Bộ giáo dục đào tạo Trờng đại học vinh Ngôn ngữ thơ thạch Quỳ Luận văn Thạc sỹ ngữ văn Chuyên ngành lý luận ngôn ngữ Mã số: 60.22.01 Ngời hớng dẫn : TS Nguyễn Hoài Nguyên Ngời thực : Nguyễn Thị Thuý Hằng Vinh - 2008 Lời cảm ơn Để hoàn thành luận văn này, nổ lực, cổ gắng thân, nhận đợc tận tình, chu đáo thầy giáo, TS Nguyễn Hoài Nguyên, góp ý chân thành thầy cô khoa ngữ văn động viên khích lệ gia đình bạn bè Nhân dịp này, xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc thầy giáo hớng dẫn xin gửi đến thầy cô giáo, bạn đồng nghiệp gia đình lời cảm ơn chân thành Vinh, ngày 15 tháng 12 năm 2008 Tác giả Mục lục Mở đầu Lý chọn đề tài Lịch sử vấn đề Đối tợng nhiệm vụ nghiên cữu Nguồn t liệu phong pháp ngiên cứu Đóng góp luận văn Bố cục luận văn Trang 5 Chơng Một số vấn đề liên quan đến đề tài 1.1.Thơ ngôn ngữ thơ 1.1.1 Bàn thơ 1.1.2 Ngôn ngữ thơ 1.2 Vài nét thơ thơ Thạch Quỳ 1.2.2 Một số đặc điểm thơ Thạch Quỳ 1.2.2.1 Dẫn nhập 1.2.2.2 Đề tài chiến tranh 1.2.2.3.Đề tài nông thôn 1.3 Tiểu kết 6 10 18 20 20 22 23 25 Chơng Vần, nhịp thơ Thạch Quỳ 2.1 Vần nguyên tắc hiệp vần thơ Thạch Quỳ 2.1.1 Vần chức vần thơ 2.1.1.2 Chức vần thơ 2.1.1.3 Cách hiệp vần thơ 2.1.2 Các nguyên tắc hiệp vần thơ Thạch Quỳ 2.1.2.1.Dẫn nhập 2.1.2.2 Sự thể yêu tố tham gia hiệp vần thơ Thạch Quỳ 2.1.3 Các loại vần thơ Thạch Quỳ 2.1.3.1 Phân loại dựa vào vị trí vần 2.1.3.2 Phân loại dựa vào hoà âm 2.1.4 Một số kết luận 2.2 Nhịp cách tổ chức nhịp thơ Thạch Quỳ 2.2.1 Nhịp vai trò nhịp thơ 55 2.2.1.1 Khái niệm nhịp thơ 55 2.2.1.2 Vai trò nhịp thơ 2.2.2 Cách tổ chức nhịp thơ Thạch Quỳ 2.2.2.1 Nhịp thơ chữ 2.2.2.2 Nhịp thơ chữ 2.2.2.3 Nhịp thơ chữ 2.2.2.4 Nhịp thơ chữ 2.2.2.5 Nhịp thơ lục bát 2.2.2.6 Nhịp thơ tự 26 26 28 29 30 30 31 50 50 52 53 55 57 57 57 58 59 60 61 62 2.3 Mối quan hệ vần nhịp thơ Thạch Quỳ 2.4 Tiểu kết Chơng Các phơng tiện tạo nghiã 3.1 Một số biện pháp tu từ 3.1.1 So sánh tu từ 68 3.1.1.1 Khái niệm 68 3.1.1.2 So sánh tu từ thơ Thạch Quỳ 69 3.1.1.3 Giá trị nhận thức so sánh tu từ thơ Thạch Quỳ 3.1.2 Câu hỏi tu từ thơ Thạch Quỳ 3.1.3 Điệp đối thơ Thạch Quỳ 3.1.3.1 Biện pháp điệp 3.1.3.2 Biện pháp đối 3.2 Một số hình ảnh thơ tiêu biểu 3.2.1 Hình ảnh gạch vụn 3.2.2 Hình ảnh cánh đồng 3.2.3 Hình ảnh cỏ 3.2.4 Hình ảnh đờng 3.3 Tiểu kết Kết luận 86 Tài liệu tham khảo 88 64 66 68 71 73 76 76 77 79 79 81 82 83 Mở đầu Lí chọn đề tài mục đích nghiên cứu 1.1 Hiện tại, có nhiều công trình nghiên cứu hớng vào mục đích phân tích lí giải để đặc trng ngôn ngữ thơ Từ góc độ lí luận- phê bình, số nhà nghiên cứu dùng thao tác định lợng ngôn ngữ học để giải mã tác phẩm thơ Bởi ngôn ngữ hình thức t nên t t nghệ thuật ngôn ngữ đồng thời thứ chất liệu đặc trng loại hình nghệ thuật Do đó, đối tợng nghiên cứu tác phẩm văn học nghệ thuật sử dụng ngôn từ Xu hớng có u riêng mà hớng tiếp cận khác nhiều đợc nhng dễ rơi vào cảm nhận mang màu sắc chủ quan Theo hớng dựa vào cụ thể, tức từ góc độ ngôn ngữ, nhà nghiên cứu xem xét quan hệ nội ngoại chất liệu tác phẩm văn chơng, có thơ, khai thác tính nghệ thuật ngôn ngữ thơ chế hình thành thuộc tính Đối với ngôn ngữ thơ nói riêng, ngôn ngữ nghệ thuật nói chung, ý ngh33ĩa phụ thuộc lớn vào nhận thức đối tợng phản ánh chủ thể phát ngôn Do đó, ngôn ngữ thơ cần phải có cách xem xét đặc thù từ góc độ ngôn ngữ học 1.2 Nghiên cứu ngôn ngữ thơ nói chung, ngôn ngữ thơ nhà thơ tiêu biểu cụ thể cần thiết để từ khẳng định đóng góp riêng tác giả qua giai đoạn văn học Thạch Quỳ nhà thơ tiêu biểu hệ nhà thơ chống Mĩ thời kì xây dựng đổi mới, có tên danh sách với Xuân Quỳnh, Bằng Việt, Nguyễn Duy, Nguyễn Đức Mậu, Phan Thị Thanh Nhàn, Lâm Thị Mỹ Dạ, Vũ Quần Phơng, Hữu Thỉnh, Thanh Thảo, Vơng Trọng, So với nhà thơ khác, Thạch Quỳ nhiều thuận lợi để phát huy tài thơ nhng ông cố gắng mức độ tối đa để tự khẳng định mình, tạo đợc tên tuổi, phong cách thơ độc đáo Thơ Thạch Quỳ thể cảm xúc khỏe khoắn, gân guốc; câu thơ nịch giàu chất suy t triết lí nhng lại có sức ám ảnh ngời đọc Ngôn ngữ thơ hồn hậu, sáng, giàu nhạc điệu, giàu chất thơ Thơ Thạch Quỳ luôn có tìm tòi, sáng tạo có ý thức tự đổi mặt t thơ hình thức hiểu Ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ có nhiều nét đặc sắc, thực có cá tính Do vậy, tìm hiểu ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ cần thiết bổ ích 1.3 Cho đến nay, nhà nghiên cứu ngôn ngữ thơ xác lập đơn vị ngôn ngữ, bình diện ngôn ngữ cấu thành tác phẩm thơ Thơ tợng ngôn ngữ học túy nhng thứ nghệ thuật đặc thù lấy ngôn từ làm chất liệu Là yếu tố nghệ thuật, dĩ nhiên ngôn ngữ thơ phải đợc xem xét chỉnh thể nghệ thuật Theo đó, giá trị ngôn ngữ thơ tính nghệ thuật giá trị phổ quát ngôn ngữ chung Trong nghiên cứu ngôn ngữ thơ, phơng thức định lợng, định tính mặt ngữ âm, ngữ nghĩa, tu từ, nhằm làm bật tính nghệ thuật việc biểu thông điệp thẩm mĩ Xuất phát từ góc nhìn này, mạnh dạn khảo sát ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ nhằm làm bật nét độc đáo hình thức biểu giọng thơ có cá tính, qua đánh giá đóng góp ông thơ ca đại Việt Nam Lịch sử vấn đề Là gơng mặt tiêu biểu số nhà thơ trởng thành chống Mĩ cứu nớc thời kì xây dựng đổi mới, nhà thơ hàng đầu xứ Nghệ nhng nghiên cứu thơ Thạch Quỳ cha nhiều Cuộc đời ông hầu nh gắn với hội văn nghệ địa phơng; chiêm nghiệm, làm thơ, in ấn, địa phơng Thành ra, thơ ông không đợc phổ biến rộng rãi, ngời biết đến số bạn thơ thân thiết Hà Nội, đôi lần, ông từ nghệ An đọc cho họ nghe Thi thoảng, thơ ông đợc in báo Văn nghệ dạng chùm vài ba Trong bảy tập thơ ông năm số xuất Nghệ An, điều lí tự ông làm cho thơ không phổ biến Nhng lại nét tính cách Thạch Quỳ nét tính cách ngời Nghệ Tĩnh- tính gàn nhiều kiêu ngạo theo kiểu bất cần Vì thơ ông cha có điều kiện đến với bạn đọc nớc nên giới phê bình, nghiên cứu gần nh ngời ý đến Thạch Quỳ thơ Thạch Quỳ Thơ Thạch Quỳ thơ hữu xạ tự nhiên hơng Thơ ông khao khát tìm tòi táo bạo; câu thơ mở, kéo dài, co giản cách phóng túng mang màu sắc triết lí sâu sắc Đọc thơ ông, nhận tâm hồn tinh nhạy, trăn trở, không chịu lời biếng suy nghĩ hình thức thể Ông cho thơ phải tầng sâu, nơi giáp ranh giới h thực, mộng mơ huyền ảo Nếu ngời có cấp ngời, cấp văn hóa ngời thơ có cấp thơ, cấp văn hóa thơ Thơ không đồng cấp quân bình với văn hóa ngời mà cấp độ văn hóa cao nhất, siêu việt mà ta hình dung đợc [45] Theo thời gian, ông nỗ lực vợt lên mình, tự làm t sáng tạo Điều đợc bạn bè ngời quan tâm đến thơ ông xác nhận Chẳng hạn, viết Phác thảo Thạch Quỳ, nhà thơ Võ Văn Trực đánh giá: Thơ Thạch Quỳ thật thà, bộc trực nhng không nôm na, mà thơ Hầu hết thơ anh mang cảm xúc khỏe khoắn, câu thơ gọt dùa Nhiều thơ có ẩn ý sâu xa, nghĩa có biểu tợng nhiều mặt [52, tr.212-213] Cũng nghiên cứu Thạch Quỳ, tác giả Thái Doãn Hiểu khẳng định: Thơ Thạch Quỳ thử thơ ngã nguyên chất Nhà thơ tìm cách nói nhân danh dể viết [16,tr.25] Đặt tiêu đề viết Thạch Quỳ- ngời nuôi mộng ảo chiêm bao, tác giả Thái Doãn Hiểu phần chạm đến vỉa quặng Thạch Quỳ: Thạch Quỳ nhập cõi bang tâm dực vào số phận Đọc thơ anh không dễ Thiếu cặp mắt tinh đọc khó đồng cảm nội tâm ngời viết [16, tr.28] Còn bạn thơ Tuyết Nga Trò chuyện Thạch Quỳ lại cho rằng: Thạch Quỳ nhà thơ thứ thiệt làng quê Trong thơ, Thạch Quỳ nh lão nông quan sát kĩ lỡng không bỏ sót chi tiết làng quê, dông ruộng, ao hồ, cảnh vật [28] Nếu có chừng viết dới dạng phác thảo chân dung thơ Thạch Quỳ ẩn số Gần đây, thơ Thạch Quỳ đợc chọn làm đối tợng nghiên cứu khóa luận tốt nghiệp Tác giả Nguyễn Thị Hơng với Đặc điểm ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ đặt vấn đề nghiên cứu giải mã thơ Thạch Quỳ từ góc độ ngôn ngữ học Dĩ nhiên, khuôn khổ khóa luận tốt nghiệp đại học, tác giả phác vạch nét sơ lợc thơ Thạch Quỳ từ góc độ ngôn ngữ thơ Vậy nên, ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ cần có thêm nghiên cứu theo hớng đào sâu, mở rộng để làm bật nét đặc sắc, độc đáo, khẳng định ngôn ngữ thơ có cá tính Từ nhận thức đó, chọn đề tài Ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ làm đối tợng nghiên cứu cho luận văn Đối tợng nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Đối tợng nghiên cứu Đối tợng nghiên cứu luận văn ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ Chúng chủ yếu khảo sát 99 thơ Thơ Thạch Quỳ, Nxb Hội nhà văn, H.2006 có bổ sung số tập thơ ông 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Chúng xác định nội dung luận văn phải giải vấn đề sau đây: - Từ cách hiểu thơ, ngôn ngữ thơ nhận diện nét đặc sắc thơ Thạch Quỳ, tìm hiểu đặc trng bật ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ bao gồm vần nhịp, biện pháp tu từ trội, số hình ảnh thơ tiêu biểu phơng tiện tạo nghĩa - So sánh ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ với số nhà thơ thời, nhận diện phong cách ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ đóng góp ông thơ ca đại Việt Nam Nguồn t liệu phơng pháp nghiên cứu 4.1 Nguồn t liệu T liệu khảo sát gồm 150 thơ, chủ yếu dựa vào 99 thơ tập Thơ Thạch Quỳ, Nxb Hội nhà văn, H.2006 bổ sung 51 tập Sao uất (in chung với Quang Huy), Tảng đá nhành cây, Điệu hát nguồn sáng đất (in chung với An Chi, Yên Đức), Con chim tà vặt, Cuối em, Đêm giáng sinh 4.2 Phơng pháp nghiên cứu Để giải nhiệm vụ luận văn, sử dụng phơng pháp thủ pháp nghiên cứu sau đây: - Dùng phơng pháp thống kê ngôn ngữ học để tiến hành thống kê, phân loại t liệu gồm đặc điểm ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ phục vụ cho mục đích nhiệm vụ mà luận văn đề - Dùng thủ pháp phân tích, miêu tả tổng hợp để xử lí t liệu nhằm khái quát đặc trng ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ - Dùng phơng pháp so sánh đối chiếu ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ với số tác giả thời để nhận diện phong cách ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ Đóng góp luận văn - Lần thơ Thạch Quỳ đợc khảo sát nghiên cứu cách tơng đối toàn diện có hệ thống từ góc độ ngôn ngữ học Các t liệu với nhận xét, đánh giá luận văn giúp ngời đọc nhận biết đầy đủ nét đặc sắc ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ Luận văn khẳng định, phơng diện hình thức thể hiện, thơ Thạch Quỳ thực có cá tính, giới bí ẩn sáng tạo không ngừng, nơi dành cho đẹp ngự trị, đẹp hay sáng tạo - Các kết luận văn giúp ngời đọc thấy đợc đóng góp Thạch Quỳ đờng đại hóa, tự hóa ngôn ngữ thơ Với Thạch Quỳ, vần thơ không quan trọng nữa, nhịp điệu bằng trắc trắc mà hàn thử biểu đo nhịp tim, đo hồng cầu chảy mạch máu sống Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn triển khai thành ba chơng: Chơng Một số vấn đề liên quan đến đề tài Chơng Vần nhịp thơ Thạch Quỳ Chơng Các phơng tiện tạo nghĩa thơ Thạch Quỳ Chơng l MộT Số VấN Đề LIÊN QUAN ĐếN Đề TàI 1.1 Thơ ngôn ngữ thơ 1.1.1 Bàn thơ 1.1.1.1 Định nghĩa thơ Trong vấn đề thơ có câu hỏi thơ nhng điều không thiết lẽ có ý kiến, định nghĩa thơ Hầu nh, ngời làm thơ từ xa đến trực tiếp hay gián tiếp mức độ định trả lời câu hỏi thơ gì? Dĩ nhiên, ý kiến, định nghĩa thơ bất cập, cha đến tiếng nói chung Do đó, xác định định nghĩa xác, khách quan giúp xác định đợc bình diện ngôn ngữ thơ cần tiếp cận khai thác Cách 1500 năm, Văn tâm điêu long, thiên Tình thái, Lu Hiệp bàn đến ba phơng diện cấu thành tác phẩm thơ hình văn, văn tình văn Nghĩa là, ngôn từ thơ có vật (hình văn), có nhạc điệu (thanh văn), có cảm xúc (tình văn) [17] Đến đời Đờng, Bạch C Dị lại cụ thể hóa thêm bớc yếu tố cấu thành thơ ca: Cái cảm hóa đợc lòng ngòi chẳng trọng yếu tình cảm, chẳng trớc đợc ngôn ngữ, chẳng gần gũi âm thanh, chẳng sâu sắc ý nghĩa Với thơ, gốc tình cảm, mầm ngôn ngữ, hoa âm thanh, ý nghĩa Từ quan niệm này, số bình diện ngôn ngữ thơ đợc sáng tỏ Chẳng hạn, tác giả cho chẳng trớc đợc ngôn ngữ hàm ý cảm xúc, âm ý nghĩa đợc chứa đựng đơn vị ngôn ngữ cấu thành thơ Trong tựa Kinh thi, Chu Hi cho rằng: thơ d âm lời nói, lòng ngời cảm xúc với vật mà Đây cách nhìn nhận đại ngôn ngữ thơ, xem thơ d âm lời nói lòng ngời cảm xúc vơi vật thể nhìn sâu sắc tình cảm bộc lộ cách trần trụi bên ngôn ngữ mà d âm đợc thoát từ cấu trúc lời nói ngời làm thơ họ cảm xúc với vật xung quanh Việt Nam, Phan Phu Tiên kỉ XV có ý kiến tơng tự: Trong lòng có điều gì, tất hình thành lời; thơ để nói chí ( Việt âm thi tập tân san) 10 thể băn khoăn, trăn trở nhà thơ vấn đề đời sống, vấn đề nhân sinh Chẳng hạn: Chỉ thấy đất trơ đồi trọc, dâu bóng diều bóng cọ?// Chỉ thấy đá, đâu nơng chè, nơng sắn? (Thơ viết hồ Kẻ Gỗ) Ngoài câu hỏi tu từ đợc đánh dấu câu (bằng dấu hỏi) cuối câu, thơ Thạch Quỳ có nhiều câu hỏi tu từ đợc tổ chức cách dùng đại từ nghi vấn Chẳng hạn: đâu năm cũ ngời thôn Vĩ (Thôn Vĩ), hay: Ai kì cục gõ thuyền trên bến vắng (Thanh sắc trời su) Dù đợc tổ chức theo hình thức nào, câu hỏi tu từ thơ Thạch Quỳ điểm nhấn cảm xúc, thể băn khoăn trăn trở tại, khứ tơng lai, đặc biệt trớc việc diễn đời sống thờng ngày 3.1.3 Điệp đối thơ Thạch Quỳ 3.1.3.1 Biện pháp điệp a Khái niệm Điệp biện pháp tạo trùng lặp ngữ âm, từ vững, cấu trúc ngữ pháp đơn vị ngôn ngữ nhằm tạo nên tổng hợp ý nghĩa, nhấn mạnh, khẳng định nội dung b Biện pháp điệp thơ Thạch Quỳ - Điệp từ ngữ Trong thơ, Thạch Quỳ khai thác biện pháp điệp từ ngữ phổ biến Chẳng hạn, Tôi từ điệp 19 lần, từ im lặng Xa ma can điệp lần, từ ma Nghe ma điệp lần, từ trái tim Nếu trái tim cất lời nói đợc đợc lặp lại 10 lần Tôi đầy ứ, thẳng căng, mạnh khoẻ Tôi cao đất đá công trình Tôi sơ đồ vẽ Tôi cao ngời máy thần linh (Tôi) Con ngời đối mặt với hạnh phúc khổ đau, niềm vui lo lắng, thuận lợi khó khăn Nhng luôn đứng vững sống, tự khẳng định mình, phải ngời có lĩnh Cái "Tôi" trữ tình 79 khổ thơ thể lĩnh sống, lẽ sống, chất lợng đời sống cao mức bình thờng qua hình thức điệp từ "tôi" đến lần khổ thơ - Điệp cấu trúc ngữ pháp So với điệp từ ngữ điệp cấu trúc ngữ pháp thơ Thạch Quỳ xuất nhiều hơn, dày đặc Điệp cấu trúc ngữ pháp tức câu thơ có mô hình ngữ pháp giống xuất liên tiếp Chẳng hạn: Toàn loài - cau mọc đứng Toàn loài chim - cò thân trắng Chim xoay theo gió ngủ Cây xoay theo gió nghiêng Ta cúi đến phải còm (Đêm vờn rừng) Lại có trờng hợp, bên thơ có câu thơ lặp lại y nguyên Chẳng hạn, câu "Anh trờn lên hai cùi tay" đợc lặp laị lần Huyến Đây biện pháp nhằm khẳng định lĩnh chiến đấu ngời chiến sĩ bị thơng Đằng sau t đau đớn "Anh trờn lên hai cùi tay" ý chí, nghị lực, lòng căm thù ý chí cảm ngời chiến sĩ Sự lặp lại hình ảnh thơ nh thể gây xúc động lòng ngời sâu sắc Điệp thơ Thạch Quỳ ngẩu nhiên mà biện pháp nghệ thuật nhằm thể cảm xúc, nhấn mạnh ý thơ liên kết hình ảnh, tạo nhịp điệu cho câu thơ, thơ 3.1.3.2 Biện pháp đối a Khái niệm Đó biện pháp tu từ ngữ nghĩa ngời ta đặt chuỗi cú đoạn khái niệm, ý nghĩa, hình ảnh đối lập đợc diễn đạt đơn vị ngôn ngữ khác nhằm nêu bật chất đối tợng đợc miêu tả Biện pháp đến đợc sử dụng phổ biến thơ truyền thống đợc nhà thơ đại vận dụng đem lại hiệu nghệ thuật cho tác phẩm b Đối thơ Thạch Quỳ Sử dụng biện pháp đối nh tơng phản nhng Thạch Quỳ không theo lối mòn cũ mà ông sở kế thừa có sáng tạo độc đáo, lạ Vì vậy, sử dụng biện pháp nghệ thuật truyền thống nhằm tạo lập ngữ nghĩa cho thơ 80 nhng ngời đọc không cảm thấy nhàm chán mà hứng thú trớc câu thơ Thạch Quỳ dùng theo lối đối Những câu thơ dùng biện pháp đối thơ Thạch Quỳ tạo hình ảnh thơ đẹp, ý tởng bất ngờ đợc xác lập Thơ Thạch Quỳ sử dụng nhiều kiểu đối nh biểu đối, đối cặp dòng - Các kiểu đối thơ Thạch Quỳ + Đối hai vế dòng thơ Kiểu đối gồm nhiều kiểu nhỏ nh đối cân, đối không cân, đối liên tiếp dòng thơ Đối cân kiểu đối có hai vế tơng xứng Câu thơ số lợng âm tiết nh chia thành vế cân xứng Chẳng hạn: Không thúc đáp, chẳng lng ong Cái vai em lệch, nét cong dáng ngồi (Lòng Nồi) Cây thông đứng, bóng thông nằm (Lục bát thông) Đối không cân kiểu đối mà hai vế câu không cân xứng Chẳng hạn: Không bóng hàng cau - không bóng trúc Sơng rơi đất - khói trời (Thôn Vĩ) Bây em khóc, không khóc (Tạm biệt Matscơva) Đối liên tiếp dòng thơ, chẳng hạn: Biển thở - hồi hộp biển yên mơ Đất trầm lắng - Em liền suy nghĩ đất (Nơi giáp ranh biển trời) + Đối cặp dòng Đây kiểu cấu trúc mà ta thờng gặp thơ Đờng luật Đối hai dòng phần thơ phần luận nguyên tắc bắt buộc thơ cách luật Trong thơ Thạch Quỳ hình thức đối không nhiều nhng góp phần tạo nên tính đa dạng độc đáo cho thơ ông Chẳng hạn: Mây trắng đầu không trở lại Lá vàng ngập đất chẳng chờ - Hiệu phép đối thơ Thạch Quỳ 81 (Mây trắng mùa thu) Phong cách học xác nhận vai trò biện pháp đối lập tơng phản ngôn ngữ nghệ thuật, đặc biệt thơ ca Đối lập tơng phản nhằm nêu bật chất đối tợng đợc miêu tả, làm cho ngời tiếp nhận dễ nhớ so sánh tơng phản hình ảnh thơ đem lại Thạch Quỳ vận dụng biện pháp đối thơ thành công, tạo nên liên tởng bất ngờ, độc đạo cho hình ảnh thơ, bộc lộ nội dung ý nghĩa cho câu thơ, bên thơ sâu sắc Ngoài việc tạo nên âm hởng, nhịp điệu cho câu thơ, đến thơ Thạch Quỳ tạo nên trờng liên tởng thụ vị cho ngời đọc, mở rộng ý nghĩa cho câu thơ, tăng cờng lợng thông tin cho câu thơ, thơ Chẳng hạn: Cánh cửa mở - Tình yêu luồng chớm Em thân quen - Muôn thủa ban đầu Hình thức đến thơ Thạch Quỳ không gò bó, không cần cân chỉnh nhng có sức ám ảnh ngời đọc, ngời nghe 3.2 Một số hình ảnh thơ tiêu biểu Đến với thơ Thạch Quỳ, nét đặc sắc tạo nên phong cách độc đạo mà nói hình ảnh thơ để lại dấu ấn sâu đậm, hình ảnh gạch vụn, hình ảnh cở, hình ảnh đờng, hình ảnh cánh đồng Những hình ảnh tởng chừng nh nhỏ bé, dễ dàng sờ mó, dễ dàng uốn nắn Thậm chí dẫm đạp lên nó, nhng hình ảnh lại chứa đựng niềm, tâm sự, niềm hãnh diện mà nhà thơ gửi gắm vào 3.2.1 Hình ảnh gạch vụn Hình ảnh gạch vụn xuất thơ Thạch Quỳ nhiều, chủ yếu Gạch vụn Thành Vinh Nhng hình ảnh để lại nhiều dấu ấn lòng độc giả đợc xem hình ảnh tiêu biểu thơ ông Thạch Quỳ sinh lớn lên hoàn cảnh đất nớc chìm hai chiến tranh hết chống Pháp sang chống Mỹ Bài Gạch vụn Thành Vinh đợc Thạch Quỳ viết 18/2/1966, lúc đất nớc ta phải đơng đầu với quân xâm lợc Mỹ Chúng sức tàn phá đất nớc ta với trận bom ác liệt mà có thành Vinh- thành phố anh hùng 82 Trong thơ, hình ảnh gạch vụn xuất nhiều lần đợc xem hình ảnh trung tâm thơ lần xuất lại mang ý nghĩa khác Khi nói đến hình ảnh gạch vụn liên tởng đến đổ vỡ, tan hoang công trình Trong thơ này, hình ảnh gạch vụn nằm liên tởng đó: Tặc lỡi tiếc hoài viên gạch đổ Nhìn phố nhìn sông gạch vụn chất đầy Đọc hai câu thơ này, ngời đọc hình dung đợc đổ vỡ tan hoang thành phố bị bọn xâm lợc Mỹ đánh phá ác liệt Một thành phố chìm đổ nát, đâu thấy toàn gạch vụn chất đầy Nhng hình ảnh gạch vụn xuất thơ Thạch Quỳ hình ảnh hồi sinh chết Có thành phố nh thành phố không Cha thấy nhà cao chọi lọi sắc hồng Đã thay sắc hồng cời gạch vụn (Gạch vụn Thành Vinh) Mặc dù thành phố chìm tan hoang đổ vỡ nhng không mà ngời nơi bi quan, chán nản, ngợc lại họ yêu đời tin tởng vào tơng lai, vào tâm chống lại quân xâm lợc đến Điều đợc thể rõ qua hình ảnh gạch vụn Trên cát lửa ta bè bạn Đồng chí thân yêu quen biết tự Bụng khép chặt dây da cài bom đạn Chèo gạch vụn, bớc xuống, ngâm thơ Hay: Dù thành phố ta hoá thành gạch vụn Gạch vụn đầy ắp lại chiến hào (Gạch vụn Thành Vinh) Bên cạnh đó, hình ảnh gạch vụn thể lòng thủy chung son sắt quân dân ta tâm chống lại quân xâm lợc, không đội trời chung với quân thù: Thà làm gạch vụn để chờ 83 Quyết không chung trời đất với quân thù (Gạch vụn Thành Vinh) cuối thơ, bắt gặp hình ảnh gạch vụn thể niềm tự hào, sống trổi dậy trớc đổ nát, bạo tàn Nh sắc mặt anh hùng bừng lên sắc đỏ Sáng ngời lên gian khổ - chiến công Thành phố anh hùng cời gạch đổ Gạch xôn xao cửa quậy sắc hồng Có thành phố nh thành phố không ? Nh vậy, thơ Thạch Quỳ, hình ảnh gạch vụn xuất mang nhiều ý nghĩa khác nhng tất niềm nhà thơ nói riêng dân tộc nói chung giai đoạn lúc 3.2.2 Hình ảnh cánh đồng Hình ảnh cánh đồng xuất thơ Thạch Quỳ tơng đối nhiều Phải chăng, Thạch Quỳ đợc sinh lớn lên nông thôn nên hình ảnh cánh đồng làng dờng nh ăn sâu vào tiềm thức ông Khi viết hình ảnh cánh đồng làng nhà thơ nh trỗi dậy biết kỉ niệm thời thơ ấu mình, thời để chỏm chăn trâu bạn bè Hình ảnh cánh đồng lên thơ ông cánh đồng bao la bát ngát với đồng lúa xanh, với khoảng trời rộng, với gió lành, với tiếng máy bơm nớc ngày đêm đa nớc vào ruộng để nuôi sống lúa: Đồng lúa xanh, trời rộng, gió căng xanh Máy bơm dội rì rầm xao nớc sóng Mặt sông dài loáng mắt trải long lanh Ai kì cọc gõ thuyền bến vắng (Thanh sắc trời ta) Hình ảnh cánh đồng lên thơ Thạch Quỳ cánh đồng sinh sôi nảy nở: Tết giêng hai, gié lúa bận sinh sôi Hay Từ vô sinh xoà dậy sắc non tơi (Hóng gió cánh đồng làng) Là cánh đồng với nhiều sản vật ngon, 84 cung cấp thực phẩm cho ngời nông dân với cá no mồi, hay lơn béo tròn Lơn đủng đỉnh chào thăm gốc lúa Bên cạnh đó, hình ảnh cánh đồng thơ Thạch Quỳ hình ảnh cánh đồng khắc nghiệt miền gió lào đất quanh năm khô cằn: Đất cát sạn nắng sùi vẫy cá mà không sống tồn đợc: Cây lúa mong ma đất Cẩm Xuyên Thân bạc trắng đốm vàng ma Những mầm ngô, mầm đỗ vừa lên Hay: Nhô khỏi đất trời phun nắng lửa (Thơ viết hồ Kẻ Gỗ) Tất điều thiên nhiên tạo ra, miền Trung nơi có thiên nhiên khắc nghiệt nhất, đặc biệt hai vùng Nghệ An Hà Tĩnh với trận gió lào khắc nghiệt Nhng tất nhờ bàn tay cần cù chịu thơng chịu khó ngời nông dân nắng hai sơng làm nên: Một xanh nông nghiệp tơng lai Thông qua hình ảnh cánh đồng làng, Thạch Quỳ gửi gắm tình cảm yêu quê hơng dạt dào, niềm tự hào quê hơng 3.2.3 Hình ảnh cỏ Không phải ngẫu nhiên thơ Thạch Quỳ lại xuất nhiều hình ảnh cỏ dờng nh thông qua hình ảnh cỏ, Thạch Quỳ muốn gửi gắm tâm t tình cảm, muốn giải bày tâm đời vào Hình ảnh cỏ đợc thể rõ Cỏ dại Nh biết từ tiêu đầu đề thơ Cỏ dại giúp liên tởng loại cỏ nhỏ bé, tầm thờng không đợc chăm bẵm, nhổ lại mọc lại mọc nhiều nơi Nhng ngợc lại, lại có sức sống mãnh liệt theo thời gian Mọi vật, vạn vật xung quanh thay đổi theo thời gian, theo năm tháng cỏ dại tồn tại: Hoa chẳng núi Sông cạn trớc mặt Vẫn màu tím tơi 85 đây, Thạch Quỳ nhấn mạnh trờng tồn sức sống bền bỉ loài cỏ dại mà nhà thơ muốn gửi gắm vào hình ảnh mình, nhà thơ không gặp thời, không đợc chăm bẵm nghiệp sáng tác Nhng không mà ông bỏ mặc cho đời, ngợc lại ông cố gắng mức độ tối đa để tự khẳng định mình, tạo cho tên tuổi, phong cách thơ riêng Thông qua hình ảnh cỏ, Thạch Quỳ thể mong muốn, khao khát điều tốt đẹp: Cỏ đừng già, cỏ Dù tuổi thơ qua Đất giữ gìn cho cỏ Cỏ giữ gìn cho (Cỏ dại) Hình ảnh cỏ thơ Thạch Quỳ hi sinh thầm lặng cho đời: Nghìn năm thảo nguyên Dới ma phùn cỏ mọc lên Rất trầm lặng màu xanh cỏ Lẫn hơng vào cốc sữa tay em (Cỏ) 3.2.4 Hình ảnh đờng Con đờng xuất thơ Thạch Quỳ đờng mang nhiều ý nghĩa khác Đó đờng không tên Con đờng lại đờng không tên (Tặng cô gái đập đá bên đờng không tên) Đó đờng năm gian khổ chiến tranh dới bàn tay cô gái niên xung phong (những cô gái mở đờng) làm nên đờng không tên, ngày đêm đa chuyến xe từ miền Bắc chi viện cho miền Nam thân yêu Đó đờng đợc Thạch Quỳ miêu tả Bụi trắng đờng nh bón vội Hay: Phải khép mắt kịp thời để tránh văng đá vụn Đá bắn vào chân ủng Xát bàn tay gái thêm chai (Tặng cô gái đập đá bên đờng không tên) 86 Còn đờng đờng bao khiếp sợ quân thù, chúng tìm cách để cản phá không cho xe quân ta qua: Giặc thù, giặc sợ đờng em Thì ném bom xăng mà đốt cỏ Lòng viên sỏi giữ màu máu đỏ Núi nghiêng vào vác đờng lên Nhng lòng tâm chiến thắng quân thù đến nên đờng lại ngày đêm tiếp tục đợc mở Trong thơ mình, Thạch Quỳ không viết đờng thời kỳ chiến tranh mà thời bình, hình ảnh đờng lên thơ ông Đó đờng thôn quê, hay gọi đờng làng Đờng thôn mảnh gốm nhiều hình (Làng Nồi) Qua hình ảnh đờng nhà thơ muốn nói lên nhộn nhịp làng nghề làm gốm Hình ảnh đờng thơ Thạch Quỳ có đờng mặt đất mà ngời ta nhiều thành đờng nhng có đờng suy tởng, đờng tình cảm từ trái tim đến với trái tim Từ phơng nối với phơng Là đờng thẳng tình bè bạn Con đờng thơ Thạch Quỳ đờng đời với bao bận rộn lo toan nhng hớng tơng lai tơi sáng niềm tin mãnh liệt, niềm tin có sở Đờng ta từ khứ đến ngày mai Hiện bắc qua lòng trăn trở Trên trang sách, dới ngón tay bật mở Trên luống cày gieo vãi nghĩ suy (Cái đờng thẳng nằm hình học) Tóm lại, nói hình ảnh thơ Thạch Quỳ thờng giản dị nhng có sức gợi mở chiều sâu tâm hồn ngời đọc Kiểu tổ chức hình ảnh thơ Thạch Quỳ có trùng điệp, cộng hởng theo quan hệ tơng đồng đối lập tạo nên hệ thống hình ảnh biểu tợng thơ ông Từ nguồn hình ảnh ấy, Thạch Quỳ kiến tạo nên cõi thơ 87 3 Tiểu kết Thơ Thạch Quỳ thứ thơ hàm súc đa nghĩa, ông tạo lập ý nghĩa cho thơ thông qua số biện pháp tu từ hình ảnh thơ Thạch Quỳ nhà thơ có ý thức khai thác biện pháp tu từ ngôn ngữ Hầu nh Thạch Quỳ không diễn đạt ý nghĩa thơ cách trần trụi mộc mạc mà tập trung toàn công sức vào tu từ ngữ nghĩa, đặc sắc phép chuyển nghĩa Khả chuyển nghĩa làm cho ngôn từ trở nên sinh động giàu có Thạch Quỳ thiên phơng thức biểu đạt ý nghĩa theo quan hệ liên tởng tức biện pháp so sánh nghệ thuật So sánh tu từ thơ Thạch Quỳ thiên sức mạnh nhận thức vừa sắc sảo trí tuệ, vùa mê cảm xúc nên thuyết phục lí trí qua tầng nghĩa phong phú Ngay biện pháp điệp đối, câu hỏi tu từ giàu chất trí tuệ sắc sảo ý nghĩa câu thơ, thơ nh đợc nhân lên từ đối lập tơng phản, từ câu hỏi tu từ sử dụng chỗ, công phu Mặc dù hình ảnh, hình tợng hình thức nội tại, máu thịt t nghệ thuật nhng thơ Thạch Quỳ mang sắc riêng Đó mối quan hệ hữu ý nghĩa hình ảnh Đặc điểm bật sức mạnh chủ yếu thơ Thạch Quỳ ý tởng phong phú độc đáo đợc thể hình thức diễn đạt tinh tế, điêu luyện Thạch Quỳ coi trọng ý thơ, quan tâm đến nghĩa lý tác phẩm Do đó, thơ từ vần điệu, câu chữ, hình ảnh nhà thơ có ý thức bắt phải phục vụ cho ý Theo Thạch Quỳ, làm thơ phiên dịch ý tởng phải diễn đạt ý tởng hình ảnh, cách hình ảnh Thế giới hình ảnh thơ Thạch Quỳ đa dạng phong phú, giàu chất thơ đẹp sống Kết luận Từ góc độ ngôn ngữ thơ nói riêng, vận dụng lí thuyết ngôn ngữ học nói chung để tìm hiểu thơ Thạch Quỳ, rút kết luận sau đây: Là nhà thơ trởng thành kháng chiến chống Mỹ cứu nớc thời kỳ xây dựng đổi mới, Thạch Quỳ có vợt trội so với nhiều nhà thơ hệ việc hình thành cá tính thơ độc đáo, đa dạng Ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ có xu hớng bình dị hoá, tự hoá đại hoá Để cho thơ 88 giàu tình triết lý sâu sắc, có giá trị nhận thức cao, thơ Thạch Quỳ có nới rộng nguyên tắc hiệp vần so với quy tắc hiệp vần truyền thống Vần thơ Thạch Quỳ có rạn nứt hoà âm theo kiểu tạo hài hoà âm nên số lợng vần thông vần ép lớn, chứng tỏ nhà thơ không câu nệ vào hiệp vần theo truyền thống, u tiên cho việc thể cách đầy đủ xác tình ý câu thơ Do cấu trúc câu thơ Thạch Quỳ đa dạng nên nhịp thơ đa dạng, độc đáo Trên sở kế thừa loại nhịp truyền thống gắn với thể thơ cụ thể, Thạch Quỳ dùng chúng làm thể loại, từ mà sáng tạo loại nhịp biến thiên, đổi theo hớng đa dạng hoá nhằm thể nhịp điệu tâm hồn nhà thơ nhịp điệu đời sống Nh vậy, cấu trúc thơ, vần thơ nhịp điệu thơ thơ Thạch Quỳ mang dấu ấn cá nhân rõ nét Vần nhịp điệu thơ ông thể cách tân mạnh mẽ hình thức thơ, ngôn ngữ thơ theo hớng đại hoá Dĩ nhiên, đổi mới, cách tân cuả Thạch Quỳ vần nhịp không làm tính nhạc thơ, trái lại chúng yếu tố quan trọng tạo nên nhạc điệu cho thơ ông, làm cho thơ ông có sức gợi cảm ám ảnh sâu sắc ngời đọc, ngời nghe Thơ Thạch Quỳ có tính hàm súc, đa nghĩa Câu thơ Thạch Quỳ có hàm lợng thông tin cao, có nhiều tầng nghĩa nên có giá trị nhận thức ngời đọc Thạch Quỳ tạo lập ngữ nghĩa cho thơ biện pháp tu từ xây dựng hệ thống hình ảnh thơ đa dạng, đặc sắc Thông qua biện pháp tu từ trội nh so sánh, điệp đối, câu hỏi tu từ, nhà thơ đem đến ngời đọc thông điệp thẩm mỹ, thể cung bậc tình cảm, chiêm nghiệm, suy t trớc sống Thông qua hình ảnh thơ- biểu tợng nhiều nghĩa nh gạch vụn, cỏ, cánh đồng, đờng gợi mở chiều sâu tâm hồn nhà thơ, kiến tạo nên cõi thơ riêng Các hình ảnh thơ Thạch Quỳ bình dị, gần gũi nhng có sức gợi mở vấn đề thể tồn tại, đặt nhiều khía cạnh đời sống nhân sinh Các hình ảnh thơ Thạch Quỳ vừa chất liệu cho thơ ông vừa thông điệp thẩm mỹ gợi liên tởng nhiều chiều tâm hồn ngời đọc, mang lại cho họ nhiều giá trị nhận thức 89 Thạch Quỳ số nhà thơ đại có t thơ độc đáo, giàu cá tính Ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ thực độc đáo, có phong cách riêng Ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ xù xì thô ráp nhng nịch, bình dị nhng đôn hậu, sáng giàu tính triệt lý nh ngời ông Điều đợc chứng tỏ quan niệm thơ ngôn ngữ thơ nh thực tiễn thơ ca ông Thạch Quỳ tâm niệm: Bản thân đẹp có phẩm chất Một cách hồn nhiên nh không hiểu biết, nghệ sĩ sáng tạo để phát triển có, nhận thức, nghệ sĩ phải cao lời tán tụng, hâm mộ tán thởng công chúng (Tự bạch) Tài liệu tham khảo Arixtote( 2007), Nghệ thuật thi ca, Lê Đăng Bảng, Thành Thế Thái Bình, Đỗ Xuân Hà dịch, Đoàn Tử Huyến hiệu đính, Nxb Lao động, H Hoài Anh( 2001), Chân dung thơ, Nxb Hội nhà văn, H Lại Nguyên Ân( 1984), Văn học phê bình, Nxb Tác phẩm mới, H Võ Bình( 1975), Bàn thêm vần thơ, Ngôn ngữ, số 90 Võ Bình( 1985), Vần thơ lục bát, Ngôn ngữ, số Nguyễn Phan Cảnh(2001), Ngôn ngữ thơ, Nxb Văn hoá thông tin, H Mai ngọc Chừ( 1984), Nguyên tắc ngừng nhịp thơ ca Việt Nam, Ngôn ngữ, số Mai Ngọc Chừ( 2005), Vần thơ Việt Nam dới ánh sáng ngôn ngữ học, Nxb Văn hoá thông tin, H Hữu Đạt( 1998), Ngôn ngữ thơ Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, H 10 Hà Minh Đức( 1974), Thơ vấn đề thơ Việt Nam đại, Nxb Giáo dục, H 11 Dơng Quảng Hàm( 1943), Việt Nam văn học sử yếu, Bộ quốc gia giáo dục xuất bản, H 12 Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi( 2004), Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Giáo dục, H 13 Hồ Văn Hải( 2008), Thơ lục bát Việt Nam đại, Nxb Văn hoá thông tin, H 14 Lê Anh Hiền( 1973), Vần thơ thơ ca Việt Nam, Ngôn ngữ, số 15 Đỗ Đức Hiểu( 2000), Thi pháp thơ đại, Nxb Hội nhà văn, H 16 Thái Doãn Hiểu( 2001), Thạch Quỳ- ngời nuôi mộng ảo chiêm bao, Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh 17 Lu Hiệp( 2008), Văn tâm điêu long, Phan Ngọc dịch giới thiệu, Nxb Lao động, H, 18 Bùi Công Hùng( 1988), Góp phần tìm hiểu nghệ thuật thơ ca, Nxb Khoa học xã hội, H 19 Bùi Công Hùng( 2006), Quá trình sáng tạo thi ca, Nxb Khoa học xã hội, H 20 Đoàn Trọng Huy( 2006), Nghệ thuật thơ Chế Lan Viên, Nxb Đại học s phạm Hà Nội, H 21 Nguyễn Thị Hơng( 2008), Đặc điểm ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ, Khoá luận tốt nghiệp đại học, Trờng đại học Vinh, Vinh 22 Nguyễn Quang Hồng( 1978), Đọc Vần thơ Việt Nam dới ánh sáng ngôn ngữ học Mai Ngọc Chừ, Ngôn ngữ, số 91 23 Jakobson( 2001), Ngôn ngữ học thi học, Ngôn ngữ, số 24 Lê Đình Kị( 1969), Đờng vào thơ, Nxb Văn học, H 25 Nguyễn Lai( 1995), Ngôn ngữ sáng tạo văn học, Nxb Khoa học xã hội, H 26 Mã Giang Lân( 2000), Tìm hiểu thơ, Nxb Văn hoá thông tin, H 27 Lạc Nam( 1985), Tìm hiểu thể thơ, Nxb Hà Nôi, H 28.TuyếtNga(2007), Trò chuyện với Thạch Quỳ, www.vietnamnet.com.vn 29 Anh Ngọc( 2000), Từ thơ đến thơ, Nxb Thanh niên, H 30 Nguyễn Lơng Ngọc( 1960), Mấy vấn đề nguyên lí văn học, tập 1, Nxb Giáo dục, H 31 Phan Ngọc( 1991), Thơ gì? Tạp chí Văn học, số 32 Phan Ngọc( 1995), Cách giải thích văn học ngôn ngữ học, Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh 33 Bùi Văn Nguyên, Hà Minh Đức( 2003), Thơ ca Việt Nam hình thức thể loại, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, H 34 Saussure F.( 1973), Giáo trình ngôn ngữ học đại cơng, Tổ ngôn ngữ Trờng ĐHTH Hà Nội dịch, Nxb Khoa học xã hội, H 35 Trần Đình Sử( 1993), Những thể giới nghệ thuật thơ, Nxb Giáo dục, H 36 Trần Đình Sử( 1995), Giáo trình thi pháp học, Nxb Đại học s phạm Thành phố Hồ Chí Minh 37 Thạch Quỳ( 1967), Sao đất( in chung), Nxb Nghệ An, Vinh 38 Thạch Quỳ( 1973), Tảng đá nhành cây, Nxb Nghệ An, Vinh 39 Thạch Quỳ( 1978), Nguồn gốc ma, Nxb Kim Đồng, H 40 Thạch Quỳ( 1985), Con chim tà vặt, Nxb Nghệ Tĩnh, Vinh 41 Thạch Quỳ( 1996), Cuối em, Nxb Nghệ An, Vinh 42 Thạch Quỳ( 2004), Đêm giáng sinh, Nxb Nghệ An, Vnh 43 Thạch Quỳ( 2006), Thơ Thạch Quỳ, Nxb Hội nhà văn, H 44 Thạch Quỳ( 1997), Thơ cao hiểu biết thơ, Tạp chí Văn nghệ Thanh Hoá, số 45 Thạch Quỳ( 2004), Thơ phơng tiện đồng hoá ngời với sống, Tạp chí Sông Hơng, số 92 46 Thạch Quỳ( 2004), Thế thơ hay? Phụ san thơ, Báo Văn nghệ, Hội nhà văn Việt Nam, số 7- 47 Thạch Quỳ( 1995), Có thể có tính thơ, Tạp chí Văn nghệ Thanh Hoá, số 48 Nguyễn Bá Thành( 1996), T thơ t thơ Việt Nam đại, Nxb Văn học, H 49 Trần Khánh Thành( 1982), Vài nét hớng sáng tạo ngôn ngữ thơ Việt Nam đại, Tạp chí Văn học, số 50 Hoàng Trung Thông( 1979), Cuộc sống thơ thơ sống, Nxb Văn học, H 51 Đoàn Thiện Thuật( 1977), Ngữ âm tiếng Việt, Nxb Đại học Trung học chuyên nghiệp, H 52 Võ Văn Trực( 2004), Phác thảo thạch Quỳ, Gơng mặt nhà thơ, Nxb Thanh Hoá 53 Hoàng Tuệ( 1984), Cuộc sống ngôn ngữ, Nxb Tác phẩm mới, H 54 Nguyễn Nh ý( chủ biên)( 2000), Đại từ điển tiếng Việt, Nxb Giáo dục, H 93 [...]... của thơ Đặc trng của ngôn ngữ thơ đợc thể hiện trên ba bình diện ngữ âm, ngữ nghĩa và ngữ pháp Giá trị của ngôn ngữ thơ là các bình diện ngữ âm, ngữ nghĩa, ngữ pháp đợc tổ chức có tính nghệ thuật a Về ngữ âm Thơ là hình thức tổ chức ngôn ngữ đặc biệt mang thuộc tính thẩm mĩ về ngữ âm Nói đến thơ, chúng ta không thể bỏ qua các yếu tố nằm trong sự vận 14 dụng nghệ thuật hình thức âm thanh của ngôn ngữ. .. nông thôn, thơ Thạch Quỳ có nhiều cung bậc trầm bổng nh cây đàn muôn điệu Ngôn ngữ thơ sinh động, uyển chuyển, có nhiều nét đặc sắc Thạch Quỳ viết về nông thôn bằng một tấm lòng yêu thơng đằm thắm, chân thành 1.3 Tiểu kết Thơ là loại hình nghệ thuật độc đáo Ngôn ngữ thơ là một phơng diện hình thức đặc thù, khác thờng Đặc trng của ngôn ngữ thơ đợc thể hiện ở các bình diện ngữ âm, từ vựng và ngữ pháp,... một cách tổ chức ngôn ngữ hết sức quái đản để bắt ngời tiếp nhận phải nhớ, phải cảm xúc, phải suy nghĩa chính hình thức ngôn ngữ này Chữ quái đản đợc tác giả giải thích là khác lạ so với thông thờng Bởi vì, cách tổ chức ngôn ngữ thơ khác với ngôn ngữ giao tiếp hàng ngày, cũng không nh ngôn ngữ văn xuôi Ngôn ngữ gián tiếp hàng ngày và ngôn ngữ văn xuôi không cần đến cách tổ chức ngôn ngữ theo vần luật,... trị ý niệm của ngôn ngữ chung Điều kì diệu của ngôn từ trong thơ là mỗi tiếng, mỗi chữ vừa gọi tên sự vật vừa gợi những liên tởng khiến ngời đọc phát hiện ra những nét tiềm tàng mà trong giao tiếp hàng ngày không có đợc Đó là sức mạnh của ngôn ngữ nghệ thuật nói chung, ngôn ngữ thơ nói riêng Ngôn ngữ thơ là ngôn ngữ khơi gợi để thực hiện chức năng thẩm mĩ Các đơn vị ngôn ngữ trong bài thơ phải đợc lựa... thể thơ hàn lâm của tiếng Việt Thơ 7 tiếng có lịch sử hình thành từ Đờng luật- thể thơ chịu ảnh hởng mạnh mẽ của thi pháp thơ Đờng Thể thơ này mang tính hàn lâm cao, ngôn ngữ thơ trong sáng, khuôn mẫu cả về mặt ngữ âm và ngữ nghĩa Thơ 8 tiếng gần với thơ tự do, phổ biến trong thơ ca hiện đại, có sự phức hợp mới trong cấu trúc ngữ âm Mỗi dòng thơ là một ngữ đoạn dài chứa lợng thông tin tơng đối lớn Thơ. .. chủ thể phát ngôn Đối với ngôn ngữ nghệ thuật, ý thức chủ quan nhất định chi phối mặt ý nghĩa nhiều hơn Bởi vậy, ngôn ngữ thơ lại càng phải có những tiêu chí xem xét đặc thù Thơ là một thể loại thuộc về sáng tác nghệ thuật nên ngôn ngữ thơ trớc hết phải là ngôn ngữ nghệ thuật đợc dùng trong văn học Xét ở phạm vi thể loại, ngôn ngữ thơ đợc biểu hiện là một chùm đặc trng về ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp nhằm... dạng ở giọng điệu Ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ xù xì, gân guốc, bộc trực nhng cũng rất tinh tế và đa nghĩa Do đó, ở chơng liếp theo, chúng tôi đi sâu khảo sát một số bình diện đặc sắc của ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ 29 Chơng 2 VầN, NHịP TRONG THƠ THạCH QUỳ 2 1 Vần và các nguyên tắc hiệp vần trong thơ Thạch Quỳ 2.1.1 Vần và chức năng của vần trong thơ 2.1.1.1 Khái niệm vần thơ Trong nền thơ ca của bất kì dân tộc nào,... thống [35,tr.244] Trong số những nhà thơ đi theo khuynh hớng tự do hóa, hiện đại hóa thơ ca có nhà thơ Thạch Quỳ Điều đó đợc thể hiện trong cách tổ chức vần thơ, cách hiệp vần của ông Khảo sát 150 bài thơ Thạch Quỳ, chúng tôi thống kê đợc 1857 cặp vần Nếu tính trung bình, mỗi bài thơ Thạch Quỳ gồm khoảng 12 cặp vần, một con số khiêm tốn Trong thơ nói chung, thơ Thạch Quỳ nói riêng, tất cả các yếu tố trong... Nghệ An) Đọc thơ Thạch Quỳ, ta dễ dàng nhận ra cái chất xù xì, gân guốc nhng rắn chắc nh đá núi ngàn năm đi qua gió sơng; ý thơ thì thâm trầm, sâu sắc, có chiều suy nghĩ trăn trở của kiếp nhân sinh sống hết mình trong cõi tạm Thơ Thạch Quỳ giàu hình ảnh, giàu tính triết lí Nhiều câu thơ, nhiều bài thơ có tính đa nghĩa sâu sắc 12.2 Một số đặc điểm thơ Thạch Quỳ 12.2.l Dẫn nhập Thạch Quỳ làm thơ hoàn toàn... hồn của thơ Thơ là văn bản ngôn từ đợc tổ chức bằng nhịp điệu Nhịp điệu làm nên sức ngân vang cho thơ, tạo sự ám ảnh ngời đọc và tiếng đồng vọng của những tiếng lòng 1.1.2 Ngôn ngữ thơ l.1.2.l Các bình diện của ngôn ngữ thơ Từ việc phát hiện những điểm hạn chế trong lí thuyết ngôn ngữ học của F de Saussure và L.Bloomfield, nhà ngữ học N.Chomsky đã đa ra nhận định về mối quan hệ sâu giữa ngôn ngữ và ... trng ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ - Dùng phơng pháp so sánh đối chiếu ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ với số tác giả thời để nhận diện phong cách ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ Đóng góp luận văn - Lần thơ Thạch Quỳ. .. hiểu Ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ có nhiều nét đặc sắc, thực có cá tính Do vậy, tìm hiểu ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ cần thiết bổ ích 1.3 Cho đến nay, nhà nghiên cứu ngôn ngữ thơ xác lập đơn vị ngôn ngữ, ... mã thơ Thạch Quỳ từ góc độ ngôn ngữ học Dĩ nhiên, khuôn khổ khóa luận tốt nghiệp đại học, tác giả phác vạch nét sơ lợc thơ Thạch Quỳ từ góc độ ngôn ngữ thơ Vậy nên, ngôn ngữ thơ Thạch Quỳ cần