nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tác phẩm của nguyễn thi

Nguyễn Thi đã xây dựng thành công hệ thống nhân vật trong tác phẩm của mình, từ những con người bình thường, giản dị đến những người chiến sĩ kiên gan đều được nhà văn khắc họa một cách

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

4 Đối tượng – Phạm vi nghiên cứu

5 Phương pháp nghiên cứu

PHẦN NỘI DUNG

CHƯƠNG I: VÀI NÉT VỀ NHÀ VĂN NGUYỄN THI

1 Sự nghiệp sáng tác

2 Phong cách nghệ thuật Nguyễn Thi

CHƯƠNG II: ĐẶC ĐIỂM CỦA HỆ THỐNG NHÂN VẬT

TRONG TÁC PHẨM CỦA NGUYỄN THI

1 Các kiểu/loại nhân vật trong văn học

1.1 Khái niệm nhân vật văn học

1.2 Các loại nhân vật văn học

1.3 Biện pháp xây dựng nhân vật

2 Đặc điểm chung của hệ thống nhân vật trong tác phẩm Nguyễn Thi

2.1 Nhân vật đặc sắc trong tác phẩm của Nguyễn Thi là nhân vật phụ nữ 2.2 Nguyễn Thi còn khắc họa thành công nhân vật trẻ thơ

2.3 Hầu hết nhân vật trong tác phẩm Nguyễn Thi đều có lòng yêu nước thủy chung son sắt

2.4 Nguyễn Thi còn phác họa thành công nhân vật phản diện

CHƯƠNG III: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT

TRONG TÁC PHẨM CỦA NGUYỄN THI

1 Nghệ thuật miêu tả ngoại hình nhân vật

1.1 Khắc họa ngoại hình nhân vật chân thực, gần gũi

1.2 Ngoại hình nhân vật được miêu tả hài hòa từ trực tiếp đến gián tiếp

1.3 Miêu tả ngoại hình để biết hoàn cảnh, xuất thân và tính cách nhân vật

2 Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ và miêu tả hành động nhân vật

2.1 Sử dụng thuần thục hệ thống phương ngữ Nam bộ

2.2 Miêu tả hành động nhân vật một cách nhất quán

3 Nghệ thuật khắc họa nội tâm nhân vật

3.1 Khắc họa nội tâm nhân vật từ những cảm xúc tinh tế cho đến những suy tư sâu sắc

3.2 Miêu tả sinh động thế giới nội tâm của nhân vật

4 Nghệ thuật xây dựng tính cách điển hình của nhân vật

4.1 Người nông dân Nam bộ nói chung

PHẦN MỞ ĐẦU

1 Lý do chọn đề tài

Sinh ra và lớn lên trong hoàn cảnh đất nước yên bình không còn khói lửa chiến tranh, nhưng ít nhiều gì trong mỗi chúng ta đều hiểu được rằng muốn có được một ngày như hôm nay ông cha đã đổ biết bao mồ hôi nước mắt và cả xương máu xuống đất nước này Lớp người đi sau như chúng ta muốn biết được những vất vả hy sinh ấy chỉ có thể tìm trong những trang sử của dân tộc, nhưng chỉ đọc trong những trang sử

ấy liệu có thấy lại đầy đủ tất cả quá khứ đấu tranh khốc liệt mà hào hùng của ông cha ta? Đọc những trang văn của Nguyên Ngọc, Phan Tứ hay của Nguyễn Minh Châu… không chỉ cho chúng ta những bức tranh toàn vẹn về cuộc chiến mà còn cho chúng ta biết nhiều hơn thế nữa, đó là những con người sống chiến đấu trong chiến tranh, những con người với đầy đủ tâm trạng, đầy đủ mọi khuôn mặt Trong những nhà văn viết về chiến tranh, về người chiến sĩ thì Nguyễn Thi (Nguyễn Ngọc Tấn) là một tác giả tiêu biểu

Nguyễn Thi viết không nhiều, chỉ hơn hai mươi truyện ngắn cùng vài tiểu thuyết

và bút kí nhưng những gì nhà văn để lại thì không phải là nhỏ, chính những trang viết làm cho người đọc phải xốn xang nghiền ngẫm ấy đã làm chúng ta không thể nào quên được Đọc tác phẩm của Nguyễn Thi ta bắt gặp lối văn kể chuyện cô đọng duyên dáng, giọng văn phảng phất tính dân gian nhưng cũng không kém phần hiện đại Nguyễn Thi

đã tái hiện lại bức tranh sinh động của cuộc sống lao động – chiến đấu của những con người “chân lấm tay bùn”, suốt đời chỉ biết ruộng đồng nhưng khi cần thiết thì những đôi tay ấy cũng biết cầm súng lên để chiến đấu bảo vệ từng bờ tre, liếp cỏ Những con người ấy đã đi vào trang văn của Nguyễn Thi rất tự nhiên, tự nhiên như nó vốn có Nguyễn Thi đã xây dựng thành công hệ thống nhân vật trong tác phẩm của mình, từ những con người bình thường, giản dị đến những người chiến sĩ kiên gan đều được nhà văn khắc họa một cách đầy đủ, trọn vẹn Nguyễn Thi đã sử dụng ngòi bút của mình như thế nào để có thể có được thành công ấy? Cũng chính vì muố làm rõ vấn đề

ấy nên ở công trình nghiên cứu này chúng tôi đi sâu vào khai thác những đặc sắc nghệ

2 Lịch sử vấn đề

Bàn về nhân vật văn học và nghệ thuật xây dựng nhân vật, trong quyển Lí luận

văn học do Phương Lựu chủ biên đã cho chúng ta những thông tin đầy đủ như định

nghĩa và vai trò của nhân vật văn học trong tác phẩm văn học, nhân vật văn học được

ví như “tấm gương của cuộc đời” [7;278]

Đến Lại Nguyên Ân trong quyển 150 thuật ngữ văn học thì đã trình bày một vài

khía cạnh của nhân vật văn học, và cho rằng nhân vật văn học là “hiện tượng nghệ thuật về con người” [1;249]

Còn viêt về nhà văn Nguyễn Thi (Nguyễn Ngọc Tấn) thì từ trước đến nay những công trình về tác giả không có nhiều và nếu có đi vào tìm hiểu thì các nhà nghiên cứu cũng không đi sâu vào tác phẩm hay phương diện nghệ thuật về xây dựng nhân vật của nhà văn Có những bài nghiên cứu dành riêng cho Nguyễn Thi nhưng cũng có những bài chỉ nhắc đến tên tuổi và đóng góp của Nguyễn Thi Sau đây là một số công trình tiêu biểu về nhà văn Nguyễn Thi

Đầu tiên là Nguyễn Đăng Mạnh với quyển Nhà văn, tư tưởng và phong cách

(Nxb Tác phẩm mới, Hà Nội – 1979) có bài viết Sức sống ngòi bút Nguyễn Thi đã có

điểm qua về cuộc đời sự nghiêp của nhà văn, trong đó tác giả đã có những nhận xét về sức sống của những sáng tác và phong cách sáng tác của Nguyễn Thi

Năm 1983 Nhị Ca viết quyển Gương mặt còn lại, Nguyễn Thi (Nxb Tác phẩm

mới, Hà Nội – 1983) với tác phẩm khảo cứu này ông đã nhận được giải thưởng của hội nhà văn Việt Nam Trong công trình này Nhị Ca đã đi vào khảo cứu những tác phẩm tiêu biểu còn lại của nhà văn

Sau này trong quyển Dọc đường văn học (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội –

1997) Nhị Ca cũng có viết về Nguyễn Thi, chủ yếu là viết về vai trò vá đóng góp của Nguyễn Thi vào nền văn học Việt Nam trong giai đoạn chống Mỹ

Trong quyển Văn học Việt Nam 1945-1975 (tập 2 , Nxb Giáo dục, Hà Nội –

1990) do Nguyễn Đăng Mạnh chủ biên cũng có viết sơ lược về cuộc đời, sự nghiệp và giới thiệu về phong cách nghệ thuật của Nguyễn Thi qua một số tác phẩm cụ thể Nhân kỉ niệm 70 năm ngày sinh, 30 năm ngày mất của Nguyễn Thi, Nguyễn

Trọng Oánh đã có bài viết để tưởng nhớ đến nhà văn Nguyễn Ngọc Tấn – Nguyễn Thi, con người và sự nghiệp (Báo Văn Nghệ Quân đội số 5-1998) Cũng như những công

trình trước, Nguyễn Trọng Oánh viết về những đặc điểm nổi bật của con người và quá

trình sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Thi Viết về con người Nguyễn Thi, Nguyễn

Trọng Oánh có viết: “Im lặng là một nét đặc biệt của Nguyễn Thi; im lặng mà viết, im lặng mà đọc sách, im lặng mà quan sát, im lặng mà suy nghĩ, im lặng đễ nói rất ít về mình” [12;2]

Tôn Phương Lan trên Tạp chí Nghiên cứu văn học số 1.2009 đã có bài viết - Nhà

văn - Liệt sĩ Nguyễn Ngọc Tấn - Nguyễn Thi Ở bài viết này Tôn Phương Lan cũng đi

vào giới thiệu những nét chính về sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Thi, qua những tác phẩm tiêu biểu Trong đó, người viết cũng có những nhận xét về việc xây dựng nhân vật trong tác phẩm Nguyễn Thi: “Đặc sắc của ngòi bút Nguyễn Thi được thể hiện trong việc cho người đọc nhận diện nhân vật qua thần sắc dung mạo, qua ngôn ngữ và thái độ giao tiếp.” [8;6]

Ngoài ra còn có những công trình biên soạn tập họp lại những tác phẩm của

Nguyễn Thi như : Truyện ký Nguyễn Thi (Nxb Giải phóng, Hà Nội – 1969), Truyện

ngắn Nguyễn Thi (Nxb Hội nhà văn, Hà Nội – 1996), Nguyễn Ngọc Tấn – Nguyễn Thi toàn tập (Nxb Văn học, Hà Nội – 1996)

Nhìn chung các công trình nghiên cứu chỉ tập trung làm sáng tỏ nội dung sáng tác, phong cách nghệ thuật và những đóng góp của Nguyễn Thi đối với nền văn học Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, còn việc nghiên cứu về nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tác phẩm của Nguyễn Thi thì chưa có công trình nghiên cứu riêng nào

3 Mục đích nghiên cứu

Ngay từ nhũng năm còn học ở trường phổ thông, trong chúng ta có lẽ ai cũng đã từng đọc và biết về những tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tấn (Nguyễn Thi), câu chuyện

về chị em Việt Chiến trong Những đứa con trong gia đình, hình ảnh về người nữ anh

hùng Nguyễn Thị Út (Chị Út Tịch), hay sự hồn nhiên đáng yêu của chị em con Bé –

những đứa con của chị Út Tịch trong Mẹ vắng nhà cũng đã để lại những dấu ấn sâu sắc

trong tâm trí chúng ta Tất cả đã khơi gợi cho chúng ta biết bao suy nghĩ về nhân vật trong tác phẩm của Nguyễn Thi

Đi vào nghiên cứu đề tài “Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tác phẩm

Nguyễn Thi” chúng ta sẽ từng bước làm rõ những nét đặc sắc về nghệ thuật xây dựng

nhân vật trong sáng tác của Nguyễn Thi Đó cũng chính là mục đích nghiên cứu đề tài

4 Đối tượng – Phạm vi nghiên cứu

Trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước – văn học Việt Nam như một vườn hoa đầy hương sắc với lớp nhà văn có đội ngũ đông đảo, cùng các thể loại sáng tác phong phú

đa dạng Văn học đã chấp cánh cho nhiều cây bút trẻ bay cao như: Nguyên Ngọc, Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng… trong đó có Nguyễn Ngọc Tấn – Nguyễn Thi Văn học thời kỳ này chủ yếu phát triển theo khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn, tập trung ca ngợi cuộc chiến đấu của nhân dân miền Nam và công cuộc xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, ca ngợi chủ nghĩa anh hùng cách mạng Tuy cũng với những khuynh hướng ấy, nhưng mỗi nhà văn lại có một giọng điệu, một lối viết riêng và vì thế mỗi nhà văn đều có cái hay riêng Ở đề tài này chúng tôi đi vào nghiên cứu toàn bộ sáng tác của Nguyễn Thi nói chung và quan trọng là đi sâu vào khai thác những phương diện nghệ thuật đặc sắc mà nhà văn đã sử dụng để xây dựng thành công những nhân vật trong tác phẩm của mình

5 Phương pháp nghiên cứu

Trong luận văn, chúng tôi đã tập trung sử dụng tất cả những phương pháp được học tập từ trước đến nay nhằm bắt tay vào việc nghiên cứu, lí giải làm sáng tỏ vấn đề Trong đó có những phương pháp cụ thể sau đây:

PHẦN NỘI DUNG

CHƯƠNG I: VÀI NÉT VỀ NHÀ VĂN NGUYỄN THI

1 Sự nghiệp sáng tác

Bốn mươi năm với một con người không bao giờ là đủ, trong bốn mươi năm ấy

có những người còn chưa kịp làm gì, chưa có gì để lại cho đời để người khác có thể nhớ và nhắc đến mình Nhưng cũng với ngần ấy thời gian có người đã khẳng định vị trí, giá trị của mình trong suy nghĩ của lớp người đi sau, tiêu biểu cho những con người như thế là nhà văn Nguyễn Ngọc Tấn – Nguyễn Thi Tròn bốn mươi năm sống, chiến đấu và lao động nghệ thuật miệt mài không mệt mỏi, Nguyễn Thi cũng đã kịp để lại cho đời những tác phẩm văn học có giá trị Chính trên từng trang viết của mình, Nguyễn Thi đã xây dựng được hình tượng của những con người Việt Nam có sức sống mãnh liệt, sức quật khởi phi thường trước những năm tháng chiến tranh đầy gian khổ

hy sinh Nguyễn Thi là một nhà văn đã vượt lên những khắc nghiệt của hoàn cảnh để sống và chiến đấu vì lí tưởng của mình, Nguyễn Thi xứng đáng là một tấm gương về ý chí, nghị lực tiêu biểu cho con người Việt Nam

Nguyễn Thi tên thật là Nguyễn Hoàng Ca, sinh ngày 15-5-1928, quê ở xã Quần Phương Thượng, huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định nay là Hà Nam Cha của Nguyễn Thi

là ông Nguyễn Bội Quỳnh – một nhà giáo có tinh thần yêu nước, mẹ là bà Thành Thị

Du một phụ nữ tài sắc lại có học

Cuộc đời Nguyễn Thi sớm trải qua nhiều thăng trầm, bất hạnh Cuộc sống đầm

ấm cùng gia đình không được bao lâu, lúc Nguyễn Thi lên 9 tuổi gia đình sa sút, cha qua đời, mẹ đi thêm bước nữa, từ đó cậu bé Nguyễn Hoàng Ca bắt đầu dấn thân vào những ngày tháng gian truân, lận đận

Mặc dù sinh ra ở đất Bắc nhưng lại sớm gắn bó với miền Nam Từ trước Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Hoàng Ca đã theo một người bà con vào miền Nam, 15 tuổi

đã có mặt ở Sài Gòn, cũng chính ở miền đất này đã tạo điều kiện cho ông học hỏi nhiều thứ như học vẽ, học đàn, học ca, học sáng tác Và cũng chính nơi đây đã khơi

Cũng như bao thanh niên thời ấy, Nguyễn Thi vốn có lòng yêu nước nên năm 17 tuổi ông tham gia cách mạng Với lòng nhiệt huyết tuổi trẻ, Nguyễn Thi đã tích cực hoạt động và chọn cách mạng làm con đường “chân lí” của mình trong cuộc sống và

cả trong văn chương Nguyễn Thi còn là đội viên đội cảm tử quân Nguyễn Bình với những trận đánh sôi nổi, dũng cảm của những ngày đầu kháng chiến Năm 19 tuổi khi

đã trải qua những thực tiễn chiến đấu, đã rèn luyện cho mình về lý tưởng về mục đích sống và chiến đấu - Nguyễn Thi được chính thức kết nạp Đảng vào ngày 25-9-1947 Con người Nguyễn Thi tính tình nóng nảy, nhưng làm việc lại rất tập trung và cật

lực Ông là một nhà văn có ý thức trách nhiệm rất cao đối với ngòi bút của mình

Nguyễn Thi bước đầu rèn luyện ngòi bút của mình bằng thói quen ghi chép Chính thói quen ấy đã tập cho Nguyễn Thi khả năng quan sát và ghi nhận, biết lắng nghe và biết

nhìn vấn đề bằng nhiều góc độ khác nhau

Nguyễn Thi vào nghề bằng bút danh đầu tiên là Nguyễn Ngọc Tấn với tập thơ

Hương đồng nội, tập thơ gồm 20 bài Một nhà văn trước khi thành công trong sự nghiệp cũng thường thử bút trên một vài thể loại, như Nguyễn Tuân trước khi thành công với thể tùy bút thì cũng đã từng thử bút qua các thể loại như thơ, truyện ngắn… Tuy không mấy thành công, và không gây tiếng vang lớn nhưng qua tập thơ, bạn đọc cũng đã có cái nhìn ban đầu về Nguyễn Ngọc Tấn, một nhà văn có tâm hồn trong sáng,

có cái nhìn đôn hậu

Năm 1953, Nguyễn Ngọc Tấn cưới vợ là một diễn viên văn công ở Sài Gòn Sau

đó ông tập kết ra Bắc và công tác tại Tạp chí Văn nghệ Quân đội, để lại người vợ trẻ đang mang thai Trong thời gian này Nguyễn Ngọc Tấn dành nhiều thời gian cho việc làm báo, đi thực tế đến các cơ sở, đơn vị vừa mới được xây dựng trong bước đầu miền Bắc đi lên Chủ nghĩa xã hội Thời kỳ này ông rất vất vả, vừa học tập,vừa công tác, vừa viết văn

Tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Ngọc Tấn ở miền Bắc là hai tập truyện ngắn

Trăng sáng (1960) và Đôi bạn (1962) mỗi tập truyện gồm 7 truyện ngắn Hai tập

truyện tập trung vào 3 mảng đề tài khá quen thuộc lúc bấy giờ: Tấm lòng Nam - Bắc trong chia cắt, tình nghĩa quân dân và tội ác của Mỹ Ngụy Mặc dù tập trung thể hiện những đề tài lớn của dân tộc nhưng truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tấn trong giai đoạn này vẫn chưa bao quát được hết vấn đề lớn lao của lịch sử Có lẽ nhà văn chưa có ý định, chưa đủ sức vẽ những bức tranh hoành tráng về dân tộc và kháng chiến Tuy

chưa thật sự gặt hái được thành công to lớn nhưng với những trang viết ban đầu ấy, Nguyễn Ngọc Tấn đã làm nên những dấu hiệu tốt đẹp của một tài năng đầy triển vọng,

là những nét cơ bản để định hình cho một phong cách nghệ thuật vừa hiện thực đến chân thực nhưng cũng vừa giàu chất trữ tình lãng mạn Cũng chính phong cách ấy đã làm cho tác phẩm Nguyễn Ngọc Tấn có sức hấp dẫn, thuyết phục riêng đối với người đọc Không có cái sắc sảo trong đối thoại, sự rạch ròi trong phân tích tâm lí của Nguyễn Khải, cũng không có cái hào hùng của Nguyên Ngọc nhưng ngược lại Nguyễn Ngọc Tấn chiếm ưu thế với giọng điệu tâm tình trong đối thoại, trong nội tâm, trong cả lời kể Vì thế Nguyễn Ngọc Tấn miêu tả cái hiện thực rất chân tình, gần gũi, một hiện thực của tâm hồn Qua hai tập truyện ngắn đầu tay này đã khẳng định một tài năng quan sát, một năng lực nắm bắt ghi nhận, chắt lọc những chi tiết tiêu biểu điển hình, khái quát được số phận nhân vật, đúng như Trần Hữu Tá nhận xét: “Những yếu tố đầu tiên của một tài năng được bộc lộ Nghệ thuật xây dựng truyện tự nhiên, khả năng nhận xét tinh tế, phân tích tâm lý, tính cách sâu sắc, ngôn ngữ trong sáng và giàu chất trữ tình.”

Tháng 5-1962, Nguyễn Ngọc Tấn xung phong vào Nam để lại người vợ trẻ mới ngoài 20 tuổi cùng đứa con trai mới sinh sáu tháng để trở về với chiến trường quen thuộc mảnh đất miền Nam thân thương đã nuôi dưỡng tâm hồn Nguyễn Ngọc Tấn thành người lính và người nghệ sĩ

Trở lại miền Nam lúc này Nguyễn Ngọc Tấn là thành viên tích cực của lực lượng Văn Nghệ Quân giải phóng, nhà văn sẵn sàng và tận tụy làm mọi việc mà cuộc sống

nhanh thì việc mới người mới ào tới, chuyện sự vụ chồng chất, cuối cùng tất cả sẽ mãi mãi chỉ là những dự định” Hai năm đầu trở lại miền Nam hầu như Nguyễn Ngọc Tấn

không sáng tác mà tập trung vào công tác Cách mạng, có lẽ đây là thời gian nhà văn chững lại chuẩn bị cho giai đoạn sáng tác mới, như con tằm đang giai đoạn cuốn mình trong kén để chuẩn bị nhả ra những sợi tơ lóng lánh cho đời

Nguyễn Ngọc Tấn bắt đầu cho giai đoạn sáng tác mới này bằng bút danh mới – Nguyễn Thi (bút danh là tên của đứa con trai đang xa cách của nhà văn) Về lại Nam

bộ với tư cách là một nhà văn chuyên nghiệp, những trang viết của Nguyễn Thi trở nên

có ý nghĩa hơn, trưởng thành hơn Với hoài vọng sẽ viết thật nhiều, viết thật hay, thật

có ý nghĩa, Nguyễn Thi đã bắt đầu bằng thể ký, một thể loại có sức phản ánh nhanh,

nhạy hiện thực, bắt kịp sự sống đang trôi chảy từng ngày từng giờ trong cuộc chiến đấu ở miền Nam Nguyễn Thi viết về những anh hùng và chiến sĩ thi đua trong Đại hội anh hùng như: Nguyễn Thị Út, Nguyễn Thị Hạnh, Phạm Văn Cội…cùng một số truyện

ngắn khác Phần lớn những sáng tác này được tập hợp in trong tập Truyện và Ký

Nguyễn Thi (Nhà xuất bản Giải Phóng xuất bản năm 1969), đó là những trang viết hết

sức đặc sắc về Nam bộ của nhà văn và là một trong những thành tựu xuất sắc của nền

văn học Cách mạng miền Nam Truyện và Ký Nguyễn Thi gồm 11 tác phẩm trong đó

có: 4 truyện ngắn, 1 tiểu thuyết, 2 ký, 1 ghi chép và 3 tùy bút

Nội dung chủ yếu của tập Truyện và Ký Nguyễn Thi là thể hiện tình cảm mãnh

liệt của tác giả đối với miền Nam, vì miền Nam đã trở thành quê hương thứ hai của Nguyễn Thi, bao nhiêu tình cảm nhớ nhung khi tập kết, bao nhiêu ý chí hướng về miền Nam trong xa cách, cùng bao nhiêu ấp ủ hoài vọng về miền Nam bây giờ đã được Nguyễn Thi đem vào trang viết, vào cuộc sống, và đem vào cuộc chiến với kẻ thù Truyện ngắn của Nguyễn Thi tuy số lượng không nhiều nhưng truyện nào cũng

có giá trị cao Bối cảnh của truyện là làng quê Nam Bộ trong những năm tháng ngột ngạt trước xuân Mậu Thân 1968, trong không khí ấy một khi tội ác của giặc càng chồng chất, khi chúng gây thêm không biết bao nhiêu thảm cảnh, thì lòng căm thù và quyết tâm trả thù ngày càng nung nấu, ngày càng bốc cao

Một số truyện ngắn tiêu biểu của nhà văn:

Nguyễn Thi, câu chuyện xoay quanh hai đứa trẻ là Đực và Bỉnh, sống ở một xóm nhỏ thuộc Mỏ Cày, Bến Tre Cả hai đứa trẻ cùng có chung một mối thâm thù; cha của chúng đều bị tên ác ôn Tổng Phòng giết chết Qua câu chuyện Nguyễn Thi đã tìm được căn nguyên sâu xa sức mạnh quật khởi của những người nông dân Việt Nam, tất cả đều bắt đầu từ lòng căm thù và quyết tâm trả thù nhà, nợ nước

ấy, nhân vật ấy nhưng không khí khởi nghĩa đã len lỏi vào từng ngõ ngách của những vùng quê, len vào trong tâm trí của từng con người; cảnh bộ đội về làng, thanh niên nô nức lên đường… Truyện có cái nhìn bao quát hơn về tình thế của Cách mạng, làm rõ hơn vai trò và sức mạnh của quần chúng nhân dân

Việt, họ là những con người tiêu biểu cho thế hệ trẻ miền Nam lúc bấy giờ Trong

cuộc chiến tưởng chừng như không cân sức với giặc Mỹ và bọn tay sai ác ôn, nặng thù nhà nợ nước, hai chị em tranh nhau lên đường tòng quân và đã trở thành những anh hùng trẻ tuổi Tuy tuổi trẻ còn non nớt, bồng bột nhưng nhờ truyền thống ngoan cường, anh dũng của người con đất Việt họ đã vụt lớn lên để đủ sức nghiêng vai gánh trọng trách lịch sử, nối tiếp bước ông cha bảo vệ tổ quốc

những đứa con của chị Út Tịch Nguyễn Thi đã cho chúng ta thấy vì sao một người phụ nữ sáu con như vậy mà vẫn có thể bình thản theo du kích đánh giặc suốt ngày đêm Một nguyên nhân rất rõ ràng là chúng đang sống giữa sự đùm bọc, cưu mang đầy tình nghĩa của bà con lối xóm

Có thể nói ký là thể loại mà Nguyễn Thi thành công nhất, Nguyễn Thi viết ký với nhiều dạng như: ghi chép, tùy bút, truyện ký

Tùy bút Nguyễn Thi thường ngắn gọn, súc tích chứ không tài hoa uyên bác như Nguyễn Tuân, cũng không rắn rỏi hào hùng như Nguyễn Trung Thành Câu văn bình

dị, thân mật, khiêm tốn nhưng giọng điệu lại thiết tha, và có sức vang vọng sâu xa trong lòng người đọc

Nội dung của những tùy bút của Nguyễn Thi là đề cập và giải quyết hàng loạt mối quan hệ thuộc về thế giới quan, nhân sinh quan thời chiến: giữa sự sống và cái chết, giữa cái riêng và cái chung, giữa đau khổ và hạnh phúc; thể hiện lòng yêu nước

và thủy chung của đồng bào Nam Bộ; khẳng định sức sống mãnh liệt của dân tộc Việt Nam

Tùy bút tiêu biểu: Đại hội anh hùng, những câu nói trong đại hội, Dòng kinh quê hương

Bút ký tiêu biểu nhất của Nguyễn Thi là Những sự tích ở đất thép, ở tác phẩm

này Nguyễn Thi tập trung thể hiện sự bình tỉnh, gan dạ của quân dân ta ở đất thép Củ

Chi – nơi mà kẻ thù từng ngày lồng lộn tuyệt vọng vì ngày càng bị thất thế Nhà văn

xông xáo đi tìm và thể hiện cụ thể sinh động hình ảnh nghệ thuật về người anh hùng cách mạng, chứ không bằng lòng với những lý thuyết chung của chủ nghĩa anh hùng lúc bấy giờ

Về truyện ký, Nguyễn Thi có hai tác phẩm tiêu biểu:

 Người mẹ cầm súng là truyện kí được Hội đồng Văn học nghệ thuật của Mặt

1960 –1965 Trong tác phẩm này Nguyễn Thi đã lý giải hai vấn đề, thứ nhất là tập trung lý giải mối quan hệ giữa tư cách công dân với tư cách người mẹ, người vợ đó là

lý do vì sau ngay tiêu đề nhà văn đã đặt tên là Người mẹ cầm súng; thứ hai là lý giải

nguồn gốc tạo nên người anh hùng và quá trình phát triển hợp lý những tính cách anh hùng: từ tự phát lên tự giác

 Ước mơ của đất là tác phẩm cuối cùng của Nguyễn Thi (tác phẩm còn ở dạng

bản thảo), cũng ra đời từ cảm hứng về anh hùng Nhà văn kể về cuộc đời người nữ anh hùng Nguyễn Thị Hạnh, người phụ nữ đã vượt qua muôn vàn tình huống ngặt nghèo để móc nối, tổ chức cuộc đấu tranh phá ấp chiến lược vào thời điểm cuối những năm năm

mươi Uớc mơ của đất, hay ước mơ của những con người gắn bó với mảnh đất đó, sống

chết với mảnh đất đó Đó là ước mơ giải phóng, không chỉ ra khỏi ấp chiến lược mà cao

hơn, ra khỏi mọi sự áp bức

Ngoài những thể loại trên Nguyễn Thi còn viết tiểu thuyết, tiểu thuyết của Nguyễn Thi hầu hết điều dở dang khi nhà văn hy sinh, nhưng những tác phẩm ấy vẫn mang giá trị văn học to lớn bởi mỗi tác phẩm đều được Nguyễn Thi viết bằng cả vốn sống, với dung lượng hiện thực phong phú, dồi dào sức sống của một cây bút đang độ sung sức

Nguyễn Thi có những tiểu thuyết tiêu biểu:

 Ở xã Trung Nghĩa viết về vùng đất Bến Tre – quê hương của đồng khởi sau

này Tác phẩm chỉ mới được viết 3 chương, chưa có đầu đề nhưng vẫn chiếm vị trí

quan trọng trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Thi Ở xã Trung Nghĩa là điểm mốc

đánh dấu một chặng đường mới, đó là chặng đường khi nhà văn đã đầy đủ vốn sống,

đã thật sự thấu hiểu, am tường từng ngóc ngách tính cách con người Nam bộ và nhà văn đã thể hiện sự hiểu biết ấy ở qui mô lớn hơn Tiểu thuyết thể hiện trọn tính hoành tráng của cả một giai đoạn lịch sử của cách mạng, không khí của truyện được xây dựng từ đầu, từ cái căng thẳng trong thế “tức nước” báo hiệu cái tính tất yếu sẽ đến là

“vỡ bờ” của những con người vùng đất “trung nghĩa” Trước đây ta gặp một giọng điệu

sử thi bao trùm lên hầu hết các sáng tác của Nguyễn Thi, đặc biệt là những truyện ký được in trước khi nhà văn mất Nhưng với tác phẩm này, Nguyễn Thi đã sử dụng hai giọng điệu mới Đó là giọng điệu giễu nhại và giọng điệu trắc ẩn Đối với kẻ thù tác giả không hề nhân nhượng mà vạch trần bộ mật giả dối, thói đạo đức giả của chúng cho người đọc nhận diện nhân vật kẻ địch Ngược lại với nhân vật người nông dân Nguyễn

Thi lại sử dụng giọng điệu trắc ẩn, xót xa thấm từ lời dẫn truyện đến việc miêu tả tình cảm, qua hình dáng, cử chỉ đến tâm trạng Với những câu văn chắc nịch và đầy sức gợi cảm Nguyễn Thi đã trở lại viết một đề tài không mới nhưng không hề cũ, kể cả cho đến thời điểm này Đối với người nông dân ruộng đất vẫn là vấn đề quan trọng nhất Cho nên đem lại ruộng đất cho người nông dân cũng có nghĩa là Cách mạng đem lại cho họ

cuộc sống

 Sen trong đồng: là một câu chuyện dài mà Nguyễn Thi đã viết dở dang, cũng

viết về hình tượng người phụ nữ “anh hùng bất khuất” mà nhân vật chính là cô Sáu

giao liên Từ trong mất mát, tù đày và những khắc nghiệt của hoàn cảnh, trên con

đường gian khổ tìm đến với Cách mạng cô đã một lần nữa khẳng định phẩm chất của người phụ nữ Nam bộ Không chỉ là dừng lại ở đó mà Nguyễn Thi còn nhìn ra những

vấn đề, những mâu thuẫn nảy sinh ngay trong nội bộ, ở Sen trong đồng còn có vấn đề về

sự phản bội của những người vốn có chung một lý tưởng

 Cô gái đất Ba Dừa ở tác phẩm này Nguyễn Thi tập trung khắc họa phẩm chất

trung hậu, đảm đang của người phụ nữ Việt Nam Tiêu biểu là nhân vật cô Ba – một hình ảnh về cô gái đất Ba Dừa với vẻ đẹp của sự mạnh mẽ, năng động, tự tin Cũng chính bằng tính cách mạnh mẽ và tinh thần của người Đảng viên, cô đã vượt qua những

khó khăng của cuộc sống gia đình để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao

Tháng 5-1968 Nguyễn Thi hy sinh trong đợt tổng tiến công Mậu Thân Nhà văn

đã chiến đấu như một người chiến sĩ thực thụ, với khẩu súng trên tay Nguyễn Thi đã bắn đến viên đạn cuối cùng

Mặc dù hy sinh ở tuổi bốn mươi, khi đang tha thiết ra sức cống hiến cho cuộc đời, nhưng Nguyễn Thi cũng đã kịp để lại cho đời cả một kho tàng văn học có giá trị Truyện và ký của Nguyễn Thi là bản án đanh thép tố cáo tội ác của kẻ thù, và cũng đã khắc họa được chân dung của những người nông dân Nam bộ, đó là hình ảnh của những anh hùng áo vải vừa mang nét dân tộc nhưng cũng vừa có những nét hiện đại rất riêng, rất độc đáo và rất Nam bộ

Nhìn chung cuộc đời cầm bút của Nguyễn Thi không lâu, ông viết cũng không nhiều, nhưng bằng cả cuộc đời bằng cả tâm huyết và sự vươn lên không ngừng nghỉ, những di sản của ông để lại đã khẳng định vị trí của mình trong lòng dân tộc, đó là những đóng góp quí báu cho thời đại, cho công cuộc giải phóng miền Nam thống nhất

2 Phong cách nghệ thuật Nguyễn Thi

Phong cách nghệ thuật Nguyễn Thi mang những đặc điểm chung của những nghệ

sĩ – chiến sĩ trong thời kỳ chống Mỹ, nhưng ngoài những đặc điểm chung mang tính thời đại ấy Nguyễn Thi còn có một phong cách rất riêng rất độc đáo mà không thể nào nhầm lẫn giữa văn phong Nguyễn Thi với bất kì nhà văn nào khác Nhắc đến Nguyễn Thi, người ta không quên nhắc đến một nhà văn đã sống, chiến đấu và sáng tác như một người chiến sĩ - nghệ sĩ Vì thế ở ông luôn có sự hài hòa tuyệt vời giữa sống – chiến đấu – sáng tác Khuynh hướng sử thi ảnh hưởng quyết định, tạo nên nét gần gũi giữa phong cách Nguyễn Thi với phong cách thời đại Nhà văn Nguyễn Thi đã từng

tuyên bố: “Trước khi trở thành nhà văn, tôi đã là người lính, nếu gặp lúc gay go tôi có thể cho cây bút vào túi áo, tay cầm súng và bóp cò Tôi cần cái không khí của chiến dịch, những cái mà mắt tôi nhìn được, tai tôi nghe được Trước sự kiện lịch sử trọng đại như thế này, nhà văn không thể đứng ngoài mà ngó…” Nguyễn Thi đến với văn

học không chỉ bằng niềm say mê nghệ thuật, bằng một tài năng đã trải qua sự tôi luyện

mà Nguyễn Thi còn đến với văn chương một cách tự nguyện, bằng mồ hôi nước mắt

và cả trát tim mình

Giọng văn Nguyễn Thi không tài hoa uyên bác như Nguyễn Tuân, cũng không có cái hào hùng của Nguyên Ngọc Trong tác phẩm Nguyễn Thi ta bắt gặp một thái độ dứt khoát, lập trường tư tưởng vững vàng Với Nguyễn Thi cả văn học và cách mạng chỉ vì một mục đích chung là vì nhân dân, vì tổ quốc

Sắc thái đặc biệt trong phong cách Nguyễn Thi còn là sự hài hòa giữa nhiều mặt đối lập về nội dung và cả hình thức nghệ thuật Trang văn Nguyễn Thi luôn có sự cân đối, phù hợp giữa chất thơ trong sáng trữ tình và một hiện thực đồ sộ, có tính sử thi; giữa hình thức bên ngoài ngắn gọn với nội dung bên trong phong phú dồi dào Đọc văn Nguyễn Thi ta hay bắt gặp những đoạn văn đầy chất thơ và nhiều lời so sánh, ví von mang đậm chất Nam bộ mộc mạc đến chân thành: “Chú thường ví chuyện gia đình ta

nó cũng dài như sông, để rồi chú sẽ cho mỗi người một khúc mà ghi vào đó Chú kể chuyện con sông nào ở nước ta cũng đẹp, lắm nước bạc, nhiều phù sa, vườn ruộng mát

mẻ cũng sinh ra từ đó, lòng tốt con người cũng sinh ra từ đó Trăm sông đổ về một biển, con sông của gia đình ta cũng chảy về biển, mà biển thì rộng lắm, chị em Việt

lớn lên rồi sẽ biết, rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta” (Những đứa con trong gia đình)

Cũng như nhà văn Nam cao, Nguyễn Thi tâm niệm “Sống đã, rồi hãy viết”, Nguyễn Thi đi nhiều nơi, sống trong nhiều hoàn cảnh và tập thích nghi với mọi thứ, nhà văn đã viết bằng tất cả vốn sống của mình, vì thế những tác phẩm Nguyễn Thi luôn đi sâu, đi sát vào từng ngõ ngách tâm hồn, con người và cả quê hương Nam bộ dù rằng gốc gác ông không phải nơi đây Nguyễn Thi đã khắc họa được bức tranh nông thôn Nam bộ sinh động, chân thực đến bất ngờ, như những gì mà nhân vật chú Năm ghi lại trong cuốn sổ gia đình của chị em Việt: “Thím Năm bơi xuồng đi rọc lá chuối

bị ca-nông Mỏ Cày bắn bể xuồng chết còn mặc cái quần mới, trong tuối còn hai đồng bạc… Ông nội nghe súng nổ, sợ bò đứt dây ra nắm giàm bò, lính Tổng phòng vào nói:

“mày là du kích!” rồi bắn giữa bụng ông nội, giỗ nhằm ngày…” (Những đứa con trong gia đình); hay cách so sánh mang nhiều hình tượng “Cái việc sữa lại hầm nó cũng gấp như rượt bò ăn mạ vậy” (Chuyện xóm tôi)

Nguyễn Thi có sở trường về phân tích tâm lý, nội tâm nhân vật Mỗi nhân vật trong tác phẩm của ông mang một thế giới nội tâm mênh mông, hấp dẫn người đọc Tính cách nhân vật được Nguyễn Thi khắc họa phong phú khi được đặc trong nhiều mối quan hệ phức tạp giữa địch và ta, bạn bè, làng sớm, vợ chồng, mẹ con… nhân vật của Nguyễn Thi cho ta cảm giác gần gủi thân thuộc như đã từng bắt gặp từ cuộc sống hằng ngày

Nguyễn Thi đã sống, chiến đấu và sáng tác như một người chiến sĩ - nghệ sĩ

Nhiều người nhận định: “Nguyễn Thi làm thơ, viết ký và truyện Trong kháng chiến, khi cần, ông sáng tác ca dao, diễn ca, viết bài hát, vẽ tranh minh họa Thơ ông giản

dị, đậm đà chất dân tộc và có tình Với văn xuôi, Nguyễn Thi đã hình thành một phong cách nghệ thuật độc đáo: phong cách dân gian giàu tính hiện đại, sắc sảo mà trữ tình đậm đà; ngôn ngữ sinh động, trong sáng; nhân vật được trình bày trong những mối quan hệ phức tạp và trong sự vận động, phát triển của nó; chi tiết chọn lọc hàm chứa một chiều sâu triết lý; lối kể chuyện tự nhiên như chính cuộc sống vậy”

CHƯƠNG II: ĐẶC ĐIỂM CỦA HỆ THỐNG NHÂN VẬT

TRONG TÁC PHẨM CỦA NGUYỄN THI

1 Các kiểu/loại nhân vật trong văn học

1.1 Khái niệm nhân vật văn học

Nhân vật văn học là con người được miêu tả trong tác phẩm văn học bằng phương tiện ngôn ngữ: “Nhân vật là hình thức miêu tả con người một cách tập trung Nhân vật văn học là những con người xuất hiện trong văn học” [6;26] Nhân vật có khi

là con người thực, có tên như: Tấm, Cám, chị Dậu, Chiến, Việt… hoặc không có tên như: thằng bán tơ, thằng giặc láy… Đôi khi nhân vật lại mang hình ảnh ẩn dụ về con người như: thần linh, ma quỷ, quái vật, đồ vật, con vật… nhưng tất cả đều mang nội dung và ý nghĩa con người Trong tác phẩm tự sự nhân vật được miêu tả chi tiết trong hành động, tích cách, tâm lí… Còn trong tác phẩm trữ tình nhân vật thường bộc lộ nỗi niềm ý nghĩ, trong một số tác phẩm trữ tình khác nhân vật thường được thể hiện qua ngoại hình, nội tâm nhưng lại có cái nhìn của người kể chuyện

Văn học không thể thiếu nhân vật, vì đó là hình thức cơ bản để qua đó văn học miêu tả thế giới một cách có hình tượng hơn Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuât ước lệ, có những dấu hiệu để ta nhận ra Những dấu hiệu đó là những cái tên như Huấn Cao, Tràng, Chị Út Tịch… có khi là những dấu hiệu tiểu sử nghề nghiệp như chàng mồ côi, ông giáo…và sâu hơn là những đặc điểm của tính cách như chàng ngốc, ông trưởng giả học làm sang…

Nhân vật văn học, khác với nhân vật trong hội họa điêu khắc, là ở chổ nhân vật văn học bộc lộ mình trong hành động và quá trình, luôn hứa hẹn những điều sẽ xảy ra trong quá trình giao tiếp

Nhân vật là phương tiện khái quát hiện thực Qua nhân vật nhà văn muốn phản ánh đời sống Chức năng của nhân vật là khái quát quy luật cuộc sống con người, những suy nghĩ, ước ao, kì vọng của con người cho nên nhà văn xây dựng nhân vật là thể hiện những cá nhân nhất định và quan niệm đánh giá về cá nhân đó

Nhân vật là phương tiện khái quát tính cách số phận con người (tính cách nhân vật là một hiện tượng xã hội lịch sử xuất hiện trong một hiện thực khách quan) qua đó

nhân vật dẫn dắt ta đến với đời sống xã hội Những nhân vật mang tầm khái quát luôn nổi bật những tính cách có ý nghĩa phổ biến sâu xa sẽ là những nhân vật điển hình Thông qua nhân vật tác giả còn muốn thể hiện quan niệm tư tưởng của mình về cuộc đời Vì nhân vật không phải là con người thật nên không thể phán xét nó ở ngoài đờì mà phải đặt trong mối quan hệ tình huống truyện và ý đồ của nhà văn

Tóm lại nhân vật văn học là một hình thức khái quát đời sống, vì vậy khi đọc tác phẩm cần tìm hiểu hết nội dung đời sống và nội dung tư tưởng được nhà văn thể hiện trong nhân vật Nói cho cùng “Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật mang tính ướt lệ, đó không phải là sự sao chụp đầy đủ mọi chi tiết, biểu hiện của con người

mà chỉ là sự thể hiện con người qua đặc điểm điển hình” [13;126]

1.2 Các loại nhân vật văn học

Căn cứ vào vai trò của nhân vật trong triển khai cốt truyện, có các loại nhân vật: Nhân vật chính là nhân vật đóng vai trò chủ đạo xuất hiện nhiều trong tác phẩm, trong câu chuyện liên quan đến các sự kiện chủ yếu của tác phẩm là cơ sở để tác giả triển khai đề tài của mình; còn nhân vật trung tâm là các nhân vật xuất hiện từ đầu đến cuối tác phẩm về mặt ý nghĩa nơi quy tụ mọi mâu thuẫn của tác phẩm thể hiện vấn đề trung tâm của tác phẩm ấy; cuối cùng là nhân vật phụ: đó là những nhân vật thể hiện tính cách hoặc chỉ thấp thoáng trong tác phẩm để làm nổi bật nhân vật chính

Căn cứ vào phương diện hệ tư tưởng, về quan hệ đối với lí tưởng có thể chia nhân vật ra thành ba loại nhân vật sau: Nhân vật chính diện là loại nhân vật mang vẻ đẹp lý tưởng, quan điểm tư tưởng đạo đức tốt đẹp được khẳng định đề cao như một tấm gương về phẩm chất cao đẹp của con người một thời; nhân vật phản diện là nhân vật

có tính cách xấu đáng bị lên án, phủ định ; đứng giữa nhân vật chính diện và phản diện là nhân vật trung gian Đây là loại nhân vật có thể tốt hơn hoặc xấu đi tuỳ theo tác động của hoàn cảnh

Căn cứ vào cấu trúc nhân vật có thể chia nhân vật văn học thành các loại sau: Nhân vật chức năng là loại nhân vật không có đời sống nội tâm, đặc điểm cố định từ đầu đến cuối tác phẩm tồn tại trong đấy chỉ nhằm một số chức năng nhất định; nhân vật loại hình thì tập trung những phẩm chất, đặc điểm của một loại người một thời, nhằm khái quát chung loại về tính cách điển hình; nhân vật tính cách là nhân vật phức tạp có cá tính nổi bật thường có những mâu thuẫn nội tại có những chuyển hoá; nhân

vật tư tưởng là nhân vật thể hiện rõ tư tưởng của nhà văn Nhân vật này dễ rơi vào công thức minh hoạ trở thành cái loa phát ngôn của tác giả

1.3 Biện pháp xây dựng nhân vật

Thứ nhất là miêu tả ngoại hình nhân vật: là miêu tả toàn bộ những biểu hiện tạo nên dáng vẻ bên ngoài của một nhân vật (diện mạo, cử chỉ, tác phong, y phục…) đây cũng là một phương tiện để bộc lộ được tính cách nhân vật

Các nhà văn thuộc các phương pháp sáng tác khác nhau đã vận dụng những nguyên tắc khác nhau trong miêu tả ngoại hình Nhà văn có thể khắc hoạ ngoại hình nhân vật một cách trực tiếp thông qua ngôn ngữ người kể chuyện nhưng cũng có thể miêu tả gián tiếp qua sự cảm nhận của mọi người xung quanh đối với nhân vật, qua đồ vật, môi trường mà nhân vật sống

Miêu tả ngoại hình nhân vật không có nghĩa là tái hiện máy móc một chân dung nào đó mà các nhà văn bao giờ cũng phải biết chọn lựa một cách công phu một vài nét tiêu biểu nhất để khắc hoạ ngoại hình của nhân vật Những nét có ý nghĩa nhất của một ngoại hình chính là những nét đạt giá trị điển hình

Thứ hai là sử dụng biện pháp miêu tả nội tâm của nhân vật Nhà văn đi sâu vào miêu tả, thể hiện những tâm trạng, những suy nghĩ, những phản ứng tâm lý của bản thân nhân vật trước những cảnh ngộ, những tình huống mà nhân vật chứng kiến, thể nghiệm trên bước đường đời của mình Các chi tiết thường dừng lại ở những suy tư, dằn vặt, những cảm xúc, xúc động của nhân vật trong tác phẩm Nội tâm nhân vật còn được thể hiện qua những mâu thuẫn, xung đột, sự kiện Các mâu thuẫn, xung đột bao giờ cũng có tác dụng làm bộc lộ phần sâu kín nhất của bản chất nhân vật Đặc biệt việc

sử dụng hình thức độc thoại nội tâm là môt bước sáng tạo lớn của các nhà văn

Thứ ba là sử dụng ngôn ngữ nhân vật Miêu tả, thể hiện ngôn ngữ nhân vật là miêu tả “lời ăn tiếng nói” của nhân vật Qua lời nói của nhân vật còn thể hiện phẩm chất và tính cách, về thành phần xuất thân, về nét độc đáo của tầng lớp xã hội mà nó đại diện cùng toàn bộ cách nhìn nhận, cảm thụ thế giới của tầng lớp của nhân vật Biện pháp này góp phần quan trọng trong việc cá biệt hoá nhân vật, mỗi nhân vật có tính cách riêng sẽ có một ngôn ngữ rất riêng của chính nhân vật đó

Thứ tư là nghệ thuật miêu tả hành động nhân vật Hành động nhân vật là những việc làm cụ thể của nhân vật trong các tình huống đời sống và trong các quan hệ ứng

xử Thông qua hành động mà tính cách nhân vật được thể hiện rõ nét Cũng nhờ hành

động mà tiến trình câu chuyện được đẩy tới, cốt truyện có được sự hoàn chỉnh theo ý muốn của nhà văn Đây là những lý do quan trọng khiến cho tác giả luôn ưu tiên cho việc miêu tả hành động

Việc miêu tả hành động của nhân vật được thể hiện qua ngôn ngữ người kể chuyện hoặc qua ngôn ngữ của các nhân vật khác Đáng chú ý là hành động nhân vật phải được miêu tả một cách nhất quán

Và cuối cùng là miêu tả tâm lý và tính cách nhân vật Tâm lý và tính cách có khả năng thể hiện rõ sự độc lập về nhân cách của các nhân vật được nhà văn miêu tả trong tác phẩm Tâm lý và tính cách nhân vật có khi được nói ra một cách thẳng tuột, khi thì được thể hiện bằng các hình thức ám dụ, lấp lững hết sức đa dạng Chính do nắm được

bí mật của tâm hồn, các nhà văn có thể trình bày các nghịch lý của cuộc đời, của số phận một cách thuyết phục nhất

Các nhà văn thường dùng nội tâm để lý giải hành động, sử dụng hành động để làm sáng tỏ nội tâm

Đó là những biện pháp nghệ thuật mà các nhà văn sử dụng để xây dựng nhân vật trong tác phẩm của mình Nhà văn có thể chỉ dùng một biện pháp để xây dựng nhân vật, nhưng hầu hết tất cả các biện pháp ấy đều được vận dụng một cách toàn diện để nhà văn có thể xây dựng thật thàng công nhân vật của mình

2 Đặc điểm chung của hệ thống nhân vật trong tác phẩm Nguyễn Thi

Tuy Nguyễn Thi không được sinh ra ở miền Nam, nhưng tấm lòng của nhà văn đối với Nam bộ là những tình cảm hết sức chân thành và sâu đậm Chính vì thế mà văn hóa Nam bộ, con người Nam bộ đã trở nên thân thuộc với nhà văn và cũng xuất hiện xuyên suốt trong tác phẩm Nguyễn Thi Nguyễn Thi đi nhiều, gắn bó nhiều với đồng bào đồng chí Ở mỗi nơi ông đi qua ông lại gặp được biết bao con người với những số phận khác nhau, những con người, những số phận ấy đã đi vào trang viết của Nguyễn Thi đầy đủ, trọn vẹn như đời thường tạo thành một hệ thống nhân vật phong phú và đầy màu sắc

Mặt khác, nhân vật văn học là yếu tố cơ bản không thể thiếu của văn học, qua nhân vật nhà văn thể hiện quan điểm, tư tưởng của mình đối với cuộc sống thực tại Thông qua nhân vật nhà văn còn bộc lộ tình cảm, mơ ước của mình đối với tương lai,

vì thế đôi khi nhân vật lại mang dáng dấp của tác giả Việt Nam trong giai đoạn

1945-lòng quyết chiến cho ngày tổ quốc thống nhất, Nam Bắc xum vầy Văn học phản ánh cuộc đời nên những khát khao, nhúng ý chí ấy được hầu hết các tác giả mang vào trang viết của mình Lúc bấy giờ các nhà văn đều xây dựng nhân vật chính diện của mình là những chiến sĩ có lòng yêu nước, có tinh thần cách mạng Cũng trên lập trường ấy Nguyễn Thi đã xây dựng thành công nhân vật chính diện của mình là những con người cách mạng – những con người luôn hành động theo tiếng gọi của quê hương đất nước, phẩm chất của họ mang khí phách anh hùng Anh hùng trong tác phẩm Nguyễn Thi là những con người dung dị, bình thường trong cuộc sống Đó là cả một thế giới trẻ con,

là những người mẹ, người chị, những ông bà nội ngoại, những chú, những cô nghe như rất thân thuộc với mỗi con người Nam bộ chúng ta

Trong hệ thống nhân vật của Nguyễn Thi ta bắt gặp đâu đó thấp thoáng hình ảnh

quen thuộc của chị Dậu trong Tắt đèn của Ngô Tất Tố, một người phụ nữ đảm đang

chung thủy sắc son nhưng lại tiềm tàng một bản chất ngoan cường, một sức sống mãnh liệt; ở đó những đứa trẻ như chị em cái Tý thông minh ngoan ngoãn, sớm vất vả nhưng cũng sớm biết gánh bớt gánh nặng cho mẹ cha; và đâu đó thấp thoáng dáng dấp của những bà lão nghèo tiền bạc nhưng phúc hậu hiền hòa, sẵn sàng đùm bọc, cưu mang chở che cho cách mạng

2.1 Nhân vật đặc sắc nhất trong tác phẩm của Nguyễn Thi là nhân vật phụ nữ

Trong văn học từ cổ chí kim, hình ảnh người phụ nữ cũng đã được nhắc đến rất nhiều từ Hồ Xuân Hương, Nguyễn Du đến Ngô Tất Tố, Nguyễn Minh Châu… Đến Nguyễn Thi thì hình ảnh người phụ nữ xuất hiện với tầng số đậm đặc hơn so với các tác phẩm của nhà văn khác Mỗi tác phẩm của Nguyễn Thi hầu hết đều có hình ảnh người phụ nữ xuất hiện, bằng những vai khác nhau như: người bà, người mẹ, người

vợ, người chị…mỗi người mang một dáng dấp, một tính cách riêng biệt làm nên một

hệ thống nhân vật phụ nữ phong phú đa dạng Mặc dù có những nét riêng khác biệt nhưng đặc điểm chung của những người phụ nữ trong tác phẩm Nguyễn Thi là họ là những nạn nhân của chiến tranh, là những người mẹ, người vợ mòn mỏi đợi con, chờ chồng Đó là hình ảnh của người vợ bên bờ Bắc luôn mong mỏi chờ chồng với niềm tin mãnh liệt, có một mụn con để nâng niu yêu thương, để rồi phải đau xé lòng nhìn nó

ra đi một cách quá dễ dàng trong câu chuyện của hai người phụ nữ không có tên riêng

mà nhân vật “tôi” nghe được một cách tình cờ trên một chuyến xe khách từ Hà Nội

vào giới tuyến Vĩnh Linh trong truyện ngắn Quê hương Đó còn là tình yêu thương của

người mẹ già ở quê đối với cô con gái “đi đông đi tây” có người chồng hy sinh trong chiến tranh, bà mẹ già luôn ngóng chờ con về trong những ngày tết của quê hương

trong câu chuyện Đôi bạn Họ là hiện thân của những người mẹ, người vợ luôn nhẫn

nhịn hy sinh vì chồng vì con, luôn hết lòng yêu chồng, thương con mà không ngại gian khổ hiểm nguy Đối với họ được làm vợ làm mẹ là một niềm hạnh phúc lớn lao hơn bất cứ niềm hạnh phúc nào Vì thế khi bị tước đi niềm hạnh phúc thiêng liêng ấy họ lại

là người bất hạnh nhất: “chị không cần phải dấu gì ai những giọt nước mắt thương con, cũng như không cần phải giữ ý tứ gì với ai về những tình cảm tự nhiên vốn có trong

lòng một người mẹ” (Quê hương) Còn người vợ trong chuyện ngắn Cậu Huân thì lại

tằn tiện nhịn ăn nhịn mặc để cùng chồng nuôi dấu những người cán bộ hoạt động bí mật “Mẹ tôi nhịn trầu, chỉ nhai tí bẹ cau cho chát mồm Cha tôi bỏ thuốc lào từ lâu, bù vào tiền chợ Khéo chi ly, dưa mắm, mẹ tôi vá víu cũng xong” Người phụ nữ thường

nhẫn nhịn và im lặng nhưng sự im lặng của người vợ trong truyện ngắn Im lặng không

phải là sự sợ sệt hay hèn nhát Người vợ chấp nhận im lặng tha thứ cho kẻ đã làm nhục mình vì cô muốn bảo vệ cho kháng chiến một người trinh sát giỏi, nhưng khi kẻ ấy đã phản bội hàng ngũ cách mạng, khi nghe được câu nói của người chồng: “Em hãy bảo

vệ tình yêu như bảo vệ sinh mạng của mình Thà chết còn hơn chịu nhục” thì ở người đàn bà ấy bỗng trỗi dậy một sức mạnh ghê gớm để chống chọi lại với kẻ thù, dù rằng cuối cùng phải đổi bằng cả tính mạng của mình

Những người phụ nữ trong tác phẩm của Nguyễn Thi có một điểm chung lớn nhất

là họ là những người phụ nữ có ý chí, có nghị lực, không chấp nhận cuộc sống ngột ngạt, u ám của thực tại; không chấp nhận kiếp người nô lệ, không thể đứng nhìn kẻ thù ung dung tàn phá đất nước, chia cắt non sông mà họ vùng dậy đấu tranh Cũng như bao nhiêu người phụ nữ của mỗi thời đại, họ cũng mong muốn sống bình yên bên gia đình, nhưng trong hoàn cảnh giặc thù tàn bạo những ước mơ bình dị ấy trở thành xa xăm, không bao giờ có được Đau thương mất mát đã khiến họ trở nên kiên gan, bền trí đứng lên như lời má Việt nói: “Tao dạn là nhờ ba mày Ba mày bị Tây nó chặt đầu, tao cứ đi theo cái thằng xách đầu mà đòi Đi từ ấp trong tới ấp ngoài, nó qua sông tao cũng qua, nó về quận tao cũng tới” nỗi đau đớn, căm thù của người vợ mất chồng đã lớn hơn sự mềm yếu, sợ sệt của một người đàn bà Rồi từ đó người phụ nữ ấy lao vào công tác đấu tranh, có lẽ bà tham gia vào cuộc chiến cho mình và cho cả người chồng

đã khuất của mình Lại một hình ảnh nữa của người phụ nữ kiên cường, bất khuất đó là chị Út Tịch, lúc còn nhỏ phải đi ở đợ cho nhà địa chủ nhưng không chịu được đòn roi của sự bất công chị đã đánh lại bọn địa chủ rồi đi theo cách mạng Ở chị có đầy đủ là phẩm chất của một con người không chịu sống trong áp bức, luôn muốn vươn lên phá

bỏ những kìm kẹp, gông xiềng Với bản tính như vậy cho nên chị đã đến với cách mạng một cách tự giác và con đường từ một phụ nữ yêu nước bình thường để trở thành một người nổi tiếng về tài đánh giặc với tư tưởng “còn cái lai quần cũng đánh” cũng không có gì để khó lí giải Cuộc sống đã rèn cho chị sự gan lì của những ngày tháng đói khổ và sự gan dạ ấy lại giúp chị giành được nhiều chiến công trong chiến đấu

Nguyễn Thi đã nâng hình ảnh người phụ nữ Nam bộ lên trở thành hình tượng con người anh hùng, những nữ anh hùng ấy là những con người có thật của miền Nam, là những anh hùng gần gũi quen thuộc, bình dị mà phi thường Đó là những anh hùng trong đội quân áo vải của miền quê, một nữ anh hùng Quân giải phóng miền Nam – Nguyễn Thị Út gần gũi, thân thuộc với người dân Nam bộ, chị chân phương như bản tính vốn có của người con miền Nam khi phát biểu “Đánh Tây sướng bằng tiên chứ cực gì”; người con gái anh hùng của vùng Tháp Mười – Nguyễn Thị Hạnh, chị xin được ở lại vùng đất nhỏ hẹp đầy giặc để sống và chiến đấu, để phá cho bằng được ấp chiến lược Chị như người cầm ngọn đuốc cách mạng để nhen lên ánh lửa sâu xa nhất trong lòng bà con nơi đây Giặc lùng bắt chị ráo riết, chị vẫn đứng sừng sững trước mặt chúng như một lời thách thức Chủ nghĩa anh hùng của Nguyễn Thi không xa vời, không kiểu cách mà nó bình dị như chính phong cách của nhà văn

Người phụ nữ Việt Nam lại một lần nữa được Nguyễn Thi khắc họa thành công

Đó là những người phụ nữ vừa mang tính cổ điển lại vừa mang nét hiện đại; người phụ

nữ của ngày xưa đảm đang chịu khó, giàu đức hy sinh và bấy giờ họ là những người phụ nữ kiên gan, bền chí đối mặt với kẻ thù mà không chút run sợ Những người phụ

nữ ấy đã không còn quanh quẩn với đồng ruộng, với bếp núc nữa, họ đã trở nên anh dũng ngoan cường trong chiến đấu xứng đáng với tám chữ vàng mà Bác Hồ đã trao

tặng “Cần cù, Bất khuất, Trung hậu, Đảm đang”

2.2 Nguyễn Thi còn khắc họa thành công nhân vật trẻ thơ

Nguyễn Thi vốn có lòng yêu mến trẻ con nên ông chọn trẻ thơ làm nhân vật chính trong tác phẩm của mình, điều này ta cũng thường bắt gặp trong những trang

viết của Tô Hoài Hơn nữa tuổi thơ Nguyễn Thi sớm bị ám ảnh bởi một gia đình tan nát, cuộc sống tự lập đầy khó khăn, những thiếu thốn của tình cảm gia đình… Có lẽ vì thế nên thới giới trẻ con luôn xuất hiện trong tác phẩm của Nguyễn Thi đó vừa là thực tại, lại vừa là mơ ước của riêng nhà văn

Những đứa trẻ trong tác phẩm Nguyễn Thi là những đứa trẻ của thời chiến luôn chịu nhiều thiệt thòi bất hạnh trong cuộc sống: tật nguyền, nghèo khổ, vắng cha thiếu

mẹ bởi chiến tranh

Trong truyện ngắn Về Nam có một đứa trẻ tàn tật là Bụng, Bụng mù lòa từ lúc mới

sinh ra, số phận lại cay nghiệt với Bụng khi cha mẹ chú bé lần lược qua đời vì nghèo khổ và chiến tranh Bụng cùng chị của mình là Mận đùm bọc nhau để sống, nhưng Bụng không để mình trở thành gánh nặng cho chị: “Ngày mùa, Mận ở nhà làm đồng, ngày rỗi đi làm công nhân quét đường gần thị xã Thằng Bụng ở nhà mò mẫm đi gánh nước, vo gạo bắt niêu cơm lên để đó, chờ chị”

Sự bất hạnh ấy do chiến tranh, do kẻ thù gây ra, như cô bé trong truyện Hai cha con người chính ủy – chuyện kể về một cô bé có cuộc sống bình dị hồn nhiên, hằng ngày

cô vẫn tung tăng trên con đường đầy hoa phượng để mang cơm cho mẹ Cô bé không làm hại ai cũng không phiền toái đến ai nhưng sự hồn nhiên vô tư ấy đối với bọn giặc lại trở thành một cái tội lớn Trên con đường ấy, có một lô cốt và trên lô cốt có hai tên lính ngụy gác cố định với biệt tài bắn thật chính xác Hai tên lính ấy suýt bị mất đồ nghề (ngón tay bóp cò súng của chúng) vì tranh nhau bắn hoa cho cô bé nhặt Và bàn chân phải, bàn chân hay nhảy chân sáo của cô bé bị chúng đem ra làm mục tiêu bắn để chứng tỏ tài năng của chúng và để tên đồn trưởng thấy rằng chúng đã giác ngộ lỗi lầm của mình Chúng bắn cô bé, chúng biến cô bé đáng yêu mà hằng ngày chúng thích thú ngắm nhìn thành một người tàn tật Chúng bắn được bàn chân của cô, nhưng chúng không thể hủy diệt được tâm hồn trong sáng của cô, chúng càng không thể làm hại đến cái đẹp của cô bé, cái đẹp mà chúng suýt mất nghề vì nó: “Một sắc đẹp được giấu diếm

ở nụ cười, giọng nói nó bắt buộc những người tiếp xúc phải đối đãi bằng sự thân ái và

lòng chân thực” (Hai cha con người chính ủy)

Nỗi đau đớn mất mát mà chiến tranh gây ra cho những đứa trẻ thơ ngây vô tội còn là cái chết của những đứa trẻ tội nghiệp trong câu chuyện của người đàn bà mất

con trong truyện ngắn Quê hương Cái chết của đứa bé thoạt nghe như vô duyên vô

cớ, nhưng Nguyễn Thi không viết những gì vô cớ, càng không viết những gì không có

mục đích Một “con bé bụ bẫm, dễ tính” nó đáng yêu hơn đối với người mẹ vì nó giống người ba đang ở xa của nó Con bé chết vì những cái giật mình do tiếng súng nổ bên bờ Nam của giặc: “Tiếng nổ như dựng đứng mọi người người ở hai bên bờ sông dậy Con bé chị giật mình cong người lại, khóc lặng đi” Rồi mỗi đêm con bé cứ giật mình liên tiếp trong từng giấc ngủ: “Cứ thế con bé héo hắt đi, xanh xao hơn cả nước da tái xám của người mẹ Cho tới cái ngày điều chị không dám nghĩ nó đã đến: con bé chết!” Cái chết của đứa con đã trở thành nỗi ám ảnh của chiến tranh trong lòng người

mẹ, đó cũng là một điển hình cho những đưa trẻ đáng thương, những nạn nhân của chiến tranh

Chiến tranh còn gây nên cảnh xa cha lìa mẹ cho những đứa trẻ vô tội Trong ghi

chép Cha con cha mẹ của Nhu và Thư đều là những người hoạt động cách mạng Mẹ

mất trong một trận càng của địch khi Thư vừa mới hai tuổi Cha hai em là chủ tịch của

xã du kích gần sát nách Sài Gòn, lo cho an toàn của con nên ba chúng gửi chúng tập kết ra Bắc còn mình ở lại yên tâm chiến đấu Tuổi còn nhỏ Nhu (7 tuổi) và Thư (5 tuổi) phải sớm mất mẹ, sống xa cha Thư đã nhiều lần nhầm người khác là ba mình, những đứa trẻ như thế chúng nào có tội tình gì?

Nguyễn Thi viết về trẻ thơ không chỉ để độc giả thông cảm thấu hiểu, để tố cáo chiến tranh mà đến với thế giới trẻ thơ Nguyễn Thi còn đi vào khám phá những nếp sinh hoạt, diễn biến tâm lí, quá trình hình thành ý thức của trẻ con Những đứa trẻ trong tác phẩm của Nguyễn Thi luôn có một bản năng tự giác, có lòng căm thù giặc

Truyện xóm tôi kể về hai cậu bé Đực và Bỉnh chúng là đôi bạn rất thân, cả hai lớn lên

trong sự đùm bọc thương yêu của hai bà mẹ góa Cha của Đực và Bỉnh đều bị tên Tổng Phòng bắt và giết cùng ngày, có lẽ vì thế mà chúng thân thiết khắng khích với nhau hơn: “Nghe hai bà mẹ ngồi kể chuyện, Bỉnh, Đực hiểu rằng cha đã chết, chắc là cha không về nữa, hai người bị thằng Phòng bắn nằm gác chân lên nhau, tay bị trói

chung và cần cổ bị cột chung một sợi dây luộc lớn” (Chuyện xóm tôi) Cả hai đứa đều

còn rất nhỏ chỉ năm, sáu tuổi nhưng càng lớn chúng càng ý thức về cái chết của cha,

về cái cá của Tổng Phòng của bọn Tây càng được hình thành rõ nét: “Chuyện cha chỉ

có mẹ và chị kể, còn chuyện thằng Phòng và bọn nó, cả xóm, cả xã, cả mấy xã đều kể” (Chuyện xóm tôi) Đó là thằng giặc vô hình mà mỗi buổi chiều Đực và Bỉnh rượt đánh

trên bờ mẫu trong trò chơi đánh giặc với vũ khí trên tay là ống thụt, cây mi, cây ép của chị Chỉnh làm cho

Tuy còn nhỏ không trực tiếp tham gia chiến đấu, nhưng chúng cũng góp phần công sức nhỏ bé của mình vào cuộc chiến bằng tất cả những gì mà chúng có thể làm được Những đứa trẻ ở thôn Mỹ Lý góp sức bằng những gánh rạ: “Đi đầu là cái Mùi, mặt đỏ tía, gánh gánh rạ che mất người Đằng sau, mấy chục đứa trẻ con, mỗi đứa một gánh nặng Con trai để hở cái bụng tròn bóng nhãy mồ hôi Con gái tóc tai dính bết

vào cổ, vào má Các em bảy tám tuổi gánh những con rạ bằng đon rạ.” (Về Nam)

Còn những đứa con của chị Út Tịch thì góp phần cho cuộc chiến bàng cách là hậu phương cho người mẹ sáu con vững tay cầm súng Đứa con gái lớn nhất của chi đảm đang như người mẹ thứ hai của các em mình, Bé trông coi các em cho cha mẹ đi chiến đấu, những đứa con của chị đứa nào cũng ngoan ngoãn biết vâng lời chị và mẹ Chính điều ấy đã làm cho người mẹ anh hùng một nách sáu con ấy yên tâm ra trận tiêu diệt

kẻ thù Trẻ con vốn vô tư hồn nhiên nhưng trong hoàn cảnh đâu đâu cũng thấy tội ác của giặc, bọn trẻ lớn lên và chúng biết đâu là thằng giặc và vì sao phải căm thù bọn giặc Lòng căm thù giặc của trẻ nhỏ còn được Nguyễn Thi miêu tả qua những trò chơi của chúng, đó không chỉ là trò chơi mà còn là chuyện làng chuyện xóm, chuyện của cả một đất nước Lúc mẹ bận phá bót, bao đồn thì Bé bày cho các em chơi trò chơi đi học

- đây là trò chơi ưa thích của chị em Bé Bé lớn hơn nên được làm cô giáo, trò chơi quen thuộc hằng ngày dưới gốc dừa trước nhà đã trở nên thân thương với bà con nơi đây: “Con Bé treo nón lên, mặt tỉnh khô, nó bẻ một cành trâm bầu làm thước Bảng đen thì có sẵn tấm bảng khẩu hiệu ông Sáu và tổ thông tin đã treo sẵn gốc dừa trước

ngỏ…”(Mẹ vắng nhà) Tiếng ê a đánh vần của chị em nhà Bé vang lên: “I mờ im, tờ

im tim huyền tìm, mờ y my ngã Mỹ, mờ a ma huyền mà, đờ anh đanh sắc đánh… Tìm

Mỹ mà đánh, tìm Ngụy mà diệt!” (Mẹ vắng nhà) Có lẽ những người anh hùng của

vùng đất này cũng bắt đầu bài học vỡ lòng về lòng căm thù giặc từ những trò chơi như thế

Qua việc miêu tả thành công nhân vật trẻ con chúng ta thấy được tình cảm của Nguyễn Thi dành cho thế giới tuổi thơ, đó là sự yêu mến trân trọng của nhà văn như nâng niu những mầm non mà Bác đã từng nói “trẻ em như búp trên cành” Thế giới trẻ con trong tác phẩm Nguyễn Thi quá vô tư trong sáng, quá ngây thơ non trẻ, nhưng dường như tính cách của chúng lại già dặn, chúng vụt lớn như một điều tất yếu của hoàn cảnh chúng phải lớn trước tuổi để đối mặt với cuộc đời Tuổi thơ của Nguyễn Thi cũng phải “vụt lớn” như thế để có thể tự mình kiếm sống, để tự lập một mình, có lẽ

chính vì thế mà Nguyễn Thi đã gửi gắm những tình cảm chân thành nhất của mình qua hình tượng nhân vật này

2.3 Hầu hết nhân vật trong tác phẩm Nguyễn Thi đều có lòng yêu nước thủy chung, son sắt

Sinh ra, lớn lên chứng kiến cảnh đất nước tang thương, non sông chia cắt, ai mang dòng máu đỏ của dân tộc đều nuôi dưỡng trong mình lòng căm thù giặc, ý chí chiến đấu với kẻ thù một cách mạnh mẽ Khi đã đủ sức cầm súng họ lao vào cuộc chiến bằng cả lòng nhiệt huyết tuổi trẻ, hành động đó tự nhiên như dòng nước nào rồi

cũng chảy xuôi về biển cả Đó là những cô gái như Chỉnh, Nga, Hà (truyện ngắn Mùa xuân) hăm hở ghi tên đi tân binh, là chị em của Chiến, Việt trong Những đứa con trong gia đình thì tranh nhau đi tòng quân để trả thù cho cha mẹ Đó là những người

phụ nữ như chị Út Tịch cùng chồng chia lửa cho nhau hăng say đi đánh từng bót đồn, chặn từng trận càng của kẻ thù Đó còn là Ba – một “cô gái đất Ba Dừa” thẳng thắng, gan dạ cô tham gia cuộc chiến một cách tự nhiên như điều tất yếu mà cô phải làm, như người ta ai ai cũng phải lớn lên Cách mạng có sẵn trong họ và chính họ là Đảng là cách mạng Họ là những con người của cách mạng, họ sống chiến đấu vì cách mạng không nghĩ nhiều về cuộc sống riêng tư của mình mà luôn hướng đến cái chung của cả dân tộc Những con người ấy dù họ có đi đến bất cứ nơi đâu thì họ cũng luôn hướng lòng về quê hương Họ chiến đấu vì làng quê của mình, vì Nam – Bắc nối liền, họ là những người lính miền Nam tạp kết ra Bắc hay những người con của mọi miền đất nước đi chiến đấu vì những làng quê còn nằm trong thế kìm kẹp của kẻ thù Người phụ

nữ mất con trong truyện ngắn Quê hương từ bỏ việc ở lại bên chồng, từ bỏ việc tìm

kiếm một mụm con để trở lại giới tuyến vì lẽ gì? Vì nơi ấy là giới tuyến nên rất cần chị, vì nơi ấy còn có mẹ già em dại, và vì một lẽ nơi ấy là quê hương của chị là một

phần tâm hồn của chị Hay anh chàng tiểu đội Cần trong câu chuyện Làm việc với tâm

thế “Khi xung phong, quê hương cùng đi theo”, Cần luôn mang trên đầu chiếc mũ mang tên quê hương anh Cần Thơ: “Tên người và tên đơn vị có thể thay đổi, nhưng

quê hương thì chẳng bao giờ thay – có ai lại đi thay được quê” (Làm việc) Còn với Hạnh trong Ước mơ của đất thì quê hương là nơi cô đang nhìn thấy từng ngày từng giờ

giặc lùa dân lập ấp, xe ủi, pháo giặc chà xát, cấu xé, ở nơi ấy “mỗi gốc tre có một thằng lính, mỗi mô đất có một họng súng” Mọi người bỏ xứ mà đi tìm kiếm cho mình một con đường sống, nhưng Hạnh thì không, cô không bỏ được chốn thân thương

này,cô trụ lại mảnh đấy ấy, tìm kiếm các anh bộ đội khắp nơi, nơi nào súng nổ nhiều thì cô tìm đến, quyết phá cho được ấp chiến lược, quyết cho bà con trở lại với nhà cửa, với ruộng đồng của mình

Những thanh niên trong tác phẩm Nguyễn Thi đôi khi lời nói và hành động có vẻ còn ngây thơ nhưng luôn hăm hở đánh giặc: “Đồng chí tân binh mười tám tuổi lần đầu tiên cầm súng ra trận Nét ngay thơ còn đọng trong đôi mắt mở to Anh chưa biết chữ, cũng chưa hề học lịch sử Nhưng lịch sử vẫn có phần nằm sẵn trong từng hơi thở của anh Bởi vì ngoài sự ngây thơ, trong người anh còn mang những phần cao hơn cả tuổi tác của anh, cao hơn cả những đều anh từng suy nghĩ Chính những cái đó góp vào sức

mạnh để cho tuổi ngây thơ của anh bắn gục thằng Mỹ xuống.” (Đại đội anh hùng)

Những con người ấy xem việc đi chiến đấu, giết kẻ thù là một việc làm vinh quang là một nghĩa vụ thiêng liêng Và khi cần thiết những chàng trai, cô gái ấy sẵn sang hy

sinh để đánh đuổi kẻ thù Như Việt trong tác phẩm Những đứa con trong gia đình

trong một trận đánh Việt bị lạc trận địa với cả đội, bị thương khắp người nhưng trong suy nghĩ của Việt vẫn mang nét vô tư, hồn nhiên: “Chết là gì nhỉ? Chắc là đau gắp mấy lần bị thương Hay chết tức là người thật biến lên trên nóc nhà, còn người giả thì nằm lại đó? Việt chưa bao giờ nghĩ tới cái chết, mà cũng chưa nghe ai nói rõ nó ra sao, nhưng nếu chết mà không còn được ở chung với anh Tánh không còn được đi bộ đội nữa thì buồn lắm Việt không sợ chết chỉ sợ cái đó thôi” Tuy bị thương như vậy nhưng Việt vẫn mạnh mẽ, gan lì luôn muốn đối đầu với kẻ thù: “Tao sẽ chờ mày! Trên trời có mày, dưới đất có mày, cả khu rừng này còn có mình tao, mày có bắn tao thì tao cũng bắn được mày” Đối mặt với cái chết Việt không hề run sợ, khắp cơ thể là thương tích bàn tay chỉ còn ngón tay cái là có thể cử động được nhưng cây súng của Việt vẫn sẵn sàng nã đạn vào kẻ thù Chính đều ấy đã chứng minh cho sức sống mãnh liệt của người chiến sĩ

Sự hồn nhiên trong suy nghĩ và lời nói của nhân vật tạo sự gần gũi, cảm thông của người đọc đối với nhân vật Suy nghĩ của cô gái về cái chết của cha mình, về sự tồn tại của kẻ thù: “Cha cũng muốn sống lắm chứ, bởi bọn lính bót nó bắn cha mới không còn sống được Cả phố chợ này, cả đám đông cấy ngoài kia, ai cũng muốn sống hoài, nhưng bởi giặc nó bắn pháo nên người ta mới chết Phải đừng có giặc thì người ta vui

biết mấy!”(Những sự tích ở đất thép) Đó là những suy nghĩ của cô gái đất thép Củ

Chi, cô gái có cái tên bình dị của làng quê: “Gần”, một cô gái hiên ngang điệu cổ

thằng Mỹ đi băng qua cánh đồng làng Hạ vào một buổi chiều ngày tết với tư thế của người con gái Việt Nam kiên dũng:

“O du kích nhỏ giương cao súng Thằng Mỹ lom khom bước cúi đầu”

(Bức ảnh – Tố Hữu)

2.4 Nguyễn Thi đi vào phác họa chân dung nhân vật phản diện

Ngoài những nhân vật trên Nguyễn Thi còn rất thành công khi đi vào phát họa chân dung của nhân vật phản diện Với ngòi bút của mìh Nguyễn Thi đã khiến cho những tên chúa đất, bọn địa chủ, bè lũ tay sai cho quân giặc hiện lên với đầy đủ bản chất của chúng Đó là tên Tổng Phòng với bản chất tham lam, tàn ác: “Nó ăn tiền tạp hơn cá tra”, “Nó bắt người ta lên gỡ cờ băng của Mặt trận treo ở cầu Gốc, rồi bắn chết người ta trên cây, kêu thợ tỉnh về chụp ảnh báo cáo khoe công với thằng quận rằng đã bắt quả tang được “Việt cộng” đang hành sự Cuộc đời làm tổng của nó đã tới nước nó

có thể nghĩ rằng: đạn trúng thằng nào thằng đó là Việt cộng, cứ bắn” (Chuyện xóm tôi)

Đó là tên tay sai đắc lực của bọn Tây, tên đại diện Hiếm với bản chất lật lọng, giả tạo, xảo huyệt Đại diện Hiếm luôn cố giữ một vẻ ngoài lịch sự để lấy lòng dân nhưng khi đối diện với Tư Trầm, một gia đình thuộc diện bảng đen thì hắn đã bộc lộ mình trong màn độc diễn: “vừa mới sởi lởi chào mặt bỗng lạnh lại như mặt người chết” với nụ cười

“vụt nở như miệng cua” Cho hắn có một hình thể quá đặc biệt, một lối nói chuyện, vào chuyện cũng rất đặc biệt, Nguyễn Thi đã tạo sự nhất quán trong việc thể hiện bản chất con người hắn: “vũ không dũng thì phải có mưu, tay không tinh thì miệng phải giỏi, có gan thì lộc nhuận mới đến nhà” Hắn làm “ông đại diện” ở xã Trung Nghĩa này với phương châm “mềm nắn rắn buông” Hắn châm lo cho dân bằng cách gắn nút đen vào bảng gia đình của ông Tư Trầm, của vợ chồng Hai Khê để cô lập họ bởi họ có dính liếu đến Việt cộng, những ai qua lại với những hộ gia đình ấy chúng cũng gắn cho họ là

“Việt cộng” Hắn còn chứng tỏ trách nhiệm của mình bằng cách đêm đêm cho người rình mò nhà dân, những cái bóng ấy cứ đe dọa, rình rập cuộc sống đã không mấy bình yên của những con người trong xã này Và trách nhiệm của hắn còn phải cùng những tên chủ đất như mụ Ba Sồi, ông Bảy Kiệt dở nhà, lấy đất của những người dân lương thiện Nhât vật của Nguyễn Thi xây dựng còn phảng phất lối viết của Nam Cao với xu hướng bám sát hiện thực, nhân vật được đưa từ cuộc sống vào trang văn Nam Cao và Nguyễn Thi đều hướng ngòi bút của mình vào tầng lớp nghèo khổ trong cuộc sống

chiến tranh Nhưng Nam Cao thì đi sâu vào tầng lớp trí thức tiểu tư sản và những người dân cùng quẫn như nhân vật Lão Hạc, Chí Phèo (trong tác phẩm cùng tên) hay

Hộ (Đời thừa), Điền (Trăng sáng) Còn Nguyễn Thi thì lại khắc họa thành công hình ảnh người anh hùng xuất thân từ quần chúng lao khổ đó là chị Út Tịch (Người mẹ cầm súng), Ba (Cô gái đất Ba Dừa), hay Sáu (Sen trong đồng)

Nhân vật trong tác phẩm Nguyễn Thi là những con người bình thường mà vĩ đại

ở mọi nơi, mọi lứa tuổi, tất cả hợp lại thành tập thể anh hùng đi vào cuộc chiến và chiến đấu bằng một tâm thế tự nguyện, dũng cảm và mưu trí sáng tạo

Với những trang viết ít ỏi của mình Nguyễn Thi đã xây dựng thành công những

“chân dung sống”, sống đến không ngờ Điều đó chứng tỏ Nguyễn Thi quả là một con người hiểu đời, hiểu người… có thể nói Nguyễn Thi đã trãi cả lòng mình ra để hiểu được lòng người

CHƯƠNG III: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT

TRONG TÁC PHẨM CỦA NGUYỄN THI

Nhân vật trong tác phẩm Nguyễn Thi là những con người từ cuộc sống đi vào trang viết, nhưng không phải nhà văn chụp lại những nhân vật ấy một cách khuôn mẫu như người thợ chụp ảnh, chỉ chụp được một khoảnh khắc nào đó của nhân vật Công việc của Nguyễn Thi gần giống như người tạc tượng, cũng gần giống như người vẽ tranh, nhưng lại cũng giống như người nghệ sĩ sáng tác nhạc bởi người tạc tượng phải thật khéo tay và tin mắt để tạc một bức tượng thật giống người mẫu mà mình chọn, còn người họa sĩ phải tìm tòi khám phá ra những điểm nổi bậc của nhất của người mẫu

để vẽ và phải vẽ sao cho thật có hồn, còn người nhạc sĩ phải sáng tác những giai điệu của tâm hồn, phải thể hiện được những cảm xúc chân thật nhất…

Nguyễn Thi đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật của mình trong từng trang viết, người đọc vẫn luôn nhớ đến hình ảnh của Chị Út Tịch với câu nói khẳng

khái “còn cái lai quần cũng đánh”, hình ảnh người anh hùng Nguyễn Thị Hạnh, người

phụ nữ đã vượt qua muôn vàn tình huống ngặt nghèo để móc nối, tổ chức cuộc đấu tranh

phá ấp chiến lược vào thời điểm cuối những năm năm mươi Rồi Sáu (Sen trong đồng),

cô gái đến với cách mạng mạng một cách hồn nhiên khi nhận rõ sự khác nhau trong bản chất giữa ta và địch nên đã vượt qua được những trận đòn ghê rợn của kẻ thù Đó còn là

Ba “Cô gái đất Ba Dừa” đã tham gia cách mạng với một thái độ nhiệt tình hăng hái,

chủ động và tự tin trong công việc… Bằng cách nào nhân vật của Nguyễn Thi đã bám

rễ sâu trong lòng người đọc? Làm được điều ấy nhân vật của Nguyễn Thi phải được khắc họa thành những chân dung hết sức sống động, và thật sự chân thật, gần gũi trong tâm hồn người đọc

Để làm được công việc ấy ngòi bút của Nguyễn Thi đã phải lao động miệt mài không ngừng nghỉ, từ những chi tiết nhỏ nhất về ngoại hình, lời nói hành động cho đến những nét tinh tế sâu sắc về nội tâm, tích cách của từng con người cụ thể để đem vào trang văn của mình, từ đó đã tạo thành một hệ thống nhân vật thật hoàn chỉnh trong tác phẩm của Nguyễn Thi Dưới đây là những phương diện nghệ thuật đặc sắc mà Nguyễn Thi đã sử dụng để xây dựng nhân vật cho trang viết của mình