ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM THÁI NGUYÊN NGUYỄN VĂN MINH ỨNG DỤNG MÔ HÌNH DPSIR TRONG VIỆC XÂY DỰNG CHỈ THỊ MÔI TRƯỜNG TẠI HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP Thái Nguyên – 2012 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM THÁI NGUYÊN NGUYỄN VĂN MINH ỨNG DỤNG MÔ HÌNH DPSIR TRONG VIỆC XÂY DỰNG CHỈ THỊ MÔI TRƯỜNG TẠI HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN Chuyên ngành: Khoa học môi trường Mã số: 60 44 03 01 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS TS ĐẶNG VĂN MINH Thái Nguyên – 2012 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Bản Luận văn tốt nghiệp công trình nghiên cứu tôi, thực sở nghiên cứu lý thuyết, nghiên cứu khảo sát phân tích từ thực tiễn hướng dẫn khoa học thầy giáo PGS.TS Đặng Văn Minh Tôi xin cam đoan số liệu kết nghiên cứu trình bày luận văn hoàn toàn trung thực chưa sử dụng để bảo vệ cho học vị nào, phần trích dẫn tài liệu ghi rõ nguồn gốc Thái Nguyên, tháng 11 năm 2012 Tác giả Nguyễn Văn Minh LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực nghiên cứu luận văn tốt nghiệp cao học chuyên ngành Khoa học môi trường với đề tài: “Ứng dụng mô hình DPSIR việc xây dựng thị môi trường huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn” Tôi nhận giúp đỡ quý báu nhiều tập thể, cá nhân trường Nhân dịp này, xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS TS Đặng Văn Minh – Giảng viên hướng dẫn khoa học tận tình hướng dẫn, bảo giúp đỡ suốt trình thực luận văn Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể, cán Khoa Sau Đại học; Khoa Tài nguyên Môi trường - trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, Ban Giám đốc Sở Tài nguyên Môi trường, Chi cục Bảo vệ Môi trường Bắc Kạn, UBND huyện Ba Bể, UBND thị trấn Chợ Rã, UBND xã Phúc Lộc, Quảng Khê, Nam Mẫu, Mỹ Phương, Chu Hương, tạo điều kiện giúp đỡ hoàn thành đề tài Cuối xin gửi đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp động viên, giúp đỡ trình thực tập, nghiên cứu thực luận văn lời cảm ơn chân thành Cuối xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, người thân bạn bè, người động viên, giúp đỡ vật chất tinh thần trình học tập thực đề tài Tôi xin chân thành cảm ơn ! Thái Nguyên, tháng 11 năm 2012 Tác giả Nguyễn Văn Minh DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BTNMT BVMT BOD5 CLMT COD CTNH CTR D HTMT I KTXH KH KHHGĐ KHCN NĐ-CP P PCLB PTBV QLMT QCVN R S SXKD TCCP TCVN XDCB XĐGN VQG : Bộ Tài nguyên Môi trường : Bảo vệ môi trường : Biochemical Oxygen Demand (nhu cầu oxy sinh học) : Chất lượng môi trường : Chemical Oxygen Demand (nhu cầu oxy hóa học) : Chất thải nguy hại : Chất thải rắn : Động lực : Hiện trạng môi trường : Tác động : Kinh tế xã hội : Kế hoạch : Kế hoạch hoá gia đình : Khoa học công nghệ : Nghị định Chính phủ : Áp lực : Phòng chống lụt bão : Phát triển bền vững : Quản lý môi trường : Quy chuẩn Việt Nam : Đáp ứng : Hiện trạng : Sản xuất kinh doanh : Tiêu chuẩn cho phép : Tiêu chuẩn Việt Nam : Xây dựng : Xoá đói giảm nghèo : Vườn Quốc gia DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Khả cung cấp thông tin môi trường mô hình báo cáo HTMT 16 Bảng 3.1: Hiện trạng sử dụng đất huyện Ba Bể 30 Bảng 3.2: Trình độ dân trí xã nghiên cứu 38 Bảng 3.3: Dự báo dân số huyện Ba Bể đến năm 2020 40 Bảng 3.4: Nguồn thải hộ gia đình xã nghiên cứu 41 Bảng 3.5: Điều tra việc sử dụng nước xã nghiên cứu 53 Bảng 3.6: Chất lượng môi trường nước mặt Ba Bể 54 Bảng 3.7: Thông số môi trường nước huyện Ba Bể 56 Bảng 3.8: Kết phân tích đánh giá trạng chất lượng môi trường không khí địa bàn huyện Ba Bể 58 Bảng 3.9: Kết phân tích đất huyện Ba Bể 61 Bảng 3.10: Lượng rác thải xã nghiên cứu 67 Bảng 3.11: Nguồn đổ rác thải xã nghiên cứu 68 Bảng 3.12: Bộ thông số giám sát môi trường huyện Ba Bể 83 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Sơ đồ mô hình DPSIR Hình 1.2: Mô hình DPSIR Viện NEIR Đan Mạch 10 Hình 1.3: Mô hình áp lực / trạng / đáp ứng OECD tiếp cận vấn đề môi trường 13 Hình 3.1: Bản đồ hành huyện Ba Bể 27 Hình 3.2: Sơ đồ phân tích chuỗi DPSIR cho động lực chi phối “Trình độ dân trí” 39 Hình 3.3: Sơ đồ chuỗi DPSIR cho động lực chi phối “Dân số” 42 Hình 3.4: Sơ đồ chuỗi DPSIR cho động lực chi phối “Xây dựng” 44 Hình 3.5: Sơ đồ chuỗi DPSIR cho động lực chi phối “Nông nghiệp” 47 Hình 3.6: Sơ đồ chuỗi DPSIR cho động lực chi phối “Dịch vụ” 50 94 MỤC LỤC MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Cơ sở khoa học đề tài 1.2 Cơ sở pháp lý đề tài .5 1.3 Vai trò ý nghĩa việc xây dựng thị môi trường 1.3.1 Vai trò .6 1.3.2 Ý nghĩa 1.4 Mô hình DPSIR ứng dụng xây dựng thị môi trường 1.4.1 Mô hình DPSIR 1.4.2 Ứng dụng .9 1.5 Tình hình ứng dụng mô hình DPSIR giới Việt Nam 11 1.5.1 Tình hình ứng dụng mô hình DPSIR giới .11 1.5.2 Tình hình ứng dụng mô hình DPSIR Việt Nam 13 1.5.3 Tình hình môi trường Bắc Kạn 20 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 24 2.1 Đối tượng phạm vi nghiên cứu .24 2.2 Địa điểm thời gian nghiên cứu 24 2.3 Nội dung 24 2.4 Phương pháp nghiên cứu 25 2.4.1 Phương pháp điều tra thu thập thông tin 25 2.4.2 Phương pháp phân tích thống kê 25 2.4.3 Phương pháp xử lý số liệu .26 2.4.4 Phương pháp tổng hợp, đánh giá, so sánh 26 2.4.5 Phương pháp ứng dụng mô hình DPSIR để xây dựng thị MT 26 2.4.6 Phương pháp tham khảo ý kiến chuyên gia 26 95 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 27 3.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội 27 3.1.1 Điều kiện tự nhiên 27 3.1.2 Khái quát đặc điểm kinh tế - xã hội huyện 32 3.2 Phân tích mô hình DPSIR địa bàn huyện Ba Bể 36 3.2.1 Các động lực chi phối tới môi trường huyện Ba Bể 36 3.2.2 Những áp lực từ động lực đến môi trường huyện Ba bể 36 3.2.3 Thực trạng môi trường huyện Ba Bể: 52 3.2.4 Tác động ô nhiễm môi trường huyện Ba Bể: .70 3.2.5 Kết ứng dụng mô hình DPSIR việc xây dựng Chỉ thị môi trường huyện Ba Bể: 74 3.2.6 Đề xuất số giải pháp môi trường huyện Ba Bể: 84 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 90 Kết luận 90 Kiến nghị .90 TÀI LIỆU THAM KHẢO 94 MỞ ĐẦU Đặt vấn đề Hiện nay, giới đứng trước năm khủng hoảng lớn: Dân số, lương thực, lượng, tài nguyên môi trường Năm khủng hoảng liên quan chặt chẽ với môi trường làm cho chất lượng sống người có nguy suy giảm Mặt khác, môi trường bị phá hoại ô nhiễm nặng nề phần nguyên nhân gây nên năm khủng hoảng Môi trường trở thành vấn đề chung nhân loại, toàn giới quan tâm, nói giới phải đối mặt với khủng hoảng mới, khủng hoảng môi trường, mà nguyên nhân gây khủng hoảng người, nhiên có người khắc phục tình trạng Khắc phục khủng hoảng môi trường góp phần cải thiện phát triển sống người [16] Nằm hoàn cảnh chung giới đặc biệt khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, môi trường Việt Nam xuống cấp cục bộ, có nơi bị huỷ hoại nghiêm trọng, gây nên nguy cân sinh thái, cạn kiệt nguồn tài nguyên, làm ảnh hưởng đến chất lượng sống phát triển bền vững đất nước Sự phát triển kinh tế theo chủ trương Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá Đảng Nhà nước thúc đẩy đầu tư, tăng cường khai thác tài nguyên phát triển ngành công nghiệp tác động mạnh đến tài nguyên thiên nhiên môi trường tự nhiên Với tinh thần đó, Đảng ta chủ trương “Kết hợp hài hòa phát triển kinh tế - xã hội với bảo vệ cải thiện môi trường theo hướng phát triển bền vững, tiến tới bảo đảm cho người dân sống môi trường có chất lượng tốt không khí, đất, nước, cảnh quan nhân tố môi trường tự nhiên khác đạt chuẩn mực tối thiểu Nhà nước quy định” [5] Để đánh giá cách đầy đủ tổng thể trạng, diễn biến môi trường trình đô thị hóa, công nghiệp hóa đại hóa nông nghiệp nông thôn; hậu ô nhiễm môi trường, bao gồm: thiệt hại sức khỏe cộng đồng, 86 Bên cạnh tăng cường hoạt động hợp tác quốc tế liên quan đến kiểm soát ô nhiễm, quản lý chất thải tăng cường mở rộng 3.2.6.4 Giải pháp mặt tài chính, đầu tư cho BVMT Thực nhiệm vụ chi ngân sách nguồn kinh phí nghiệp BVMT hàng năm mục đích, tiến độ có hiệu Khuyến khích sở sản xuất kinh doanh áp dụng chương trình “Sản xuất – CDM” sách như: hỗ trợ vốn để tham quan học tập kinh nghiệm cải tiến công nghệ sản xuất xử lý ô nhiễm môi trường Thực chủ trương đạo nghị 41-NQ/TW Bộ trị công tác BVMT, việc triển khai xây dựng đề án chi cho hoạt động nghiệp môi trường không 1% tổng chi ngân sách hàng năm 3.2.6.5 Vấn đề nguồn lực người, giải pháp tăng cường tham gia cộng đồng BVMT Chú trọng nâng cao nhận thức BVMT cho nhân dân, thực giáo dục môi trường cho cộng đồng thông qua mô hình quần chúng tham gia BVMT, đưa giáo dục môi trường vào trường học Xã hội hóa công tác BVMT: nhằm huy động mức cao tham gia xã hội vào công tác BVMT theo phương châm “Nhà nước nhân dân làm” Nội dung gồm: xác lập chế khuyên khích, đề cao vai trò tổ chức đoàn thể, đưa nội dung vào hoạt động tổ dân cư khuyến khích cộng đồng, thành phần kinh tế tham gia vào hoạt động BVMT, tăng cường tham gia cộng đồng vào đánh giá tác động môi trường giám sát thực Tăng cường số lượng chất lượng cán môi trường Tiếp tục hoàn thiện quan BVMT cấp huyện, xã, phường Nâng cao nhận thức giáo dục BVMT thông qua phương tiện thông tin đại chúng; phổ cập giáo dục môi trường trường học; cung cấp thông tin BVMT; cổ động liên tục cho phong trào toàn dân BVMT, nêu gương điển hình hoạt động BVMT 87 Lồng ghép yếu tố môi trường chương trình, dự án phát triển kinh tế xã hội, nâng cao chất lượng sống nhân dân, hoạt động có tính phong trào ngành, tổ chức đoàn thể Xây dựng mô hình tự chủ, tự quản BVMT Mở rộng phong trào tình nguyện BVMT 3.2.6.6 Các giải pháp quy hoạch Thực đề án quy hoạch phát triển KT - XH, Ba Bể tập trung vào số mục tiêu như: Đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế theo hướng cấu kinh tế đại (tăng tỷ trọng dịch vụ, công nghiệp, giảm tỷ trọng nông nghiệp); phấn đấu đến năm 2020 có mức thu nhập 80% mức bình quân GDP/người nước Tăng trưởng kinh tế đôi với phát triển văn hóa – xã hội, ưu tiên tạo việc làm, xóa đói, giảm nghèo vùng khó khăn; kết hợp tốt công nghiệp hóa nông nghiệp, nông thôn với mở rộng xây dựng khu đô thị, vùng kinh tế trọng điểm, kết hợp phát triển du lịch sinh thái, với chất lượng phục vụ cao Thực Quyết định số 4040/QĐ-UBND ngày 31-12-2009 Quy hoạch Bảo vệ Phát triển rừng tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2009-2015, định hướng đến năm 2020; Quyết định số 2160/QĐ-UBND ngày 31-10-2006 Dự án quy hoạch phát triển thủy sản tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2007-2015 Lấy nông-lâm làm nòng cốt, khai thác mạnh rừng, thay đổi tư canh tác gắn liền với áp dụng tiến khoa học-kỹ thuật vào sản xuất Rà soát quy hoạch phát triển nghề rừng, đồng thời khảo sát tài nguyên, khoáng sản, đánh giá trữ lượng để từ rà soát, xây dựng quy hoạch, khai thác khoáng sản phù hợp nhằm nâng cao đời sống nhân dân, giảm tỷ lệ hộ đói nghèo đồng thời phát triển nhanh, bền vững 3.2.6.7 Các giải pháp công nghệ kỹ thuật Xây dựng mạng lưới quan trắc môi trường, đánh giá dự báo diễn biến môi trường địa bàn tỉnh Hình thành hệ thống sở ứng dụng khoa học chuyển giao công nghệ môi trường Tổ chức hệ thống đào tạo cán bộ, chuyên gia thuộc lĩnh vực môi trường với trình độ khác nhau, với loại ngành nghề phù hợp, đáp ứng yêu cầu 88 công tác BVMT tỉnh Chú trọng hình thành phát triển công nghệ xử lý môi trường phù hợp với điều kiện Ứng dụng phát triển công nghệ thông tin: Hoàn thiện việc xây dựng tích hợp sở liệu lĩnh vực thuộc ngành TN&MT với liệu chuẩn hóa theo chuẩn quốc gia cập nhật thường xuyên 02 phần mềm phục vụ quản lý môi trường (Envim, EMS); đưa vào ứng dụng nhằm mục tiêu: giúp quan quản lý, doanh nghiệp thực thi pháp luật cách hiệu quả, nâng cao hiệu quản lý phòng ngừa ô nhiễm, tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân tiếp cận thuận lợi nguồn thông tin TN&MT… 3.2.6.8 Các giải pháp cụ thể khác: Thực đồng độ việc xây dựng thực sách, giải pháp lồng ghép phát triển KT – XH với BVMT cụ thể: * Chính sách dân số: Giảm bớt sức ép gia tăng dân số lên môi trường, cần triển khai đồng sách để kiểm soát việc di dân tự do, di dân từ nông thôn vào đô thị, giảm sinh thứ ba * BVMT sản xuất công nghiệp, xây dựng, lượng giao thông vận tải: Lồng ghép yêu cầu BVMT với quy hoạch phát triển công nghiệp, lượng, khu công nghiệp, giao thông; Đổi công nghệ, thiết bị sản xuất nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường; Tăng cường hiệu sử dụng nguyên liệu, nhiên liệu lượng; chọn lựa nhiên liệu phù hợp sản xuất; Nâng cao chất lượng phương tiện giao thông, đảm bảo tiêu môi trường; Xây dựng trạm xử lý nước thải tập trung cho khu công nghiệp * BVMT sản xuất nông nghiệp, khai thác thuỷ sản: Dịch cúm gia cầm vấn đề môi trường: Quy hoạch phát triển vùng chăn nuôi tập trung, xa khu dân cư xây dựng hệ thống giết mổ tập trung; Tiêu huỷ quy cách Đối với sản xuất nông nghiệp: Áp dụng biện pháp kỹ thuật canh tác nhằm giảm thiểu sử dụng HCBVTV: Tuân thủ yêu cầu kỹ thuật sử dụng loại HCBVTV Đối với khai thác nuôi trồng thuỷ sản: Quy hoạch quy mô phương thức nuôi trồng thuỷ sản Ngăn chặn việc chặt phá rừng đầu nguồn tăng cường công tác bảo vệ rừng đảm bảo theo quy định Tuyên truyền để nhân dân tuân thủ 89 quy định nhà nước khai thác nuôi trồng thuỷ sản nhằm bảo vệ tính đa dạng sinh học, bảo vệ loại hải sản quý * BVMT du lịch: - Nghiên cứu bổ sung hoàn thiện chế sách, ưu tiên dự án du lịch có giải pháp cụ thể giảm thiểu ô nhiễm, phát triển khai thác hợp lý nguồn tài nguyên, đảm bảo phát triển du lịch bền vững - Quy hoạch xây dựng hệ thống xử lý nước thải khu du lịch, nghỉ dưỡng * Lồng ghép yêu cầu BVMT quy hoạch xây dựng đô thị: - Lồng ghép triển khai đồng công tác BVMT gắn với thực kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội; Lồng ghép yêu cầu BVMT quy hoạch xây dựng đô thị, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội vùng Triển khai đánh giá tác động môi trường cho dự án quy hoạch đô thị Tăng cường công tác quản lý quy hoạch xây dựng Đẩy mạnh công tác quy hoạch hệ thống công trình hạ tầng kỹ thuật đô thị - Nghiên cứu ban hành chế sách khuyến khích thành phần kinh tế, huy động nguồn lực xã hội tham gia đầu tư, quản lý, vận hành cung cấp dịch vụ công cộng đô thị, xoá bỏ bao cấp, tính độc quyền, manh mún khép kín theo địa giới hành * Tăng cường biện pháp BVMT hội nhập kinh tế quốc tế: - Nâng cao khả đáp ứng tiêu chuẩn môi trường sản phẩm góp phần nâng cao sức cạnh tranh hàng hoá Việt Nam - Hoàn thiện chế phối hợp quan quản lý thương mại quản lý môi trường, nâng cao khả thực thi pháp luật 90 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ Kết luận Ba Bể huyện miền núi có điều kiện tự nhiên thuận lợi cho cho việc chuyển giao kỹ thuật trung tâm giao lưu văn hoá với vùng miền Có thắng cảnh Hồ Ba Bể, có nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú, đa dạng giàu tiềm năng, quặng, chì, kẽm, sắt, vật liệu xây dựng thông thường Kinh tế xã hội huyện Ba Bể trình phát triển tạo số áp lực lên môi trường - Các động lực (D) tạo áp lực đáng kể như: Trình độ sản xuất nông nghiệp thấp, lĩnh vực du lịch phát triển nên xảy tình trạng di dân đô thị có xu hướng tăng, công nghiệp chậm phát triển, trình độ dân trí thấp, đô thị hóa, xây dựng sở hạ tầng có mức phát triển chậm, dẫn đến áp lực với môi trường Hiện trạng môi trường (S) số khu vực có diễn biến tiêu cực diện tích rừng giảm, nguy xói mòn, rửa trôi sạt lở cao, không khí, tài nguyên đất nguồn nước bị ô nhiễm, cụ thể nước Sông Năng…do ta xác định nhóm thị động lực (D) 06 thị, (P) 13 thị (S) 31 thị huyện - Những tác động môi trường (I) có số lĩnh vực tác động tương đối lớn đến môi trường ngành công nghiệp khai khoáng, du lịch, sản xuất nông nghiệp, phương tiện giao thông, ý thức người dân chưa cao làm ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí, tác động trực tiếp đến người gây nhiều bệnh tật, tăng chi phí ngân sách để đầu tư cải thiện môi trường, giảm thu hút khách du lịch, đất đai bị suy thoái, đa dạng sinh học giảm Từ ta xác định 13 thị (I) tác động - Các hoạt động đáp ứng (R) với trạng nguy tiềm tàng môi trường trường, ta xác định 07 thị Ứng dụng mô hình DPSIR để xác định thị môi trường huyện Ba Bể đánh giá chi tiết chuỗi nhân quan hệ nhân ảnh hưởng hoạt động, biện pháp hiệu mà nhiều thời gian chọn lựa Kiến nghị - Mô hình DPSIR mô hình mô tả mối quan hệ tương hỗ động lực- áp lực - trạng - tác động - đáp ứng Ứng dụng mô hình giúp cho nhà quản 91 lý tìm nguyên nhân làm biến đổi môi trường, đưa biện pháp bảo vệ môi truờng hiệu - Những giải pháp đề tài vào đưa vào ứng dụng thực tế theo trình tự thời gian cụ thể - Nghiên cứu để đề giải pháp tổng thể bảo vệ lưu vực nguồn nước nguồn nước mặt, đặc biệt hồ Ba Bể nguồn cung cấp nước sinh hoạt sản xuất huyện - Có định hướng, hướng dẫn địa phương lựa chọn phù hợp công nghệ xử lý rác thải, nước thải - Cần có điều tra đánh giá để giới thiệu mô hình Hợp tác xã dịch vụ môi trường hoạt động có hiệu - Tăng cường đầu tư cho công tác nghiên cứu, dự báo, cảnh báo tác động ô nhiễm môi trường loại hình sản xuất, kinh doanh dịch vụ để đưa biện pháp, giải pháp xử lý, phòng ngừa, ứng phó cố môi trường - Hỗ trợ địa phương đào tạo nguồn nhân lực quản lý môi trường, đầu tư nâng cao sở vật chất, trang thiết bị phục vụ công tác quản lý môi trường - Có chế sách hỗ trợ địa phương xử lý môi trường làng nghề truyền thống; môi trường vùng chậm lũ, tránh lũ; môi trường vùng có nhiều hoạt động văn hoá lễ hội lớn đất nước - Đề nghị UBND huyện tăng cường đạo phòng, ban, địa phương quan tâm công tác bảo vệ môi trường, đặc biệt thực Nghị 41-NQ/TW ngày 15/11/2004 Bộ Chính trị; Chỉ thị số 29-CT/TW ngày 21/01/2009 Ban Bí thư Trung ương Đảng (khoá X) bảo vệ môi trường thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, đại hoá đất nước - Phối hợp tổ chức, đoàn thể huyện tham gia tuyên truyền, vận động nhân dân tích cực tham gia bảo vệ môi trường địa phương Nâng cao nhận thức người dân vấn đề môi trường qua phương tiện thông tin - Các địa phương nên xây dựng thị môi trường để phục vụ cho công tác quản lý, định hướng phát triển kinh tế phù hợp với điều kiện môi trường địa phương 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO TÀI LIỆU TRONG NƯỚC Bộ Tài nguyên Môi trường (2009), Thông tư Quy định xây dựng quản lý thị môi trường Quốc gia số 09/2009/TT - BTNMT Bộ Tài nguyên Môi trường (2010), Thông tư quy định việc xây dựng Báo cáo môi trường Quốc gia, Báo cáo tình hình tác động môi trường ngành, lĩnh vực Báo cáo trạng môi trường cấp tỉnh số 08/2010 - BTNMT Lê Thạc Cán (2005), Tổng quan ứng dụng mô hình DPSIR xây dựng thị môi trường Chi cục bảo vệ môi trường Bắc Kạn, 2010, Báo cáo tổng hợp nhiệm vụ điều tra, thống kê, đánh giá chất thải rắn, chất thải nguy hại sở sản xuất, kinh doanh địa bàn tỉnh Bắc Kạn – xây dựng phương án xử lý Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX NXB CTQG, HN, năm 2001 Phạm Ngọc Đăng (2005), Xây dựng thị môi trường lĩnh vực ô nhiễm không khí theo mô hình DPSIR Hoàng Văn Hưng (2008), Phân tích môi trường, Đại học Nông Nghiệp Hà Nội Lê Văn Khoa, Đoàn Văn Tiến, Nguyễn Song Tùng, Nguyễn Quốc Việt (2009), Môi trường Phát triển bền vững Nhà xuất Giáo dục Việt Nam Chế Đình Lý (2006), Hệ thống thị số môi trường để đánh giá so sánh trạng môi trường thành phố lưu vực sông 10 Luật Bảo vệ môi trường 2005, Nhà xuất Chính trị quốc gia Hà Nội 11 Phạm Hồng Nga (2006), Phương pháp đánh giá tổng hợp DPSIR vùng bờ biển Thừa Thiên – Huế 12 Trần Hiếu Nhuệ & cs, 2001, Quản lý chất thải rắn – NXB Xây dựng 13 Sở Tài nguyên Môi trường Bắc Kạn (2010), Báo cáo trạng môi trường tỉnh Bắc Kạn 2010 14 Sở Thương Mại du lịch tỉnh Bắc Kạn (2000), Quy hoạch phát triển khu du lịch Hồ Ba Bể đến năm 2010 93 15 Trương Mạnh Tiến (chủ biên) (2002), Môi trường quy hoạch tổng thể theo hướng phát triển bền vững Nhà xuất Chính trị Quốc gia 16 Tập thể tác giả Khoa Môi trường, Đại học Bách khoa Đà Nẵng 2009 Giáo trình môi trường đại cương Nhà xuất Đà Nẵng 17 Hoàng Xuân Tý, Lê Trọng Cúc (1998), Kiến thức địa đồng bào vùng cao nông nghiệp quản lý Tài nguyên thiên nhiên Nhà xuất Nông nghiệp, Hà Nội 18 Lê Trình (2007), Nghiên cứu sở lý luận thực tiễn xây dựng báo cáo trạng môi trường quân 19 UBND huyện Ba Bể (2007), Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội huyện Ba Bể đến năm 2020 20 UBND huyện Ba Bể, Thực trạng định hướng chiến lược khoa học & công nghệ phục vụ phát triển kinh tế xã hội Ba Bể giai đoạn từ đến năm 2015- 2020 21 UBND huyện Ba Bể (2010), Báo cáo kết thống kê đất đai năm 2011 22 UBND huyện Ba Bể (2011), Tổng hợp tiêu kinh tế xã hội năm 2012 23 UBND tỉnh Bắc Kạn (2000), Quy hoạch sử dụng đất tỉnh Bắc Kạn thời kỳ 2000 – 2010 24 UBND Tỉnh Bắc Kạn (2009), Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Kạn đến năm 2020 25 UBND Tỉnh Bắc Kạn (2010), Báo cáo kết kiểm kê đất năm 2010 26 UBND tỉnh Bắc Kạn (2012), Niên giám thống kê tỉnh Bắc Kạn 2011 27 UBND tỉnh Bắc Kạn (2011), Quy hoạch Môi trường Bắc Kạn đến năm 2020 TÀI LIỆU NƯỚC NGOÀI 28 Adg er, W.N, Benjiamisen T.A, Brown, K, Svarstad, H 2001, Advancing a political ecology of global evironmental discourses developmen end change 32 (4), 681-715 29 EEA 1999 Environmental indicators: Typology and overview Technical report No25 Available at http://reports.eea.eu.int/TEC25/en/tab_content_RLR 30 EEA 2003: Europe’s water: an indicator-based essessment 31 Peter Kristensen (2004) The DPSIR Framework: Environmental research Institute Demark department of Policy Analyis European Topic Centre on water, european Environmental agency 96 PHẦN PHỤ LỤC Mẫu phiếu điều tra hộ gia đình, cá nhân: PHIẾU ĐIỀU TRA MÔI TRƯỜNG VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI Để phục vụ công tác nghiên cứu khoa học đề tài Thạc sĩ Khoa học môi trường Chúng mong giúp đỡ nhiệt tình gia đình Xin chân thành cảm ơn! Phần I: Thông tin cá nhân Họ tên người vấn: ……………………………………… Nghề nghiệp:…………………………… Tuổi: …………………… Địa chỉ: ……………………………………………………………… Dân tộc: ……………………………………………………………… Số thành viên gia đình:………………………………………… Trình độ học vấn: - Số người chữ:……………………………………… - Số người học lớp đến 5:…………………………………… - Số người học lớp đến 9:…………………………………… - Số người học lớp 10 đến 12:………………………………… - Số người học đại học, cao đẳng:…………………………… Thu nhập bình quân gia đình:…………………………… đ/tháng Phần II: Nội dung vấn Nguồn tài nguyên nước 1.1 Nguồn nước gia đình sử dụng lấy từ đâu: Nước máy Nước mưa Nước sông, suối, khe núi Nước giếng 1.2 Lượng nước cấp có đủ không? Có Không 1.3 Thời điểm thiếu nước:………tháng Vào tháng…………………… 1.4 Nguồn nước cung cấp so với trước có khác không? - Cách năm …………………………………………… - Cách 10 năm …………………………………………… - Cách 15 năm …………………………………………… Nguyên nhân …………………………………………………………… …………………………………………………………………………… 1.5 Nước sử dụng vào mục đích gì? 97 Sinh hoạt Chăn nuôi Nông nghiệp Sản xuất kinh doanh 1.6 Lượng nước gia đình sử dụng ngày khoảng bao nhiêu? m3 Nguồn tài nguyên đất 2.1 Diện tích đất canh tác gia đình ……………………………… Trong đó: - Đất ruộng …………………………………………………ha - Đất bờ bãi …………………………………………………ha - Đất rừng ………………………………………………… - Đất khác ………………………………………………… 2.2 Hình thức canh tác đất chủ yếu gia đình gì? Thâm canh Quảng canh Du canh, du cư 2.3 Chất lượng đất có thay đổi không? Có Không Thay đổi về: Độ màu mỡ Độ ẩm Độ xốp Khác… Xu hướng tăng/ giảm, nguyên nhân:……………………………….… ………………………………………………………….………………… 2.4 Gia đình có biện pháp cải tạo đất sau sử dụng không? Có Không Biện pháp cải tạo nào? Nguồn tài nguyên rừng 3.1 Diện tích rừng mà gia đình quản lí ………………………………ha 3.2 Loại rừng ………………………………………………………… 3.3 Loại phổ biến …………………………………………………… …………………………………………………………………………… 3.4 Lợi ích rừng gia đình: Kinh tế Cảnh quan Môi trường sống Cụ thể: ………………… …………… ……………………………………………………………………………… 3.5 Xu hướng tăng/ giảm diện tích rừng so với trước đây: - Từ năm 1980 – 1990 ………………………………………… - Từ năm 1990 – 2000 ………………………………………… - Từ năm 2000 – ……………………………………… Nguyên nhân: ………………………………………………………… Kinh tế gia đình 4.1 Nguồn thu nhập gia đình từ: 98 Nông nghiệp Lâm nghiệp Lương Kinh doanh Khoản thu khác…………………………… 4.2 Số lao động gia đình………….người 4.3 Gia đình có làm thêm nghề phụ không? Nghề gì? ………… ……………………………………………………………………………… 4.4 Gia đình có thuê thêm người làm không ? Có Không Số lượng người thuê ……….………….người 4.5 Kinh tế gia đình có ổn định không? Các vấn đề vệ sinh môi trường 5.1 Nước có qua hệ thống lọc không? Có Không Nếu có theo phương pháp nào? 5.2 Nguồn nước gia đình sử dụng cho sinh hoạt có vấn đề không? Không Mùi Vị Khác……… Nguyên nhân gây ô nhiễm nước? 5.3 Lượng nước thải hàng ngày gia đình ? (m3/ngày) 5.4 Nước thải đổ vào: Ra vườn Cống thải chung làng/xã Ao,hồ… Nơi khác:…………………………………………………………………… 5.5 Chất lượng sông, suối, hồ,…gần nhà: Tên …………………… Tốt Ô nhiễm nhẹ Ô nhiễm nặng Nguyên nhân gây ô nhiễm sông, suối, hồ ………………………………… ……………………………………………………………………………… 5.6 Ô nhiễm nước sông, suối, hồ có ảnh hưởng đến sử dụng nước cho ngành: Du lịch Thủy sản Sinh hoạt Nông nghiệp 5.7 Chất lượng không khí khu vực sinh sống? Tốt Ô nhiễm nhẹ Ô nhiễm nặng Nguyên nhân gây ô nhiễm không khí? .…… .… Ô nhiễm tiếng ồn, rung khu vực sinh sống; Không Ô nhiễm nhẹ Ô nhiễm nặng Nguyên nhân gây nên tiếng ồn, rung:………… ……….….……… ………………………………………………………………… ………… Lượng rác thải gia đình tạo ngày ước tính khoảng: < 2kg 2-5kg 5-10kg 10kg Khác………… Trong đó: Từ sinh hoạt:………% Làng nghề, tiểu thủ công nghiệp……….% 99 Hoạt động nông nghiệp…… % Dịch vụ………………….% 5.10 Rác thải gia đình đổ đâu: Hố rác riêng Đổ rác tùy nơi Đổ rác bãi rác chung Thu gom rác theo hợp đồng dịch vụ 5.11 Rác thải khu vực có thường xuyên thu gom không? Có Không Nếu có bao lâu/lần:…………………………………………… 5.12 Kiểu nhà vệ sinh gia đình: Không có Tự hoại Hố xí hai ngăn Hố xí đất Bán tự hoại 5.13 Chuồng gia súc gia đình đặt ở: Gần nhà Gần giếng nước Xa nhà Khác…………………………………………………………………… 5.14 Gia đình có thường xuyên phải nhờ đến giúp đỡ y tế không? Không Có với bình quân là… lần/năm 5.15 Các loại bệnh thường xuyên xảy gia đình? Bao nhiêu người năm? 16 Địa phương xảy cố môi trường chưa? Nguyên nhân ………………………………….……………………………… ……………………………………………………………………… Các vấn đề phúc lợi xã hội, chương trình dự án 6.1 Gia đình có quan tâm đến thông tin môi trường không? Không Có 6.2 Thông tin môi trường gia đình biết từ nguồn nào? Sách, báo chí Đài, ti vi Từ cộng đồng Các phong trào tuyên truyền cổ động địa phương 6.3 Các chương trình dự án địa phương mà gia đình hưởng lợi ………………………………………………………………………… Hiệu dự án …………………………………………………………………… Kiến nghị đề xuất ………………………………………………………………………………… Xin chân thành cảm ơn ! Ngày …….tháng năm 2012 Người vấn Người vấn 100 Mẫu phiếu điều tra tổ chức quan địa phương: PHIẾU ĐIỀU TRA MÔI TRƯỜNG VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI Để phục vụ công tác nghiên cứu khoa học đề tài Thạc sĩ Khoa học môi trường, Chúng mong giúp đỡ nhiệt tình địa phương Xin chân thành cảm ơn! Địa bàn điều tra - Tên xã (phường): - Số hộ dân:………(hộ) Tổng số dân:……người Bình quân:……người/hộ - Số người độ tuổi lao động:……………(người) Trong đó: Nam……….(người); Nữ……………….(người) - Tỷ lệ tăng dân số trung bình:……………….% Tình trạng đất đai - Tổng diện tích đất:…………(ha).Bình quân đầu người:……người/ha Trong đó: Đất nông nghiệp:…………(ha) Đất lâm nghiệp:…………(ha) Đất thổ cư:…………… (ha) Đất công nghiệp:…………………(ha) Đất khác:…………… (ha) - Tỷ lệ xói mòn đất hàng năm:……% Tình hình kinh tế - xã hội – giáo dục – y tế - Số hộ làm nông nghiệp:……………(hộ) Phi nông nghiệp:………(hộ) - Thu nhập bình quân:……………đ/tháng.năm - Trình độ dân trí:…………… Số giáo viên:……………(người) - Số học sinh:…………………………(học sinh) - Cơ sở y tế:…………………………………………………………… - Số bác sĩ:………người Số y sĩ:……… người Số y tá:………người - Số giường bệnh:……………… giường - Các trang thiết bị y tế bao gồm: …………………………………………… …………………………………………………………… - Số lượt người khám chữa bệnh:…………người/năm - Số BN nội trú:………………người Ngoại trú:………………người - Số người mắc bệnh truyền nhiễm:……… người - Loại bệnh: …………………………………… - Số người mắc bệnh mãn tính:……………………người - Số người mắc bệnh nghề nghiệp:……………… người - Số người mắc bệnh hô hấp:………………………người 101 - Số người mắc bệnh tiêu chảy:……………………người - Số người mắc bệnh xã hội:……………………….người Các công trình công cộng, hạ tầng sở - Cơ quan nhà nước:……………… (cơ sở) - Trường tiểu học CS:……(cơ sở) Trường trung học CS:……(cơ sở) - Trường PTTH:……………(cơ sở).Trường mẫu giáo:……….(cơ sở) - Nhà máy, xí nghiệp:…………………… (cơ sở) - Bệnh viện:………………….(cơ sở) Trạm y tế:………………(cơ sở) - Nhà văn hóa:……(cơ sở) Các công trình văn hóa khác:…(cơ sở) - Chợ:……………….(cơ sở) Nghĩa trang:……………………(cơ sở) - Đình, chùa, nhà thờ:…………………………(cơ sở) - Tình trạng giao thông, đường: + Đường đất:…………………….%.+ Đường nhựa:………………….% + Đường bê tông:……………… %.+Loại khác:…………………… % - Tình trạng cấp điện nước: + Số hộ cấp điện:…… (hộ) Số hộ cấp nước:…… (hộ) Vấn đề đa dạng sinh học - Thảm thưc vật xã ( phường): Diện tích rừng:……………………………………………………ha Loại rừng:……………………………………………………… Loại phổ biến: ……………………………………………… Xu hướng suy giảm/ gia tăng diện tích rừng hàng năm: ………… - Động vật: Động vật nuôi phổ biến: ……………………………………………… Động vât hoang dã: ………………………………………………… - Thủy sản địa phương: Diện tích ao, hồ:……………………………………………………… Các loại cá tự nhiên: ………………………………………………… Các loại cá nuôi phổ biến: …………………………………………… Các loại động vật thủy sinh khác: …………………………………… Xu hướng tăng/ giảm tài nguyên thủy sản hàng năm: ……………… Các vấn đề môi trường - Tình trạng xói mòi đất: ……………………………………… ……… - Thói quen canh tác người dân: …………………… …………… - Tình trạng thiên tai lũ lụt hàng năm: …………………………… … - Nguồn nước cấp cho sinh hoạt: Nước mưa Nước sông, suối, khe núi 102 Nước giếng Nước máy - Chất lượng nước cấp: Tốt Bình thường Kém Rất - Nguyên nhân ô nhiễm nước: …………………………………… - Lượng nước cấp: Đủ Thiếu - Thời điểm thiếu nước năm: ……………………… - Tên sông, suối, hồ địa bàn:………………………………… - Chất lượng nước sông, suối, hồ: Tốt Bình thuờng Ô nhiễm nhẹ Ô nhiễm nặng - Nguyên nhân ô nhiễm sông, suối, hồ:………………………… - Ô nhiễm nước sông, suối, có ảnh hưởng đến ngành không: Du lịch Thủy sản Sinh hoạt Nông nghiệp - Chất lượng không khí địa bàn: Tốt Bình thuờng Ô nhiễm nhẹ Ô nhiễm nặng - Nguyên nhân ô nhiễm không khí: - Ô nhiễm tiếng ồn, rung địa bàn: Không Nhẹ Nặng - Nguyên nhân ô nhiễm tiếng ồn, rung:……………………………… - Thành phần rác thải khu vực: Sinh hoạt Thương mại Công nghiệp - Xử lí rác thải địa phương: Chôn hở Chôn hợp vệ sinh Đổ vườn Đổ sông, hồ Các chương trình dự án phúc lợi xã hội, môi trường địa phương Tên dự án Kinh phí Số người tham gia Thời gian thực Hiệu Các yêu cầu, kiến nghị địa phương tài nguyên thiên nhiên công tác bảo vệ môi trường.…………………………… ……… ……… Xin chân thành cảm ơn! Ngày…….tháng năm 2012 Người điều tra Xác nhận địa phương [...]... định: Chỉ thị và chỉ số môi trường đưa ra sự hướng dẫn hiệu quả để họach định một môi trường bền vững trong tương lai 1.3.2 Ý nghĩa Chỉ thị môi trường là cơ sở để lượng hóa chất lượng môi trường, theo dõi diễn biến chất lượng môi trường, lập báo cáo hiện trạng môi trường Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành bộ chỉ thị môi trường quốc gia để áp dụng trong cả nước 1.4 Mô hình DPSIR và ứng dụng trong xây dựng. .. áp dụng cho xây dựng quy hoạch và chiến lược quản lý môi trường vùng và quốc gia nhằm đảm bảo phát triển bền vững [11] Với các ưu điểm của mô hình DPSIR ta xây dựng bộ chỉ thị môi trường của huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn 1.4.2 Ứng dụng Mô hình DPSIR được vận dụng trong xây dựng báo cáo hiện trạng môi trường cũng như trong xây dựng các chỉ thị môi trường Thí dụ để hiểu rõ tình trạng ô nhiễm không khí tại. .. tiến mô hình PSR thành mô hình DPSIR Đã có nhiều nghiên cứu dựa trên mô hình DPSIR về xây dựng bộ chỉ thị, đó là các loại chỉ thị đói nghèo, sinh kế, chỉ thị kinh tế, nông lâm nghiệp Trong lĩnh vực môi trường, mô hình DPSIR được ứng dụng để xây dựng bộ chỉ thị giúp việc quy hoạch, quản lý môi trường có hiệu quả hơn GS Lê Thạc Cán (tháng 06/2005) Viện Môi trường và Phát triển bền vững đã xây dựng Phương... đáp ứng (response) - Xây dựng chỉ thị môi trường dựa trên cơ sở phân tích mô hình DPSIR - Đề xuất các biện pháp quản lý, khắc phục và giảm thiểu ô nhiễm môi trường huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn 3 Yêu cầu của đề tài - Điều tra điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, hiện trạng môi trường, tình hình sử dụng tài nguyên của huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn - Lấy mẫu và phân tích một số chỉ tiêu về môi trường - Xây dựng. .. với hệ thống môi trường, xã hội và kinh tế, viện NEIR Đan Mạch cũng xây dựng mô hình DPSIR riêng theo mối quan hệ nhân quả và môi trường và tài nguyên Hiện nay mô hình DPSIR đã được ứng dụng phổ biến ở hầu hết các quốc gia trên thế giới để xây dựng chỉ thị môi trường phục vụ cho việc quy hoạch và quản lý môi trường 1.5.2 Tình hình ứng dụng mô hình DPSIR tại Việt Nam Trong công cuộc xây dựng đất nước... thực tế trên, trong khuôn khổ luận văn Thạc sĩ ngành Khoa học Môi trường, đề tài Ứng dụng mô hình DPSIR trong việc xây dựng chỉ thị môi trường tại huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn được thực hiện nhằm mục tiêu góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý Nhà nước về môi trường ở địa phương 2 Mục tiêu của đề tài Mục tiêu tổng quát của đề tài là sử dụng mô hình DPSIR để xác định các chỉ thị môi trường và các... môi trường đến huyện: Tác động của ô nhiễm môi trường đến sức khoẻ con người; Tác động của ô nhiễm môi trường đến các vấn đề kinh tế, xã hội; Tác động của ô nhiễm môi trường đối với các hệ sinh thái 25 Phân tích chuỗi các bước của mô hình DPSIR: Động lực → Áp lực → Hiện trạng → Tác động → Đáp ứng + Ứng dụng mô hình DPSIR trong việc xây dựng chỉ thị môi trường huyện Ba Bể: Chỉ thị về động lực; chỉ thị. .. một số chỉ thị môi trường cấp tỉnh thành và hướng xây dựng bộ chỉ thị cho lưu vực Sông Sài Gòn Đồng Nai Rất nhiều nghiên cứu đang ứng dụng mô hình DPSIR để xây dựng bộ chỉ thị môi trường cho địa phương mình, vì tính hiệu quả của phương pháp này nên mô hình DPSIR đang ngày càng được ứng dụng rộng rãi ở Việt Nam Một trong những ứng dụng phổ biến nữa của mô hình DPSIR là áp dụng vào việc xây dựng báo cáo... luận về xây dựng bộ chỉ thị môi trường dựa trên mô hình DPSIR, đã nêu tổng quan về mô hình DPSIR, 15 quá trình hình thành và hướng dẫn xây dựng bộ chỉ thị môi trường GS.TS Phạm Ngọc Đăng (tháng 01/2005) [6] đã tiến hành nghiên cứu về Xây dựng chỉ thị môi trường đối với lĩnh vực ô nhiễm không khí theo mô hình DPSIR, đã nêu lên những trở ngại khó khăn khi áp dụng phương pháp luận xây dựng chỉ thị không... hiện trạng môi trường Việc sử dụng mô hình DPSIR để xây dựng báo cáo hiện trạng môi trường có 2 lợi ích: - Đánh giá được hiện trạng môi trường một cách trung thực - Có khả năng dự báo được xu thế diễn biến môi trường trong tương lai [3 ] Các báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia từ năm 2005 áp dụng mô hình DPSIR: Báo cáo hiện trạng môi trường của tỉnh Quảng Ngãi năm 2008, hiện trạng môi trường nước