LVThS Chuyên ngành Di truyền học M U Vic dy v hc thc hnh Sinh hc trng THPT ang ngy cng tr thnh nhu cu ht sc cp thit nhm nõng cao cht lng o to mụn Sinh hc nc ta Tuy nhiờn, hin vic ging dy thc hnh Sinh hc cỏc trng THPT núi chung v cỏc trng THPT chuyờn núi riờng cũn rt nhiu hn ch mt s nguyờn nhõn sau: (1) thiu c s vt cht, trang thit b thc hnh, (2) chng trỡnh o to trung ch yu v lý thuyt, hn ch v thi lng dnh cho phn thc hnh, (3) thiu ti liu hng dn thc hnh v cỏc ti liu thc hnh cũn cha cp nht vi trỡnh th gii (4) cha cú cỏc cỏch ỏnh giỏ cỏc k nng thc hnh ca hc sinh (HS) nhng ni cú dy v hc thc hnh thỡ cụng tỏc ny mi ch yu dng li mc minh, cha chỳ trng vo vic rốn cho HS cỏc k nng thc hnh Trong chng trỡnh sinh hc lp 12, Di truyn hc cú vai trũ quan trng, chim ti 48% thi lng chng trỡnh v c chia lm chng Tuy nhiờn, ch cú bi thc hnh thuc chng v chng chim 8,7% tng thi lng dnh cho Di truyn hc Cỏc bi thc hnh c thit k n gin, ch phự hp cho o to i tr m cha ỏp ng c yờu cu o to HS chuyờn [1], [15] Kt qu cỏc kỡ thi Olympic Sinh hc quc t (IBO) cho thy: v lý thuyt HS Vit Nam thng t im khỏ cao so vi HS cỏc nc khu vc v trờn th gii; iu ny ch rng v mt lý thuyt, HS ca chỳng ta c trang b khỏ tt v cú trỡnh khụng thua kộm HS quc t Tuy nhiờn, phn thc hnh, HS ca chỳng ta thng t kt qu cha cao so vi HS cỏc nc khu vc (n , Trung Quc, Thỏi Lan, Singapore) v trờn th gii dn n kt qu tng th cha c cao [49] Nhng kt qu ny phn no ch rng, chng trỡnh o to Sinh hc cp THPT ca Vit Nam v chng trỡnh Sinh hc cỏc nc tiờn tin cũn l mt khong cỏch khỏ ln, c bit l chng trỡnh thc hnh Ch trng ca B GD & T 10 nm ti (2010-2020) l xõy dng v phỏt trin cỏc trng THPT chuyờn thnh mt h thng c s giỏo dc trung hc cú Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học cht lng giỏo dc cao, vi cht lng ngang tm vi cỏc trng tiờn tin khu vc v trờn th gii Trong ú cỏc mc tiờu c th trc mt l: trung vo xõy dng c s vt cht, tng cng phng tin, thit b dy hc ng b, hin i Tuy nhiờn, t c mc tiờu ny, chỳng ta khụng nhng phi cú c s vt cht, trang thit b ngang tm, m cũn phi cú h thng chng trỡnh ging dy lý thuyt v thc hnh tiờn tin vi mc tiờu v s lng v nõng cao v cht lng, t trỡnh quc t Trong hin h thng trng THPT chuyờn ca chỳng ta s dng chung chng trỡnh ging dy i tr, cha cú chng trỡnh dnh riờng cho h thng trng chuyờn, c bit l chng trỡnh thc hnh Trờn c s lớ lun v thc tin nh vy, chỳng tụi ó xut v thc hin ti: Nghiờn cu xõy dng mt s bi thc hnh Di truyn hc phc v o to hc sinh gii trung hc ph thụng chuyờn Sinh hc i mc tiờu ca ti l: xõy dng h thng mt s bi thc hnh Di truyn hc cỏc cp khỏc t di truyn ph n t, di truyn hc t o n di truyn hc c th v di truyn hc qun th, cú ni dung phự hp vi chng trỡnh THPT chuyờn Sinh hc, tng c cp nht vi trỡnh quc t nhm gúp phn o to HS chuyờn Sinh hc gii c v lớ thuyt v thc hnh Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Chng TNG QUAN TI LIU 1.1 Ch trng ca B Giỏo dc v o to cụng tỏc phỏt trin cỏc trng THPT chuyờn giai on 2010-2020 Ch trng ca B GD & T v phỏt trin trng THPT chuyờn 10 nm ti th hin rừ ỏn phỏt trin h thng trng THPT chuyờn giai on 2010 2020 y l mt c i t phỏ mc tiờu i mi giỏo dc Vit Nam nhm tng c a giỏo dc nc ta tin kp nn giỏo dc tiờn tin khu vc v trờn th gii Mc tiờu ca ỏn l xõy dng v phỏt trin cỏc trng THPT chuyờn thnh mt h thng c s giỏo dc trung hc cú cht lng giỏo dc cao ngang tm th gii, nhm trang b cho nhng HSG nn tng kin thc vng vng; cú phng phỏp t hc, t nghiờn cu v sỏng to tr thnh nhng nh n ti, ỏp ng yờu cu phỏt trin t nc thi kỡ cụng nghip húa hin i húa v hi nhp quc t[17] t c mc tiờu chung nờu trờn thỡ mt nhng mc tiờu c th ca ỏn l: Tp trung u t n ng cp cỏc trng THPT chuyờn thnh cỏc trng t chun quc gia v cú cht lng giỏo dc cao u tiờn u t m rng din tớch, xõy dng c s vt cht, tng cng phng tin, thit b dy hc ng b, hin i ỏn ny c thc hin vi kinh phớ l 2.312,758 t ng, ú kinh phớ dnh cho tng cng c s vt cht thit b dy hc d kin lờn ti 1.660,722 t ng [17] Vic phờ duyt ỏn ny cho thy ng, Nh nc v B GD & T ó rt quan tõm v chỳ trng u t v c s vt cht, trang thit b dy v hc, u t cho vic n ng cao trỡnh chuyờn mụn ca giỏo viờn (GV) nhm mc ớch cui cựng l nõng cao cht lng o to Tuy nhiờn, t c mc tiờu ngang tm vi khu vc v th gii, chỳng ta khụng nhng phi cú c s vt cht, trang thit b ngang tm, m cũn phi cú h thng chng trỡnh ging dy lý thuyt v thc hnh tiờn tin, t trỡnh quc t Trong hin h thng trng THPT chuyờn ca chỳng ta ch s dng chung chng trỡnh ging dy i tr, cha cú chng trỡnh dnh riờng cho h thng trng chuyờn, c bit l chng trỡnh thc hnh Do vy, mt yờu cu ht sc cp thit hin l cn phi xõy dng c chng trỡnh giỏo dc nõng cao dnh riờng Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học cho h thng trng THPT chuyờn ú c bit chỳ trng n chng trỡnh thc hnh tiờn tin vi s lng v cht lng ngang tm vi th gii Chng trỡnh thc hnh tiờn tin ny khụng nhng cú th phc v trc tip cho h thng trng chuyờn m cũn cú th dn dn ỏp dng cho c i tr nhm a nn giỏo dc i tr ca nc ta theo kp vi th gii 1.2 c trng mụn Sinh hc v vai trũ ca thc hnh Sinh hc 1.2.1 c trng mụn Sinh hc Sinh hc l mụn khoa hc gn lin vi i sng ngi, vi s phỏt trin ca xó hi Kin thc Sinh hc trng THPT bao gm cỏc thnh phn v phng phỏp khoa hc, cỏc hin tng, cỏc khỏi nim, cỏc quỏ trỡnh, cỏc qui lut, cỏc hc thuyt khoa hc v cỏc k thut ng dng vo sn xut, i sng ngi Cỏc kin thc trang b cho HS c cp n cỏc mc : phõn t, t o, c th, qun th, qun xó, h sinh thỏi v sinh quyn, v cỏc mt cu trỳc, chc nng, c ch hot ng sng nh: trao i cht v nng lng, sinh trng v phỏt trin, bo v sc khe, bo v ti nguyờn mụi trng Nh vy, cú th núi rng ni dung hc ca mụn Sinh hc cha ng c kho tng kin thc phong phỳ, sinh ng, hp dn, d kớch thớch tớnh tũ mũ, ham hiu bit ca HS, to iu kin thun li cho vic hỡnh thnh ng c, nhu cu, nhn thc cng nh hng thỳ hc ca HS [22] Sinh hc cũn l mụn khoa hc thc nghim Kin thc sinh hc ch yu c hỡnh thnh bng cỏc phng phỏp quan sỏt, mụ t, thc nghim Vỡ vy, mun HS t tỡm tũi phỏt hin chim lnh tri thc sinh hc mt cỏch ch ng sỏng to thỡ mt nhng cỏch tt nht l t chc cho HS hc v dng cỏch thc t duy, quỏ trỡnh xõy dng gi thit v ng m cỏc nh khoa hc ó phỏt hin nú[22] Sinh hc cũn l mụn khoa hc a ngnh cú liờn quan cht ch n phn ln cỏc mụn khoa hc t nhiờn khỏc, c bit l Vt lớ, Húa hc, Toỏn hc, xỏc sut thng kờ Do vy, t chc nhn thc cho HS khụng th ch dng li mụ t, nhn bit cu to, hỡnh thỏi m phi ch mi quan h tng h, nhiu mt cú tng i tng v t chc sng Cn giỳp HS hiu rừ vai trũ ca Sinh hc i vi sn xut v i sng, bo v mụi trng, lm phong phỳ ngun ti nguyờn thiờn nhiờn, bo v v tng cng sc khe i vi bn thõn v xó hi [22] Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học 1.2.2 Vai trũ ca thc hnh Sinh hc Nm 2004, B GD & T ó cho x y dng li hai b SGK Sinh hc lp 12 nhm phc v cụng tỏc i mi phng phỏp dy hc t phng phỏp dy hc ly ngi dy lm trung tõm, truyn th kin thc th ng mt chiu t ngi dy n ngi hc sang phng phỏp dy hc ly ngi hc lm trung tõm, chuyn t phng phỏp dy chay, hc chay sang phng phỏp hc i ụi vi hnh Theo cỏch tip cn mi ny: Giỏo dc l quỏ trỡnh phỏt trin vi ngha l phỏt trin ngi, phỏt trin mt cỏch ti a tim nng tim n mi ngi lm cho ngi cú kh nng lm ch c tỡnh hung, ng u c vi nhng thỏch thc m mỡnh gp phi i sng mt cỏch ch ng sỏng to[25] Trong xó hi tri thc hin nay, lng tri thc liờn tc tng nhanh ũi hi ngi hc phi cú phng phỏp t hc, t v tip nhn thụng tin mt cỏch ch ng v chn lc Theo White (1995) ngi ta khụng th hc tt c nhng gỡ m ngi ta cn i ch qua quỏ trỡnh o to chớnh khúa Vỡ vy, chng trỡnh o to phi c xõy dng lm o to nhng ngi cú th ng u vi nhng ũi hi ca ngh nghip khụng ngng thay i, vi mt th gii khụng ngng bin ng[25] Hc xó hi thụng tin l mt quỏ trỡnh liờn tc gm khõu: thu thp thụng tin, x lớ thụng tin v lu tr thụng tin di dng tri thc t nh trng hay t mụi trng sng lm cho ngi hc t bin i v trớ tu v lm phong phỳ thờm tri thc ca mỡnh [19] lm c iu ny thỡ mt nhng nhim v ca GV l phi o to HS cú kh nng t nghiờn cu, t thu thp thụng tin, x lớ thụng tin, lu tr thụng tin v dng thụng tin vo gii quyt cỏc quỏ trỡnh hc v cuc sng Nh vy, bn cht ca phng phỏp dy hc mi m ngnh Giỏo dc ang hng ti v s dng l nhm dy cho ngi hc phng phỏp hc ch khụng ch n thun l truyn th kin thc Do c thự ca mụn Sinh hc nh ó nờu trờn, nờn ging dy mụn hc ny, ngoi vic dng cỏc nguyờn lớ chung ca phng phỏp dy hc tớch cc thỡ GV cn phi lu ý: 1- HS phi c trc tip lm vic vi i tng hc nh: cỏc vt tht, tranh nh, mụ hỡnh lp hc, phũng thớ nghim hoc ngoi thiờn nhiờn Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS 2- Chuyên ngành Di truyền học HS phi c to iu kin thc hnh, ỏp dng nhng kin thc Sinh hc vo thc t i sng nh sn xut n ng cao nng sut cõy trng, vt nuụi, bo v sc khe, gi gỡn v bo v mụi trng sng thnh cụng dy hc tớch cc mụn Sinh hc, GV cn bit s dng phi hp nhiu phng phỏp dy hc khỏc mt tit hc nh quan sỏt, thớ nghim, tho lun nhúm, trũ chi hc tp, nờu v gii quyt [22] GV phi t chc hng dn HS lm quen vi nghiờn cu khoa hc v dng cỏc thnh tu khoa hc cụng ngh vo gii quyt thc tin cuc sng y l nhim v ca GV ó c qui nh rt rừ qui ch t chc v hot ng trng THPT chuyờn b GD & T an hnh [18] Vic ging dy thc hnh núi chung v thc hnh Sinh hc núi riờng khụng ch giỳp HS t kim nh li cỏc kin thc ó hc m cũn giỳp HS cú k nng dng sỏng to phng phỏp hc qua thc hnh bng cỏch gii quyt mt mi, mt cõu hi mi, s dng cỏc k nng c n phn thc hnh nh: t , t cõu hi, a gi thit, thit k thớ nghim, quan sỏt kt qu, a kt lun, v hỡnh thnh nờn kin thc mi Vi k nng dng sỏng to thụng qua thc hnh, HS cú th t bn th n a gi thit cho cỏc gp phi quỏ trỡnh hc tp, cuc sng v cú th c lp thit k thớ nghim, tin hnh thớ nghim, thu kt qu v rỳt kt lun cho riờng mỡnh Do vy, vic dy thc hnh, c bit l dy k nng dng linh hot s giỳp cho HS cú th t mỡnh tỡm hiu kin thc mi, giỳp HS t sỏng to khụng ngng, v luụn sn sng gii ỏp cỏc cõu hi tt c cỏc lnh vc ca cuc sng, giỳp cho HS tr thnh ngi luụn luụn nng ng v luụn sn sng tỡm hiu v gii quyt mi ca mt xó hi ang phỏt trin rt nhanh hin [47] 1.3 Tỡnh hỡnh ging dy thc hnh Di truyn hc ti cỏc trng THPT chuyờn Vit Nam Hin cỏc trng THPT chuyờn ca Vit Nam s dng chung b SGK vi chng trỡnh ging dy i tr, ú cỏc trng chuyờn cú th t chn v ng kớ s dng mt hai chng trỡnh Sinh hc lp 12 l SGK c n hoc SGK nõng cao Nh vy, HS v GV ca cỏc trng chuyờn cha cú mt ti liu hc cng nh ti liu thc hnh dnh riờng, cha cú cỏc kỡ thi nhm ỏnh giỏ nng Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học lc thc hnh ca HS, k c cỏc kỡ thi HSG quc gia v kỡ thi chn HSG quc gia tham d cỏc kỡ thi IBO B cc SGK lp 12 an c n gm cú phn: Di truyn hc, Tin húa v Sinh thỏi vi tng s bi hc bao gm c lớ thuyt, ụn v thc hnh l 48 bi, ú phn Di truyn hc cú 23 bi chim 47,91%, phn Tin húa cú 11 bi chim 22,92% v phn Sinh thỏi hc cú 13 bi chim 27,08% v bi ụn chng trỡnh sinh hc cp THPT chim 2,09% Trờn tng s 48 bi, cú bi thc hnh phũng thớ nghim, vi bi thuc phn Di truyn hc v bi thuc phn Sinh thỏi hc Phn Di truyn hc c chia lm chng vi 23 bi hc ú: chng 1: C ch di truyn v bin d, i; chng 2: Tớnh qui lut ca hin tng di truyn, i; chng 3: Di truyn hc qun th, i; chng 4: ng dng di truyn hc, i; chng 5: Di truyn hc ngi, bi v bi ụn phn di truyn hc Trong tng s 23 bi hc ch cú bi thc hnh phũng thớ nghim (chim 8,7%) thuc chng v chng [1] Hai bi thc hnh ti phũng thớ nghim l i Quan sỏt cỏc dng t bin s lng NST trờn tiờu bn c nh v trờn tiờu bn tm thi vi cỏc mc tiờu (1) quan sỏt c b NST di kớnh hin vi, (2) xỏc nh c mt s dng t bin NST trờn cỏc tiờu bn c nh, (3) rốn k nng lm tiờu n NST v xỏc nh s lng NST di kớnh hin vi, (4) xỏc nh c cỏc cp NST tng ng ca ngi trờn nh chp v i Thc hnh lai ging vi cỏc mc tiờu l (1) rốn luyn k nng trớ thớ nghim nghiờn cu Di truyn hc, (2) rốn luyn phng phỏp nghiờn cu Di truyn hc thụng qua cỏc ng hỡnh, ghi li quỏ trỡnh lai to ging, sau ú ỏnh giỏ kt qu lai c cung cp bi cỏc nh di truyn hc hoc c cung cp bi chớnh cỏc thy cụ giỏo[1] SGK an n ng cao cng cú cc cỏc phn tng t Tuy nhiờn tng s bi hc sỏch ny gm 66 bi vi bi thc hnh, ú cú bi thuc phn Di truyn hc, bi thc hnh thuc phn Tin húa v bi thuc phn Sinh thỏi hc Ba bi thc hnh phn Di truyn hc gm cú bi thc hnh Xem phim v c ch nhõn ụi ADN, phiờn mó, dch mó v i thc hnh ti phũng thớ nghim l bi Quan sỏt cỏc dng t bin s lng NST trờn tiờu bn c nh hay trờn tiờu bn tm thi v i Thc hnh lai ging ging nh sỏch ca b thuc an c Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học bn Mc dự cú tng thờm c bi thc hnh so vi sỏch c bn nhng i thc hnh ú cng ch dng li vic: Xem phim v c ch nhõn ụi ADN, phiờn mó, dch mó [15] Nh vy, nhỡn mt cỏch tng th, ta thy b cc gia lớ thuyt v thc hnh sinh hc SGK cú phn cha c n xng Cỏc bi thc hnh ny c thit k n gin ch phự hp cho o to i tr m cha ỏp ng c yờu cu o to HS chuyờn Vic ging dy thc hnh cũn cha c chỳ trng nhiu, thi gian trờn lp v thi gian ngoi gi hc dnh cho thc hnh cũn hn ch cỏc trng THPT c bit l cỏc trng THPT chuyờn ni m cỏc HS cú ý thc hc sỏng to v am mờ tỡm hiu kin thc mi Bờn cnh ú, cú nhiu trng THPT chuyờn Vit Nam cũn cha cú mt phũng thớ nghim hon chnh mang tớnh hin i phc v cụng tỏc o to HS chuyờn cng nh o to HSG tham d cỏc kỡ thi HSG quc gia v IBO Nhng ng dng hin ca Di truyn hc u liờn quan rt nhiu n cỏc k thut sinh hc phõn t, nhng li cha cú mt bi thc hnh no c xõy dng v lnh vc ny sau HS hc xong phn Di truyn hc 1.4 Ni dung, mc tiờu v cỏch thc t chc cỏc bi thc hnh Di truyn hc ca mt s trng THPT tiờn tin trờn th gii Nhm xõy dng cỏc bi thc hnh Di truyn hc cp nht vi trỡnh th gii, chỳng tụi tin hnh tham kho SGK v chng trỡnh ging dy thc Di truyn hc c s dng ph bin nhiu nc tiờn tin trờn th gii nh Singapore (trng THPT chuyờn Toỏn v Khoa hc t nhiờn, i hc quc gia Singapore [40, 41]), M [37, 38, 43]), c [31], n [47], Newzealand [42], Anh [44]; hoc t cỏc trang web cung cp cỏc ti liu hc m [51, 52, 53, 54, 56] Qua nghiờn cu, tỡm hiu v so sỏnh v mt cu trỳc v ni dung cỏc bi thc hnh ca cỏc trng bn chỳng tụi nhn thy rừ rng: - Tng ng vi mi cp Di truyn hc (di truyn hc kinh in, di truyn hc t bo, di truyn hc ngi, di truyn hc qun th, ng dng di truyn hc ) u cú ớt nht bi thc hnh - Cỏc bi thc hnh ca h c xõy dng da trờn cỏc tiờu chớ: (1) tớnh hin i v cp nht; (2) tớnh trng tõm ca nghiờn cu, (3) hm lng kin Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học thc mi bi thc tp; (4) tớnh n gin v d thc hin; (5) tớnh kinh t ca thớ nghim - Mc tiờu trng tõm ca h thụng qua cỏc bi thc hnh ny l nhm o to cho HS cỏc k nng bao gm cỏc k nng thc hnh phũng thớ nghim nh: k nng lm tiờu n, k nng s dng pipet, pha húa cht, k nng s dng mỏy múc thớ nghim (kớnh hin vi, mỏy li t m, c n ph n tớch, ), k nng v kh trựng dng c thớ nghim hoc k nng t logic, k nng lp lun phõn tớch , k nng quan sỏt, ph n loi, tỡm kim mi liờn h, tớnh toỏn, x lớ s liu, hỡnh thnh gi thuyt khoa hc, k nng thit k thớ nghim, thu thp s liu v kt qu thớ nghim, gii thớch kt qu thớ nghim v rỳt cỏc kt lun, xỏc nh mc chớnh xỏc ca s liu Ngoi ra, h cũn nhm o to cho HS tớnh kiờn trỡ nghiờn cu khoa hc, s khộo lộo s dng cỏc thit b thớ nghim, ng thi qua ú cng nhm khc sõu nhng kin thc c n ca Di truyn hc, cung cp cho HS nhng nguyờn lớ ca sinh hc phõn t, cho HS thy c s liờn h cht ch gia di truyn c s v ng dng ca di truyn hc Cỏch thc t chc thc hnh ca cỏc trng cng rt phong phỳ v linh ng Tựy theo ni dung bi hc, tựy theo mc ớch o to m cỏch thc t chc cỏc bi thc hnh cú th l: 1- T chc thc hnh trờn lp di dng cho HS nghiờn cu t nhng cỏi chi tit, c th qua ú khỏi quỏt, x y dng nờn nhng cụng thc, nhng c im khỏi quỏt hoc nhng khỏi nim v mt 2- Thnh lp cỏc nhúm nghiờn cu nh chn ti nghiờn cu, thit k thớ nghim, tin hnh thớ nghiờm, thu kt qu, tho lun nhúm v bỏo cỏo kt qu nghiờn cu 3- T chc thc hnh trờn lp hoc ti cỏc phũng chuyờn dng (vớ d phũng mỏy tớnh) thụng qua cỏc i tng thc hnh o nh: thụng qua cỏc hỡnh nh mụ phng trờn mỏy tớnh hoc l nhng cụng c trc quan thay th lai 4- T chc thc hnh ti phũng thớ nghim vi cỏc nhúm nh trờn cỏc i tng thớ nghim tht Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS 5- Chuyên ngành Di truyền học Hon thin cỏc thớ nghim di dng bi cỏc sỏch bi tp, hoc nhng thớ nghim nh n gin m HS cú th t lm nh ri bỏo cỏo, gii thớch kt qu thu c ti lp c bit, cu trỳc mi bi hc SGK ca Singapore, ngoi kin thc lớ thuyt u cú phn: khỏi quỏt -summary, kim tra nhanh - quick check v mt phn ht sc quan trng gi l vựng hot ng - activity zone m ti phn ny chớnh l cỏc thớ nghim - experiment vi ni dung: quan sỏt observation, tho lun discussion v a cỏc kt lun conclusion [40] Vi cỏch t chc nh vy, cỏc nh giỏo dc y thc s quan t m n o to k nng hn l truyn th kin thc nh vy quỏ trỡnh o to thc hnh ca h l mt quỏ trỡnh liờn tc, din thi gian di, qua nhiu nm, nhiu lp vi nhiu hin tng, s kin, ni dung khỏc hỡnh thnh cho HS k nng thc hnh thnh thc nht 1.5 Yờu cu v kin thc v cỏc k nng thc hnh Di truyn hc cỏc kỡ thi IBO Trong cỏc kỡ thi IBO, t l im cho phn lớ thuyt v thc hnh l 50: 50 Vi phn thi lớ thuyt, cỏc cõu hi trung vo vic ỏnh giỏ s hiu bit cỏc mc khỏc cng nh ỏnh giỏ cỏc k nng v kh nng dng kin thc ca thớ sinh vo gii quyt c bit l vic dng lớ thuyt vo phn thc hnh Ni dung chng trỡnh thi IBO ao gm cỏc lnh vc: Sinh hc t bo, Gii phu v sinh lớ thc vt, Gii phu v sinh lớ ng vt, Di truyn v tin húa, Tp tớnh hc, Sinh thỏi hc v H thng hc Trong ni dung nờu trờn, phn Di truyn v tin húa chim ti 20 % tng s im [8] Vi phn thi thc hnh: cỏc kỡ thi IBO, phn thi thc hnh thng gm phũng thớ nghim v t u nhng nm 2000 tr li y, cỏc kỡ thi IBO luụn cú mt phũng thi thc hnh liờn quan n mng Di truyn hc, nú cú th l phũng thớ nghim Di truyn v Sinh hc phõn t, hoc phũng thớ nghim Di truyn v T bo hc hoc Di truyn v Húa sinh Bi l Di truyn hc l mụn hc khụng nm tỏch bit, nú mang li nguyờn lớ hoc b sung kin thc lm sỏng t cỏc chuyờn ngnh khỏc Sinh hc Phn thi thc hnh ca IBO trung vo vic ỏnh giỏ nng lc gii quyt cỏc sinh hc ca cỏc thớ sinh cú c nng lc ny, 10 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học ci vo vect tỏi t hp cú trỡnh t chớnh xỏc thỡ cú th s dng vecto tỏi t hp ú biu hin protein mong mun t vo ớch (vớ d t bo E.coli) III Tin trỡnh t chc bi thc hnh Xõy dng qui trỡnh cỏc bc thit k mt vect nhõn dũng gen Nhim v ca HS phn ny l nghiờn cu cỏc ni dung phn II, sau ú xõy dng lờn cỏc c tng quỏt cn cho quỏ trỡnh thit k mt vect nhõn dũng gen Xõy dng qui trỡnh cỏc bc thit k mt vecto biu hin gen Nhim v ca HS phn ny l nghiờn cu cỏc ni dung phn II, sau ú xõy dng lờn cỏc c tng quỏt cn cho quỏ trỡnh thit k mt vect biu hin gen Thc hnh thit k mt vec t biu hin gen c biu hin vi khun E.coli Nhim v ca HS phn ny l dng cỏc kin thc ó hc thit k mt vecto biu hin gen C th, bi thớ nghim ny chỳng ta s chốn gen MUCL1 cú trỡnh t nh di vo vect pET32a(+) 5' ATGCAGAATCCGACAACAGCTGCTC .TCCCGAATGGTAGAGTGTGTCCCTAA 3' |||||||||||||||||||||||| (800) |||||||||||||||||||||||||| 3' TACGTCTTAGGCTGTTGTCGACGAG .AGGGCTTACCATCTCACACAGGGGATT 5' Vi trỡnh t mi xuụi: CGGGATCCATGCAGAATCCGACAACAGC V trỡnh t mi ngc: 5CGGAATTCTTAGGGGACACACTCTACCATTCGG Thc hnh thit k mt vecto nhõn dũng c biu hin nm Men T mt plasmid ca vi khun, em hóy trỡnh y cỏc c to mt vộc t nh n to ca nm Men V gii thớch ti em cn phi lm nh vy IV Cõu hi v bi Trỡnh by cu trỳc chung ca mt vecto nhõn dũng v chc nng ca cỏc b phn tham gia cu to nờn vecto ú Hóy mụ t mt cỏch ngn gn qui trỡnh to mt lng ln insulin ca ngi t bo vi khun E.coli 92 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Em ó ci c cADN ca gen mó húa insulin ca ngi vo mt vecto biu hin v chuyn nú vo vi khun E.coli, nhng sau mt thi gian nht nh nuụi cy cỏc vi khun ny iu kin mụi trng nuụi cy phự hp em li khụng thu c insulin Theo em nhng nguyờn nhõn no cú th dn n hin tng trờn Trong cụng ngh gen, ngi ta cú th sn xut c cỏc protein n gin ca ng vt cú vỳ nh vi khun, chng hn nh E.coli Trờn c s cỏc c im khỏc v cu trỳc gen sinh vt nh n s v nh n thc hóy nờu nhng ci bin cn c thc hin gen c cy, t bo vi khun cú th sn xut c protein ca ng vt cú vỳ Hóy trỡnh y cỏc c thit k vect iu hin pET32a mang gen di dõy 5' AGAATTCCGGCCACAAGTTCAGCGT .ACCCCGACCACATGAAGCAGCACGACT 3' |||||||||||||||||||||||||(500) |||||||||||||||||||||||||| 3' TCTTAAGGCCGGTGTTCAAGTCGCA .TGGGGCTGGTGTACTTCGTCGTGCTGA 5' Bi thc hnh s 14: 3.3.14 NGUYấN L V PHNG PHP XC NH TRèNH T NUCLEOTID TRấN ADN I Cỏc mc tiờu hc Mc tiờu v mt kin thc:Sau hc xong bi thc hnh ny, HS phi cú kh nng: - Hiu c nguyờn lớ ca quỏ trỡnh xỏc nh trỡnh t nucleotide trờn ADN - c c trỡnh t mt gen xỏc nh t kt qu ca quỏ trỡnh c trỡnh t ADN trờn mỏy Mc tiờu v mt k nng: bi thc hnh ny nhm rốn cho HS k nng: - S dng pipet - S dng mỏy PCR 93 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học - S dng mỏy c trỡnh t II Mt s thụng tin c bn cn thit cho bi thc hnh Quỏ trỡnh xỏc nh trỡnh t cỏc nucleotide dc theo chiu di phõn t ADN c gi l quỏ trỡnh c trỡnh t Cú hai phng phỏp c trỡnh t ADN: phng phỏp c trỡnh t th cụng v phng phỏp c trỡnh t t ng C hai phng phỏp ny u c thc hin da trờn phng phỏp c Sanger (hỡnh 18) v cng s cụng b nm 1977 (24 nm sau ngy cụng cu trỳc xon kộp ca phõn t ADN) c gi l phng phỏp dideoxyribonucleotide Ta bit rng cỏc nucleotide tham gia cu to nờn phõn t ADN l cỏc deoxyribonucleotide triphosphate (dNTP) im khỏc bit quan trng gia dideoxyribonucleotide triphosphate (ddNTP) v deoxyribonucleotide triphosphate (hỡnh 17) l v trớ cacbon trờn phõn t ng pentose deoxyribonucleotid cú cha nhúm OH v chớnh nhúm ny tham gia hỡnh thnh liờn kt phosphodieste vi gc phosphate ca nucleotide mi quỏ trỡnh tng hp mch mi Nhng ddNTP thỡ ti v trớ C3 khụng cha nhúm OH, chớnh vỡ vy nu quỏ trỡnh tng hp mch mi sau enzyme ADN polymerase lp mt ddNTP vo mch ang tng hp thỡ quỏ trỡnh tng hp mch mi s dng li Vic c trỡnh t ADN cng hon ton da trờn nguyờn tc b sung v cng phi s dng n cỏc enzyme ADN polymerase Trong quỏ trỡnh ny mch ADN c gii trỡnh t c gi l ADN mch khuụn Ta cng it rng mt nhng hot tớnh ca cỏc ADN polymerase l khụng t u c cỏc phn ng tng hp mch mi, chớnh vỡ vy quỏ trỡnh c trỡnh t ADN cng phi cn n cỏc on oligonuleotid kớch thc nh lm cỏc on mi Nh vy, nguyờn liu cho quỏ trỡnh gii trỡnh t ADN gm: - ADN dựng lm khuụn - Mt on oligonucleotid dựng lm on mi, - Enzyme ADN polymerase - Bn loi dNTP l: ATP, TTTP, GTP v CTP - Bn loi ddNTP l: ddATP, ddTTP, ddGTP v ddCTP 94 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Trong phng phỏp gii trỡnh t th cụng, cỏc phn ng gii trỡnh t c chia lm bn ng nghim tỏch bit Thnh phn ca mi ng gm: ADN dựng lm khuụn, mt on oligonucleotid dựng lm on mi, enzyme ADN polymerase, bn loi dNTP l A, T, G v C (mt loi dNTP ny c ỏnh du phúng x phỏt hin mch mi ang c tng hp) nhng ch cha mt loi ddNTP vi nng bng 1/10 so vi nng loi dNTP tng ng Vi thnh phn nh vy thỡ phn ln trng hp, dNTP s liờn kt vo mch ADN mi ang tng hp nhng ddNTP cng s liờn kt vo cỏc mch mi ang tng hp v lm kt thỳc quỏ trỡnh chộp mch ú Do cú nhiu phõn t ADN cựng c tng hp ng thi nờn quỏ trỡnh ny dn n s hỡnh thnh ca mt hp nhiu phõn t ADN c chộp khụng hon chnh ging u nhng khỏc u v chiu di v loi nucleotide kt thỳc Cỏc sn phm ny sau ú s c in di trờn gel polyacrylamide vi ln in di tng ng vi hn hp phn ng v c trỡnh t theo th t cỏc ng xut hin trờn bn in di theo chiu t cc dng sang cc õm dNTP (deoxyribonucleotide triphosphate) ddNTP (Dideoxyribonucleotide triphosphate) Hỡnh 17 Cu trỳc ca dNTP v ddNTP 95 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Phn ng PCR vi cỏc thnh phn DNA khuụn, mi, dNTP, ADN polimerase (in di) Hỡnh 18 Nguyờn lý c trỡnh t gen theo phng phỏp Sanger Trỡnh t ADN c c: GGACTTCAGG 96 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Trong phng phỏp gii trỡnh t ADN t ng: quỏ trỡnh c trỡnh t cng tng t nh phng phỏp c th cụng nhng cú mt s ci tin nh sau: loi ddA, ddT, ddG v ddC s c ỏnh du hunh quang vi cỏc mu sc v nng lng phỏt quang cỏc c súng khỏc c trng cho tng loi ddNTP Nh vy c PCR ch cn ng phn ng PCR cha c loi ddATP, ddTTP, ddGTP v ddCTP, khụng phi tỏch thnh ng phn ng cho mi loi ddNTP na Do c ỏnh du hunh quang vi loi mu sc khỏc nờn chy in di mỏy tớnh gn vi u dũ tớn hiu hunh quang cui mi mt ng chy s t ng ghi li tớn hiờu ca cỏc ng in di i qua v trớ u dũ v s c luụn trỡnh t thu c v ghi li vo mỏy tớnh Ton b quỏ trỡnh chy v c kt qu in di din t ng vy hin phng phỏp ny hon ton thay th phng phỏp c trỡnh t th cụng Hỡnh 19 Minh kt qu c trỡnh t t ng III Mu vt, húa cht v dng c thớ nghim Mu vt: ect pET-M cú cha gen ớch cn xỏc nh trỡnh t l gen MUCL1, mi xuụi T7 promoter Húa cht: hn hp Big-Dye terminator cú cha cỏc dNTP, ddNTP, ADN polymerase, m ADN polymerase, dung dch Hi-Di , H2O, dung dch Ethanol/Natri acetate Dng c thớ nghim: ng eppendorf kớch thc nh (ng PCR), khay ng ng eppendorf, pipet, u tớp, mỏy li t m, mỏy PCR, khay ng ỏ, giy thm, mỏy c trỡnh t IV Qui trỡnh thớ nghim Chun b hn hp phn ng PCR theo cụng thc sau (ỏp dng cho mt ng PCR) - l plasmid DNA khuụn (l sn phm ca bi tỏch chit ADN plasmid v cú nng khong t 200-250 ng) 97 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học - l mi c trỡnh t ( cú nng 3.2 M) - l hn hp BigDye terminator - l H2O Chy phn ng PCR theo chu trỡnh nhit nh sau: 96oC (30 giõy), 50oC (15 giõy), 60 oC (4 phỳt), 25 chu k Sau kt thỳc phn ng PCR, b sung thờm 10 l H20 vo mi ng PCR Chun b dung dch Ethanol/Natri acetate theo cụng thc: - l dung dch 3M Natri acetate (NaOAc), pH4.6 - 62,5 l dung dch ethanol 95% - 14,5 l H2O Chuyn ton b sn phm PCR sang ng eppendorf 1.5 ml Cho 80l hn hp Ethanol/Natri acetate vo 20l sn phm PCR v lc nh u hn hp trờn nhit phũng khong 15 phỳt nhm kt ta sn phm PCR Ly tõm 20 phỳt nhit phũng vi tc 13.000 v/p Nh nhng loi b phn dung dch ng B sung 500l dung dch ethanol 70% v lc u nhm sch cỏc cht 10 Ly tõm phỳt nhit phũng vi tc 13.000 v/p 11 Lp li c 8, v 10 mt ln na sau ú khụ ng eppendorf bng cỏch m np ng eppendorf qua ờm nhit phũng t vụ trựng 12 B sung 13l Hi-Di v lc u 13 Tra mu vo mỏy DNA sequencing 14 Kim tra kt qu c trỡnh t V Kt qu thớ nghim Kt qu c trỡnh tu gen MucL-1: 98 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Hỡnh 20 Kt qu c trỡnh t gen MUCL VI Cõu hi v bi Ti ngi ta phi ỏnh du hunh quang cỏc loi ddNTP? Ti ddNTP c s dng gn vo chui ADN thỡ vic tng hp si ADN ú li b dng li Cỏc em c cung cp mt on ADN cú trỡnh t nh sau: GCTTAGCATC ic u tiờn cỏc em lm l nh n dũng on ADN trờn t bo vi khun cú nguyờn liu cho vic c trỡnh t Tip n cỏc em s phõn lp on ADN ny t bo vi khun v s dng phng phỏp dideoxyribonucleotid c trỡnh t on ADN trờn V sau cựng l em 99 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học s phõn tỏch cỏc sn phm thu c bng phng phỏp in di trờn gel Em hóy v mt hỡnh nh mụ phng kt qu cỏc ng trờn n gel m em thu c Gi s rng cỏc em mun c trỡnh t on ADN cú trỡnh t sau: - TCCCGGGAAA v trớ on mi Em hóy trỡnh by mt cỏch túm tt cỏc c thc hin cú th thu c kt qu c trỡnh t on ADN trờn trờn bn gel Gii thớch vai trũ ca cỏc c ú hỡnh nh mụ phng kt qu cỏc ng trờn gel m em thu c Trc y vic c trỡnh t gen c tin hnh bng cỏch chy in di loi phn ng mi loi phn ng cha loi dd NTP (ddATP, ddCTP, dd GTP, dd TTP), Hóy c trỡnh t ca on gen cú kt qu in di nh sau (ghi rừ u 5-3) (a) (b) Sau c trỡnh t on gen X theo phng phỏp c trỡnh t t ng, ngi ta thu c kt qu nh lit kờ di y Hóy c trỡnh t ca on gen X: (ddATP c ỏnh mu xanh lỏ c y; ddTTP c ỏnh du mu ; ddGTP c ỏnh du mu en; ddCTP c ỏnh du mu xanh thm) 100 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Chng KT LUN V KIN NGH 4.1 Kt lun Sau tin hnh ti Nghiờn cu xõy dng mt s bi thc hnh Di truyn hc phc v o to hc sinh gii THPT chuyờn Sinh hc, chỳng tụi rỳt mt s kt lun chớnh nh sau: ó x y dng c h thng 14 bi thc hnh Di truyn hc cỏc cp khỏc t di truyn hc phõn t, di truyn hc t o n di truyn hc c th v di truyn hc qun th phự hp vi chng trỡnh o to hc sinh THPT chuyờn Sinh hc, ỏp ng yờu cu cp nht, hin i, tng ng vi chng trỡnh o to HSG sinh hc mt s nc cú nn cụng nghip tiờn tin khu vc v trờn th gii Mi bn bi thc hnh ln lt c b trớ theo th t, gm cú: 1) Di truyn hc Menden 2) Ph n tớch v xỏc nh c ch di truyn mt s tớnh trng ca rui gim s dng phn mm StarGenetics 3) Nghiờn cu di truyn hc ngi bng phng phỏp ph n tớch ph h 4) Di truyn hc qun th 5) Nghiờn cu di truyn hc ngi bng phng phỏp t bo hc 6) Chu trỡnh t bo v s bin i hỡnh thỏi nhim sc th 7) Gim phõn v quỏ trỡnh phỏt sinh giao t 8) Thớ nghim bin np ADN vi khun E coli 9) Tỏch chit ADN plasmid t vi khun E coli 10) Nguyờn lớ v phng phỏp in di trờn gel 11) Nguyờn lớ v phng phỏp PCR 12) Ct ADN bng enzyme gii hn 13) Thit k ADN tỏi t hp 14) Nguyờn lớ v phng phỏp xỏc nh trỡnh t nucleotide trờn ADN H thng bi thc hnh c xõy dng gm nhiu d ỏn nghiờn cu nh ú HS c lm quen v thc hin cỏc hot ng nghiờn cu khoa hc t xõy 101 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học dng gi thit, tin hnh thớ nghim, phõn tớch s liu v a in lun, kt lun da trờn kt qu thớ nghim H thng cỏc bi thc hnh m bo yờu cu o to c cỏc phng phỏp thc nghim c n nht ca Di truyn hc t cỏc k nng sinh hc c bn, cỏc phng phỏp t bo hc, phng phỏp vt lớ, hoỏ hc, phng phỏp vi sinh vt hc cho n cỏc k nng s dng mỏy múc thit b nghiờn cu nh s dng pipet, cỏc loi cõn k thut, cõn phõn tớch, cỏc loi mỏy ly t m, mỏy o pH, mỏy o quang ph, in di, PCR, gii trỡnh t ADN ng thi, hc sinh cng c rốn luyn cỏc k nng khoa hc c n nh: quan sỏt, phõn loi, tỡm kim mi liờn h, tớnh toỏn, x lớ v trỡnh by s liu, a cỏc tiờn oỏn, hỡnh thnh nờn gi thuyt khoa hc, thit lp cỏc cụng thc tớnh, xỏc nh mc chớnh xỏc ca s liu ó x y dng c ni dung chi tit ca tng bi thc hnh gm: mc tiờu kin thc v k nng, nhng thụng tin c bn cn thit cho bi thc hnh, tin trỡnh t chc bi thc hnh/quy trỡnh thớ nghim, phõn tớch kt qu thớ nghim v h thng cỏc cõu hi v bi Bc u ó ỏp dng cỏc bi thc hnh cho o to i tuyn HSG quc gia tham d kỡ thi IBO 2010 v hc sinh Khi THPT chuyờn Sinh hc, trng i hc Khoa hc T nhiờn cho thy t kt qu tt Nhỡn chung, hu ht cỏc hc sinh u cú th hon thnh v thc hin tt cỏc bi thc hnh Cỏc bi thc hnh cú tớnh kh thi trin khai ging dy ti cỏc trng THPT chuyờn trờn ton quc sau ỏn phỏt trin trng chuyờn giai on 2010 2020 c thc hin v hon thnh 4.2 Kin ngh - Cho phộp th nghim ng dng h thng cỏc bi thc hnh ny ti cỏc trng THPT chuyờn c nc, lm c s cho vic tin ti thi thc hnh - cỏc k thi hc sinh gii THPT quc gia mụn Sinh hc B GD & T h tr kinh phớ cho cỏc d ỏn nghiờn cu nhm tip tc hon thin cỏc bi thc hnh ca Sinh hc hin i theo hng tip cn trỡnh tiờn tin ca cỏc nc phỏt triờn trờn th gii v khu vc 102 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Ti liu tham kho Ting vit V chuyờn mụn Sinh hc Nguyn Thnh t (2009), Sinh hc lp 12, NXB Giỏo dc Ngụ n Hng, Mnh Hựng, Trn Minh Hng (2003), Gii thiu thi Olympic quc t mụn Sinh hc, NXB Giỏo dc Ngụ n Hng (2005), Gii thiu thi v ỏp ỏn thi chn HSG quc gia mụn Sinh hc, NXB i hc Quc Gia Thnh ph H Chớ Minh Trn n Kiờn, Phm n Lp (2006), Gii thiu thi HSG quc gia v Olympic quc t mụn Sinh hc nm 2004- 2005, NXB Giỏo dc Trn n Kiờn, Phm n Lp (2007), Gii thiu thi HSG quc gia v Olympic quc t mụn Sinh hc 2006, NXB Giỏo dc Trn n Kiờn, Phm n Lp, inh on Long (2008), Gii thiu thi HSG quc gia v Olympic quc t mụn Sinh hc nm 2007, NXB Giỏo dc Vừ Th Thng Lan (2007), Mt s c bn ca sinh hc phõn t, NXB i hc Quc gia H Ni Phm n Lp (2007), Xõy dng cỏc bi thc hnh sinh hc nhm phc v cụng tỏc o to HSG v hun i tuyn HSG quc gia tham d cỏc kỡ thi Olympic Sinh hc quc t, ti cp i hc Quc gia H nụi, mó s QG.05.43 inh on Long, Lờ Thng (2009), C s di truyn hc phõn t v t bo, NXB i hc Quc gia H Ni 10 Lờ ỡnh Lng, Quyn ỡnh Thi (2003), K thut di truyn v ng dng, NXB i hc Quc gia H Ni 11 Lờ Duy Thnh, Lờ Thng, inh on Long, Trn Th Hng (2008), C s sinh hc phõn t, NXB Giỏo dc 12 Lờ Duy Thnh, T Ton, Lờ Thng, inh on Long (2007), Di truyn hc, NXB Khoa hc v K thut 103 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học 13 Lờ Duy Thnh (2000), C s di truyn chn ging thc vt, NXB Khoa hc v K thut 14 Lờ Thng, Hong Th Hũa, Nguyn Th Hng Võn (2007), Chn lc v hng dn gii bi di truyn hc, NXB Giỏo dc 15 n , Nguyn Nh Hin, c Lu, Trnh ỡnh t, Chu n Mn, Trung Tng (2009), Sinh hc 12, NXB Giỏo dc 16 thi Olympic quc t mụn Sinh hc nm 2008, 2009 v 2010 V phng phỏp ging dy 17 B Giỏo dc v o to (2010), ỏn phỏt trin h thng trng THPT chuyờn giai on 2010 2015 18 B Giỏo dc v o to, Qui ch t chc v hot ng trng THPT chuyờn 19 Nguyn n Du, Trn n Kiờn, Dng Tin S (2000), Dy hc gii quyt dy hc sinh hc (Sỏch bi dng thng xuyờn chu k 19972000 cho GV THPT) NXB Giỏo dc 20 Nguyn Thnh t - Nguyn c Thnh - Phm Xuõn Vit (2005), Ti liu bi dng thng xuyờn GV THPT k III (2004 2007) mụn Sinh hc, NXB i hc S phm H Ni 21 Trn Bỏ Honh, Trnh Nguyờn Giao (2000), Phỏt trin cỏc phng phỏp hc tớch cc b mụn Sinh hc, NXB Giỏo dc 22 Trn Bỏ Honh, Bựi Phng Nga, Trn Hng Tõm, Trnh Th Bớch Ngc (2003), p dng dy v hc tớch cc mụn Sinh hc NXB i hc S phm 23 Kim Th Hng (2006), Rốn luyn HS nng lc t t cõu hi phỏt hin kin thc dy hc phn quy lut di truyn trung hc ph thụng, Lun thc s Giỏo dc hc, Trng i hc S phm H Ni 24 Trn n Kiờn (2006), Vn dng tip cn gii quyt dy hc Di truyn hc trng trung hc ph thụng, Lun ỏn tin s Giỏo dc hc, i hc S phm H Ni 104 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học 25 Phm n Lp (2005), Tp bi ging phỏt trin chng trỡnh o to mt s lớ lun v thc tin, ti liu lu hnh ni b ca trng i hc Giỏo dc, i hc Quc gia H Ni 26 Phm n Lp (2005), Tp bi ging phng phỏp ging dy Sinh hc, Ti liu lu hnh ni b ca trng i hc Giỏo dc, i hc Quc gia H Ni 27 Phm n Lp (2001), Mt s xut v i mi phng phỏp dy hc Sinh hc bc THPT, Tp giỏo dc, s 10 nm 2001, tr 37 28 Phan Trng Ng (2005), Dy hc v cỏc phng phỏp dy hc nh trng, NXB i hc S phm, H Ni 29 Nguyn c Thnh, Nguyn n Du (2003), Dy hc Sinh hc trng THPT, 1, NXB Giỏo dc 30 Thỏi Duy Tuyờn (2003), Bi dng nng lc t hc cho HS Tp Giỏo dc s 74, thỏng 12/ 2003, tr 13 Ting anh 31 Allan Jones, Rob Reed, Jonathan Weyers (2003), Practical skills in Biology, Pearson Educaion 32 Atherly, Girton, McDonald (1998), The science of Genetics, Harcourt College 33 Teresa Audesirk, Gerald Audesird, Bruce E Byers (2002), Biology life on earth, Prentice Hall 34 Ruth BerNSTein, Stephen BerNSTein (1998), 3000 Solved Problems in Biology, McGraw- Hill Book Company 35 Brocker (2009), Genetics analysis & Principles, Mc Graw Hill Higher Education 36 Neil A Campbell, Jane B Reece (2008), Biology, Pearson Benjamin Cummings 37 Michelle F Gaudette (2009), Cells ADN organism - Bio 13L, Pearson Custom 38 Tracey Greenwood, Richard Allan (2003), Year 12 Biology Student Resource and Activity Manual, Biozon 105 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học 39 Antony J F Griffiths, Susan R Wessler, Richard C Lewontin, Sean B Carroll (2009), Introduction to genentic analysis, W.H Freeman 40 Wu Jinlu (2007), Molecular Genetics LSM 1102, National University Singarpore 41 Lum How Kee (2004), Biology the living scicence, Longman 42 R.W.Old, S.B Primrose (1994), Principles of gene Manipulation an introduction to genetic engineering, Blackwell Sciense 43 Benjamin A Pierce (2008), Genetics: A conceptual approach, W.H Freman ADN Company 44 S.B Primrose (1995), Priciples of genome analysis aguide to mapping ADN sequencing DNA from different organisms, Blackwell Sciense 45 Snustad, Simmons (2003), Principles of genetics, John Wiley & Sons 46 Tobin, Dusheck (2005), Asking about life, Thomson Learning Academic Resource Center 47 P S Verma, B.P Pandey (2002), ISCV Biology, book I for class XI, S Chand P S Verma, B.P Pandey (2002), ISCV Biology, book II for class XII, S Chand 48 Center for Development of Teaching anh Learning NUS (2001), Learnning to teach, teaching to learn: a HADNbook for NUS teachers, Continential Press Pte Ltd T cỏc trang web 49 http://www.ibo-info.org/results/IBO2010_Final_Results.pdf/view 50 http://web.mit.edu.star/genetics 51 http://www.uq.edu.au/_School_Science_Lessons/UNBiol3.html#9.9.8 52 http://main.uab.edu/cord/show.asp?durki=44818 53 http://biotech.bio5.org/content/activities 54 http://www.csh.k12.ny.us/ 55 http://serendip.brynmawr.edu/sci_edu/waldron/ 56 http://en.wikipedia.org/wiki/Genetics 57 http://www.springerlink.com/content/gj47p17k3q7vv824/ 106 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH [...]... chng sinh con ( ỡnh thng sinh mt con trờn mt ln sinh ) thỡ hoc l sinh con trai hoc l sinh con gỏi Vic sinh con trai s lm ngn cn vic sinh con gỏi trong mt ln sinh ỡnh thng, hay núi khỏc i khi sinh ỡnh thng thỡ khụng th va sinh con trai v va sinh con gỏi trong mt ln sinh , khi ú P(A v B) s bng 0 20 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Qui tc nhõn xỏc sut: xỏc sut xut hin ng thi... trin ca sinh hc, nhng nm gn y trong cỏc phũng thc hnh Di truyn hc, T bo hc hoc Húa sinh hc u ớt nhiu s dng n cỏc k thut ca di truyn hc phõn t nh: in di trờn gel, s dng enzyme ct gii hn, tỏch ADN, c trỡnh t gen, PCR - Di truyn hc Mendel v nhng ng dng t cỏc nguyờn lớ di truyn Menden luụn l mt i din quan trng ca phn di truyn hc kinh in 12 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Chng... KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Chng 3 KT QU NGHIấN CU 3.1 Cỏc bi thc hnh c la chn v xõy dng Cn c vo ni dung chng trỡnh SGK Sinh hc lp 12, cn c vo tiờu chớ xõy dng cỏc bi thc hnh, c bit l cn c vo mc tiờu ca ti, chỳng tụi ó chn v xõy dng c 14 bi thc hnh Di truyn hc gm: 1 Di truyn hc Menden 2 Ph n tớch v xỏc nh c ch di truyn mt s tớnh trng ca rui gim s dng phn mm StarGenetics 3 Nghiờn cu di truyn... cỏc ni dung thc hnh di truyn trong cỏc kỡ thi IBO t nm 2000 n 2010 [2, 3, 4, 5, 6, 16] chỳng tụi rỳt ra c mt s nhn xột sau: - Cỏc kin thc v Di truyn hc luụn cú mt trong cỏc bi thi thc hnh trong cỏc kỡ thi IBO - Ni dung thc hnh bao ph hu ht cỏc lnh vc ca Di truyn hc, t Di truyn phõn t n Di truyn hc t bo, cỏc Qui lut di truyn, Di truyn qun th, Di truyn hc ngi v gn y l cỏc K thut ca di truyn hc phõn t... s mt cp v chng d tớnh s sinh 6 ngi con a Hóy tớnh xỏc xut h sinh c 4 ngi con gỏi v 2 ngi con trai b Hóy tớnh xỏc xut h sinh c ớt nht mt ngi con gỏi nhng s ngi con gỏi khụng vt quỏ 4 ngi Gi ý tr li 21 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học tr li cõu hi ny chỳng ta cn chỳ ý rng õy t l sinh con gỏi v con trai l bng nhau tc l p = ẵ v q= ẵ a V xỏc xut sinh c 4 ngi con gỏi v 2... tiờn l mt cụ con gỏi b bnh? 27 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học 3.3.2 Bi thc hnh s 2: PHN TCH V XC NH C CH DI TRUYN CA MT S TNH TRNG RUI GIM S DNG PHN MM STARGENETICS I Cỏc mc tiờu hc tp 1 Mc tiờu v mt kin thc: Bi thc hnh ny cha ng cỏc bi toỏn di truyn liờn quan n di truyn Menden, di truyn liờn kt gen, di truyn liờn kt gii tớnh Vỡ vy, sau khi hc xong bi thc hnh ny HS phi... thc v di truyn liờn kt gen, di truyn Menden, di truyn liờn kt gii tớnh, kin thc v phộp th Khi ỡnh phng m chỳng ta ó c hc trong cỏc i trc Trong bi thc hnh ny, nghiờn cu rừ hn, s u hn v cỏc qui lut di truyn, chỳng ta s s dng phn mm StarGenetics mụ phng cỏc thớ nghim lai, ph n tớch v xỏc nh c ch di truyn ca cỏc tớnh trng nht nh rui gim 28 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học. .. chun b mụi trng dinh dng, 2 vụ trựng dng c v mụi trng thớ nghim, 3 nuụi cy vi sinh vt 11 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Cỏc phng phỏp thng kờ: 1 tớnh xỏc sut, 2 tớnh toỏn v s dng cỏc giỏ tr trung bỡnh, t l %, phng sai, lch chun, sai s chun, phộp th T v phộp th Khi ỡnh phng K nng s dng cỏc thit b mỏy múc trong thc hnh [8] 1.6 Ni dung thc hnh Di truyn trong cỏc kỡ thi... trỳc ca cỏc bi thc hnh 3.2.1 Cỏch thc t chc cỏc bi thc hnh Vic t chc cỏc bi thc hnh: Di truyn Menden, Ph n tớch v xỏc nh c ch di truyn mt s tớnh trng rui gim, Di truyn hc qun th, Di truyn hc ngi trong phũng thớ nghim hoc ngoi xó hi nh: thc hin cỏc phộp lai, thu 16 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học thp cỏc s liu thng kờ ca mt qun th, hoc thu thp thụng tin xõy dng ph h thng... lng cỏc con rui tng ng vi mi kiu hỡnh 5 Da vo cỏc kt qu trờn, v bn di truyn cú cha a gen ú Ch ra khong cỏch bn di dng centimorgan (cM) V Cõu hi v bi tp Bi tp v nh cho HS l hon thnh Bi tp di truyn hc rui gim 1, 6 v bỏo cỏo kt qu vo u bui thc hnh sau 1 Bi tp di truyn rui gim 1 32 Đỗ Thị Thanh Huyền K16 - KSH LVThS Chuyên ngành Di truyền học Hóy m file Fruit Fly Exercise 6 theo cỏch tng t m em ó m file