1 mở đầu Lý chọn đề tài Với xu hớng toàn cầu hoá nay, nhu cầu vốn cho phát triển kinh tế không vấn đề riêng quốc gia Việt Nam thực nghiệp công nghiệp hoá địa hoá đất nớc, tích cực chủ động hội nhập kinh tế khu vực giới nên nhu cầu vốn lại trở nên cấp thiết Với t cách trung gian tài chính, Tổ chức tín dụng (TCTD) Việt Nam có vai trò quan trọng việc huy động nguồn vốn dân c để cung ứng cho kinh tế với nhứng điều kiện định Vốn để TCTD tiến hành phát triển hoạt động kinh doanh không riêng nguồn vốn tự có mà chủ yếu nguồn vốn huy động đợc Do nói hoạt động huy động vốn có tác động lớn đến tổ chức tín dụng nh toàn kinh tế Với tầm quan trọng hoạt động huy động vốn, Nhà nớc cần phải xây dựng hành lang pháp lý an toàn thông thoáng, tạo điều kiện cho TCTD thực hoạt động cách dễ dàng hiệu Vậy pháp luật Việt Nam quy định nh hoạt động huy động vốn TCTD? Đi tìm câu trả lời cho câu hỏi lý tác giả chọn đề tài pháp luật huy động vốn TCTD Việt Nam làm đề tài khoá luận tốt nghiệp 2.Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu pháp luật huy động vốn TCTD Việt Nam sở hệ thống lý luận thông qua việc phân tích đánh giá thực trạng quy định pháp luật, thực tiễn áp dụng quy định TCTD để thành tựu đạt đợc nh tồn hạn chế cần phải khắc phục trình huy động vốn nguyên nhân thực trạng đó; từ đa số định hớng nhằm hoàn thiện pháp luật huy động vốn TCTD Việt Nam Đối tợng phạm vi nghiên cứu Khoá luận tập trung nghiên cứu đánh giá khái quát quy định pháp luật huy động vốn TCTD Việt Nam, đồng thời tìm hiểu thực tiễn hoạt động TCTD số địa phơng năm gần Phơng pháp nghiên cứu Khoá luận sử dụng phơng pháp: phân tích tổng hợp, thống kê, so sánh - đối chiếu, chứng minh để làm rõ vấn đề cần nghiên cứu Kết cấu khoá luận Ngoài phần mở đầu, kết luận danh mục tài liệu tham khảo, khoá luận đợc chia thành chơng với bố cục nh sau: Chơng I: Khái quát hoạt động huy động vốn hình thức huy động vốn TCTD theo pháp luật Việt Nam Chơng II: Thực trạng pháp luật điều chỉnh hoạt động huy động vốn TCTD Việt Nam Chơng III; Định hớng hoàn thiện pháp luật hoạt động huy động vốn TCTD Việt Nam Chơng khái quát hoạt động huy động vốn hình thức huy động vốn Tổ chức tín dụng theo pháp luật Việt Nam 1.1 Khái niệm, vai trò cần thiết phải diều chỉnh pháp luật hoạt động huy động vốn Tổ chức tín dụng Việt Nam 1.1.1 Huy động vốn vai trò huy động vốn Tổ chức tín dụng Theo nghĩa chung huy động vốn việc TCTD tập trung giá trị tiền tệ từ tổ chức kinh tế cá nhân xã hội thông qua trình thực nghiệp vụ tín dụng, toán, nghiệp vụ kinh doanh khác đợc dùng làm vốn để kinh doanh Huy động vốn hoạt động thờng xuyên gắn liền với kế hoạch kinh doanh TCTD, lẽ vốn huy động nguồn vốn chủ yếu để TCTD tiến hành hoạt động kinh doanh Chính vậy, tiến hành hoạt động huy động vốn, TCTD phải tính toán cho việc sử dụng đồng vốn huy động đợc hiệu Mặt khác, huy động vốn xét chất việc TCTD vay tiền từ chủ sở hữu số tiền có trách nhiệm hoàn trả hạn gốc lãi đến hạn khách hàng có nhu cầu rút vốn Theo quy định pháp luật nay, TCTD đợc huy động vốn thông qua bốn hình thức: - Huy động vốn nhận tiền gửi - Huy động vốn việc phát hành giấy tờ có giá - Huy động vốn việc vay vốn TCTD khác - Huy động vốn thông qua vay vốn Ngân hàng Nhà nớc * Vai trò hoạt động huy động vốn - Đối với TCTD : Huy động vốn đem lại nguồn vốn lớn, chủ yếu cho TCTD tiến hành hoạt động kinh doanh Nguồn vốn sở để TCTD tổ chức hoạt động kinh doanh; định quy mô hoạt động tín dụng hoạt động khác TCTD; định lực toán bảo đảm uy tín TCTD thơng trờng; định lực cạnh tranh TCTD Không thế, huy động vốn tạo tiền đề để TCTD tiến hành hoạt động kinh doanh khác nh: làm dịch vụ toán, ngân quỹ góp phần làm tăng thêm lợi nhuận cho TCTD - Đối với kinh tế: Thông qua hoạt động huy động vốn TCTD, kinh tế có thêm kênh thu hút nguồn vốn nhàn rỗi khác dân c nhằm đáp ứng nhu cầu vốn đầu t cho phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng sở hạ tầng, cung cầu vốn thành phần khác xã hội gặp đợc dễ dàng Cũng thông qua hoạt động này, Nhà nớc kiểm soát, điều chỉnh sách tiền tệ, ổn định giá trị đồng tiền, thúc đẩy phát triển kinh tế Hơn nữa, với sách lãi suất huy động vốn hợp lý, hoạt động huy động vốn TCTD tăng khả kích thích tiết kiệm nhân dân Thông qua hoạt động đánh giá đợc trình độ phát huy nội lực quốc gia, khai thác tiềm nguồn vốn tiềm ẩn, thu gom đợc lợng tiền tơng đối lớn kinh tế, giảm dần lợng tiền mặt lu thông Từ đó, TCTD tập trung đợc nguồn vốn cho đầu t phát triển kinh tế, góp phần nâng cao đời sống nhân dân 1.1.2 Những nhân tố ảnh hởng đến hoạt động huy động vốn Tổ chức tín dụng Hoạt động huy động vốn TCTD có diễn thuận lợi hay không tuỳ thuộc vào tác động nhiều nhân tố Song tựu chung lại, nhân tố ảnh hởng đến hoạt động đợc xem xét qua hai nhóm là: nhân tố khách quan nhân tố chủ quan a Nhân tố khách quan - Hành lang pháp lý Hành lang pháp lý có ảnh hởng lớn đến hoạt động huy động vốn TCTD Có luật tác động trực tiếp đến hoạt động nh: Luật TCTD, Luật Ngân hàng Nhà nớc Những luật quy định tỷ lệ huy động vốn TCTD so với vốn tự có, quy định hình thức huy động vốn Bên cạnh luật này, sách tiền tệ quốc gia ảnh hởng lớn đến huy động vốn TCTD Điều đợc thể số khía cạnh: + Mục tiêu sách tiền tệ: Mục tiêu sách tiền tệ bao gồm: kiểm soát lạm phát, bình ổn giá cả, ổn định sức mua đồng tiền, tăng trởng kinh tế, tạo công ăn việc làm Tuỳ thuộc vào việc thực mục tiêu sách tiền tệ mà ảnh hởng đến hoạt động huy động vốn khác Chẳng hạn, lạm phát tăng, Nhà nớc có sách thắt chặt tiền tệ cách tăng lãi suất tiền gửi để thu hút tiền xã hội TCTD huy động vốn dễ dàng Hoặc Nhà nớc có sách khuyến khích đầu t, mở rộng sản xuất TCTD khó huy động vốn ngời có tiền nhàn rỗi bỏ tiền vào sản xuất làm nh có lợi gửi ngân hàng + Việc sử dụng công cụ sách tiền tệ: Trong trình vận hành công cụ để thực sách tiền tệ Ngân hàng Nhà nớc, công cụ tác động đến hoạt động huy động vốn TCTD Cụ thể là: Lãi suất chiết khấu: Ngân hàng nhà nớc thực tái cấp vốn để cung ứng tiền lu thông biện pháp tái chiết khấu Nếu sách tiền tệ nhằm chống lạm phát lúc Ngân hàng Nhà nớc cung ứng tiền lu thông với lãi suất tái chiết khấu cao Và nh hạn chế việc TCTD vay Ngân hàng Nhà nớc Dự trữ bắt buộc: Khi tăng giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc tức Ngân hàng Nhà nớc cho không cho TCTD sử dụng khối lợng tiền Trung ơng bị coi thiếu hay d thừa, tức thắt chặt hay nới lỏng khả tạo tiền TCTD - Chính sách đầu t Nhà nớc Chính sách đầu t Nhà nớc có hợp lý hay không ảnh hởng trực tiếp đến môi trờng kinh doanh không khách hàng mà TCTD Bởi vì, sách đầu t hợp lý tạo điều kiện cho sản xuất phát triển dẫn đến TCTD có môi trờng đầu t thuận lợi đòi hỏi TCTD phải tìm cách để mở rộng hoạt động huy động vốn - Tình hình kinh tế - xã hội nớc Nền kinh tế vào thời kỳ tăng trởng, sản xuất phát triển từ tạo điều kiện tích luỹ nhiều hơn, tạo môi trờng thuận lợi cho việc thu hút vốn TCTD Ngợc lại, kinh tế không tăng trởng, sản xuất kìm hãm, kinh tế bị suy thoái làm cho môi trờng đầu t TCTD bị thu hẹp Bên cạnh đó, lạm phát làm cho đồng tiền bị giá, ngời dân không gửi tiền vào ngân hàng mà dùng tiền để mua hàng cất trữ, ảnh hởng đến hoạt động huy động vốn TCTD - Tâm lý thói quen tiêu dùng ngời gửi tiền Tập quán tiêu dùng ảnh hởng đến nghiệp vụ tạo vốn TCTD Nếu vùng dân c quen sử dụng số tiền nhàn rỗi dới hình thức cất trữ việc huy động vốn TCTD gặp khó khăn Chẳng hạn, vào thời kỳ vàng có giá trị, ngời ta dùng tiền nhàn rỗi để mua vàng cất trữ ngời gửi tiền có nhu cầu hởng lãi bảo quản tài sản họ gửi tiền vào ngân hàng nhiều hội huy động vốn TCTD tăng lên Ngoài ra, mức thu nhập ngời dân yếu tố trực tiếp định trực tiếp đến lợng tiền gửi vào ngân hàng Nhìn chung, thu nhập cao, nhu cầu đầu t giao dịch họ tăng lên tơng đối so với nhu cầu tiêu dùng lúc nhu cầu mở tài khoản nh tiền gửi vào ngân hàng tăng lên b Nhân tố chủ quan - Hình thức huy động Hình thức huy động đa dạng, đáp ứng đợc nhu cầu vô phong phú khách hàng việc huy động vốn dễ dàng - Hình thức cho vay Nếu nh hình thức cho vay TCTD đợc mở rộng chẳng hạn nh cho vay ngắn hạn, trung hạn dài hạn mà mở rộng sang hình thức cho vay nh cho vay hợp vốn, liên doanh, liên kết, mua bán khoản nợ buộc TCTD phải tìm kiếm nguồn vốn cho mình, huy động vốn cho phù hợp Ví dụ: nhu cầu sử dụng nguồn vốn dài hạn lớn phải tìm cách huy động vốn dài hạn không đợc vốn ngắn hạn vay trung, dài hạn - Công nghệ toán tin học Trớc công nghệ toán lạc hậu, khách hàng chủ yếu toán tiền mặt Nhng ngày công nghệ toán đại, toán không dùng tiền mặt ngày chiếm u thế, thay toán tiền mặt khách hàng chuyển sang toán séc, thẻ Để thực toán không dùng tiền mặt, khách hàng phải mở tài khoản ngân hàng nên ngân hàng thực đợc việc huy động vốn tài khoản khách hàng - Năng lực trình độ quản lý cán ngân hàng Nếu quản lý tốt trình hoạt động, ngân hàng đảm bảo đợc an toàn vốn, nâng cao uy tín, lực cạnh tranh từ thu hút đợc khách hàng đến gửi tiền Trình độ nghiệp vụ cán ngân hàng cao, công tác huy động vốn đợc thực nhanh chóng, xác hiệu - Mạng lới phục vụ cho huy động vốn Mạng lới huy động vốn rộng rãi khai thác tối đa nguồn tiền nhàn rỗi dân c Do đó, không cần mở rộng mạng lới vùng đông dân c mà cần đợc mở nơi cách xa trung tâm thành phố nh nông thôn, vùng xâu, vùng xa Ngợc lại, mạng lới hẹp gây khó khăn cho khách hàng muốn gửi tiền chi phí giao dịch lớn, thời gian - Lãi suất huy động Đối với ngời gửi tiền doanh nghiệp, gửi tiền vào TCTD với mục đích toán lãi suất đích mà họ hớng tới Điều họ quan tâm lớn việc sử dụng dịch vụ từ TCTD Tuy nhiên bên cạnh phận gửi tiền với mục đích vốn huy động TCTD bao gồm tiền gửi có kỳ hạn doanh nghiệp tiền gửi tiết kiệm dân c với mục đích hởng lãi chính, lãi suất điều họ quan tâm phận nhạy cảm với lãi suất Mặt khác, huy động vốn dới hình thức vay vốn từ TCTD khác vay vốn Ngân hàng Nhà nớc để tạo đợc nhiều nguồn vốn đáp ứng cho nhu cầu sử dụng mình, TCTD cần phải có sách lãi suất hợp lý cho lãi suất huy động vừa đảm bảo kích thích ngời gửi tiền vừa phù hợp với lãi suất cho vay, tránh tình trạng huy động vốn với giá cao mà đầu t với giá thấp - Việc tham gia Bảo hiểm tiền gửi Trong hoạt động kinh doanh TCTD, rủi ro xảy điều tránh khỏi Vì vậy, an toàn TCTD không mối quan tâm cổ đông, nhà điều hành mà mối quan tâm đặc biệt khách hàng, phần lớn vốn kinh doanh của TCTD vốn huy động từ bên Để lấy đợc niềm tin ngời gửi tiền, đồng thời bảo vệ lợi ích họ TCTD phá sản, TCTD phải tham gia bảo hiểm tiền gửi kiện bảo hiểm xảy ra, tổ chức Bảo hiểm tiền gửi đứng chi trả toàn số tiền cho ngơì gửi tiền giới hạn đợc bảo hiểm - Ngoài phải kể đến yếu tố khác nh: uy tín; thái độ phục vụ; sở hạ tầng; dịch vụ TCTD cung ứng có ảnh hởng đến tâm lý ngời gửi tiền ảnh hởng đến hiệu hoạt động huy động vốn 1.1.3 Sự cần thiết phải điều chỉnh pháp luật hoạt động huy động vốn Tổ chức tín dụng Việt Nam Điều chỉnh pháp luật việc Nhà nớc sử dụng công cụ pháp luật tác động lên quan hệ xã hội nhằm thực mục tiêu định Nhà nớc Cũng nh hàng loạt quan hệ khác xã hội, quan hệ huy động vốn TCTD cần phải đợc điều chỉnh pháp luật, vì: Thứ nhất, thông qua quy định pháp luật hoạt động huy động vốn TCTD, Nhà nớc thực sách tiền tệ quốc gia cho phù hợp với giai đoạn phát triển kinh tế- xã hội Với việc đa quy định lãi suất, tỷ lệ dự trữ bắt buộc, quy định bảo hiểm tiền gửi, quy định điều kiện để đợc vay vốn Ngân hàng Nhà nớc Nhà nớc tác động trực tiếp đến hoạt động huy động vốn TCTD cách tạo điều kiện thuận lợi hạn chế việc huy động vốn TCTD Thứ hai, hoạt động huy động vốn TCTD hoạt động chứa đựng nguy rủi ro cao, tác dộng tích cực tiêu cực thờng mang tính phản ứng dây chuyền ảnh hởng đến hệ thống TCTD tác động đến toàn kinh tế Chẳng hạn, hoạt động huy động vốn nhận tiền gửi mà không đợc Nhà nớc quản lý chặt chẽ dẫn đến việc TCTD lợi dụng đặc quyền đợc huy động vốn nhận loại tiền gửi để lừa đảo dân chúng phạm vi rộng, với số lợng lớn Mặt khác, TCTD huy động vốn mà không sử dụng vốn cách có hiệu quả, để thất thoát vốn dẫn đến tình trạng khả chi trả, toán cho ngời gửi tiền, từ gây tâm lý hoang mang cho ngời gửi tiền khác khiến họ đồng loạt tới TCTD rút tiền, đẩy TCTD khác vào tình trạng thiếu khả chi trả Điều dẫn đến đổ vỡ toàn hệ thống TCTD, gây khủng hoảng tài chính- tiền tệ, gây ổn định kinh tế Dân chúng lòng tin vào TCTD, nguồn vốn nhàn rỗi không đợc tập trung cho đầu t phát triển, kinh tế khó mà phát triển đợc Bởi vậy, hoạt động huy động vốn cần phải đợc Nhà nớc quản lý chặt chẽ Thứ ba, để bảo vệ quyền lợi cho chủ thể khác hoạt động huy động vốn, đồng thời nhằm tạo điều kiện thuận lợi, an toàn cho TCTD trình huy động vốn cần thiết phải có điều chỉnh pháp luật Mặt khác, thông qua việc điều chỉnh pháp luật hoạt động huy động vốn TCTD, Nhà nớc kiểm soát đợc tình hình hoạt động kinh doanh TCTD, từ kịp thời có biện pháp xử lý, giúp TCTD thoát khỏi tình trạng khó khăn tài 1.2 Kết cấu pháp luật điều chỉnh hoạt động huy động vốn Tổ chức tín dụng Hiện nay, theo quy định Luật TCTD năm 1997 (đợc sửa đổi, bổ sung theo Luật sửa đổi bổ, sung luật TCTD năm 2004) TCTD đợc huy động vốn dới hình thức sau: - Nhận tiền gửi: + Ngân hàng đợc nhận tiền gửi tổ chức, cá nhân TCTD khác 10 + TCTD phi ngân hàng đợc nhận tiền gửi có kỳ hạn từ năm trở lên tổ chức, cá nhân theo quy định Nhà nớc - Phát hành giấy tờ có giá: TCTD đợc phát hành chứng tiền gửi, trái phiếu giấy tờ có giá khác để huy động vốn tổ chức, cá nhân nớc theo quy định Ngân hàng Nhà nớc - Vay vốn TCTD: Các TCTD đợc vay vốn TCTD nớc - Vay vốn Ngân hàng Nhà nớc: TCTD ngân hàng đợc vay vốn Ngân hàng Nhà nớc dới hình thức tái cấp vốn theo quy định điều 30 Luật Ngân hàng Nhà nớc Việt Nam 1.2.1 Huy động vốn nhận tiền gửi a Khái niệm tiền gửi Điều 20 khoản Luật TCTD 1997 (đợc sửa đổi, bổ sung theo Luật sửa đổi, bổ sung luật TCTD năm 2004) đa định nghĩa tiền gửi: Tiền gửi số tiền tổ chức, cá nhân gửi TCTD tổ chức khác có hoạt động ngân hàng dới hình thức tiền gửi không kỳ hạn, tiền gửi có kỳ hạn, tiền gửi tiết kiệm hình thức khác Tiền gửi đợc hởng lãi không đợc hởng lãi phải đợc hoàn trả cho ngời gửi tiền Nh vậy, phơng diện pháp lý quan hệ tiền gửi quan hệ kinh tế phát sinh bên tổ chức, cá nhân gửi tiền với bên tổ chức đợc phép nhận tiền gửi Xét chất, quan hệ tiền gửi quan hệ hợp đồng vay nợ, : - Quan hệ đợc thiết lập sở tự nguyện, bình đẳng tự thoả thuận chủ thể - Có chuyển giao lợng tiền định từ ngời gửi tiền sang tổ chức nhận tiền gửi để tổ chức quản lý, sử dụng Sau đó, tổ chức nhận tiền gửi có nghĩa vụ phải hoàn trả cho ngời gửi tiền gốc lãi (nếu có) đến hạn ngời gửi tiền có yêu cầu - Quan hệ gửi tiền phát sinh sở có tín nhiệm bên Tuy quan hệ gửi tiền quan hệ vay nợ nhng có đặc điểm riêng 40 nhập kinh tế Điều có nghĩa quy định pháp luật không phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội đất nớc mà phải phù hợp thông lệ quốc tế lĩnh vực ngân hàng Do đó, Việt nam phải tuân thủ quy định hiệp định thơng mại Việt - Mỹ, thoả thuận song phơng khác với Nhật Bản, EU, quy định WTO cam kết quốc tế mở cửa thị trờng dịch vụ tài - ngân hàng Tiếp tục nới lỏng hạn chế tiếp cận thị trờng hoạt động ngân hàng TCTD nớc Việt nam theo lộ trình cam kết Vừa tạo hội cho TCTD nớc vào hoạt động hợp pháp theo cam kết quốc tế vừa có phơng thức, chế quản lý mềm dẻo, pháp luật phù hợp với thông lệ quốc tế để hạn chế thao túng, cạnh tranh không lành mạnh TCTD nớc TCTD Việt Nam Nền kinh tế nói chung ngành tài - ngân hàng nói riêng cần có giải pháp cụ thể nhằm thực tốt cam kết: + Không hạn chế số lợng nhà cung cấp dịch vụ ngân hàng (cả dịch vụ tiền gửi) + Không hạn chế tổng giá trị giao dịch dịch vụ ngân hàng (trong có tổng tiền gừi, loại tiền gửi huy động) + Không hạn chế tổng số ngời đợc tuyển dụng tài nớc + Không hạn chế việc tham gia góp vốn bên nớc dới hình thức tỷ lệ phần trăm tối đa số cổ phiếu nớc đợc nắm giữ + Hệ thống Ngân hàng Việt Nam bắt đầu mở rộng hoạt động thị trờng tài quốc tế Thứ ba, thực đờng lối, chủ trơng Đảng tiếp tục đẩy mạnh công đổi mới, khơi dậy phát huy tối đa nội lực, nâng cao hiệu hợp tác quốc tế, cần kiệm để công nghiệp hoá, đại hoá, nâng cao sức cạnh tranh kinh tế (Nghị trung ơng IV khoá III Đảng) Vì vậy, pháp luật - đặc biệt pháp luật huy động vốn phải công cụ hữu hiệu giúp TCTD khai thác tối đa nguồn vốn, phục vụ đắc lực cho nghiệp công nghiệp hoá đại hoá đất nớc Cụ thể cần đáp ứng đợc yêu cầu sau: 41 1) Xây dựng hành lang pháp lý đồng bộ, đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa Bảo vệ lợi ích Nhà nớc, quyền lợi ích tổ chức, cá nhân tham gia quan hệ tiền gửi 2) Có sách khuyến khích TCTD huy động vốn, đặc biệt vốn trung dài hạn phục vụ cho đầu t, thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh, xây dựng sở hạ tầng kinh tế xã hội 3) Hoàn thiện sách lãi suất 4) Xã hội lại nguồn vốn đầu t sử dụng chúng cách có hiệu 5) Xây dựng, củng cố hệ thống TCTD vững mạnh, đẩy nhanh tiến độ đại hoá công nghệ ngân hàng, mở rộng hình thức toán qua ngân hàng phục vụ cho kinh tế 6) Xây dựng phát triển thị trờng vốn (đặc biệt thị trờng chứng khoán) tạo điều kiện thuận lợi hiệu sách tiền tệ quốc gia 7) Tạo điều kiện cho TCTD nớc hoạt động rộng sở bình đẳng, không phân biệt đối xử (nh mở rộng phạm vi hoạt động liên quan đến đồng Việt Nam, mở chi nhánh, cung cấp dịch vụ đại ) Thứ t, vấn đề phát triển nguồn vốn TCTD * Đối với vốn tự có: Quy định mức vốn tự có phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội Việt Nam, có tham khảo thông lệ quốc tế nhằm nâng cao lực tài cho TCTD Việt Nam Lành mạnh hoá nâng cao cách nhanh chóng lực tài TCTD, bảo đảm TCTD có đủ lực tài (cả quy mô chất lợng) Tiếp tục tăng quy mô vốn điều lệ, tài sản có đôi với nâng cao chất lợng khả sinh lời tài sản có; giảm tỷ trọng tài sản có rủi ro tổng tài sản có Xử lý dứt điểm nợ tồn đọng làm bảng cân đối TCTD Tăng vốn tự có TCTD lợi nhuận để lại, phát hành cổ phiếu, trái phiếu, sáp nhập, hợp nhất, mua lại Kiên xử lý TCTD yếu có khả gây rủi ro lớn cho hệ thống ngân hàng, bao gồm biện pháp giải thể, phá sản TCTD theo quy định pháp luật, song đảm bảo không gây tác 42 động lớn mặt kinh tế- xã hội Tạo điều kiện cho TCTD mua, bán, hợp nhất, sáp nhập để tăng khả cạnh tranh quy mô hoạt động Từng bớc cổ phần hoá ngân hàng thơng mại Nhà nớc theo nguyên tắc thận trọng, bảo đảm ổn định kinh tế- xã hội an toàn hệ thống ngân hàng Cho phép nhà đầu t nớc ngoài, đặc biệt ngân hàng có tiềm lực tài chính, công nghệ, quản lý uy tín mua cổ phiếu, tham gia quản trị, điều hành Ngân hàng thơng mại Việt Nam * Đối với vốn huy động: Phát triển hình thức huy động vốn cách đa dạng , đa tiện ích đợc định hớng theo nhu cầu vốn khách hàng sở tiếp tục nâng cao chất lợng hiệu hình thức huy động vốn truyền thống nh: nhận tiền gửi, phát hành giấy tờ có giá Bên cạnh đa thêm hình thức huy động vốn vào áp dụng nhằm đáp ứng tốt nhu cầu đa dạng khách hàng (ví dụ: Gửi tiết kiệm gắn với bảo hiểm nhân thọ, gửi góp nhng lĩnh lần với lãi suất hấp dẫn ); đồng thời nâng cao lực cạnh tranh dịch vụ ngân hàng TCTD Việt Nam theo nguyên tắc thị trờng, minh bạch hạn chế bao cấp chống độc quyền dịch vụ ngân hàng để bớc phát triển dịch vụ ngân hàng thông thoáng, cạnh tranh lành mạnh, an toàn hiệu Bên cạnh đó, TCTD cần đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền để ngời dân biêt tìm đến ngân hàng Mục tiêu cuối tăng khả huy động vốn để cung ứng cho kinh tế 3.2 Một số đề xuất cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật huy động vốn Tổ chức tín dụng Việt Nam 3.2.1 Hoàn thiện quy định pháp luật Trên sở Luật Ngân hàng Nhà nớc Luật tổ chức tín dụng, Nhà nớc cần tiếp tục đồi mới, xây dựng hoàn thiện cách đồng văn hớng dẫn thi hành liên quan đến hoạt động ngân hàng nói chung hoạt động huy động vốn nói riêng Hiện có nhiều quy định pháp luật liên quan đến hoạt động huy động vốn TCTD cha rõ ràng, chí chồng chéo, mâu thuẫn Những quy định cần phải sửa đổi, bổ sung cho 43 cụ thể Cụ thể là: Thứ nhất, quy định hình thức nhận tiền gửi: pháp luật cha có quy định giải thích thật cụ thể, rõ ràng hình thức gửi tiền hay loại tiền gửi Phải có điều khoản riêng quy định vấn đề xác định rõ tiền gửi bao gồm loại nào, đặc điểm, tính chất loại, quyền, nghĩa vụ bên nhận tiền gửi bên gửi tiền loại tiền gửi nh văn hớng dẫn thi hành Pháp luật cần có quy định chuyển hoá loại tiền gửi Ví dụ nh: chuyển từ tiền gửi có thời hạn sang tiền gửi toán; chuyển từ tiền gửi tiết kiệm sang tiền gửi toán nhằm tạo thuận tiện cho khách hàng Để nâng cao hiệu huy động vốn cho TCTD, pháp luật cần quy định thêm nhiều loại tiền gửi khác nhằm thoả mãn nhu cầu đa dạng khách hàng nh: Tiền gửi bảo đảm theo giá trị vàng: loại tiền gửi mà khách hàng gửi tiền, ngân hàng cam kết quy đổi thành lợng vàng tơng đơng đến hạn khách hàng nhận đợc số tiền tơng đơng với giá trị vàng gửi cộng thêm phần lãi Hình thức khắc phục đợc tâm lý lo sợ đồng tiền giá khách hàng gửi tiền Tiền gửi tiết kiệm gửi góp: loại tiền tiết kiệm có kỳ hạn mà khách hàng gửi theo nhiều lần mức thoả thuận vào sổ tiết kiệm theo kỳ hạn định đăng ký với ngân hàng Kỳ hạn đa phải tơng đối dài thờng từ năm đến 20 năm khách hàng thoả thuận với ngân hàng việc gửi tiền theo định kỳ tháng, tháng, tháng hàng năm Trên sở số tiền gửi hàng kỳ thời hạn tích luỹ ngân hàng tích gộp gốc lãi ghi rõ số tiền khách hàng đợc lĩnh lần đến hạn Đây hình thức phù hợp với khả thu nhập ngời dân nên chắn đợc đón nhận Tiền gửi tiết kiệm có thởng: loại tiết kiệm có kỳ hạn từ 12 tháng trở lên, phần đuợc trả lãi, khách hàng đợc dự thởng nhận đợc vật trúng thởng Đây loại tiền gửi nhằm khuyến khích vật chất với ngời gửi tiền 44 Tiền gửi tiết kiệm nhân thọ: loại tiền gửi mà ngời lao động trích từ khoản thu nhập để gửi vào tiết kiệm để già có thêm nguồn để sinh sống Đây hình thức hỗn hợp bảo hiểm ngân hàng nhằm cung cấp cho khách hàng hình thức tích luỹ để đảm bảo nguồn sinh sống già mà không cần đòi hỏi nhiều thủ tục nh loại hình bảo hiểm thống Tiền gửi tiết kiệm nơi lĩnh nhiều nơi: hình thức huy động linh hoạt phạm vi đáp ứng cho số đông dân chúng không thiết phải rút tiền nơi mà thuận tiện cho khách hàng điều kiện kinh tế hàng hoá ngày phát triển đa dạng phong phú Tuy nhiên để áp dụng hình thức đòi hỏi trình độ công nghệ phải đợc nâng cao nữa, phải có hệ thống quản lý chặt chẽ an toàn cho khách hàng nh ngân hàng, tránh tình trạng lợi dụng hình thức để trốn phí dịch vụ khách hàng Huy động vốn thông qua tài khoản thu nhập xã hội: xã hội ngày phát triển nhu cầu sử dụng dịch vụ không dùng tiền mặt cao Ngời lao động không cần mang theo tiền mặt để chi trả, toán tiền hàng hoá dịch vụ mà cần mở tài khoản ngân hàng, ngân hàng giúp họ thực tất điều Với hình thức khách hàng vừa đỡ tốn thời gian lại, chi phí ngân hàng có điều kiện quy tập tiền thu nhập ngời dân để cung cấp tối đa dịch vụ nhằm thoả mãn tốt nhu cầu khách hàng Ngoài áp dụng hình thức huy động khác nh: tiết kiệm mua nhà ở, tiết kiệm học đờng Để đa loại hình tiền gửi vào áp dụng thực tế, pháp luật cần phải có quy định nêu rõ: đặc điểm, tính chất, loại tiền gửi; điều kiện để TCTD đợc huy động vốn dới hình thức nhằm tạo chủ động cho TCTD hoạt động huy động vốn nh đa dạng hoá hình thức tiền gửi cho ngời gửi tiền lựa chọn Thứ hai, quyền nghĩa vụ bên quan hệ tiền gửi nên để bên tự thoả thuận với nhau, pháp luật không nên quy định cách cụ thể, rõ ràng nh nhằm tôn trọng nguyên tắc tự thoả thuận khuôn khổ hợp đồng đồng thời tạo chủ động cho bên 45 Thứ ba, pháp luật cần hoàn thiện theo hớng: mở rộng phạm vi chủ thể; mở rộng giới hạn tiền gửi đợc bảo hiểm Hiện pháp luật quy định tiền gửi cá nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác, doanh nghiệp t nhân công ty hợp danh(1) đợc tổ chức Bảo hiểm tiền gửỉ chi trả kiện bảo hiểm xảy tiền gửi tổ chức (Ví dụ nh pháp nhân) không đợc quy định Trong tiền gửi tổ chức thờng chiếm tỷ lệ lớn, tiền gửi đợc dùng chủ yếu cho hoạt động kinh doanh tổ chức vốn chứa đựng nhiều rủi ro lại không đợc bảo hiểm Vì vậy, pháp luật cần quy định thêm chủ thể tiền gửi đợc bảo hiểm bao gồm tổ chức có tiền gửi TCTD Để bảo vệ lợi ích ngời gửi tiền, giúp cho họ an tâm có tiền gửi TCTD, pháp luật cần tăng giới hạn tiền gửi đợc bảo hiểm Bởi lẽ, điều kiện mà thu thập ngời dân ngày cao, số tiền khách hàng gửi TCTD ngày lớn quy định: Số tiền bảo hiểm đợc trả cho tất khoản tiền gửi bao gồm gốc lãi ngời gửi tiền ( cá nhân ngời đại diện theo pháp luật) tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi, tối đa 50 triệu đồng(2) cha phù hợp, cha khuyến khích đợc khách hàng mang gửi số tiền lớn TCTD e ngại rủi ro cho số tiền gửi Hơn nữa, pháp luật quy định tiền gửi đợc bảo lãnh Đồng Việt Nam(3) tiền gửi ngoại tệ không đợc bảo hiểm Quy định phần hạn chế hiệu huy động vốn đồng ngoại tệ Bởi vậy, pháp luật nên quy định thêm đối tợng đợc bảo hiểm bao gồm ngoại tệ tổ chức cá nhân nớc hoạt động Việt Nam ngày nhiều Thứ t, cần tự hoá lãi suất tiền gửi Hiện nay, lãi suất tiền gửi đồng Việt Nam đợc tự hoá theo lối thoả thuận tiền gửi ngoại tệ Nhà nớc khống chế lãi suất tiền gửi tối đa Đôla Mỹ Quy định nên bãi bỏ tiến tới tự hoá toàn lãi suất Thứ năm, quy định chủ thể tham gia quan hệ tiền gửi tiết kiệm: Điều Quy chế tiền gửi tiết kiệm quy định chủ thể tham gia quan hệ Mục 1, Khoản 2, Điều Nghị định số 109/2005/NĐ-CP ngày 24/08/2005 Mục 1, Khoản 3, Điều Nghị định số 109/2005/NĐ-CP ngày 24/08/2005 (3) Điều Nghị định số 89/1999/NĐ-CP ngày 01/09/1999 (1) (2) 46 cá nhân không bao gồm tổ chức Vì vậy, pháp luật cần phải sửa đổi bổ sung theo hớng da dạng hoá chủ thể tham gia tiền gửi tiết kiệm (cụ thể tổ chức đợc tham gia quan hệ này) Có nh htu hút đợc lợng tiền gửi lớn vào ngân hàng đa dạng hình thức gửi tiền cho khách hàng lựa chọn Thứ sáu, quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc: Theo quy định điều 20 Luật Ngân hàng Nhà nớc 1997 TCTD huy động vốn phải tuân thủ quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc Tỷ lệ dự trữ bắt buộc từ 0% đến 20% tổng số d tiền gửi TCTD Khoản dự trữ bắt buộc TCTD không đợc dùng vay Trong TCTD phải trả lãi cho ngời gửi tiền Điều dẫn đến tình trạng Ngân hàng Nhà nớc nâng tỷ lệ dự trữ bắt buộc lên để thực sách tiền tệ quốc gia làm giảm hiệu kinh doanh TCTD, chí dẫn đến thua lỗ Vì vậy, tỷ lệ dự trữ bắt buộc cần phải đợc tính toán cách khoa học hợp lý, tránh tình trạng tỷ lệ thấp không đảm bảo khả chi trả cho TCTD, tỷ lệ cao lại gây lãng phí Mặt khác, pháp luật cần có quy định tỷ lệ dự trữ thích hợp với TCTD (vì TCTD có tính chất đặc thù khác việc huy động vốn), giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc cho TCTD gặp khó khăn, có sách bù lỗ cho TCTD trờng hợp tỷ lệ dự trữ bắt buộc cao làm cho TCTD thua lỗ Thứ bảy, cụ thể hoá Điều 46 Luật TCTD năm 1997, thống văn hớng dẫn phát hành giấy tờ có giá Bởi kênh huy động vốn hiệu quả, có tiềm tơng lai TCTD Pháp luật cần đơn giản hoá quy định thủ tục phát hành giấy tờ có giá, xoá bỏ chơ chế xin cho nh Ví dụ: Quy định điều kiện cần đủ để đợc phát hành; thủ tục phát hành loại giấy tờ có giá Theo đó, TCTD đáp ứng đợc điều kiện đợc phát hành mà không cần phải chờ xin phép Ngân hàng Nhà nớc Có nh tạo chủ động cho TCTD, tiết kiệm đợc thời gian, qua nâng cao hiệu cho hoạt động 3.2.2 Một số đề xuất cụ thể nhằm nâng cao hiệu hoạt động huy động vốn cho Tổ chức tín dụng Việt Nam a Đối với quan nhà nớc có thẩm quyền 47 Tổ chức thực pháp luật cách dắn, sát kịp thời Quản lý thống từ Trung ơng đến địa phơng tránh tình trạng văn pháp luật chồng chéo, mâu thuẫn lẫn Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật ngân hàng nói chung, pháp luật hoạt động huy động vốn nói riêng nhằm tạo điều kiện thông thoáng, nâng cao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm hoạt động TCTD phù hợp với cam kết, chuẩn mực quốc tế Điều hành sách tiền tệ chủ động, linh hoạt, kiểm soát lạm phát mức thấp tốc độ tăng trởng kinh tế, tạo môi trờng lành mạnh cho hoạt động TCTD Đồng thời nâng cao chất lợng tín dụng bảo đảm an toàn, hiệu phát triển bền vững TCTD Đẩy nhanh chơng trình tái cấu, nâng cao lực hoạt động khả cạnh tranh TCTD Đẩy nhanh tiến trình cổ phần hoá Ngân hàng thơng mại Nhà nớc Tiếp tục đại hóa công nghệ ngân hàng, hệ thống toán, hệ thống thông tin ngân hàng Tăng cờng công tác tra, kiểm tra thờng xuyên hoạt động tuân thủ pháp luật hệ thống TCTD nớc, xử lý nghiêm vi phạm pháp luật, có đánh giá kịp thời đắn tình hình thực tế để có biện pháp xử lý phù hợp đảm bảo an toàn cho hệ thống TCTD b Đối với Tổ chức tín dụng Tuân thủ chặt chẽ pháp luật huy động vốn, đồng thời vận dụng cách linh hoạt áp dụng quy định vào thực tế cho phù hợp với giai đoạn, hoàn cảnh đối tợng huy động Đa dạng hoá hình thức huy động, tiếp tục phát huy hình thức huy động vốn truyền thống Đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền qua phơng tiện thông tin đại chúng để tiếp cận khách hàng tốt Bên cạnh cần mở rộng mạng lới phục vụ vùng có điều kiện tự nhiên khó khăn Tự tiến hành công tác tra, kiểm tra nội bộ, báo cáo định kỳ lên quan có thẩm quyền nh đấp ứng yêu cầu kiểm tra cần thiết 48 Hiện đại hoá công nghệ ngân hàng, nâng cao trình độ, lực quản lý, điều hành cán bộ, công nhân viên nhằm đáp yêu cầu giai đoạn mới, đảm bảo hiệu quả, hạn chế rủi ro hoạt động huy động vốn kết luận 49 Qua việc nghiên cứu thực trạng pháp luật huy động vốn TCTD Việt Nam, khuôn khổ luận văn tốt nghiệp cử nhân, tác giả cố gắng hoàn thành nội dung sau: Một là: Tổng hợp hệ thống hoá cách có chọn lọc vấn đề lý luận hoạt động huy động vốn TCTD Từ khẳng định vai trò quan trọng hoạt động Hai là: Tìm hiểu pháp luật huy động vốn TCTD, đánh giá thực trạng quy định này; rút thành tựu hạn chế, tồn cần phải khắc phục hoạt động huy động vốn; lý giải nguyên nhân đa số giả pháp khắc phục tình trạng Ba là: Trên sở tìm hiểu thực trạng pháp luật huy động vốn từ đa yêu cầu đề xuất cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật huy động vốn TCTD Việt Nam Pháp luật huy động vốn TCTD Việt Nam đề tài rộng phức tạp, có liên quan đến nhiều vấn đề nên tác giả không tránh khỏi khiếm khuyết Rất mong nhận đợc đống góp ý kiến thầy cô độc giả quan tâm để luận văn thêm hoàn chỉnh 50 Mục lục Mở đầu Chơng 1: Khái quát hoạt động huy động vốn hình thức huy động vốn TCTD theo pháp luật Việt Nam 1.1 Khái niệm, vai trò cần thiết phải điều chỉnh pháp luật hoạt động huy động vốn TCTD Việt Nam .3 1.1.1 Huy động vốn vai trò huy động vốn tổ chức tín dụng 1.1.2 Những nhân tố ảnh hởng đến hoạt động huy động vốn TCTD .4 a Nhân tố chủ quan b Nhân tố khách quan 1.1.3 Sự cần thiết phải điều chỉnh pháp luật hoạt động huy động vốn TCTD Việt Nam .8 1.2 Kết cấu pháp luật điều chỉnh hoạt động huy động vốn TCTD 1.2.1 Huy động vốn nhận tiền gửi .10 a Khái niệm tiền gửi 10 b Các loại tiền gửi .13 1.2.2 Huy động vốn thông qua việc phát hành giấy tờ có giá 16 1.2.3 Huy động vốn việc vay vốn TCTD .18 1.2.4 Huy động vốn thông qua vay vốn Ngân hàng Nhà nớc 19 Chơng 2: Thực trạng pháp luật điều chỉnh hoạt động huy động vốn TCTD Việt Nam .21 2.1 Nội dung chủ yếu pháp luật điều chỉnh hoạt động huy động vốn TCTD Việt Nam 21 2.1.1 Các quy định pháp luật lý Nhà nớc hoạt động huy động vốn TCTD Việt Nam 21 2.1.2 Các quy định pháp luật huy động vốn nhận tiền gửi TCTD Việt Nam 23 51 2.1.3 Các quy định pháp luật huy động vốn việc phát hành giấy tờ có giá 26 2.1.4 Các quy định pháp luật huy động vốn việc vay vốn TCTD khác 29 2.1.5 Các quy định pháp luật huy động vốn thông qua việc vay vốn Ngân hàng Nhà nớc 30 2.2 Thực tiễn thi hành pháp luật huy động vốn TCTD 31 2.2.1 Những thành tựu đạt đợc hoạt động huy động vốn TCTD số địa phơng 31 a Kết huy động vốn TCTD địa bàn Hà Nội 31 b Kết huy động vốn TCTD địa bàn thành phố Hồ Chí Minh 32 2.2.2 Một số tồn tại, hạn chế mà TCTD Việt Nam gặp phải trình huy động vốn 33 2.2.3 Nguyên nhân dẫn đến thực trạng số giải pháp khắc phục 35 a Nhân tố tích cực 35 b Nhân tố tiêu cực 36 c Một số giải pháp khắc phục tồn tại, hạn chế nêu 37 Chơng 3: Định hớng hoàn thiện pháp luật hoạt động huy động vốn tổ chức tín dụng Việt Nam .39 3.1 Những yêu cầu việc hoàn thiện pháp luật điều chỉnh hoạt động huy động vốn TCTD Việt Nam 39 3.2 Một số đề xuất nhằm hoàn thiện pháp luật huy động vốn TCTD Việt Nam 42 3.2.1 Hoàn thiện quy định pháp luật 42 3.2.2 Một số đề xuất cụ thể nhằm nâng cao hiệu hoạt động huy động vốn cho TCTD Việt Nam 47 a Đối với quan nhà nớc có thẩm quyền 47 b Đối với TCTD 47 Kết luận 49 52 danh mục tài liệu tham khảo Giáo trình luật Ngân hàng Việt Nam - trờng Đại học Luật Hà Nội - Nhà xất công an nhân dân - 2005 Giáo trình Lý thuyết tiền tệ - ngân hàng - Nhà xuất thống kê - 2005 Giáo trình Nghiệp vụ ngân hàng thơng mại - Nhà xuất thống kê - 2004 Giáo trình Nghiệp vụ kinh doanh ngân hàng - Nhà xuất thống kê 2000 Luật Ngân hàng Nhà nớc Việt Nam 1997 Luật sửa đổi, bổ sung số điều Luật Ngân hàng Nhà nớc Việt Nam 2003 Luật tổ chức tín dụng 1997 Luật sửa đổi, bổ sung số điều Luật tổ chức tín dụng 2004 Nghị định số 141/2006/NĐ-CP ngày 22/11/2006 ban hành danh mục mức vốn pháp định tổ chức tín dụng 10 Nghị định số 48/2001/NĐ-CP ngày 13/08/2001 tổ chức hoạt động tổ chức tín dụng nhân dân 11 Nghị định số 79/2002/NĐ-CP ngày 04/10/2002 tổ chức hoạt động công ty tài 12 Nghị định số 16/2001/NĐ-CP ngày 02/05/2001 tổ chức hoạt động công ty cho thuê tài 13 Nghị định số 49/2000/NĐ- CP ngày 12/09/2000 tổ chức hoạt động ngân hàng thơng mại 14 Nghị định số 13/1999/NĐ-CP ngày 17/03/1999 tổ chức, hoạt động tổ chức tín dụng nớc ngoài, văn phòng đại diện tổ chức tín dụng nớc Việt Nam 15 Nghị định số 89/1999/NĐ-CP ngày 01/09/1999 bảo hiểm tiền gửi 16 Nghị định số 109/2005/NĐ-CP ngày 24/08/2005 việc sửa đổi, bổ sung số điều Nghị định số 89/1999/NĐ-CP ngày 01/09/1999 bảo hiểm tiền gửi 53 17 Quyết định số 112/2006/QĐ-TTg ngày 24/05/2006 việc phê duyệt đề án phát triển ngành ngân hàng Việt Nam đến năm 2010 định hớng đến năm 2020 18 Quyết định số 02/2004/QĐ-NHNN ngày 04/01/2005 việc ban hành quy chế phát hành giấy tờ có giá tổ chức tín dụng để huy động vốn nớc 19 Quyết định số 1160/2004/QĐ-NHNN ngày13/09/2004 việc ban hành quy chế tiền gửi tiết kiệm 20 Quyết định số 581/2003/QĐ-NHNN ngày 09/06/2003 việc ban hành quy chế dự trữ bắt buộc tổ chức tín dụng 21 Quyết định số 1310/2001/QĐ-NHNN ngày 15/10/2001 việc ban hành quy chế vay vốn tổ chức tín dụng 22 Quyết định số 297/1999/QĐ-NHNN ngày 25/08/1999 ban hành quy định tỷ lệ bảo đảm an toàn hoạt động tổ chức tín dụng 23 Tạp chí Ngân Hàng số tháng năm 2007 24 Tạp chí Ngân Hàng số + tháng năm 2007 25 Tạp chí Ngân Hàng số tháng năm 2007 26 Trang web Ngân hàng Nhà nớc Việt Nam: www.sbv.gov.vn 27 Trang web Tạp chí Thị trờng tài tiền tệ: www.vnba.org.vn 28 Trang web Tạp chí Ngân hàng: www.tcnh@hn.vn 29 Các văn pháp luật khác có liên quan 54 lời cảm ơn Xin cảm ơn thầy cô giáo trờng Đại học Luật Hà Nội trang bị kiến thức cho suốt bốn năm học tập, nghiên cứu trờng Tôi xin chân thành cảm ơn Thạc sĩ Nguyễn Thành Long Vụ Pháp chế Ngân hàng Nhà Nớc tận tình hớng dẫn, giúp đỡ suốt trình làm khoá luận H Nội, tháng năm 2007 Sinh viên Nguyễn Văn Quyền