng dẫn, hỗ trợ, thúc đẩy phát triển thành phần kinh tế khác( chức tạo lập môi trờng) Tức phải tạo đợc tiền đề thuận lợi để khai thông tận dụng nguồn lực tất thành phần kinh tế khác tăng trởng chung kinh tế, kinh tế phát triển theo mục tiêu chọn 10 Thứ bảy: nhờ có đầu t, tín dụng nhà nớc nên nhiều vùng núi, vùng xa đồng bào khó khăn nớc ta đợc tạo điều kiện mở mang ngành nghề, tìm kiếm thu nhập, chuyển dịch cấu kinh tế, phân bố lại dân c theo hớng công nghiệp hoá, đại hoá thúc đẩy kinh tế hàng hoá phát triển, hình thành trung tâm văn hoá Nhiều doanh nghiệp nhà nớc làm ăn phát đạt, lợi nhuận cao, đợc phong tặng đơn vị anh hùng gơng cho thành phần kinh tế khác Thứ tám: kinh tế nhà nớc có đổi tích cực trình đổi phơng thức quản lý doanh nghiệp nhà nớc theo hớng cổ phần hoá Tính đến tháng 11-2001 nớc cổ phần hoá đợc 700 doanh nghiệp phận doanh nghiệp, khoảng 13% tổng số doanh nghiệp có Theo báo cáo doanh nghiệp cổ phần hoá có thời gian hoạt động năm, đại đa số sản xuất phát triển Tính chung doanh thu tăng 1,4 lần, lợi nhuân tăng lần, nộp ngân sách tăng 1,2 lần, thu nhập ngời lao động tăng 22%, số lợng công nhân viên tăng 5,1% Nh vậy, nhìn chung kinh tế nhà nớc đợc đánh giá cao giác độ làm tảng cho công chuyển đổi thành công Việt Nam Vậy nguyên nhân dẫn tới thành tựu trên? Tại nghị trung ơng ba Ban chấp hành trung ơng khoá IX khẳng định: Đạt đợc kết nhờ có đờng lối đổi đắn Đảng nhà nớc; đạo thực kiên trì phủ cấp, ngành; cố gắng phấn đấu vợt qua khó khăn, thử thách để vơn lên doanh nghiệp nhà nớc, đội ngũ cán quản lý ngời lao động chế 3.Những mặt yếu hạn chế Bên cạnh mặt tích cực đạt đợc, so với nhiệm vụ mà kinh tế nhà nớc phải gánh vác khu vực nhiều yếu kém: Thứ nhất: lực cạnh tranh, hiệu chung cua kinh tếnhà nớc cha cao gần có xu hớng giảm mạnh Quy mô doanh nghiệp nhà nớc nhỏ, tình trạng không hiệu số lớn doanh nghiệp nhà nớc làm thất thoát vốn nhà nớc, mặt khác tạo ấn tợng không tốt khu vực Đến nớc có 5.655 doanh nghiệp nhà nớc với tổng số vốn 126.000 tỷ đồng, số doanh nghiệp có tổng vốn dới tỷ chiếm 59,8% (trong dới tỷ chiếm 18,2%), số doanh nghiệp có vốn từ tỷ đến 10 tỷ chiếm 15,2%, số doanh ngiệp có vốn 10 tỷ chiếm 25% Năm 1998, phân loại hiệu doanh nghiệp, có 40% doanh nghiệp làm ăn hiệu quả, 40% doanh nghiệp lỗ lãi, 20% lỗ liên tục hiệu Năm 2000,số doanh nghiệp làm ăn có hiệu 40%, số doanh nghiệp lỗ lãi 31%, số doanh nghiệp lỗ liên tục chiếm 29% Sức cạnh tranh hàng hoá yếu, có mặt hàng nh phân bón, xi măng, sắt thép, kính xây dựnggiá sản xuất cao giá nhập 18 từ 10-20%, cá biệt có mặt hàng giá sản xuất cao giá nhập 40%, đờng thô giá sản xuất cao giá nhập tới 70% Thứ hai: cấu kinh tế nhà nớc nhiều bất hợp lý, cha thể rõ hạt nhân trình công nghiệp hoá, đại hoá Mặc dù khu vực kinh tế nhà nớc hệ thống doanh nghiệp nhà nớc đợc giao đảm đơng vai trò vô quan trọng kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa chúng ta, nhng thực tế, cấu kinh tế nhà nớc, chế vận hành kinh tế, vấn đề thể chế hoá sở hữu nhà nớc nh để đam lại hiệu hẳn thành phần kinh tế khác nhiều vấn đề cha rõ, phạm vi hoạt động kinh tế nhà nớc gây tranh luận, việc xác định vai trò vĩ mô kinh tế nhà nớc cha đủ thuyết phục, có đồng kinh tế nhà nớc doanh nghiệp nhà nớc Chính điều làm cho doanh nghiệp nhà nớc lúng túng, chậm chạp cha phát huy đầy đủ vai trò với t cách công cụ quản lý kinh tế vĩ mô Do cha xác định đợc cụ thể ngành, lĩnh vực mũi nhọn mà doanh nghiệp nhà nớc cần nắm giữ lĩnh vực doanh nghiệp nhà nớc cần phải trớc, thực trớc việc xã hội cần để sau chuyển giao cho khu vực t nhân nên doanh nghiệp nhà nớc phân bố dàn trải, không ngành công ích mà số lĩnh vực kinh doanh khác Công nghệ khu vực kinh tế nhà nớc đa phần lạc hậu, tốc độ đổi chậm, tình trạng thiếu vốn, trình độ tổ chức quản lý yếu kém, cha quen với hoạt dộng kinh tế theo kiểu phổ biến doanh nghiệp nhà nớc Theo thông báo khoa học công nghệ môi trờng, qua khảo sát thiết bị dây truyền sản xuất doanh nghiệp nhà nớc đa kết luận: công nghệ lạc hậu so với nớc từ 10 đến 20 năm, mà congnghệ yếu tố định nâng cao lực cạnh tranh Cần lu ý thêm yêu cầu phẩm chất cán quản lý khu vực kinh tế nhà nớc Một mặt đòi hỏi cán phải ngời trung thành với lợi ích nhà nớc, phải có chế đào tạo, bổ nhiệm thích hợp Mặt khác, cán lại ngời có quyền lực, tiêu điểm công lực kinh tế không lành mạnh Do trang bị tinh thần, đạo đức, ý chí cần chế độ chu cấp xứng đáng để họ toàn tâm toàn ý lo cho nghiệp chung Thứ t: tình trạng biệt lập khu vực kinh tế nhà nớc khu vực kinh tế dân doanh Đến chủ yếu tôn vinh, u cho khu vực kinh tế nhà nớc nói chung doanh nghiệp nhà nớc nói riêng Hơn tình trạng độc quyền đặc quyền số doanh nghiệp nhà nớc Ngay tín dụng đầu t không cân xứng kinh tế nhà nớc kinh tế dân doanh Đây nguyên nhân làm yếu sức mạnh vai trò sở hữu nhà nớc kinh tế quốc dân, ngăn cản trình bình đẳng kinh tế nhiều thành phần đóng góp thành phần kinh tế vào phát triển chung đất nớc.Việc bảo hộ doanh nghiệp nhà nớc, doanh nghiệp hiệu dẫn đến phân 19 bổ nguồn lực sai lãng phí Chính sách bảo hộ không tác động tiêu cực đến hiệu kinh tế sản xuất nớc mà đa tín hiệu sai lệch nhà đầu t nớc Các nhà đầu t nớc đổ xô tìm kiếm siêu lợi nhuận ngành đợc bảo hộ cao này, góp phần vào tình trạng d cung, ứ đọng sản phẩm, thiểu phát Mặt khác, điều kiện nguồn lực Việt Nam có hạn, việc bảo hộ ngành sản xuất công nghiệp hiệu tác động xấu, trớc hết sản xuất nông nghiệp đời sống ngời dân Thứ năm: quản lý khu vực kinh tế nhà nớc, trở lại chế cũ ngày rõ Nhà nớc cha thúc đẩy phát triển đồng loại thị trờng, cha điều tiết thị trờng hớng dẫn doanh nghiệp với công cụ kinh tế Những năm gần đây, với tập trung nguồn tài tay nhà nớc khôi phục chế xin-cho với vốn ngân sách tín dụng Từ kéo theo bất công phân phối nạn tham nhũng lộng hành Cung với chế xin-cho tài chính, chế xử lý tổ chức nhân sự, tiền l ơng hầu nh chế cũ: tổ chức cán kinh doanh đặt, đánh giá, xét xử Chính điều làm cho tợng kết nối bè phái máy hành gia tăng, doanh nghiệp nhà nớc phải lo quan hệ tốt với cấp nạn chạy vạy lo lót quan viên chức cấp trên, trớc hết cấp chủ quản thành việc làm bình thờng mà hầu nh chủ doanh nghiệp phải làm Mặt khác, cấp cấp vốn nhng quy định rõ ràng buộc trách nhiệm cho đồng vốn chảy vào mục tiêu, hội kiếm lời tham số cá nhân tiếp nhận đồng vốn để thực mục tiêu, góp phân fkhông nhỏ vào tình trạng gây thất thoát nguồn vốn, làm cho đồng vốn hiệu mặt kinh tế-chính trị-xã hội Thứ sáu: hệ thống ngân hàng tài lĩnh vực quan trọng kinh tế nhà nớc lạc hậu so với yêu cầu đổi nh so với nớc khu vực tiềm ẩn nhiều thách thức Hệ thống ngân hàng tài Việt Nam có đổi nhanh hình thức theo hớng thị trờng, nhng thành tích chống lạm phát tổng thể đổi đem lại che giấu yếu Cùng với tình hình đó, máy quản lý nhà nớc kinh tế cha có đổi mới, cải cách đáng kể, phơng pháp quản lý quan quản lý kinh tế thiên kiểm soát chi phối chặt nuôi dỡng tạo điều kiện cho doanh nghiệp, chí cha tìm cách khởi động cải cách hành Các sách nhiều không quán, đặc biệt thiếu sách tài dài hạn Khi hệ thống tài ngân hàng nắm quyền định đoạt đánh giá tài sản công, quyền thu hồi cấp vốn; máy quản lý nhà nớc kinh tế nắm nhiều quyền cho phép, xét duyệt, thu phát, xétthì doanh nghiệp nhà nớc tự chủ, tự chịu trách nhiệm đơng nhiên doanh nghiệp hoạt động vòng tay tài chính, ngân hàng máy nhà nớc Điều tốt, xấu họ liên minh bớt xén công Chính thực tế cản trở trình đổi kinh tế nhà nớc Việt Nam Bên cạnh đó, gặp kho khăn lớn, phát triển hệ thống an ninh xã hội, phát triển từ chế, sách Hệ nguồn lực bên bị kìm hãm 20 lãng phí, doanh nghiệp yếu tham những, hối lộ, móc nối với quan chức nhà nớc ngân hàng nhà nớc Nh vậy, xoá bỏ chế cũ quản lý nhà nớc doanh nghiệp, đổi hệ thông kế hoạch hoá, tài nhà nớc ngân hàng nhà nớc quan trọng Tóm lại, khu vực kinh tế nhà nớc với máy quản ký nhà nớc kinh tế nơi khu trú lại chế cũ Trong điều kiện thị trờng sơ khai, tồn chế cũ nh làm tăng tham nhũng tới mức độ nguy hiểm Thị trờng, cha đợc tạo lập đủ để làm chức đánh giá, định giá, kích thích, huy động, cân đối, điều tiết nh vốn có Tính hiệu làm cho khu vực kinh tế nhà nớc cha thực đóng vai trò chủ đạo, cha đủ sức dẫn dắt thành phần kinh tế khác phát triển theo mục tiêu Đảng Nhà nớc Đổi phát triển có hiệu kinh tế nhà nớc khâu khó khăn, phức tạp nghiệp đổi kinh tế, thử thách lớn Hiện nhiệm vụ thúc đẩy đổi trở nên xúc nh thách thức với nhà nớc: sớm tạo đợc quán sách chế theo quan điểm mới, thúc đẩy đổi mở đờng tạo lập hệ thống thị trờng với đội quân loại hình doanh nghiệp hoạt động ngày lành mạnh, đồng hành với nhà nớc ngày vững mạnh Ngợc lại, tiếp tục giành quyền đặc lợi cho khu vực kinh tế nhà nớc, tiếp tục sa lầy vào chế tạp trung, quan liêu, tham nhũng, kìm hãm nguồn lực nhà nớc, tạo thị trờng tự phát, ngầm rối loạn Tất nguy nằm khu vực nhà nớc, chìa khoá mở lối nằm tay nhà nớc, quán sách phù hợp với thực tiễn tạo khả làm mạnh khu vực kinh tế nhà nớc hệ thống lãnh đạo quản lý kinh tế nớc ta Nh vậy, không giải thoả đáng vấn đề nêu khu vực kinh tế nhà nớc đảm đơng đợc vai trò chủ đạo kinh tế định hớng xã hội chủ nghĩa mà trở ngại lớn việc thúc đẩy tăng trởng kinh tế, thực công nghiệp hoá-hiện đại hoá đất nớc, chủ dộng nhội nhập quốc tế khu vực Tại hội nghị lần thứ t Ban chấp hành trung ơng khoá IX rõ mặt hạn chế, yếu kinh tế nhà nớc, có nguyên nhân khách quan có nguyên nhân chủ quan: Một cha có thống cao nhận thức vai trò, vị trí kinh tế nhà nớc doanh nghiệp nhà nớc,về yêu cầu giải pháp xếp, đổi mới, phát triển nâng cao hiệu doanh nghiệp nhà nớc có nhiều vấn đề cha rõ ràng, nhiều ý kiến khác nhau, cha đợc tổng kết thực tiễn để kết luận Hai quản lý nhà nớc doanh nghiệp nhà nớc nhiều yếu kém, vớng mắc, cải cách hành chậm, cha phân định rõ ràng quyền cho doanh nghiệp Ba chế sách nhiều bất cập, cha đồng bộ, nhiều điểm cha phù hợp với kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa, cha 21 tạo đợc động lực mạnh mẽ thúc đẩy cán ngời lao động doanh nghiệp nâng cao suất lao động hiệu kinh doanh Bốn lãnh đạo Đảng đạo phủ việc sửa đổi nâng cao hiệu doanh nghiệp nhà nớc cha tơng xứng với nhiệm vụ quan trọng phức tạp Năm tổ chức phơng thức hoạt động Đảng doanh nghiệp nhà nớc chậm đợc đổi IV.Quan điểm đạo, mục tiêu, nhiệm vụ 1.Quan điểm đạo: Kinh tế nhà nớc có vai trò định tronh việc giữ vững định hớng xã hội chủ nghĩa, ổn định phát triển kinh tế, trị, xã hội đất nớc Doanh nghiệp nhà nớc phải không ngừng đợc đổi mới, phát triển nâng cao hiệu quả, giữ vị trí then chốt kinh tế, làm công cụ vật chất quan trọng để nhà nớc định hớng điều tiết vĩ mô, làm lực lợng nòng cốt, góp phần chủ yếu để kinh tế nhà nớc thực vai trò chủ đạo kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa, chủ lực hội nhập kinh tế quốc tế Việc xem xét, đánh giá hiệu doanh nghiệp nhà nớc phải có quan điểm toàn diện kinh tế, trị, xã hội Để kinh tế nhà nớc giữ đợc vai trò chủ đạo kinh tế, đòi hỏi cấp quản lý cần phải đánh giá cách toàn diện sở thực tiễn, cần phải thấy đợc mặt tích cực mặt yếu kém, để từ tiếp thu, bổ sung, sửa đổi, đổi mặt yếu kém, phát huy mặt đạt đợc Kiên điều chỉnh lại cấu kinh tế nhà nớc cho hợp lý, tập trung vào ngành, lĩnh vực then chốt địa bàn quan trọng, chiếm thị phần đủ lớn sản phẩm dịch vụ chủ yếu, không thiết phải giữ tỷ trọng tất ngành, lĩnh vực, sản phẩm kinh tế Đại phận doanh nghiệp nhà nớc phải có qui mô lớn, công nghệ tiên tiến, phận cần thiết có qui mô nhỏ để kinh doanh sản phẩm, dịch vụ thiết yếu, vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa Chuyển doanh nghiệp nhà nớc sang hoạt động theo chế độ công ty, đẩy mạnh cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nớc Nền kinh tế nớc ta kinh tế thị trờng có nhiều thành phần kinh tế Do đa mộ định, sách cần phải xem xét mối tác động qua lại lẫn thành phần kinh tế Không nên coi trọng khu vực kinh tế nhà nớc mà buông lỏng khu vực kinh tế dân doanh Nhng không đợc xem nhẹ vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc, mục tiêu định hớng xã hội chủ nghĩa Việc tiếp tục xếp, đổi mới, phát triển nâng cao hiệu doanh nghiệp nhà nớc nhiệm vụ cấp bách nhiệm vụ chiến lợc, lâu dài với nhiều khó khăn, phức tạp, mẻ Cần phải có chế quản lý phù hợp để doanh nghiệp nhà nớc kinh doanh tự chủ, tự chịu trách nhiệm, hợp tác cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác theo pháp luật Tuỳ theo ngành,từng lĩnh vực mà có sách bảo hộ, độc quyền nhà nớc, xoá bao cấpcho phù hợp 22 Tăng cờng lãnh đạo Đảng tất cấp, ngành việc xếp, đổi mới, phát triển nâng cao hiệu doanh nghiệp nhà nớc Đổi phơng thức lãnh đạo tổ chức sở Đảng, phát huy quyền làm chủ ngời lao động vai trò đoàn thể quần chúng doanh nghiệp Một đòi hỏi với cấp lãnh đạo việc thực sách phải đợc nhìn nhận thông qua thực tiễn, phù hợp với tình hình đất nớc, không đợc có thái độ chủ quan ý chí, dập khuôn máy mócĐối với vấn đề rõ, có nghị phải khẩn trơng, kiên triển khai thực hiện, vấn đề cha đủ rõ phải tổ chức thí điểm, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, kịp thời uốn nắn sai sót, lệch lạc để có bớc thích hợp, tích cực vững 2.Mục tiêu 10 năm 2001 2010 Sắp xếp, đổi mới, phát triển, nâng cao hiệu sức cạnh tranh doanh nghiệp nhà nớc để doanh nghiệp nhà nớc góp phần quan trọng bảo đảm sản phẩm, dịch vụ công ích thiết yếu xã hội nhu cầu cần thiết quốc phòngan ninh, lực lợng nòng cốt đẩy nhanh tăng trởng kinh tế tạo tảng cho nghiệp công nghiệp hoá, đại hoá đất nớc theo định hớng xã hội chủ nghĩa Kinh tế nhà nớc kinh tế tập thể làm tảng cho kinh tế quốc dân kinh tế nhà nớc thực thể đợc vai trò chủ đạo mình, dẫn dắt, hớng dẫn, gơng mẫu cho thành phần kinh tế khác nhìn vào định hớng chúng theo mục tiêu Đảng nhà nớc chiến lợc lâu dài Thiết lập hệ thống ngân hàng, tài cách gọn nhẹ, chặt chẽ, tạo điều kiện tối đa cho huy động nguồn lực phục vụ sản xuất kinh doanh kinh tế Mặt khác, góp phần ổn định thị trờng tiền tệ, ổn định tỷ giá hối đoái, kiềm chế lạm phát cách hiệu quả, tạo bớc vững cho kinh tế phát triển 3.Nhiêm vụ năm 2001 2005 Hoàn thành việc xếp, điều chỉnh cấu doanh nghiệp nhà nớc có, cổ phần hoá doanh nghiệp mà nhà nớc không cần giữ 10% vốn, sáp nhập, giải thể, phá sản doanh nghiệp hoạt động hiệu quả, giao bán, khoán kinh doanh, cho thuê doanh nghiệp vừa nhỏ không cổ phần hoá đợc nhà nớc không cần nắm giữ Thực chế độ công ty trách nhiệm hữu hạn doanh nghiệp nhà nớc giữ 100% vốn Sửa đổi, bổ xung chế, sách, hình thành khung pháp lý đồng bảo đảm quyền tự chủ tự chịu trách nhiệm sản xuất kinh doanh doanh nghiệp nhà nớc Đổi lành mạnh hoá tài doanh nghiệp, giải nợ khả toán, lao động dôi d có giải pháp ngăn chặn tình trạng tái phát Đổi nâng cao hiệu tổng công ty nhà nớc, xây dựng số tập đoàn kinh tế mạnh Đầu t phát triển thành lập doanh nghiệp nhà nớc cần thiết có đủ điều kiện ngành, lĩnh vực then chốt, địa bàn quan trọng 23 Đổi đại hóa bớc quan trọng công nghệ quản lý đại phận doanh nghiệp nhà nớc Cải tổ lại máy hành chính, tạo lập đồng quan quản lý nhà nớc kinh tế, lĩnh vực ngân hàng , tài giúp cho trình tái sản xuất xã hội đợc thông suốt, góp phần ổn định kinh tế-chính trị xã hội V.Phơng hớng giải pháp điều chỉnh, tăng c ờng vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc 1.Phơng hớng chung Vị trí , vai trò, tác động qua lại, vận động thành phần kinh tế nh để đảm bảo định hớng xã hội chủ nghĩa phát triển kinh tế thị trờng nớc ta vấn đề xúc thực tiễn trăn trở lý luận Kinh tế nhà nớc giữ vai trò chủ đạo kinh tế quốc dân, quan niệm quán Đảng Nếu nh cơng lĩnh 1991 hoạch định kinh tế nhà nớc kinh tế tập thể ngày trở thành tảng, Đại hội VIII nhận thức kinh tế nhà nớc kinh tế tập thể trở thành tảng, Đại hội IX có bớc phát triển : kinh tế nhà nớc kinh tế tập thể ngày trở thành tảng vững kinh tế quốc dân Nói nh vâỵ, mặt khẳng định từ kinh tế nhà nớc với kinh tế tập thể phải giữ vai trò tảng để đảm bảo định hớng xã hội chủ nghĩa, mặt khác phản ánh tình trạng bất cập kinh tế nhà nớc kinh tế tập thể, động thời đòi hỏi phấn đấu củng cố vững tảng Với tảng ngày vững nh thế, quan niệm đặc biệt quan trọng Đại hội IX đợc lòng dân, tất thành phần kinh tế phận cấu thành kinh tế quốc dân định hớng xã hội chủ nghĩa Hiện giới, xu hớng toàn cầu hoá, mở cửa kinh tế ngày diễn nhanh chóng Một mặt tạo điều kiện cho tất quốc gia (trong có Việt Nam) hội nhập vào kinh tế giới Nhng đa số quốc gia theo CNTB, nớc ta theo CNXH, vấn đề bất cập, đòi hỏi Đảng nhà nớc ta cần phải xác định rõ vấn đề hội nhập không hoà tan Điều đặt cho kinh tế nhà nớc gánh nặng tiềm ẩn nhiều thách thức Mặt khác với trình hội nhập, mở cửa vấn đề xã hội theo mà nảy sinh, làm lệch hớng đờng lên chủ nghĩa xã hội mà Đảng nhà nớc ta chọn Để điều chỉnh, giải tốt vấn đề kinh tế nhà nớc công cụ sắc bén để nhà nớc thể chế sách thông qua mà định hớng cho chủ thể thuộc thành phần kinh tế khác phải vào mục tiêu phát triển đất nớc Nh vậy, xét tính chiến lợc, cần phải đa giải pháp nhằm tăng cờng vai trò chủ đạo kinh tế nhà nứơc để thực trở thành lực lợng vật chất mạnh để nhà nớc thực mục tiêu đáp ứng yêu cầu phát triển, hội nhập kinh tế giới nớc ta Đặc biệt phải định hớng lên xã hội chủ nghiã, xã hội mà đại đa số nhân dân lao động giới mong đợi 2.Một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng c ờng vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc 24 Trên sở lý luận kinh tế nhà nớc vai trò nay, để vừa xác lập nâng cao tính chủ đạo, vừa thúc đẩy đợc tất thành phần kinh tế khác phát triển theo đờng lối Đảng nhà nớc, cần thực khẩn trơng đồng giải pháp sau đây: Thứ nhất: phải nhận thức đắn kinh tế nhà nớc định hớng xã hội chủ nghĩa Đối với nớc ta nhiều chục năm cần đồng thời khuyến khích phát triển bốn khu vực kinh tế dựa hình thức sở hữu bản: kinh tế nhà nớc, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể tiểu chủ, kinh tế t nhân, kinh tế t bản, kinh tế có vốn đầu nớc Các hình thành phần kinh tế đợc xác định hình thức sở hữu đặc thù Các hình thức sở hữu đan xen hỗn hợp nhiều hình thức tổ chức sản xuất, kinh doanh đa dạng thúc đẩy phát triển suốt trình xây dựng chủ nghĩa xã hội Mọi hoạt động kinh tế nhà nớc nhân dân đầu t, kinh doanh theo pháp luật đợc xem phận cấu thành quan trọng kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa, phải đợc coi trọng Thực đại đoàn kết dân tộc, phát huy tiềm đất nớc, không phân chia máy móc thành khu vực hay thành phần kinh tế xã hội chủ nghĩa phi xã hội chủ nghĩa, không định kiến quy phận kinh doanh nhân dân kinh tế t chủ nghĩa Kinh tế nhà nớc đóng vai trò chủ đạo với kinh tế tập thể trở thành tảng kinh tế quốc dân, nhng việc thực phải xuất phát từ yêu cầu thực tế sản xuất đời sống Khuyến khích đầu t, chuyển giao công nghệ tiên tiến tạo điều kiện kinh tế thuộc sở hữu nớc Cần có phân định khái niệm chế độ sở hữu hình thức thực chế độ sở hữu Mỗi hình thức sở hữu đợc thực dới nhiều hình thức sở hữu khác thờng đan xen, hỗn hợp với Cần tìm tòi hình thức để thực hiệu hình thức sở hữu: _Sở hữu nhà nớc tồn dới hình thức doanh nghiệp 100% vốn nhà nớc, doanh nghiệp nhà nớc có cổ phần chi phối cổ phần không chi phối _Sở hữu t nhân tồn dới hình thức 100% vốn t nhân, công ty cổ phần công ty hợp doanh t nhân công ty có vốn nhà nớc tham gia _Sở hữu tập thể tồn chủ yếu hợp tác xã, bao gồm vốn góp cổ phần xã viên, quỹ tích luỹ hợp tác xã sở hữu t liệu sản xuất hộ xã viên _Trong đơn vị kinh tế có t cách pháp nhân có nhiều loại hình sở hữu: công ty hỗn hợp sở hữu nhà nớc, sở hữu cá nhân ngời lao động, sở hữu t nhân nớc Tìm tòi hình thức thực chế độ sở hữuđể thu hút, tập hợp sử dụng có hiệu nguồn vốn xã hội, tạo động lực cho phát triển Đối với sở hữu, hình thức thực đa dạng phù hợp để phát huy đợc vai trò chủ đạo,theo nghĩa chi phối, dẫn dắt kinh tế nhà nớc Chế độ sở hữu gắn với định hớng xã hội chủ nghĩa, chủ trơng kinh tế nhà nớc chủ đạo,kinh tế nhà nớc tập thể dần trở thành tảng kinh 25 tế quốc dân Mức độ chủ đạo, định hớng kinh tế nhà nớc đa kinh tế đạt đợc tiêu chí : dân giàu, nớc mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh Về lực lợng sản xuất là: khai thác tối đa nguồn lực, nội lực định, thu hút sử dụng có hiệu nớc ngoài, phát triển bền vững bảo vệ môi trờng Về quan hệ sản xuất : phù hợp với tính chất trình độ lực lợng sản xuất Về tiến công xã hội : đời sống vật chất tinh thần ngày đợc nâng cao, khuyến khích làm giàu đôi với xoá đói giảm nghèo, phát huy tơng thân tong xã hội Thứ hai : đẩy mạnh phát triển kinh tế thị trờng Tạo môi trờng kinh tế vĩ mô thông thoáng, thuận lợi để khu vực quốc doanh có điều kiện phát triển nhằm xây dựng kinh tế đa thành phần, mang tính cạnh tranh, bình đẳng khu vực quốc doanh khu vực dân doanh Kinh tế nhà nớc công cụ sắc bén để nhà nớc định hớng thành phần kinh tế khác phát triển theo mục tiêu mà đất nớc chọn Thứ ba : cải cách hệ thống ngân hàng, tài Từng bớc hình thành thị trờng tài với thể chế, chế tài hợp lý, nhằm đạt môi trờng kinh doanh loại hình doanh nghiệp dới điều tiết kiểm soát có hiệu lực nhà nớc mặt tài Nhanh chóng cải cách hệ thống ngân hàng, việc phân biệt ngân hàng thơng mại nhà nớc với ngân hàng nhà nớc, sớm tạo hệ thống ngân hàng thơng mại cạnh tranh từ tạo lãi xuất thị trờng mà nhà nớc điều tiết không làm thay Về tài chính,phải sớm cải cách hệ thống thuế đối doanh nghiệp, cải cách chế độ kiểm toán, kế toán tạo khả cho Nhà nớc xã hội kiểm soát đợc tài tất loại doanh nghiệp Thứ t : xếp đổi tổ chức quản lý doanh nghiệp nhà nớc Trong việc xếp loài này, điều quan trọng phải xác định rõ nhiệm vụ, lĩnh vực, qui mô địa bàn hoạt động doanh nghiệp nhà nớc, qua thực phân công lĩnh vực hoạt động doanh nghiệp nhà nớc doanh nghiệp quốc doanh Quá trình xếp lại doanh nghiệp nhà nớc phải góp phần thúc đẩy tăng trởng kinh tế đất nớc theo yêu cầu công nghiệp , đại hoá đất nớc Cụ thể là, việc xếp lại doanh nghiệp phải góp phần nâng cao hiệu sử dụng nguồn lực khan kinh tế quốc dân, thúc đẩy lực lợng sản xuất phát triển nhằm thực mục tiêu dân giàu, nớc mạnh Từ đó, doanh nghiệp nhà nớc với doanh nghiệp thuộc tất thành phần kinh tế khác tạo tiềm lực kinh tế nhà nớc đủ mạnh để định hớng xã hội chủ nghĩa Thứ năm : nâng cao phẩm chất lực quản lý kinh tế cán lãnh đạo chủ chốt hoạt động khu vực kinh tế nhà nứơc Phải xây dựng đội ngũ giám đốc kinh doanh quản trị nhà nghề, hoạt động theo chế độ hợp đồng làm thuê theo luật, tức phải tạo lập thị trờng giám đốc thị trờng lao động Cán quản lý kinh tế phải đợc sử dụng chuyên sâu, đồng thời phải tạo lập sở vật chất kỹ thuật cần thiết cho hoạt động họ, đặc biệt hệ thống đảm bảo thông tin chế độ kế toán thống kê chuẩn mực, có tính khoa học 26 Thứ sáu : xây dựng chế hợp tác có hiệu doanh nghiệp nhà nớc doanh nghiệp khu vực dân doanh Tổ chức hiệp hội kinh doanh, hợp đồng gia công, thầu phụ hình thức hỗ trợ công nghệ, đào tạo lĩnh vực hoạt động có liên quan doanh nghiệp nhà nớc doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác Mở rộng việc hợp doanh, liên doanh doanh nghiệp nhà nớc với thành phần kinh tế khác nhằm nâng cao tỷ trọng thành phần t nhà nớc cấu kinh tế nhiều thành phần Thứ bảy : gắn cải cách hành với cải cách kinh tế Tiến hành cải cách thể chế hành (bổ xung, sửa đổi, ban hành mới) đồng thời với cải cách kinh tế, đặc biệt thể chế liên quan đến thị trờng doanh nghiệp Trớc mắt, tập trung cải cách thủ tục hành mối quan hệ máy nhà nớc doanh nghiệp, có doanh nghiệp nhà nớc Thứ tám : nhanh chóng hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho xã hội, vừa dựa kinh tế thị trờng, vừa bảo đảm vai trò quản lý nhà nớc Một mặt phân định rõ quan hệ giao dịch dân với quan hệ hành hình sự, sở đa chế tài dân vào vận hành đời sống, đặc biệt án giải tranh chấp kinh tế Mặt khác, tách biệt cách hợp lý vai trò nhà nớc với t cách chủ thể kinh tế, với nhà nớc quan thay mặt xã hội đa pháp luật tiến hành giám sát việc thực thi theo pháp luật Thứ chín : xây dựng hệ thống bảo hiểm xã hội, làm tốt công tác an sinh xã hội Đó điều kiện quan trọng để tiến hành thuận lợi cải cách doanh nghiệp nhà nớc Bố trí, xếp thoả đáng ngời lao động nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp họ giữ vững ổn định trị xã hội trình xếp lại doanh nghiệp nhà nớc Thực tất sách xã hội,đặc biệt quan tâm đến đối tợng ngời có công đất nớc Thứ mời : tập trung nguồn lực để phát triển kinh tế nhà nớc ngành, lĩnh vực trọng yếu mà thành phần kinh tế khác không đủ điều kiện không muốn đầu t kinh doanh nh : kết cấu hạ tầng, giao thông, thuỷ lợi, bảo hiểm 27 Kết luận Tính chất nhiều thành phần kinh tế nét đặc trng có tính quy luật knh tế độ nên chủ nghĩa xã hội nớc ta Các thành phần kinh tế kinh tế độ luôn vận động, phát triển mối quan hệ tác động qua lại,đan xen lẫn cấu kinh tế quốc dân thống nhất, sở vừa hợp tác, bổ xung cho nhau, vừa cạnh tranh với bình đẳng trớc pháp luật Tuy nhiên thành phần kinh tế không phát triển theo chiều đợc, nh tạo kinh tế hỗn độn mà chúng phải đợc định hớng xã hội chủ nghĩa Trong kinh tế nhà nớc giữ vai trò chủ đạo kinh tế quốc dân Một mặt kinh tế nhà nớc đợc hình thành dựa hình thức sở hữu toàn dân, đại diện cho quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa phù hợp với tính chất trình độ phát triển lực lợng sản xuất Mặt khác, kinh tế nhà nớc lực lợng vật chất, công cụ sắc bén để nhà nớc thực chức điều tiết vĩ mô kinh tế Kinh tế nhà nớc đợc coi gơng mẫu, làm nhiệm vụ hớng dẫn, tạo điều kiện định hớng cho thành phần kinh tế khác phát triển theo mục tiêu mà Đảng nhà nớc đề Trong xu phát triển nay, kinh tế giới chứa đầy biến động, trình hội nhập mang theo nhiều bất cập, đòi hỏi Đảng nhà nớc ta phải luôn đổi t lý luận đồng thời nhìn nhận thực tiễn để ngày nâng cao thêm vai trò chủ đạo kinh tế nhà nuớc cấu kinh tế đa thành phần để xứng đáng chim đầu đàn, dẫn dắt 28 thành phần kinh tế khác phát triển theo định hớng xã hội chủ nghĩa mà Đảng nhà nớc ta xác định 29 Mục lục Lời mở đầu Kinh tế nhà nớc vai trò chủ đạo kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa nớc ta Tính tất yếu tồn thành phần kinh tế nhà nớc Kinh tế nhà nớc vai trò kinh tế quốc dân nớc ta Đánh giá vai trò kinh tế nhà nớc thực tiễn Quan điểm đạo, mục tiêu, nhiệm vụ Phơng hớng giải pháp điều chỉnh, tăng cờng vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc Tài liệu tham khảo 1.Giáo trình kinh tế trị-Trờng Đại học Kinh Tế Quốc Dân 30 NXB Giáo Dục 2.Văn kiện Đại Hội Đảng toàn quốc lần thứ VII, VIII, IX 3.Nghị hội nghị lần thứ ba ban chấp hành TƯ khoá IX Lênin toàn tập-tập 39 (trang 309-321) Kinh tế trị thời kỳ đại chuyên vô sản 5.Lênin Bàn thuế-lơng thực 6.Nông Đức Mạnh Việc xếp đổi doanh nghiệp nhà nớc phải hớng tới hiệu cao để doanh nghiệp nhà nớc giữ vững vai trò chủ dạo kinh tế nhiều thành phần Tạp trí cộng sản số 13 (tháng 9/2001) 7.Ngô Quang Minh Kinh tế nhà nớc trình đổi doanh ngiệp nhà nớc NXB trị Quốc gia 8.Trần Xuân Giá Về chiến lợc phát triển kinh tế-xã hội 2001-2010 kế hoạch năm 20012005 nớc ta 9.Nguyễn Tấn Hùng Kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa: mâu thuẫn phơng hớng giải Nghiên cứu lý luận (số 8/2000) 10.Phạm Thị Quý Chuyển đổi mô hình kinh tế Việt Nam 15 năm qua: thành tựu kinh nghiệm Tạp chí kinh tế phát triển 11.Mai Ngọc Cờng Về vai trò chủ đạo thành phần kinh tế doanh nghiệp nhà nớc Tạp chí kinh tế phát triển 12.Đỗ Đức Bình Hoàn thiện cấu thành phần kinh tế nớc ta Tạp chí kinh tế phát triển 13.Khu vực kinh tế nhà nớc hệ thống điều tiết kinh tế vĩ mô Những vấn đề kinh tế giới (số 2/2002) 14.Nguyễn Ngọc Quang 31 Vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc kinh tế nhiều thành phần Nghiên cứu kinh tế (số 225/1996) 15.Những vấn đề chủ yếu văn kiện đại hội IX Đảng Tạp chí cộng sản số (tháng 3/2002) 16.Tiếp tục đẩy nhanh, mạnh cổ phần hoá doanhnghiệp nhà nớc Tạp chí cộng sản số 1( tháng 1/2002) 17.Vũ Văn Phúc Vai trò chủ đạo kinh tế nhà nớc kinh tế nhiều thành phần 18.Đoàn Duy Thành Để doanh nghiệp nhà nớc giữ vai trò then chốt kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa Tạp chí cộng sản số (tháng 1/2002) 19.Lê Xuân Kinh tế nhà nớc kinh tế tập thể tảng kinh tế nớc ta Tạp chí cộng sản số 14 (tháng 3/2002) 32