ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN - PHÙNG THỊ MAI TÌM HIỂU QUAN ĐIỂM CỦA ĐẢNG VỀ VĂN HÓA VIỆT NAM TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN - PHÙNG THỊ MAI TÌM HIỂU QUAN ĐIỂM CỦA ĐẢNG VỀ VĂN HÓA VIỆT NAM TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam Mã số: 60 22 03 15 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Viết Nghĩa Hà Nội - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Tìm hiểu quan điểm Đảng văn hóa Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945” công trình nghiên cứu riêng Các tư liệu luận văn sử dụng thích nguồn trung thực Hà Nội, ngày 26 tháng 12 năm 2014 Tác giả Phùng Thị Mai LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Trần Viết Nghĩa tận tâm định hướng cho từ ngày đầu thực luận văn Những góp ý, chia sẻ, nhận xét thầy động lực tiền đề quan trọng giúp hoàn thành luận văn Đó học “làm người” cho tương lai Tôi xin chân thành cảm ơn người thân gia đình tạo điều kiện cho vật chất tinh thần Trân trọng cảm ơn quý thầy cô khoa Lịch sử, trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn giúp hoàn thành khóa học Chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp động viên suốt thời gian thực luận văn tốt nghiệp Tác giả Phùng Thị Mai MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Lý chọn đề tài Lịch sử nghiên cứu vấn đề Mục tiêu nhiệm vụ nghiên cứu Cơ sở lý luận phương pháp nghiên cứu Đối tượng phạm vi nghiên cứu 6 Đóng góp luận văn Kết cấu luận văn Chương THỰC TRẠNG VĂN HÓA VIỆT NAM TỪ KHI ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM RA ĐỜI ĐẾN CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 1.1 Chính sách văn hóa Pháp Việt Nam 1.2 Thực trạng văn hóa Việt Nam thời kỳ 1930 - 1945 15 Tiểu kết chương 26 Chương QUAN ĐIỂM CỦA ĐẢNG VỀ VĂN HÓA VÀ VĂN NGHỆ VIỆT NAM 28 2.1 Quan điểm Chủ nghĩa Mác - Lênin văn hóa 28 2.2 Quan điểm Đảng văn hóa 38 2.3 Quan điểm Đảng văn nghệ 47 Tiểu kết chương 55 Chương QUAN ĐIỂM VÀ SỰ CHỈ ĐẠO CỦA ĐẢNG VỀ TUYÊN TRUYỀN, VẬN ĐỘNG VĂN HÓA VÀ XÂY DỰNG MẶT TRẬN VĂN HÓA CỨU QUỐC 57 3.1 Quan điểm đạo Đảng tuyên truyền, vận động văn hóa 57 3.2 Quan điểm đạo Đảng xây dựng mặt trận văn hóa cứu quốc 65 3.3 Ảnh hưởng văn hóa Đảng tới giới văn nghệ sĩ 70 Tiểu kết chương 78 Chương MỘT VÀI NHẬN XÉT VÀ KINH NGHIỆM LỊCH SỬ 80 4.1 Một vài nhận xét quan điểm văn hóa Đảng trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945 80 4.2 Một số kinh nghiệm lịch sử 86 KẾT LUẬN 89 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 91 PHỤ LỤC 98 BẢNG KÝ HIỆU CHỮ CÁI VIẾT TẮT Nxb Nhà xuất TG Tác giả TS Tiến sĩ Tr Trang MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Từ thành lập năm 1930 đến trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Đảng Cộng sản Việt Nam (từ tháng 10/1930 đổi tên Đảng Cộng sản Đông Dương) bước xây dựng hệ thống quan điểm văn hóa nhằm định hướng cho phát triển văn hóa Việt Nam Đảng bước đầu khẳng định văn hóa thứ vũ khí sắc bén, mặt trận quan trọng chống đế quốc Với quan điểm văn hóa đắn, Đảng thu hút đông đảo trí thức, văn nghệ sĩ tham gia phát triển văn hóa cứu nước Giai đoạn 1930 - 1945, Việt Nam diễn tranh luận triết học vật triết học tâm, “nghệ thuật vị nghệ thuật” hay “nghệ thuật vị nhân sinh” diễn đàn báo chí Giới trí thức liên tục đưa nhiều quan điểm để bảo vệ lập trường, quan điểm khiến cho “bút chiến” trở nên “nảy lửa” Từ khuynh hướng văn hóa khác hình thành nên nhóm phái văn hóa khác Sự đa dạng tư tưởng, đời nhóm phái văn hóa góp phần thúc đẩy phát triển văn hóa Việt Nam Tuy nhiên, thiếu thống dễ gây đoàn kết nội trí thức, văn nghệ sĩ nói riêng, quần chúng nhân dân nói chung, nảy sinh xu hướng ly tâm, xa rời thực tiễn dân tộc Trong tranh văn hóa Việt Nam thời kỳ 1930 - 1945, việc Đảng đưa quan điểm văn hóa cần thiết Một thể quan điểm, lập trường Đảng văn hóa Hai qua văn hóa để tập hợp lực lượng chống đế quốc Do đó, trình vận động phát triển lãnh đạo phong trào cách mạng, Đảng bước xây dựng đưa quan điểm văn hóa, văn nghệ, biện pháp vận động, tuyên truyền văn hóa xây dựng mặt trận văn hóa cứu quốc Đảng tích cực tham gia tranh luận văn hóa, văn nghệ (chủ yếu thông qua hoạt động văn hóa số trí thức tiến bộ) để minh chứng cho vững vàng lập trường văn hóa theo chủ nghĩa Mác - Lênin Đảng Những quan điểm văn hóa Đảng có sức ảnh hưởng lớn tới đời sống văn hóa trí thức, văn nghệ sĩ nhân dân Nhận thức sâu sắc tầm quan trọng việc làm rõ quan điểm Đảng văn hóa giai đoạn tập hợp lực lượng, chuẩn bị đấu tranh giành quyền Cách mạng Tháng Tám năm 1945, từ rút nhiều học lý luận thực tiễn quan trọng lịch sử, lựa chọn đề tài: “Tìm hiểu quan điểm Đảng văn hóa Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945” làm luận văn thạc sĩ Lịch sử nghiên cứu vấn đề Quan điểm, đường lối, lãnh đạo, đạo Đảng Cộng sản Việt Nam văn hóa nội dung số nhà nghiên cứu quan tâm, phản ánh nhiều công trình Năm 1960, để góp phần vào việc nghiên cứu lịch sử Đảng, Nhà xuất Sự thật sưu tầm giới thiệu số tài liệu trích văn kiện Đảng viết đồng chí lãnh tụ lãnh đạo Đảng mặt trận tư tưởng văn hóa từ năm 1930 đến năm 1960 Tập đầu sách Về lãnh đạo Đảng mặt trận tư tưởng văn hóa (1930 1945) tập hợp tương đối đầy đủ văn kiện Đảng viết lãnh tụ thể lãnh đạo Đảng mặt trận tư tưởng văn hóa giai đoạn trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945 Trước phần trích dẫn tài liệu giai đoạn, Ban Biên tập sách có phần khái lược lãnh đạo Đảng, tóm lược nội dung cốt lõi văn kiện đề cập Đây tài liệu quan trọng giúp dễ dàng tiếp cận văn kiện Đảng liên quan tới văn hóa cách có hệ thống tổng hợp Tuy nhiên, sách dừng lại việc sưu tầm, trích lược túy, chưa sâu phân tích đường lối, lãnh đạo, đạo Đảng văn hóa Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945 Năm 1986, sách Văn hóa văn nghệ cách mạng xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Mục tiêu động lực mắt bạn đọc tập hợp viết Trần Độ nhiều khía cạnh xoay quanh văn hóa xã hội chủ nghĩa Trong sách, Trần Độ đề cập tới số quan điểm Đảng việc xây dựng văn hóa mới, người xã hội chủ nghĩa nhiệm vụ văn nghệ, đồng thời nhấn mạnh việc cần thiết phải tăng cường lãnh đạo Đảng văn hóa, văn nghệ Với đặc thù tập trung vào vấn đề liên quan tới văn hóa xã hội chủ nghĩa, sách có đề cập tới quan điểm, lãnh đạo Đảng văn hóa chủ yếu phản ánh giai đoạn sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công Công trình tư liệu - biên soạn Tranh luận văn nghệ kỷ XX, tập tập (giai đoạn đầu kỷ XX - 1945) mắt độc giả năm 2001 2002 hai tập sách cung cấp cho mảng tư liệu “khó kiếm tìm” tranh luận lớn diễn cách gần kỷ Cuốn sách góp phần nhìn nhận lại văn hóa, văn nghệ kỷ XX, đồng thời đưa tìm tòi, gợi ý mới, tiếp tục hoàn thiện đánh giá xung quanh diễn biến, vai trò lực lượng tham gia, ý nghĩa thời đại từ vấn đề đặt tranh luận văn hóa, văn nghệ Cuốn sách nguồn tư liệu quý giúp nghiên cứu tranh luận nghệ thuật “nảy lửa” Việt Nam năm 1920 - 1940, từ thấy phần quan điểm Đảng văn hóa thông qua tư tưởng đấu tranh nhà văn hóa Mác-xít, tiêu biểu Hải Triều Bên cạnh Tranh luận văn nghệ kỷ XX, tập tập 2, để tìm hiểu kỹ tranh luận thể lập trường, quan điểm Đảng văn hóa, nghệ thuật, người đọc tiếp cận sách sinh sản ít, tiêu thụ ít, tất giao thông Như cần mà cho mau, bước cho lanh, lơn tơn ngồi xe tay “tiện” (Báo Đông Phương ngày 20 tháng 10 năm 1933) Nghệ thuật vị nghệ thuật hay nghệ thuật vị nhân sinh …………………… Người đời xưa hồi lạc đương thịnh hành, quân chủ đương bền, nghệ thuật tất nhiên xu hướng mặt ca tụng nghiệp anh hào kiệt, khuyến khích việc thiện, trừ việc ác Nhà nghệ sĩ tự đặt vào hạng “tiên giác” đem tài ba để thức tỉnh loài người Bao nhiêu sử sách tranh vẽ , chạm trổ diễn tả công việc oanh oanh liệt liệt vị anh hùng hào kiệt tự xưa Nghệ thuật hồi rõ ràng để phục vụ cho dân sinh Những tác phẩm I-li-át, Ô-xiđê Tây phương, sách Tam quốc diễn nghĩa Trung Quốc, 48 vị anh hùng Nhật chứng cớ hiển nhiên trào lưu “nghệ thuật vị dân sinh” thời đại Trước cách mạng năm 1789 Pháp, nghệ thuật giới Pháp lại phát sinh thể thức gọi “Style rococo” “Style rococo” phản ảnh chế độ phong kiến Pháp bắt đầu trụy lạc Nhà nghệ thuật lần lần xa quần chúng nên không đem nghệ thuật mà diễn tả tâm hồn, ý chí số đông người, không dùng nghệ thuật mà dẫn đạo hay giáo hóa quần chúng Họ mượn nghệ thuật để ca ngợi xa hoa, đài dâm dục Cái nghệ thuật ấy, dầu không nói ra, thấy rõ thứ nghệ thuật vị nghệ thuật mà Cuộc cách mạng 1789 lên Trong nghệ thuật giới tự nhiên lên vô số nghệ sĩ đời Tự lãnh lấy trách nhiệm tiền khu cho phong trào, mượn nghệ thuật làm lợi khí để khuyến khích quần chúng vào 101 đường mới, tác phẩm Von-te, Mông-tét-ski-ơ, Đi-đơ-rô, Đa-vít tiêm nhiễm tư tưởng đem nghệ thuật mà phụng cho dân sinh Nhà nghệ sĩ lại kiêm tay chiến sỹ giỏi Rồi qua kỷ XX phát triển chế độ tư đến đoạn cuối Nghệ thuật chịu ảnh hưởng nên hẳn tính chất vị dân sinh Không biết xu hướng đời, Impressionnisme, néo-impressionnisme, cubism (Phải ấn tượng, phải ấn tượng mới, phải lập thể) v.v Những “isme” kéo dây xuất ra, lại kéo dây mà chết, không thành hình Nghệ thuật lần lần xu hướng mặt huyền bí huyễn v.v Nhà nghệ thuật không khai sáng quần chúng, trở lại mê quần chúng Nhà nghệ thuật hóa người thù quần chúng Ông Lê-ông Tôn-stôi cho bọn “forbans de l’art” (bọn đạo tặc nghệ thuật) thật đáng khiếp Trên nghệ thuật phản dân sinh, phản tiến hóa ngày thấy dúm lên nghệ thuật tự lãnh lấy trách nhiệm diễn tả tình cảm tư tưởng quần chúng đề cao sinh hoạt xã hội tất phương diện vật chất tinh thần Những kiện tướng phái nghệ sĩ Gooc-ki Nga, Rô-manh Rô-lanh Pháp, Ớp-tơn Sanh-cơ-le Mỹ đề quần chúng hoan nghênh cách đặc biệt Ông Thiếu Sơn xem để thấy thuyết nghệ thuật vị nghệ thuật phát sinh hồi đồi bại xã hội loài người Còn hồi tiến người ta chủ trương lấy nghệ thuật làm cứu cánh cho dân sinh Ông Thiếu Sơn lại thấy nghệ sĩ tán thành thuyết nghệ thuật vị nghệ thuật trái hẳn với đường tiến hóa nhân loại ………………… 102 Nhà nghệ sĩ tâm giải thích đến nghệ thuật thời cho sản phẩm thần bí, mầu nhiệm tình cảm đấng thiêng liêng Vì nên họ cho nghệ thuật có tính cách siêu phàm, huyện diệu, không quan hệ đến xã hội, không dính dáng đến dân sinh Họ cao lớn tiếng đề xuất thuyết nghệ thuật túy (l’art pur) nghệ thần tiên (l’art olympien) hay nghệ thuật vị nghệ thuật (l’art pour l’art) Trong đám nghệ sĩ ấy, không nói biết, ông Thiếu Sơn học trò dở dang, ông muốn bênh vực cho mà bênh vực không trò Trái với phái nghệ sĩ tâm, chủ trương “nghệ thuật sản vật sinh hoạt xã hội” (“l’art est un produit de la vie sociale”) trạng thái sinh hoạt xã hội phản chiếu vào tâm trí người ta, sinh vui, sinh buồn, sinh giận, sinh tiếc, sinh thương, sinh chán, sinh thảm Nghệ thuật đặt tình cảm cho có hệ thống diễn thành hình ảnh thiết thực lời nói câu văn, âm điệu, vận động (như nhảy múa) nhiều cách khác có hình thức rõ ràng kiến trúc, đắp tượng v.v Cho nên người ta thường nói: Nghệ thuật phương pháp xã hội hóa tình cảm (un moyen de socialization du sentiment), ông Tôn- stôi sách Nghệ thuật gì? (Qu’est ce que l’art) giải thích “Nghệ thuật phương pháp truyền nhiễm tình cảm” (un moyen de contagion emotive) Nghệ thuật xã hội hóa tình cảm loài người lại đêm tình cẩm mà truyền nhiễm lại cho loài người, phát nguyên nghệ thuật xã hội mà cứu cánh xã hội …………… (Báo Đời Mới, ngày 24 tháng năm 1935 Báo Ánh Sáng, ngày tháng năm 1935) 103 Không thể có văn hóa muôn đời không thay đổi ……………… Theo ý muốn ông, gây dựng văn hóa không Đông không Tây, không kim, không cổ, văn hóa cho muôn đời Thưa ông, ý muốn xem rộng rãi tốt đẹp ! Nhưng vào lịch sử mà xét thật xưa giới chưa có văn hóa Các văn nhân nghệ sĩ xưa thường mơ hồ tưởng tác phẩm để lại muôn đời, mãi Sẽ để lại sau có mà mãi không Pơ-la-tông xưa đâu ngờ văn hóa Hy Lạp theo trụy lạc chế độ nô lệ mà điêu tàn Khổng phu tử lúc đương thời có tưởng lý thuyết Ngài có ngày hủ hóa Về kỷ XVIII, lúc tư chủ nghĩa đương phát đạt, cá triết học văn nhân tưởng chân lý tư sản chân lý chung cho tất muôn đời Nhưng tiền nhân đâu Chúng ta nên nhìn nhận tầm mắt ngài không vượt xa khỏi thời đại Vì mà phải xin trái ý ông để nói: Không thể có thứ văn chương nghệ thuật muôn đời không thay đổi ………………… Nếu nhận lòng người làm có thay đổi tư tưởng, tôn giáo, lễ nghi Nếu nhận có tâm lý người không thay đổi theo biến hóa biến cải sinh sản xã hội lại thấy có biến thiên nối tiếp xảy lịch sử: chế độ cộng sản nguyên thủy, chế độ nô lệ, chế độ phong kiến, chế độ tư bản, chế độ xã hội chủ nghĩa, chế độ xã hội có thượng tầng kiến trúc đơn giản hay phiền phức vô Nếu nhận thứ nghệ thuật văn chương muôn đời không đổi không khác nhận nghệ thuật văn chương tách luật tiến hóa chung vũ trụ loài người 104 Không, nghệ thuật văn chương sản vật người thời đại, phải theo biến cải người mà biến cải Và nghệ thuật văn chương giúp phần công biến cải người …………… Huy-gô tiên sinh năm 1831 đề tựa Lá thu thấy xã hội châu Âu có mục nát mà nuối tiếc ngày oanh liệt ông cha ngày Phục hưng Từ đến nay, cách trăm năm, thối nát đến cực điểm Bao nhiêu dơ bẩn chế độ tư thời đại cuối bày Người ta tay phá máy móc, đốt lúa, đốt sữa, người ta nỡ đốt sách vở, đốt phá biện bác cổ, trường học, người ta ném bom vào đám đàn bà trẻ không gớm tay Người ta thờ phụng chiến tranh vị thần coi nguồn gốc văn minh, văn học Người ta nâng cao cớ chủng tộc để đàn áp dân tộc giết hại đồng bào Chế độ thuộc địa lan tràn khắp Á Mỹ Phi Úc châu, mà lan dần tận châu Âu Dân Áo dân Tiệp có tiếng dân văn minh bị sát nhập vào đoàn dân thuộc địa Dân Trung Quốc tội ngang đầu cứng cổ không chịu ách nô lệ mà bị người ta tàn sát thảm thương Nước Ý, nước Đức, nước Nhật, nước Y-pha-nho trở nên nhà tù khổng lồ dân tộc Âu châu giới bị nguy quay trở thời Trung cổ Những văn minh xây đắp mươi đời bị hăm dọa dày đạp bầy rợ phát xít dã man Trong hoàn cảnh nhắn đến tên Ma-ki-a-ven Lê-ô-na Vanh-xi thời đại Phục hưng, nhắc đến Rút-xô Đi-đơ-rô, Von-te kỷ XVIII, nhắc đến Lê-nin, Rô-lăng, Gooc-ki, Bác-buýt-xơ kỷ XX, muốn đẩy bánh xe lịch sử thẳng lên đường tiến Chỉ có đường tiến đường sống dân tộc mà Nó đường nghệ sĩ văn nhân 105 Hiểu nghĩa vụ cấp thời đại, hiểu đòi hỏi đời mới, hiểu trách nhiệm người cầm bút ngày nặng nề, hiểu muốn cho đáng, nhà văn phải phụng đa số, lời nói ông quý hóa thay, xin ghi rõ vào (Bàn qua nghệ thuật, Báo Tao Đàn, số 6, năm 1939) II ĐỀ CƯƠNG VĂN HÓA VIỆT NAM Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943 Cách đặt vấn đề Phạm vi đặt vấn đề: Văn hóa bao gồm tư tưởng, học thuật nghệ thuật Quan hệ văn hóa kinh tế, trị: tảng kinh tế xã hội chế độ kinh tế dựa tảng định toàn văn hóa xã hội (hạ tầng sở định thượng tầng kiến trúc) Thái độ Đảng Cộng sản Đông Dương vấn đề văn hóa: a Mặt trận văn hóa ba mặt trận (kinh tế, trị, văn hóa) người cộng sản phải hoạt động b Không phải làm cách mạng trị mà phải làm cách mạng văn hóa c Có lãnh đạo phong trào văn hóa, Đảng ảnh hưởng dư luận, việc tuyên truyền Đảng có hiệu Lịch sử tính chất văn hóa Việt Nam Các giai đoạn lịch sử văn hóa Việt Nam a Thời kỳ Quang Trung trở trước: văn hóa Việt Nam có tính chất nửa phong kiến, nửa nô lệ, phụ thuộc vào văn hóa Trung Quốc b Thời kỳ Quang Trung đến đế quốc Pháp xâm chiếm: văn hóa phong kiến có xu hướng tiểu tư sản 106 c Thời kỳ từ Pháp sang xâm chiếm đến nay: văn hóa nửa phong kiến, nửa tư sản hoàn toàn có tính cách thuộc địa (chú ý phân biệt giai đoạn thời kỳ này) Tính chất văn hóa Việt Nam đại: Văn hóa Việt Nam hình thức thuộc địa, nội dung tiểu tư sản Chiến đấu xu trào văn hóa nay: Ảnh hưởng văn hóa phát xít làm cho tính chất phong kiến , nô dịch văn hóa Việt Nam mạnh lên, đồng thời chịu ảnh hưởng văn hóa tân dân chủ, xu trào văn hóa Việt Nam cố vượt qua trở lực để nảy nở (văn nghệ bất hợp pháp) Nguy văn hóa Việt Nam ách phát xít Nhật - Pháp - Những thủ đoạn phát xít trói buộc văn hóa giết chết văn hóa Việt Nam a Chính sách Pháp: + Đàn áp nhà văn hóa cách mạng dân chủ chống phát-xít; + Ra tài liệu, tổ chức quan đoàn thể văn hóa để nhồi sọ; + Kiểm duyệt ngặt tài liệu văn hóa; + Mua chuộc hăm dọa nhà văn hóa; + Mật thiết liên lạc với tôn giáo để truyền bá văn hóa trung cổ, văn hóa ngu dân ; + Tuyên truyền chủ nghĩa đầu hàng chủ nghĩa quốc mù quáng hẹp hòi (chauvinisme); + Làm vẻ săn sóc đến trí dục, thể dục đức dục cho dân b Chính sách văn hóa Nhật: + Tuyên truyền chủ nghĩa Đại Đông Á; 107 + Gây quan niệm cho người Nhật cứu tinh giống da vàng văn hóa Nhật Bản chiếu dọi tia sáng văn minh tiến cho giống nòi Đại Đông Á…; + Tìm hết cách phô trương giới thiệu văn hóa Nhật Bản (triển lãm, diễn thuyết, đặt phòng du lịch, viện văn hóa, trao đổi du học sinh, mời nghệ sĩ Đông Dương sang thăm nước Nhật, mở báo chí tuyên truyền, tổ chức ca kịch chiếu bóng…); + Đàn áp nhà văn chống Nhật mua chuộc nhà văn có tài - Tiền đồ văn hóa Việt Nam, hai ức thuyết: + Nền văn hóa phát xít (văn hóa trung cổ nô dịch hóa) thắng văn hóa dân tộc Việt Nam nghèo nàn thấp + Văn hóa dân tộc Việt Nam cách mạng dân tộc giải phóng thắng lợi mà cởi mở xiềng xích đuổi kịp văn hóa tân dân chủ giới Hai ức thuyết , trở nên thực sự? Căn vào điều kiện kinh tế, trị, xã hội nay, cách mạng dân tộc Việt Nam làm cho ức thuyết thứ hai trở nên thực Vấn đề cách mạng văn hóa Việt Nam - Quan niệm người cộng sản vấn đề cách mạng văn hóa: a Phải hoàn thành cách mạng văn hóa hoán thành cải tạo xã hội b Cách mạng văn hóa muốn hoàn thành phải Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo c Cách mạng văn hóa hoàn thành cách mạng trị thành công (cách mạng văn hóa phải sau cách mạng trị Những phong trào cải cách văn hóa đề dọn đường cho cách mạng triệt để mai sau) 108 - Nền văn hóa mà cách mạng văn hóa Đông Dương phải thực văn hóa xa hội chủ nghĩa - Cách mạng văn hóa Việt Nam cách cách mạng dân tộc giải phóng: a Cách mạng văn hóa Việt Nam phải dựa vào cách mạng dân tộc giải phóng có điều kiện phát triển b Cách mạng dân tộc giải phóng Việt Nam trường hợp may mắn đưa văn hóa Việt Nam tới trình độ dân chủ có tính chất dân tộc hoàn toàn độc lập dựng nên văn hóa c Phải tiến lên thực cách mạng xã hội Đông Dương, xây dựng văn hóa xã hội khắp Đông Dương - Ba nguyên tắc vận động vận động văn hóa nước Việt Nam giai đoạn này: a Dân tộc hóa (chống ảnh hưởng nô dịch thuộc địa phong kiến cho văn hóa Việt Nam phát triển độc lập) b Đại chúng hóa (chống chủ trương hành động làm cho văn hóa phản lại đông đảo quần chúng xa đông đảo quần chúng) c Khoa học hóa (chống lại tất làm cho văn hóa trái khoa học, phản tiến bộ) Muốn cho ba nguyên tắc thắng, phải kịch liệt chống xu hướng văn hóa bảo thủ, chiết trung, lập dị, bi quan, thần bí, tâm Nhưng đồng thời chống xu hướng văn hóa trớn bọn Tờ-rốt-kít Tính chất văn hóa nước Việt Nam Văn hóa Việt Nam Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo chủ trương phải văn hóa xã hội chủ nghĩa hay văn hóa Xô-viết (như văn hóa Liên Xô chẳng hạn) 109 Văn hóa Việt Nam thứ văn hóa có tính chất dân tộc tân dân chủ nội dung Chính thế, cách mạng tiến Đông Dương giai đoạn Nhiệm vụ cần kíp nhà văn hóa Mác-xít Đông Dương nhà văn hóa Mác-xít Việt Nam - Mục đích trước mắt: + Chống lại văn hóa phát xít phong kiến, thoái bộ, nô dịch, văn hóa ngu dân phỉnh dân; + Phát huy văn hóa tân dân chủ Đông Dương - Công việc phải làm: a Tranh đấu học thuyết, tư tưởng (đánh tan quan niệm sai lầm triết học Âu, Á, có nhiều ảnh hưởng hại ta: triết học Khổng, Mạnh, Đề-các-tơ (Descartes), Béc-sơn (bergson), Căng (Kant), Nít-sơn (Nietsche) làm cho thuyết vật biện chứng vật lịch sử thắng b Tranh đấu tông phái văn nghệ (chống chủ nghĩa cổ điển, chủ nghĩa lãng mạn, chủ nghĩa tự nhiên, chủ nghĩa tượng trưng ) làm cho xu hướng tả thực xã hội chủ nghĩa thắng c Tranh đấu tiếng nói, chữ viết: + Thống làm giầu thêm tiếng nói; + Ấn định mẹo văn ta; + Cải cách chữ quốc ngữ - Cách vận động: a Lợi dụng tất khả công khai bán công khai để: + Tuyên truyền xuất bản; +Tổ chức nhà văn; + Tranh đấu giành quyền lợi thực cho nhà văn, nhà báo, nghệ sĩ ; + Chống nạn mù chữ 110 b Phối hợp mật thiết phương pháp bí mật công khai, thống hoạt động văn hóa tiến quyền lãnh đạo Đảng vô sản mác-xít (Tiền phong số 1, ngày 10 tháng năm 1945) Mấy nguyên tắc lớn vận động văn hóa Vniệt Nam lúc Gần sách báo công khai đả động đến vấn đề văn hóa Việt Nam Nhà Hàn Thuyên xuất loại sách “Tân văn hóa” tạp chí “Văn nghị luận” để cổ động phong trào văn hóa cách hăm hở, nhiệt tình Tiếng tân văn hóa gần thành “mốt” Nhưng điều đáng ý để ý đến phương châm vận động tân văn hóa Việt Nam phải Bởi vậy, mặt trận văn hóa lộn xộn, chiến sỹ tân văn hóa đánh chưa nhằm đích Việc tìm nguyên tắc vận động văn hóa Việt Nam lúc cần Những nguyên tắc không đâu xa, tình trạng văn hóa nước Việt Nam Xét văn hóa Việt Nam lúc này, ta thất ba tượng bao gồm ba bệnh lớn văn hóa dân tộc: Nước ta nước thuộc địa, quyền thống trị đế quốc Pháp, văn hóa Việt Nam chịu nhiều ảnh hưởng tai hại làm cho hóa thành nô dịch bị chia rẽ phát triển không đều, thiếu hẳn tinh thần độc lập tự dân tộc thống Trước người ta nhắm mắt theo Trung Quốc bao nhiêu, ngày người ta nhắm mắt theo tây nhiêu Gần bọn nhà văn hóa lăm le theo đít Nhật khác Bao nhiêu tinh hoa văn hóa vốn có đất nước, người ta không thèm tìm tòi, vun bón phát triển, lại lấy việc Âu hóa Nhật hóa làm vinh, không theo cổ cách mê muội Một nước mà kinh tế phụ thuộc vào người chủ quyền trị khỏi văn hóa nhiễm tính chất nô dịch phụ thuộc Văn chương liếm gót giầy, văn chương “ không đau mà rèn” , văn chương bò sát đất, đầy rẫy nước Văn nghệ hợp pháp hầu hết bội phản tinh thần dân tộc độc lập 111 Hình thức văn nghệ hết theo lối Tống nho câu lệ, cổ kính lại học đòi lối Pháp cách lố lăng Kiến trúc, hội họa, âm nhạc, y phục có xu hướng Pháp hóa hay Nhật hóa có sắc tốt đẹp dân tộc Một phong trào “lai hóa” lan tràn ngôn ngữ, văn học, nghệ thuật phong tục tư tưởng Bên cạnh tính cách nô dịch hay “ lai hóa” ấy, ta thấy tính cách không thống nhất, trở ngại lớn cho phát triển văn hóa dân tộc Kỹ nghệ không phát đạt, đường giao thông không mở mang Trình độ văn hóa trình độ sinh hoạt vùng nước sai biệt nhiều Nước lại bị chủ nghĩa đế quốc cắt làm ba mảnh có tổ chức trị chương trình giáo dục khác Đó điều kiện tai hại làm cho văn hóa VN thiếu tính cách dân tộc thống Nước ta lại nước nông nghiệp Chủ nghĩa đế quốc giữ độc quyền kỹ nghệ kìm hãm kỹ nghệ xứ Không để ý đến khoa học, không hy vọng tự mở mang ngành kinh tế hay kỹ thuật ? Hễ tự phát minh kỳ diệu giặc Pháp đe dọa hay tìm cách ám hại Nhà trường giặc Pháp dạy mớ ý niệm khoa học phổ thông không thực nghiệm, cốt biến niên tri thức ta thành bọn đày tớ cho chúng sai bảo Óc khoa học đồng bào ta mỏng manh, cỏi Trình độ khoa học cỏi ảnh hưởng không tốt đến ngành văn học , nghệ thuật Những sản phẩm văn hóa thời phong kiến VN để lại phần nhiều đầy tính cách tâm, thần bí, phản khoa học Việc tuyên truyền cổ động văn hóa Nhật với tạp chí “ Tân Á” loại sách “ Nip-pon văn hóa” nó, việc nhồi sọ nhà trường Bộ Thông tin tuyên truyền Pháp lại nuôi thêm tính cách mê tín thần bí Những công trình văn hóa theo Tây phần nhiều có vỏ khoa học Vài ví dụ đủ chứng thực điều Một nhà theo kiến trúc không gồm đủ ba tính cách đẹp, tiện bền Trái lại, lố lăng, phiền phức, có không hợp với khí hậu màu sắc đất nước Câu văn phần nhiều túi bụi 112 chữ “ tầm gửi” hay trái văn pháp, xác thực, thiếu sáng sủa không khúc triết Trong nước nhiều tàn tích phong kiến mà lại thuộc địa nước ta, quyền kinh tế trị tay bọn đế quốc số người xứ, đông đảo quần chúng, thợ thuyền, dân cày bị khinh miệt lẽ tất nhiên Ở nước ta, bệnh mù chữ trầm trọng không bệnh đói Người ta viết, vẽ, đàn, hát , xây, nặn cốt bọn quyền quý thưởng thức ! Mà bọn họ đủ tiền tài trí tuệ thưởng thức sản phẩm văn hóa cao quý chế độ Hơn nữa, người ta viết, vẽ, đàn, hát, xây, nặn để ru quần chúng, làm cho quần chúng tin theo bọn quyền quý, mê tín họa phúc, mong đợi Trời, Phật Trong xã hội Việt Nam nay, tầng lớp cần lao người có đủ tài: mà người tài xuất thân đại chúng, bênh vực đại chúng lại bị đàn áp, hắt hủi Chính lẽ mà văn hóa Việt Nam xa đại chúng Tính chất phản đại chúng văn hóa hợp pháp nước ta rõ rệt vô Xu hướng “nghệ thuật vị nghệ thuật” , xu hướng “siêu tả chân”, xu hướng “lập dị” hay “nghệ thuật tắc tị” nhóm “ Xuân thu nhã tập” gần quái thai văn nghệ phản đại chúng, bột phát quyền thống trị chủ nghĩa phát-xít Tình trạng trái ngược bộc lộ: Đại chúng mang sức sống vật chất xã hội, đại chúng gồm người sinh sản nuôi đời; nhà văn hóa mang theo sức sống tinh thần xã hội phải phụng đại chúng, vú sữa xã hội, mật thiết với đại chúng, đằng lại phản đại chúng, xa đại chúng Văn hóa không bắt rễ thẳng đại chúng Kết văn hóa cằn cỗi héo hon… Tóm lại, văn hóa Việt Nam - hay nói cho đúng, văn hóa hợp pháp Việt Nam - mang ba nhược điểm, ba bệnh lớn: phản dân tộc, phản khoa học, phản đại chúng Ngay đến văn hóa bất hợp pháp Việt Nam chưa hoàn toàn thoát khỏi nhược điểm nói Bổn 113 phận nhà văn hóa cấp tiến Việt Nam, giai cấp phải kíp lập mặt trận chống ba bệnh văn hóa Việt Nam Cuộc vận động tân văn hóa Việt Nam lúc phải theo ba nguyên tắc, ba hiệu: - Dân tộc hóa, - Khoa học hóa, - Đại chúng hóa Phàm chống lại tinh thần dân tộc, độc lập thống nhất, phải thẳng cánh đập tan Phàm trái khoa học, phản tiến phải kiên trừ Phàm phản đại chúng, xa đại chúng, phải luật san phẳng Ba nguyên tắc khâu sợ dây chuyền Nó có tính cách liên hoàn Không thể hoàn thành nhiệm vụ vận động tân văn hóa Việt Nam ta bỏ sót nguyên tắc ba nguyên tắc Cũng theo nguyên tắc mà đồng thời chống lại nguyên tắc Không nhận rõ điều đo định không làm tròn nhiệm vụ xây dựng tân văn hóa cho dân tộc mà có mắc bẫy văn hóa đế quốc bị chúng lợi dụng khác Các nhà văn nghệ nhóm “Tri tân” (phong trào kiến) thiên trọng hiệu dân tộc hóa lại không nệ cổ không đếm xỉa đến hai hiệu khoa học hóa đại chúng hóa, nên bị công kích thủ cựu, gàn Những nhà văn nhóm Thanh Nghị (tư sản) thực hành ba hiệu không đầy đủ, họ không nhận rõ thời bệnh văn hóa Việt Nam, đóng vai trò lãnh đạo tân văn hóa định nguồn văn họ cạn họ không tự sớm bồi bổ văn hóa vô sản Nhóm tân văn hóa Hàn Thuyên (tiểu tư sản) tự nhận thuận khoa học, phản vật biện chứng, tức phản khoa học Họ chẳng đem thuyết vật tầm thường, vật máy móc, thay cho thuyết vật biện chứng sao? Họ không đội lốt vật biện chứng để xuyên tạc thuyết vật biện 114 chứng Mác sao? Họ tự nhận không dám bênh vực quyền lợi văn hóa cốt yếu đại chúng Chúng muốn nói: họ không đủ tư cách lực chống - dù chống cách gián tiếp kín đáo - thủ đoạn tuyên truyền viện văn hóa Nhật hay nhà xuất A-lếch-xăng-đơ-rốt (Alexandre de Rhodes ) Họ coi thường hiệu dân tộc hóa dám gắn chiêu bài: “ vật sử quan” để chế biến lịch sử dân tộc Việt Nam họ bôi nhọ thuyết vật sử quan (Coi Hai Bà Trưng khởi nghĩa Nguyễn Tế Mỹ, Hàn Thuyên xuất 1944) Đáng lẽ phải tập trung lực lượng văn hóa VN thành mặt trận đặng chống lại văn hóa ngu dân, văn hóa thái trung cổ bọn phát-xít, chống thủ đoạn xâm lấn nguy hiểm văn hóa Nhật, họ lại chia rẽ mặt trận văn hóa dân tộc ta học vô tình hay cố ý làm lợi cho lũ giặc nước Thật thế, họ lại chĩa lửa đấu tranh văn hóa vào nhà văn hóa dân tộc (Tri Tân, Thanh Nghị) quyền lợi sinh tử dân tộc bắt phải liên minh thân thiện với nhà văn hóa đặng chĩa lửa đấu tranh văn hóa vào phát xít NhậtPháp? Cái chiêu “ tân văn hóa” nhà Hàn Thuyên số Tờ-rốtkít hoành hành - chẳng đáng ngờ sao? Ba hiệu vận động tân văn hóa phải ghi cờ hiệu lớp nhà văn hóa tiền phong, trung thành, kiên nhẫn, tích cực khôn khéo Các nhà văn hóa phải lấy sức mạnh đại chúng, lấy tinh thần dân tộc, dùng vật biện chứng làm kim nam Con đường họ phải đường tả thực xã hội, nhất, tiến Nhưng nhà văn phải tranh đấu tất mặt trận văn học, ngôn ngữ, phong tục, tín ngưỡng Hành động họ phải bao quát hình thức tranh đấu hợp pháp bất hợp pháp Nó xa lìa vận động cách mạng dân tộc giải phóng dân tộc ta lúc (Tiền phong, số 2, ngày 11 tháng chạp năm 1945) 115