BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Hiếu Thiện CON ĐƯỜNG TỚI TỰ DO CỦA NGƯỜI MỸ DA ĐEN TRONG NGHÊ THUẬT TIỂU THUYẾT TONI MORRISON LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN Thành phố Hồ Chí Minh – 2003 Để nghệ sĩ lớn cần có trái tim lớn Xin cám ơn bà, Morrison Vì bà nghệ sĩ lớn Và Một người có trái tim lớn PHỤ LỤC PHỤ LỤC T T PHẦN MỞ ĐẦU T T 1.Lý chọn đề tài T T 2.Đối tượng phạm vi nghiên cứu T T 3.Lịch sử vấn đề 10 T T 4.Phương pháp nghiên cứu 18 T T 5.Mục đích nghiên cứu 20 T T 6.Bố cục luận văn 21 T T 7.Những đóng góp luận văn 23 T T CHƯƠNG 1: CHẶNG ĐƯỜNG ĐẦU TIÊN: CUỘC HỒI SINH VÀ SỰ T THỨC TỈNH CỦA CÁI TÔI 25 T 1.1.Cuộc hành trình Sethe qua địa ngục luyện ngục 26 T T 1.2.Paul D hành trình Odysseus 35 T T 1.3.Tôn giáo nhân Baby Suggs thần thánh 41 T T CHƯƠNG 2: CÁI NHÌN TRẮNG VÀ DIỆN MỤC ĐEN (White Look and T Black Identity) 46 T 2.1.Những tù nhân "Cái nhìn" 46 T T 2.2.Những kẻ nằm "trường lực " "Cái nhìn" 58 T T 2.3.Giấc mơ Mỹ trắng người Mỹ da không trắng 62 T T CHƯƠNG 3: CUỘC HÀNH HƯƠNG TỚI CỘI NGUỒN CỦA MILKMAN T T 67 3.1.Hành trang Milkman Dead 67 T T 3.2.Lội ngược dòng: hành trình từ Bắc xuống Nam Milkman Dead 78 T T PHẦN KẾT LUẬN 92 T T TÀI LIỆU THAM KHẢO 95 T T TIẾNG ANH 95 T T TIẾNG VIỆT 100 T T PHẦN MỞ ĐẦU 1.Lý chọn đề tài b Văn học đa văn hóa Mỹ Vào thập kỷ 60, 70, 80 kỷ XX xảy cách mạng lớn văn học Mỹ xuyên suốt toàn lĩnh vực sáng tác, phê bình, nghiên cứu, giảng dạy văn học làm thay đổi sâu sắc cách nhìn, cách tiếp nhận xã hội Mỹ đại văn học Mỹ nói chung văn học đa văn hóa Mỹ nói riêng Văn học đa văn hóa Mỹ (multicultural literature) thừa nhận phận quan trọng văn học Mỹ Bộ phận văn học Mỹ bắt đầu hình thành từ kỷ trước lòng nựớc Mỹ tới lúc thực có vị trí xứng đáng văn đàn xã hội Tổng kết thành tựu cách mạng có không hai lịch sử văn học giới ông John Lowe viết: "Bước vào kỷ XXI, giảng đường đại học khắp nước Mỹ, sinh viên ngữ văn nghiên cứu văn học Hoa Kỳ đối mặt với chương trình học bao gồm tác phẩm văn học đa dạng chủng tộc văn hóa"[42, 23] Điều đáng nói việc công nhận giá trị mảng văn học đa văn hóa đem đến cho văn học Mỹ thay đổi bề mặt Có lẽ lâu nhà phê bình nghiên cứu xã hội Mỹ đáng giá đầy đủ đóng góp nhà văn da màu (còn gọi nhà văn đa văn hóa - multỉcultural writer), tức nhà văn Mỹ gốc Phi, Mỹ gốc châu Á, Mỹ gốc da đỏ, Mỹ gốc châu Mỹ La tinh (hispanic), Mỹ góc A Rập, vào nên văn học Mỹ nói riêng nên văn hóa Mỹ nói chung Nhưng khẳng định chắn đóng góp không dừng lại khía cạnh màu da người cầm bút hay yếu tố văn hóa cội nguồn độc đáo mà nhà văn da màu đem vào tác phẩm mình, làm phong phú thêm cho tranh chung văn học Mỹ Những mảng đời, cộng đồng đa dạng tồn xã hội Mỹ, cọ xát với nhau, tranh đấu, xung đột với nhau, học hỏi lẫn nhau, thâm nhập vào để cuối không ngừng biến đổi phản ánh tác phẩm nhà văn da màu cho người đọc nước Mỹ thấy họ làm nên đột phá lớn, phương diện nghệ thuật sáng tác mà nội dung tư tưởng Một thể mạnh mẽ sinh động đột phá sáng tác nữ văn sĩ da đen giới nhận giải Nobel văn chương: Toni Morrison - đỉnh cao văn học Mỹ da đen, vốn dòng văn học lớn phận văn học đa văn hóa Mỹ b Giới thiệu khái quát Toni Morrison nghiệp sáng tác bà Nữ văn sĩ da đen giới nhận giải Nobel văn chương Toni Morrison sinh ngày 18 tháng năm 1931 Lorain, bang Ohio, nước Mỹ Nhận Cử nhân văn chương năm 1953 Thạc sĩ năm 1955 Đại học Howard, Morrison bắt đầu giảng dạy trường đại học Howard Sau bà chuyển sang làm biên tập viên cho nhà xuất Random House đồng thời tiếp tục giảng dạy văn học Mỹ giảng đường đại học Năm 1970 Mắt biếc, tiểu thuyết đầu tay Morrison, mắt bạn đọc đánh dấu xuất Toni Morrison văn đàn tài đầy hứa hẹn Bà tiếp tục nghiệp sáng tác với tiểu thuyết thể loại chủ yếu tính tới năm 1993, bà trao tặng giải thưởng Nobel văn chương, Toni Morrison sáng tác sáu tiểu thuyết: Mắt biếc (The Bluest Eye - 1970), Sula (1973), Bài ca Solomon (Song of Solomon - 1977), Tar Baby (1981), Người yêu dấu (Beỉoved - 1987) Jazz (1992) Tác phẩm Thiên đường (Paradise - 1998) tiểu thuyết đời gần Trong sáng tác Toni Morrison ta nhận thấy ba nét chủ đạo chi phối nội dung lẫn hình thức tác phẩm: chủng tộc, giới (gender) văn hóa Mỹ Chủ đề "cái lưỡng phân" (double consciousness) w E B Du Bois "Cái nhìn" Sartre (xin xem thêm chương hai luận văn) tạo cảm hứng cho tác phẩm Toni Moưison Trong Mắt biếc [47] Morrison tố cáo tính vô nhân đạo "Cái nhìn" mang tư tưởng phân biệt chủng tộc hủy hoại tâm hồn đứa trẻ, phủ nhận hoàn toàn giá trị tốt đẹp cô bé đẩy em vào cảnh bế tắc Trong Tar Baby [51] chủ đề "Cái nhìn" triển khai mối quan hệ hệ, giai tầng xã hội, người da trắng người da đen Chủ đề Bài ca Solomon [50], câu chuyện dấn thân nhân vật tìm ý nghĩa sinh tồn, vấn đề giá trị văn hóa cội nguồn sắc người Mỹ da đen xã hội Mỹ đại Thay tìm vàng, vốn thứ xã hội trưởng giả nơi anh lớn lên thờ phụng, Milkman rốt lại tìm với văn hóa cha ông - nguồn gốc sức mạnh người Mỹ gốc Phi Nếu Người yêu dấu [52], với bối cảnh lịch nước Mỹ thời Tái thiết, ma người Mỹ da đen vừa thoát khỏi ác mộng kéo dài hàng kỷ chưa có đủ thời gian để hội nhập với xã hội Mỹ lúc mang đậm chất văn hóa da trắng, chất "Mỹ đen" chất "Mỹ trắng" chưa có tác động qua lại với nhau, tác phẩm khác, đặc biệt Tar Baby Bài ca Solomon, chất da đen chất da trắng bắt đầu hòa quyện với đặt nhiều câu hỏi mới, mà lên vấn đề hội nhập văn hóa, truyền thống đại, cá nhân cộng đồng Sinh từ nôi văn hóa Mỹ, mà trực tiếp văn hóa văn học Mỹ da đen, tác phẩm Toni Morrison tiếp tục phát triển chủ đề thể loại đặc trưng cho văn học Mỹ da đen Trong Người yêu dấu, với cách tân độc đáo tác giả tiếp tục phát triển thể loại truyện kể nô lệ (slave narrative) - thể loại nở rộ vào thời kỳ trước nội chiến Nam Bắc Mỹ Để mổ xẻ chấn thương tinh thần mà chế độ nô lệ dã man gây nhiều hệ người Mỹ da đen để tìm lời giải đáp cho câu hỏi đường tới tự đích thực người Mỹ da đen, tác giả nhân vật kể lại cho cho cháu họ nghe câu chuyện xảy đời nô lệ họ Morrison chạm đến phần đau đớn lịch sử người Mỹ gốc Phi cách mà bà gọi "phục hồi ký ức" (rememory) bị chôn quên lãng bệnh "mất trí nhớ toàn quốc" (Đây từ dùng Morrison để tình trạng nước Mỹ muốn quen ký ức đau đớn nhục nhã thời nô lệ da đen tội ác người da trắng gây người da đen thời kỳ đen tối đó) Toni Morrison muốn người Mỹ, trước hết người Mỹ da đen, phục hồi lại trí nhớ, làm sống lại ký ức để học lại học khứ, di sản họ Là nữ văn sĩ da đen, Toni Morrison có nhiều đóng góp mẻ cho văn học phụ nữ phụ nữ với trọng tâm phụ nữ da đen Cho tới năm 1970 bà cho mắt tác phẩm đầu tay Mắt biếc phần lớn nhân vật nữ văn học Mỹ chưa thoát khỏi khuôn mẫu giản đơn xơ cứng Trong tác phẩmvăn học Mỹ kỷ XIX đầu kỷ XX nhân vật phụ nữ da trắng thường xuất thiên thần trắng đoan trang nhân vật phụ nữ da đen mụ đàn bà dâm đãng nết Đó hai thái cực sinh tư tưởng kỳ thị chủng tộc kỳ thị phụ nữ mà nhà văn nữ da đen phải vượt qua Nhà văn nữ người Anh Virgina Woolf tác phẩm "Những nghề dành cho Phụ nữ" nói nhà văn nữ thời kỳ không "nói thật có tính xác thịt" [71] Những miêu tả chi tiết chuyện thụ thai, chửa đẻ, nạo thai, hiếp dâm chuyện làm tình bị coi cấm kỵ Cho tới thập kỷ 60 Morrison viết Mắt biếc cấm kỵ nguyên vẹn Trong hai tiểu thuyết Mắt biếc Sula [48] thuộc thể loại bildungsroman, Morrison thành công việc xây dựng nhữụg nhân vật nữ giàu chất thực phá "lệ" từ trước tới tiểu thuyết thể loại mô tả trình trưởng thành nhân vật nam mà thổi Tiến thêm bước nữa, Morrison dành phần lớn sáng tác bà cho việc thâm nhập giới người phụ nữ da đen với trọng tâm mối quan hệ người phụ nữ với thiên chức làm mẹ Bà vượt qua rào cản truyền thống xây dựng nên hướng sáng tác giàu tính thực, đậm đà chất nhân văn, tinh tế cách quan sát mô tả diễn biến tâm lý phức tạp, đặc biệt tâm lý phụ nữ Trong Sula, tác phẩm đầy chất thơ chứa đầy nỗi đau thân phận người phụ nữ, tác giả tập trung vào mô tả trình hình thành tính cách hai nhân vật trung tâm, Sula Nel, với diễn biến phức tạp mối quan hệ họ với Toàn câu truyện đặt bối cảnh áp chủng tộc tiếp tục kìm hãm phát triển người Mỹ da đen Xét nội dung tư tưởng hình thức nghệ thuật, sáng tác Toni Morrison nhà phê bình văn học Mỹ xếp vào trường phái đại (Mắt biếc, Su la, Bài ca Solomon) hậu đại (Tar Baby, Người yêu dấu, Jazz) Một đặc điểm bật trường phái đại sử việc dụng thần thoại nguyên tắc để xây dựng tác phẩm Tuy nhiên, Mắt biếc dựa vào thần thoại Demeter Persephone Bài ca Solomon kết hợp thần thoại Hy lạp, thần thoại Phi da đen, truyện kể nô lệ da đen truyện thần linh người Mỹ da đỏ So với Mắt biếc Sula, Bài ca Solomon đánh dấu bước phát triển cao mặt thi pháp tiểu thuyết, đồng thời tác phẩm chuẩn bị cho bước chuyển tiểu thuyết Morrison sang chủ nghĩa hậu đại (postmodernism) Theo quan điểm phê bình hậu đại, nhà văn đạt tới tính thống nhài vĩnh viễn cho trải nghiệm cá nhân vòn rời rạc mảnh nhân vật Và mà trải nghiệm riêng biệt cá nhân khác nhau, kiện, không thống với để đạt tới chân lý chung Ví dụ Bài ca Solomon, nhân vật Milkman không tìm lời giải đáp cho mâu thuẫn hai cách kể, có nghĩa hai cách nhìn, cha mẹ anh xảy họ với Là nhà văn chịu nhiều ảnh hưởng chủ nghĩa hậu đại, Toni Morrison đề cao giá trị văn hóa đại chúng (pop culture) có âm nhạc Mỹ gốc Phi Tiếp thu truyền thông gắn âm nhạc Mỹ gốc Phi với văn học văn sĩ Mỹ gốc Phi, Toni Moưison thành công việc đưa nhạc blues nhạc Jazz vào tác phẩm bà Theo Trudier Harris [34], nét chủ đạo nghệ thuật Morrison bà lấy văn hóa Mỹ gốc Phi làm tư liệu nguồn cảm hứng cho sáng tác Theo Haưis, Toni Moưison cho tiểu thuyết bà "ngâm ngập văn hóa dân gian, làm sống lại tinh thần cộng đồng dân tộc" sáng tạo nên thứ nghệ thuật thực đại diện cho văn hóa dân gian Một nét đặc biệt làm nên thành công Toni Morrison chỗ bà kết hợp nhuần nhuyễn mô típ truyền thống văn hóa Âu châu, văn hóa Mỹ gốc Phi, văn hóa Mỹ da đỏ với thổi vào nội dung - vấn đề xã hội phương Tây đại Chính mà sáng tác Morrison mặt chứa đựng tính đa văn hóa, tính nhân văn sâu sắc, mặt khác lại mang ý nghĩa trị xã hội tích cực 2.Đối tượng phạm vi nghiên cứu Để phù hợp với khuôn khổ luận văn Thạc sĩ xác định đối tượng nghiên cứu ba số bảy tiểu thuyết Toni Morrison: Mắt biếc, Bài ca Solomon Người yêu dấu Trong số ba tiểu thuyết Mắt biếc Người yêu dấu dịch sang tiếng Việt, Bài ca Solomon với đồng nghiệp dịch dự kiến vào cuối năm 2003 hoàn tất Bốn tác khứ cách cho anh qua hang nơi mà xác Jake lên mặt nước bị Macon chôn nông bờ sông Cánh rừng Danville đánh thức lực giao tiếp vối tự nhiên Milkman (một lực mạnh mẽ mà Pilate giữ bà sống nơi đô thị) nhờ mà Milkman hiểu rừng hoang huyền thoại Danville khu rừng săn bắn sau Shalimar Để biết quí cội rễ gắn bó với tổ tiên, trước hết Milkman phải rứt bỏ tượng trưng cho cách biệt địa vị xã hội anh người da đen miền Nam, nơi anh tới Đoạn đường tới nhà Circe hang lột bớt nhiều thứ người Milkman: thuốc lá, cà vạt, đồng hồ, áo sơ mi Nhưng hành trình tìm toàn vẹn phải đến Shamilar kết thúc Nếu Danville Milkman học nhiều điều quan trọng tổ tiên Shamilar anh bắt đầu lột xác vĩ đại Cuộc hành trình đặt nhiều vật cản để thử thách người anh hùng, để xem có xứng đáng với phần thưởng cuối chặng đường không [14] Dù thử thách thẫn thánh hay người đặt việc nhân vật vượt qua thử thách khiến người anh hùng tiến thêm bước gần tới đích mà cuối để hoàn thành sứ mệnh mà lịch sử giao phó Khi Milkman vào khu rừng rậm Shalimar, anh liều lĩnh đưa vào thử thách; nhờ thử thách mà anh có tri thức thân đời -một điều mà từ trước tới anh không dám làm hèn nhát Lần lượt rứt bỏ hết thứ tới thứ khác mà xã hội công nghiệo văn minh trang bị cho anh, Milkman lần hoàn toàn dựa vào thân anh, vào anh học đời Cuộc hành trình Milkman đạt tới đỉnh điểm anh bị bỏ lại đằng sau đối mặt với rừng tối Thái độ thù địch tự nhiên cảm giác sợ hãi anh thay đổi dần anh bắt đầu học cách nghe hiểu ngôn ngữ giới hoang sơ Anh hòa nhập với lực lượng ngầm sống nằm tế giới hoang sơ sức mạnh tạo sở vững cho nhân cách anh nhờ anh có tầm nhìn thấu thị Giây phút đối mặt với chết thắng làm cho Milkman nhận chất mong manh giá trị vật chất mà anh từ trước tới sùng bái Cuộc 87 chạm trán với tử thần thức dậy anh khát vọng sống anh thoát khỏi tình gay cấn khả tìm đường bóng tối mà anh vừa học Đó lúc anh làm việc quan trọng nhất: anh ghép mảnh riêng lẻ lại với thành tranh hoàn chỉnh có ý nghĩa Anh gắn chặt với đất mẹ, với sống (cuộc sống mà cách không lâu anh thấy chán chường) cảm giác hai chân khập khiễng bên thấp bên cao vốn ám ảnh Milkman từ nhỏ tan biến Anh có niềm vui mà anh chưa biết tới: niềm vui kẻ "bước mặt đất có cảm giác rổ ràng anh thuộc nó" [50, 284] Những Milkman trải qua săn khiến anh trở nên gần gũi với người anh em Shalimar Để thưởng cho Milkman họ giới thiệu cho anh người phụ nữ ngào vùng - nàng Sweet Anh gặp nàng Sweet (Sweet có nghĩa ngào) hưởng giây phút ân ngào với nàng đồng điệu chia sẻ tuyệt vời Milkman cuối đặt sinh tồn anh mối quan hệ hài hòa với cộng đồng vũ trụ cảnh tắm bồn chứa đầy chất thơ chất nhạc thể mối quan hệ hài hòa Nó móc quan trọng hành trình Milkman với cội nguồn Thay đặt vòng nguyệt quế lên đầu Milkman người phụ nữ Hy lạp cổ đại làm, Sweet rửa vết máu, vết bẩn từ săn báo thể người anh hùng trở chiến thắng Và có nghĩa nàng tiến hành nghi lễ rửa tội theo cách người Phi cho anh để nhận anh vào cộng đồng Shalimar Trong tiểu thuyết Morrison có nhiều lần nghi lễ tắm rửa xuất hiện, Ví dụ Baby Suggs tắm cho Sethe chị vượt qua chặng đường dài gian khó để đến nơi người Mỹ da đen hưởng tự Paul D tắm cho Sethe cuối truyện Người yêu dấu để giúp chị hồi sinh sau loạt thử thách gần vượt sức chịu đựng chị Trong nghệ thuật kể chuyện dân gian người Phi tắm bồn nghi lễ người kể chuyện thường sử dụng ngôn ngữ nghi lễ âm lặp lặp lại nhịp nhàng để tạo cho cảnh tắm rửa màu sắc nghi lễ có ý nghĩa tôn vinh vẻ đẹp sống chuyện yêu đương [34] Nghi lễ tắm Milkman gợi nên hình ảnh tái sinh: Milkman khám phá ý nghĩa mối quan hệ ân với người đàn bà - môi quan hệ hàm chứa hai mặt đối lập: cho 88 nhận Thiếu hai yếu tố nghi lễ sức mạnh Lần đời Milkman tự nguyện chia sẻ gánh nặng công việc với người đàn bà cho anh giây phút êm Anh cảm thấy "nối liền" với mặt đất chân anh, với người Anh sẩn sàng đối mặt với Guitar mà lòng không gỢn chút sợ hãi Dưới ánh sáng tri thức anh bắt đầu xem xét lại mối quan hệ với gia đình với Hagar Anh nhận bây lâu anh sống thân mà khả hiểu chia sẻ với người khác dường thui chột anh [50, 296-298] Cuộc lột xác mở mắt cho Milkman để anh nhận nhiều chân lý đản dị mà lâu anh có mắt mà mù, không nhận Anh trả lời câu đố ca Solomon Anh giải mã tên hát đặt hát bọn trẻ hát Shalimar bên cạnh hát blues Pilatẹ Sugarman ( "sugar" "ngọt", nên chữ "Sugarman" gần với "Sxveetheart" (người yêu) Đây từ Morrison chế ra, tạm hiểu Người thương) anh giải phần câu đô" khứ Điều quan trọng Milkman ý thức giá trị văn hóa tên sinh tồn cá nhân cộng đồng Anh hiểu Pilate mang theo tên "Pilate" viết mảnh giấy nhét bên hộp nhỏ xíu treo lủng lẳng tai bà, người dân da đen Michigan lại giữ tên phố " Không bác sĩ", họ lại gắn bó với tên tục d Trở về? Giống Người yêu dấu, phần kết câu chuyện Bài ca Solomon gây nhiều tranh cãi tính nhập nhằng Khi Milkman khám phá bí mật khứ anh có hai khả để lựa chọn Anh theo gương Solomon "bay đi" (có nghĩa chết chạy trôn) tìm tự cho riêng bỏ lại Ryna 21 đứa Làm anh "bỏ lại sau" xác Anh bỏ lại Reba mà Violet gửi lại cho anh trước chết Nhưng anh làm theo gương Pilate, người bay mà khổng cần rời khỏi mặt đất, làm lời dặn ông nội: "Người ta bay lên mà bỏ lại xác." Một số nhà nghiên cứu cho hình ảnh Milkman "bay" phía Guitar chạy trốn thân người khác cho dù hành 89 trình Odysseus anh có tác dụng tích cực trưởng thành anh sức mạnh anh dành vào việc giải vấn đề anh cộng đồng da đen mà trực tiếp gia đình anh [3],[12],[61] Mặc dù Milkman thành công hành trình mình, anh dường có khả tạo nên thay đổi gia đình anh Cha anh không quan tâm tới anh kể chuyến anh bô" mẹ anh tiếp tục sống không khí thù địch V V Bản thân Morrison nói rằng: "Tôi không đóng cửa lại cuối truyện Bao có giải pháp tồn song song khả năng, lựa chọn khác nhau" [17,14] Tuy nhiên đa số nghiêng quan điểm cho hình ảnh "bay' cuội truyện Milkman thể thắng lợi mặt tinh thần, đạo đức Lúc Pilate chết phát đạn Guitar, việc anh làm tính sổ với Guitar nghĩ tới an toàn riêng - điều mà người ta thường làm hoàn cảnh tương tự Những Milkman làm Pilate ngã xuống khiến ta không nhận thấy anh mang tầm vóc Pilate - anh vượt lên nghĩa thường tình sống chết, tình yêu thù hận Đó việc mà người bình thường hoàn cảnh bình thường khó làm Milkman thực lột xác Bất chấp chết đứng sờ sờ trước mặt hình hài kẻ săn người Guitar súng nóng đạn tay hắn, tâm trí anh hoàn toàn hướng vào việc mà giây phút thiêng liêng trọng đại sống hay chết anh: thực nghi lễ tiễn Pilate với tổ tiên nhận từ bà trách nhiệm nặng nề người thân cộng đồng mà tượng trưng Bài ca Solomon Milkman không nói lên thành lời qua lời thầm anh trước Pilate ta thấy âm hưởng lời thề: "Phải có người khác giống cô Chắc chắn phải có người phụ nữ khác cơ" [50, 336] Toàn tâm tưởng Milkman phút bi thương trọng đại hướng thứ nhất: tương lai cộng đồng Vào giây phút hệ trọng đời, anh chứng tỏ phẩm chất kẻ xứng đáng kế tục vai trò Pilate tiếp tục thực bà bỏ dở Dù cho cách giải thích thứ hai công nhận hợp lý Morrison 90 trung thành với cách nhìn sống vấn đề mà đặt cho người bà: tồn song song nhiều giải đáp khác cho câu hỏi, vấn đề Bài ca Solomon để lại nhiều câu hỏi mà quan trọng câu hỏi: liệu chuyển điều kỳ diệu xảy hành trình Milkman vào thực người Mỹ da đen không? 91 PHẦN KẾT LUẬN Với tình yêu ta xanh Nhưng với tự ta chín Ta người tự do! Sophocles Tự khát vọng muôn đời người thời đại, văn hóa trái đất Tự chân có nghĩa hội đủ điều kiện, bên lẫn bên trong, để phát triển toàn vẹn hướng tới giá trị nhân văn cao quý, tới sinh tồn có ý nghĩa, cá nhân với cộng đồng Con đường từ nô lệ tới tự người Mỹ da đen trình Một trình gắn liền với lịch sử nước Mỹ Trong sáng tác bà, Morrison cho ta thấy tính lịch sử tính biện chứng trình Con đường đến với tự chân người, cộng đồng giai đoạn lịch sử khác thường khác Đối với người nô lệ da đen Mỹ, tự trước hết có nghĩa thoát khỏi thân phận làm nô lệ, làm thứ đồ vật biết tay kẻ khác - kẻ có quyền định số phận họ kể chuyện sống chết Cuộc giải phóng người Mỹ da đen khỏi chế độ nô lệ bước họ đường tới tự mặt pháp lý chưa phải là, lâu là, tự đích thực Cuộc giải phóng tạo tiền đề cho giải phóng khác, triệt để hơn, toàn diện hơn, nhằm tới tự tầm cao Sau thoát khỏi đêm trường nô lệ, người Mỹ da đen phải đương đầu với nạn nghèo đói, nạn dốt, với áp giai cấp, áp chủng tộc hình thức mới; tất thứ có nguy biến họ thành nô lệ kiểu mảnh đất họ giành chút quyền tự Để vươn tới tự đích thực người Mỹ da đen bền bỉ đấu tranh chống áp chủng tộc, áp giai cáp mà đỉnh cao phong trào Nhân quyền vào năm 60 kỷ XX Khi đấu tranh 92 chống áp chủng tộc người Mỹ da đen người Mỹ da trắng tiến thay đổi xã hội Mỹ theo chiều hướng bình đẳng chủng tộc vấn đề mới, thử thách lại xuất Cuộc đấu tranh tự bình đẳng có thắng lợi triệt để chưa trở thành đấu tranh cá nhân Vì vậy, bình diện cá nhân, người Mỹ da đen cần phải tự đấu tranh để tìm cho đường riêng tới tự chân Sông xã hội Mỹ đại giàu có dư thừa cải, nơi mà giá trị vật chất, tiền bạc, địa vị xã hội, thành đạt cá nhân đặt giá trị tinh thần đạo đức, tình người, ý thức trách nhiệm trước gia đình, cộng đồng ; nơi mà giá trị văn hóa da trắng chiếm vị trí trung tâm đời sông vật chất lẫn tinh thần người Mỹ, giá trị văn hóa truyền thống người Mỹ gốc Phi bị xói mòn khứ cộng đồng Mỹ da đen có nguy bị chìm hoàn toàn vào quên lãng, hành trình tới tự hậu duệ người nô lệ da đen năm xưa lại đối đầu với câu hỏi Trong đấu tranh sức mạnh cộng đồng, sức mạnh truyền thống văn hóa Mỹ gốc Phi mang ý nghĩa Tự chân chính, sinh tồn có ý nghĩa cá nhân có đặt mối quan hệ hài hòa cá nhân cộng đồng, khứ, tương lai Đó thông điệp mà Morrison muốn gửi tới người đọc Sethe Paul D thoát khỏi thân phận làm tin cho khứ họ ý thức giá trị người mình, trách nhiệm trước đời hòa với cộng đồng da đen để tìm thấy chỗ dựa tinh thần vững Milkman tìm thấy ý nghĩa đích thực sinh tồn tìm với cội nguồn, với giá trị tinh thần có sức sống trường tồn, mạnh mẽ phong phú văn hóa Phi đen Pecola yếu đuôi nhút nhát mãi lạc hướng lòng tin vào thân, không dám suy nghĩ đấu tranh, cô độc trước sô" phận nghiệt ngã Macon Dead người hùng thương trường nhờ bán linh hồn cho quỷ vàng nhưng, oăm thay, rốt lại trở thành nô lệ cho đồng tiền giành giật (và cướp giật) Baby Suggs Pilate người tự với ý nghĩa trọn vẹn Bởi trước hết họ có trái tim lớn, hướng người mà trước hết người bị áp Họ có lòng tin vào sức mạnh tình yêu người người Họ tìm thấy ý nghĩa lớn lao sinh tồn - sống sống có ý nghĩa cho thân cho người khác Những người họ kẻ canh giữ 93 trì lửa truyền thống văn hóa gia đình, dòng giông cộng đồng Họ người bay mà không cần rời khỏi mặt đất Họ mục sư không cần đến thánh đường kinh sách Họ tinh hoa trời đất hợp lại mà nên Trong tiểu thuyết Morrison thây rơi máu chảy, mát, oán hờn, nhục nhã, đắng cay, trăn trở, đau buồn, day dứt, lo âu tuyệt vọng có thơ, có nhạc, có hương trời, có hoa đất, mà thứ hương hoa đẹp người khao khát tự Đau khổ, mát, nghi ngờ, thất bại họ không dừng lại chừng lửa khát vọng tâm họ chiếu sáng Trong phần nghiên cứu khảo sát toàn bảy tiểu thuyết Toni Morrison Đề tài nghiên cứu công trình là: Con đường tới tự người Mỹ da đen nghệ thuật tiểu thuyết Toni Morrison Trong công trình nghiên cứu này, việc mổ xẻ vấn đề mà nhân vật tiểu thuyết Morrison phải đối đầu đường tới tự họ, tập trung phân tích làm sáng tỏ số nét đặc trưng thi pháp tiểu thuyết Toni Morrison 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO TIẾNG ANH 1.Andrews w L & McKay N W eds (1999), Toni Morrison’s 'Beloved', Oxford University Press, New York 2.Awkward M (1988), "Roadblocks and Relatives: Critical Revision in Toni Morrison's The Bluest Eye", in Critical Essays on Toni Morrison, Nellie McKay (ed.), G K Han, Boston, 57-67 3.Awkward M., (1990), Unruly and Let Loose: Myth, Ideology and Gender in 'Song of Solomon’, Callaloo 13 4.Bakerman J S., (1981), Failures of Love, Female Initiations in the Novels of Toni Morrison, American Literature, 52, 402-414 5.Barnes H E (1974), The Meddling Gods, University of Nebraska Press, Lincoln 6.Bell B w (1989), The Afro-American Novel and Its Tradition, The University of Messachusetts Press, Amherst 7.Bloom H ed., (1990), Morrison, Chelsea House, Philadelphia 8.Bloom H ed (1999), Toni Morrison's Beloved, Chelsea House, Philadelphia 9.Boudreau K., (1995), Pain and the Unmaking of Self in Toni Morrison’s 'Beloved', Contemporary Literature, 36:3, 447-465 10.Bovvers S (1990), 'Beloved' and the New Apocalypse, The Journal of Ethnic Studies, 18:1, 59-77 11.Bradford W A (1988), New Myths and Acient Properties: The Fiction of Toni Morrison, Hollins Critic 25, June, 1-11 12.Butler R (1984), Open Movement and Seựhood in Tonỉ Morrison;s 'Song of Solomon', Centennial Review, XXVIII-XXIX 95 13.Butler-Evans E (1989), Race, Gender and Desire: Narrative Strategies in the Fiction of Toni Cade Bambara, Toni Morrison, and Alice Walker, Temple University Press, Philadelphia 14.Campbell J (1972), The Hem With a Thousand Faces, Princeton ưniversity Press, Princeton 15.Christian B.,(1985), The Concept of Class in the Novels of Toni Morrison, Black Feminist Criticism, 71-80, Pergamon Press, New York 16.Christian B (1986), From the Inside Out: Afro-American Women, Literary Theory and the state, Center for Humanistic Studies Ocassional Papers, (University of Minnesota Press) 17.Christian B (1990), Community and Nature: The Novels of Toni Morrison, Journal of Ethnic Studies, 7, 65-78 18.Christian D (1988), Interview with Toni Morrison, Presence Africaine, First Quarterly, 12-20 19.Davis R C and Finke L eds (1994), Literary Criticism and Theory: The Greeks to the Present, Longman, New York 20.Du Bois w E B (1996) The Souls of Black Folk, Penguin, New York 21.Erickson p (1993), Images of Nurturance in Toni Morrison’s 'Tar Baby’ CLA Journal, 28:1, 11-33 22.Farbre G & 0'Meally eds (1994), History and Memory in Afrrican American Culture, Oxford University Press, Oxford 23.Ferguson R (1991), History, Memory and Language in Toni Morriso’s 'Beloved', in Feminist Criticism: Theory and Practice, Sellers S (ed.), Toronto University Press, Toronto, 109-127 24.Franklin J H (1998), From Slavery to Freedom: A History of Negro Americans, Norton, New York 25.Freud S (1966), Lectures On Psychoanalysis, Strachey James (tran & ed.), Norton, New York 96 26.Frye N (1957), Anatomy of Criticism - Four Essays, Princeton University Press, Princeton 27.Furman J (2000), Toni Morrison’s Fiction, University of South Carolina Press, Columbia 28.Gates H L & Appiah K A eds (1993), Toni Morrison: Critical Perspectives Past and Present, Amistad, New York 29.Gates H L & McKay N eds (1997), The Norton Anthology of African American Literature, Norton, New York 30.Gray p (1987), Something Terrible Happened, Time, 21 September,l 31.Grant R (1988), Absence into Presence: The Thematics of Memory and "Missing" Subject in Toni Morrison's 'Sula', in Critical Essays on Toni Morrison, McKay N (ed), G K Hall, Boston, 90-103 32.Guth D (1993), A Blessing and a Burden: The Relation to the Past in 'Sula', 'Song of Solomorì and 'Beloved', Modern Fiction Studies, 39:3/4, 575-596 33.Handy w & Westbrook M eds (1977), Twentieth Centuries Criticism, The Free Press, New York 34.Harris T (1991), Fiction and Folklore: The Novels of Toni Morrison, The University of Tennessee Press, Knoxville 35.Heinze D (1993), The Dilema of "Double-Consciousness": Toni Morrison’s Novels, University of Georgia Press, Athens 36.Jacqueline de Weever (1979), 'The Inverted World of Toni Morrison’s 'The Bluest Eye' and ‘Sula’, CLA Journal, 22, 402-414 37.Jacob H (1987), Incidents in the Life ofa Slave Girl, Harvard University Press, Massachusetts 38.Jung C G (1969), The Archetypes of Collective Unconscious, Princeton, NewYork, 32 39.Lauter, p (1997), The Heath Anthology of American Literature, Mifflin 97 Company, New York 40.Levine L W (1977), Black Culture and Black Consciousness: AfroAmerican Folk Thought from Slavery to Freedom, Oxford UP, New York 41.Ling A., eds., (1999), Yellow Light: The Flowering of Asian American Arts, Temple University Press, Philadelphia 42.Lowe J w (1994), Jump at the Sun: Zora Neal Hurstoris Cosmic Comedy; University of Illinios Press, Champagne 43.Mathieson B (1990), Memory and Mother Love in Morrison’s 'Beloved', American Imago, 41:7, 1-21 44.Mbalia D D (1991), Toni Morrison’s Developing Class Consciousness, Associate University Press, Toronto 45.McKay N Y & Earl K (1997), Approaches to Teaching the Novels of Toni Morrison, The Modern Language Association of America, New York 46.Miller B E (1992), Absence, Loss and the Space of History in Toni Morrison’s 'Beloved’, Arizona Quarterly, 48:2, 297-309 47.Morrison T (1970), The Bluest Eye, Plume, New York 48.Morrison T (1973), Sula, Knopf, New York, 1973 49.Morrison T (1974), Behind the Makỉng ofThe Black Book, Black World 23,86-90 50.Morrison T (1987), Song of Solomon, Plume, New York 51.Morrison T (1981), Tar Baby, Knopf, New York 52.Morrison T (1988), Beloved, Plume New York 53.Morrison T (1993), Jazz, Plume, New York 54.Morrison T (1993), Playing in the Dark, Vintage Books, New York 55.Morrison T (1998), Paradise, Knopf, New York 56.Portales M (1986), Toni Morrison’s 'The Bluest Eye': Shirley Temple and 98 Cholỉy, The Centennial Review, 30, 496-506 57.Rampersad A ed., (1989), Du Bois's 'The Souls of Black Folk' in Siavery and the Literary Imagination, Baltimore University Press, Baltimore 58.Rigney B H (1991), The Voices of Toni Morrison, Ohio State University Press, Columbus 59.Richter D ed (1994), The Critical Tradition, St Martin's Press, New York 60.Sartre, J P (1966), Being and Nothingness, Washington Square Press, New York 61.Samuels D (1961), Liminality and the Search for Self in Toni Morrison’s 'Song ofSolomon’, Minority Voices, 5, 59-68 62.Schimmel A (1993), The Mystery of Numbers, Oxford University Press, New York 63.Simpson A c (1998), Morrison's 'Beloved', The Explicator, V 56 no 3, Spring, 141-161 64.Spillers H J (1987), A Hateful Passion, A Love Lost, in Feminist Issues in Literary Scholarship, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis, 293323 65.Storr A & Stevens A (1998), Freud and Jung, Barnes & Noble Books, New York 66.Strouse J (1981), Toni Morrison’s Black Magic, Newsweek, 30 March 1981 67.VanSpanckeren K (1994), Outline of American Literature, the Us Information Agency, New York 68.Walker M (1991), Downfrom the Mountain: Black Womems Novels in the Wake of the Civil Rights Movement, 1966-1989, Yale University Press, New Haven 69.Wilentz G (1992), Binding Cultures: Black Women Writers in Africa and the Diaspora, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis 70.Willis S (1986), Specifying: Black Women Writing the American Experience, 99 University of Winscosin Press, Madison 71.Woolf V (1996), Professions for Women, in The Death ofthe Moth' and Other Essays, Harcourt Brace, New York TIẾNG VIỆT 72.Allen B., "Thiên đường" Toni Morrison, Thục Trinh dịch, Báo Văn nghệ (Hội Nhà văn Việt Nam) số 21, 23/05/1998 73.Fromm E (2002), Phân tâm học tôn giáo, Phân tâm học văn hóa tâm linh, Đỗ Lai Thúy biên soạn, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội, 166-167 74.Phương Lựu (2001), Lý luận phê bình văn học phương Tây kỷ XX, Nxb Văn học, Hà Nội 75.Toni Morrison (1995), Mắt biếc, Phan Quang Định dịch, Nxb Trẻ, TP Hồ Chí Minh 76.Toni Morrison (1995), Người yêu dấu, Nguyễn Thanh Tâm dịch, Nxb Văn học, Hà Nội 77.Nguyễn Thị Hiếu Thiện (2000), Một vài đóng góp nhằm cải tiến chương trình giảng dạy văn học Mỹ cho sinh viên ngữ văn anh ngữ bậc đại học, Tạp chí Khoa học số 23, Đại học sư phạm TP HCM 78.Nguyễn Thị Hiếu Thiện (2003), Bí ẩn số tiểu thuyết 'Người yêu dấu' Toni Morrison, Tạp chí Khoa học số 31, Đại học Sư phạm TP HCM 79.Nguyễn Thị Hiếu Thiện (2003), Toni Morrison - nữ văn sĩ da đen giải Nobel văn chương, Tạp chí Khoa học số 33, Đại học Sư phạm TP HCM 80.Nguyễn Thị Hiếu Thiện (2003), Toni Morrison - nhà văn người Mỹ da đen, Tạp chí Văn học, số (379) tháng 9/2003 81.Văn nghệ, Tô-ni Mô-ri-sơn: giải thưởng Nô-ben văn học 1993, Hội Nhà văn Việt Nam, số 42, 16/10/1993, lược dịch từ tạp chí Đọc (Pháp) 82.Văn nghệ, Năm 1993 Toni Morrison - Mỹ, Hội Nhà văn Việt Nam, số 100 31,3/8/2002 101 [...]... Đề tài nghiên cứu của chúng tôi là: "Con đường từ nô lệ đến tự do của người Mỹ da đèn trong nghệ thuật tiểu thuyết Toni Morrison" Với đề tài này và trong khuôn khổ của ba tiểu thyết đã nêu, chúng tôi sẽ tập trung làm rõ những vấn đề sau: - Những chấn thương tinh thần do chế độ nô lệ da đen ở Mỹ để lại trong tâm thức của người Mỹ da đen được thể hiện trong ba tác phẩm mà trọng tâm là Người yêu dấu - Mối... hiện chủ đề hướng tới tự do, tới một sinh tồn có ý nghĩa, tới một nhân cách toàn 25 vẹn của người Mỹ da đen trong xã hội còn áp bức chủng tộc Trong Người yêu dấu con đường đau khổ tới tự do của người Mỹ da đen là một hành trình từ "vườn Eden", nơi con người phải sống trong vòng vây hãm của bóng tối và trì trệ vì thiếu quyền lực và tri thức, tới vương quốc ánh sáng của tri thức về tự nhiên, xã hội và... bị mất của spiller phân tích quá trình phát triển tâm lý của phụ nữ Mỹ da đen dưới tác động của áp bức và kỳ thị chủng tộc được thể hiện trong sáng tác của Morrison và hai nữ tiểu thuyết gia khác Ký ức và tình yêu của người mẹ trong 'Người yêu dấu' của Mathieson khảo sát quan hệ giữa mẹ và con gái, giữa chị em gái trong Người yêu dấu của Morrison Các chủ đề của tiểu thuyết Morrison như bạo lực trong. .. nghiên cứu này vì nó không nằm trong phần chính của công trình nghiên cứu của chúng tôi Đề tài nghiên cứu của chúng tôi - Con đường tới tự do của người Mỹ da đen trong nghệ thuật tiểu thuyết của Toni Morrison - là một đề tài bao trùm nhiều vấn đề như sẽ trình bày chi tiết ở phần sau: vấn đề chủng tộc (chế độ nô lệ và những hậu quả nặng nề của nó đối với sự phát triển của con người, chủ nghĩa phân biệt... hơn là nhân loại Và thể hiện cao nhất của tình yêu tự do là ý thức trách nhiệm và tinh thần đấu tranh với những trở lực đen tối, bên ngoài và bên trong con người Con đường đến với tự do của người Mỹ da đen luôn gắn liền với câu hỏi về bản sắc (identity) Mỹ gốc Phi - tức là câu hỏi về năng lực to lớn, tiềm tàng trong văn hóa Mỹ gốc Phi Đối với họ, con đường tới tự do của cá nhân không thể tách rời cuộc... mát và vị trí của lịch sử trong 'Beloved' của 15 Toni Morrison của Emily Miller Budick [46], Nỗi đau và quá trình làm lại cái tôi trong 'Người yêu dấu' của Toni Morrison của Kristin Boudreau [9] Một nghiên cứu theo hướng khác là cuốn Từ trên đỉnh núi: Tiểu thuyết của các nhà văn nữ da đen dưới ảnh hưởng của phong trào nhân quyền của người Mỹ da đen, 1966-1989 của Melissa Walker [68] Trong cuốn sách... là Người yêu dấu - Bản sắc của người Mỹ da đen trong một xã hội Mỹ hiện đại được mổ xẻ trong Mắt biếc và Bài ca Solomon Đây là những vấn đề cốt lõi của chủ đề lớn tự do và nô lệ 3.Lịch sử vấn đề Ở Việt Nam đã có hai trong số bảy tiểu thuyết của Toni Morrison được dịch sang tiếng Việt, đó là Mắt biếc và Người yêu dấu Tuy nhiên những nghiên cứu về sáng tác của Morrison ở Việt Nam còn rất hạn chế Trong. .. cứu Morrison ở Việt Nam hiện nay là rất cần thiết xét từ góc độ lợi ích của việc phát triển công tác nghiên cứu văn học, giảng dạy văn học, và giáo dục thẩm mỹ ở trong môi trường học đường cũng như ngoài xã hội Trong phần Đối tượng và phạm vi nghiên cứu chúng tôi xác định ba trong bảy tiểu thuyết của Morrison làm đối tượng nghiên cứu của đề tài Con đường từ nô lệ đến tự do của người Mỹ da đen trong. .. trong cuộc đấu tranh để vươn tới tự do 1.2.Paul D và cuộc hành trình Odysseus Sự toàn vẹn của nhân cách là điều kiện không thể thiếu được bảo đảm cho con người đạt tới tự do, tới một sinh tồn có ý nghĩa Năm 1863 chế độ nô lệ da đen bị bãi bỏ đã mở ra một trang mới trong lịch sử của người Mỹ gốc Phi và cũng là trong lịch sử nước Mỹ Tuy nhiên cái mà những người nô lệ da đen ở Mỹ đạt được lúc đó mới chỉ... riêng cho mỹ học nữ quyền da đen (black feminist aesthetic) Một nghiên cứu quan trọng khác của trường phái nữ quyền là Tiểu thuyết của Toni Morrison [27] Trong cuốn sách này tác giả Jan Furman nhấn mạnh vai trò trung tâm của nhân vật nữ và tính nữ trong tiểu thuyết của Morrison Theo bà, với việc xây dựng bức tranh hiện thực về đời sống của người Mỹ gốc Phi, Morrison đã có đóng góp to lớn trong việc ... Phi da đen, Mỹ da đỏ, Kinh Thánh để thể chủ đề hướng tới tự do, tới sinh tồn có ý nghĩa, tới nhân cách toàn 25 vẹn người Mỹ da đen xã hội áp chủng tộc Trong Người yêu dấu đường đau khổ tới tự người. .. quen ký ức đau đớn nhục nhã thời nô lệ da đen tội ác người da trắng gây người da đen thời kỳ đen tối đó) Toni Morrison muốn người Mỹ, trước hết người Mỹ da đen, phục hồi lại trí nhớ, làm sống lại... thẩm mỹ môi trường học đường xã hội Trong phần Đối tượng phạm vi nghiên cứu xác định ba bảy tiểu thuyết Morrison làm đối tượng nghiên cứu đề tài Con đường từ nô lệ đến tự người Mỹ da đen nghệ thuật