Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Trong sống hàng ngày, người có nhu cầu giao tiếp với Về chất, tiếp xúc cá thể với cá thể khác hay cá thể cộng đồng xã hội Một động lực thúc đẩy người giao tiếp với xuất phát từ mong muốn có hiểu biết đời sống, tồn xung quanh Để có hiểu biết ấy, người cần phải thu thập thông tin, mở mang tri thức có hiểu biết, khám phá, tìm tòi từ kinh nghiệm vốn có, từ tri thức tích lũy Đồng thời, với tri thức có, người với khả định khái quát vấn đề tồn xã hội thành vấn đề chung nhất, xác để truyền lại cho hệ sau Nói cách khác, người trao đổi với để thể hiện, trình bày kinh nghiệm, tri thức khoa học tích lũy trình tác động vào giới khách quan, qua góp phần làm cho sống thực có ý nghĩa Xuất phát từ nhu cầu đáng ấy, ngành khoa học đời Hơn nữa, khoa học lĩnh vực đời sống, đáp ứng vấn đề quan trọng cung cấp tri thức cho người Vì thế, khoa học coi lĩnh vực lớn, quan trọng người Khi đời sống xã hội đại, khoa học phát triển nhu cầu nghiên cứu khoa học có đòi hỏi cao Mặt khác, từ hiểu biết, tri thức khoa học có, để truyền đạt cho hệ sau, người phải sử dụng ngôn ngữ để ghi lại tri thức Để sử dụng đúng, sử dụng chuẩn mực ngôn ngữ khoa học, người phải có hiểu biết cách thức dùng chúng hoạt động Tuy nhiên, ta thấy ngôn ngữ khoa học thứ ngôn ngữ học sinh sử dụng nhiều hoạt động học tập Nhờ có phong cách ngôn ngữ học Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn sinh phân biệt ngôn ngữ khoa học với phong cách ngôn ngữ khác sử dụng ngôn ngữ lúc, chỗ Vì việc dạy học Phong cách ngôn ngữ khoa học hoạt động học tập vấn đề cần lưu ý Tuy nhiên học sinh sử dụng ngôn ngữ khoa học hoạt động học tập thường mắc phải số hạn chế Hạn chế thể việc học sinh quen sử dụng từ ngữ dân dã, sắc thái khoa học nhiều khả sử dụng từ ngữ khoa học Chẳng hạn ta thường gặp học sinh sử dụng cụm từ :“Cái ấy” “Sự vật ấy”, “Những ấy” để diễn đạt hay lý giải câu hỏi có tính khoa học môn học Đây cụm từ không rõ ràng, gây hiểu lầm dường mang ý nghĩa mơ hồ Điều dẫn đến yêu cầu phải làm để học sinh sử dụng ngôn ngữ khoa học học tập Hơn nữa, mục đích việc dạy học tiếng Việt trung học phổ thông không đơn cung cấp kiến thức từ ngữ, câu, cách dựng đoạn, tạo lập văn mà qua giúp học sinh nói, viết phong cách, phù hợp với lĩnh vực giao tiếp Không có qua việc học tri thức tiếng Việt em có khả tạo lập văn có tính sáng tạo Vì việc tổ chức dạy học phong cách chức ngôn ngữ nói chung Phong cách khoa học nói riêng quan trọng cần thiết Trước đây, dạy học tiếng Việt trung học phổ thông phong cách chức ngôn ngữ nói chung Phong cách ngôn ngữ khoa học nói riêng bố trí theo chương trình riêng Nội dung phong cách chức ngôn ngữ thực chùm SGK lớp 11 với số tiết không nhiều, chí đủ để giáo viên truyền đạt đến học sinh khối lượng kiến thức giản đơn, khái quát phong cách ngôn ngữ, Phong cách ngôn ngữ khoa học nằm chùm phong cách ngôn ngữ triển khai lớp 11 tiết Hiện với việc biên Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn soạn SGK, nhà giáo dục nhận thấy rằng: học sinh rèn luyện bốn kĩ nghe, đọc, nói, viết cần quan tâm đến việc dạy học phong cách chức ngôn ngữ nói chung Phong cách ngôn ngữ khoa học nói riêng Có điều phong cách chức ngôn ngữ sở để em sử dụng ngôn ngữ cách chuẩn mực nhằm đạt hiệu định Xuất phát từ điều cần thiết này, chương trình Ngữ văn triển khai dạy phong cách chức ngôn ngữ từ lớp 10 đến lớp 12 phong cách chức ngôn ngữ dạy hai tiết Tuy vậy, thực tế dạy học tiếng Việt trung học phổ thông nay, việc dạy học phong cách chức ngôn ngữ nói chung, Phong cách ngôn ngữ khoa học nói riêng coi trọng Hơn nữa, thân kiến thức Phong cách ngôn ngữ khoa học vừa khó, vừa khô khan lại trừu tượng khó hiểu nên tiết học nội dung thường hiệu cao Từ lí trên, lựa chọn đề tài “Dạy học “Phong cách ngôn ngữ khoa học” SGK Ngữ văn 12” Lịch sử vấn đề Gắn liền với nội dung đề tài, phần lịch sử vấn đề triển khai hai phương diện: Thứ tìm hiểu trình nghiên cứu phong cách chức ngôn ngữ Phong cách ngôn ngữ khoa học; Thứ hai tìm hiểu trình nghiên cứu việc dạy học “ Phong cách ngôn ngữ khoa học” Cụ thể nội dung phương diện sau: Nghiên cứu phong cách chức ngôn ngữ vấn đề quan tâm Việt Nam nói riêng, giới nói chung Có thể nói, năm gần việc nghiên cứu phong cách ngôn ngữ có nhiều thành tựu Đặc biệt Phong cách học trở thành nội dung bắt buộc tất sinh viên năm cuối Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn học viện, khoa chuyên ngành ngôn ngữ trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn, trường Đại học Sư phạm phong cách chức ngôn ngữ lại quan trọng cần thiết Trong thực tế nghiên cứu có nhiều nhà Ngôn ngữ học nhà nghiên cứu ngành khoa học xã hội nhân văn quan tâm đến vấn đề Ngay từ kỷ XX, giới xuất nhiều công trình nghiên cứu phong cách chức ngôn ngữ Trong đó, tiêu biểu số công trình nghiên cứu nhà phong cách học tiếng như: R.Giacốp xơn “Bàn ngôn ngữ học thi học” N.Y.1960; “Những vấn đề phong cách học ngôn ngữ học”, 1997… Ở Việt Nam, thập kỷ gần việc nghiên cứu vấn đề thuộc phạm vi chức ngôn ngữ nhiều nhà phong cách học quan tâm Dưới đây, xin điểm qua số công trình nghiên cứu tiêu biểu có bàn phong cách chức ngôn ngữ Trong “Phong cách học tiếng Việt”, tác giả Đinh Trọng Lạc, Nguyễn Thái Hoà bàn vấn đề lí thuyết Phong cách học đối tượng nghiên cứu Phong cách học, phong cách chức ngôn ngữ việc phân chia chúng Đồng thời, ông đưa khái niệm phong cách chức : “Phong cách chức khuôn mẫu hoạt động lời nói, hình thành từ thói quen sử dụng ngôn ngữ có tính chất truyền thống, tính chuẩn mực việc xây dựng lớp văn (phát ngôn) tiêu biểu” [6,19] Quan niệm thể đặc trưng ngôn ngữ tương xứng với lĩnh vực, mục đích giao tiếp cụ thể Không đồng quan điểm với tác giả Đinh Trọng Lạc, Nguyễn Thái Hoà, tác giả Cù Đình Tú lại cho : “Phong cách chức dạng tồn ngôn ngữ dân tộc biểu thị quy luật lựa chọn sử dụng phương tiện biểu tuỳ thuộc vào tổng hợp nhân tố ngôn ngữ hoàn cảnh giao Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn tiếp, đối tượng tham dự giao tiếp ” [12,45] Về chất quan điểm lại trọng tới quy định sử dụng ngôn ngữ theo phong cách chức Bên cạnh hai công trình tiêu biểu kể trên, nhiều công trình khác đề cập đến vấn đề Ở đó, nhà nghiên cứu đưa hướng phân chia phong cách chức ngôn ngữ khác Chẳng hạn, tác giả Đinh Trọng Lạc lại chia tiếng Việt thành hai phong cách lớn Phong cách ngữ Phong cách văn học Phong cách văn học lại bao gồm: Phong cách thư từ; Phong cách ngôn ngữ hành chính; Phong cách ngôn ngữ luận; Phong cách ngôn ngữ khoa học; Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật [5,285 – 298] Trong cách phân loại này, thấy rõ xu hướng muốn đồng phong cách chức với dạng lời nói Trong tác giả: Võ Bình, Lê Anh Hiền, Cù Đình Tú, Nguyễn Thái Hoà lại dựa vào chức xã hội tiếng Việt để chia thành hai loại phong cách chức bản: Chức giao tiếp chức thông báo Xuất phát từ thực tế nghiên cứu phong cách chức ngôn ngữ, chương trình tiếng Việt phổ thông trước chương trình Ngữ văn xác định có sáu kiểu phong cách chức ngôn ngữ: Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt; Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật; Phong cách ngôn ngữ luận; Phong cách ngôn ngữ báo – công vụ; Phong cách ngôn ngữ hành chính; Phong cách ngôn ngữ khoa học Tuy có nhiều hướng phân loại khác có đồng quan điểm xem xét Phong cách ngôn ngữ khoa học Đó Phong cách ngôn ngữ khoa học thuộc ngôn ngữ phi nghệ thuật Từ thực tế nghiên cứu phong cách chức ngôn ngữ nói chung Phong cách ngôn ngữ khoa học nói riêng dễ dàng nhận thấy nghiên cứu phong cách chức nói chung phong phú Nhưng việc nghiên cứu, tìm hiểu cách thức tổ chức dạy học phong cách chức ngôn ngữ, cụ thể Phong cách ngôn ngữ khoa học có lẽ Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn trọng đến Vì đề tài “Dạy học “Phong cách ngôn ngữ khoa học” SGK Ngữ văn 12” đề tài có tính ứng dụng cao trình dạy học Ngữ văn THPT Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu đề tài nhằm tìm phương hướng cho việc tổ chức dạy học Phong cách ngôn ngữ khoa học đạt hiệu cao, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy phong cách chức ngôn ngữ chương trình Ngữ văn THPT 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt mục đích nghiên cứu, việc thực đề tài phải hướng tới nhiệm vụ sau: Thứ nhất, trình bày hệ thống kiến thức Phong cách ngôn ngữ khoa học Đánh giá thực tế dạy học nội dung trường phổ thông Thứ hai, nêu định hướng dạy học “Phong cách ngôn ngữ khoa học” đạt hiệu Thứ ba, sở nắm vững kiến thức vận dụng vào tổ chức dạy học “Phong cách ngôn ngữ khoa học” chương trình SGK Ngữ văn 12 Đối tượng phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Xuất phát từ nội dung đề tài, tập trung nghiên cứu chất, đặc trưng bản, thể loại dạng tồn Phong cách ngôn ngữ khoa học nhằm đưa sở lí luận phục vụ cho việc tổ chức dạy học “Phong cách ngôn ngữ khoa học” trường THPT 4.2 Phạm vi nghiên cứu Từ thành tựu phong cách chức ngôn ngữ Phong cách ngôn ngữ khoa học, đánh giá thực trạng dạy học đưa cách Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn triển khai dạy học “Phong cách ngôn ngữ khoa học” chương trình SGK Ngữ văn 12 THPT Phương pháp nghiên cứu Để thực nhiệm vụ mà đề tài đặt ra, lựa chọn sử dụng phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp phân tích ngôn ngữ - Phương pháp so sánh, đối chiếu - Phương pháp thực nghiệm - Phương pháp điều tra khảo sát - Phương pháp thuyết minh Đóng góp khoá luận Về mặt lí luận: Khoá luận tập trung trình bày cách hệ thống sở lí luận Phong cách ngôn ngữ khoa học phương diện khái niệm, đặc trưng, vai trò cách thức thực Phong cách ngôn ngữ khoa học văn Về mặt thực tiễn, khoá luận giúp cho học sinh có đủ kiến thức tự tin sử dụng Phong cách ngôn ngữ khoa học vận dụng kết hợp phong cách ngôn ngữ với phong cách ngôn ngữ khác trình tạo lập văn Bố cục khoá luận Khoá luận triển khai theo bố cục sau: Phần mở đầu Phần nội dung Chương 1: Các phong cách chức ngôn ngữ Phong cách ngôn ngữ khoa học Chương 2: Dạy học Phong cách ngôn ngữ khoa học trường phổ thông Chương 3: Thực nghiệm Phần kết luận Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CÁC PHONG CÁCH CHỨC NĂNG NGÔN NGỮ VÀ PHONG CÁCH NGÔN NGỮ KHOA HỌC 1.1 Các phong cách chức ngôn ngữ 1.1.1 Khái niệm phong cách chức ngôn ngữ Phong cách chức ngôn ngữ nội dung quan trọng trình nghiên cứu Phong cách học Vì thế, nghiên cứu Phong cách học, nhà ngôn ngữ học nghiên cứu đưa quan niệm phong cách chức ngôn ngữ Bởi lẽ phong cách chức ngôn ngữ sở vấn đề quy định cách sử dụng ngôn ngữ phù hợp đạt chuẩn mực, tạo lời nói hay, đẹp giao tiếp Thực tế nghiên cứu phong cách chức ngôn ngữ cho thấy khái niệm vừa phong phú vừa phức tạp Sự phức tạp vấn đề thể việc thời điểm nghiên cứu song nhà nghiên cứu nhìn nhận theo cách khác Tuy nhiên để nghiên cứu cách tổ chức dạy học “Phong cách ngôn ngữ khoa học” chương trình Ngữ văn 12 THPT, lựa chọn khái niệm tác giả Cù Đình Tú Ông cho rằng: “Phong cách chức dạng tồn ngôn ngữ dân tộc biểu thị quy luật lựa chọn sử dụng phương tiện biểu tuỳ thuộc vào tổng hợp nhân tố ngôn ngữ như: hoàn cảnh giao tiếp, đề tài mục đích giao tiếp; đối tượng tham gia giao tiếp” [13,14] Việc lựa chọn khái niệm rõ đặc điểm nội dung phong cách chức ngôn ngữ, xác định rõ nhân tố cấu thành phong chức chức ngôn ngữ mối quan hệ chúng mà thể rõ mục đích sử dụng ngôn ngữ theo lĩnh vực giao tiếp khác Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn 1.1.2 Phân loại phong cách chức ngôn ngữ Các nhà ngôn ngữ học đại nghiên cứu phong cách chức ngôn ngữ đưa nhiều hướng phân loại phong cách chức ngôn ngữ Tiêu biểu phải kể đến hướng phân chia sau: Cùng tác giả Đinh Trọng Lạc thời kỳ khác lại có hướng phân loại phong cách chức ngôn ngữ khác Cụ thể, “Giáo trình Việt Ngữ (Tập III) Tu từ học” [5,285 – 298] Theo tác giả: Phong cách chức tiếng Việt chia thành hai bậc: Bậc chia hai phong cách lớn, Phong cách ngữ Phong cách văn học; Còn bậc hai chia thành năm phong cách nhỏ Phong cách văn học chia ra: Phong cách ngôn ngữ thư từ; Phong cách ngôn ngữ khoa học; Phong cách ngôn ngữ hành chính; Phong cách ngôn ngữ luận; Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật Như vậy, thấy tác muốn đồng phong cách chức với dạng lời nói Cũng tác giả Đinh Trọng Lạc “Phong cách học” [7,66] lại đưa hướng phân chia với năm phong cách ngôn ngữ Ở quan điểm này, Phong cách hội thoại Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật không coi phong cách chức ngôn ngữ mà kiểu chức ngôn ngữ Vì vậy, phong cách chức tiếng Việt có năm phong cách: Phong cách ngôn ngữ hội thoại; Phong cách ngôn ngữ hành chính; Phong cách ngôn ngữ khoa học; Phong cách ngôn ngữ báo – công vụ; Phong cách ngôn ngữ luận Trên thực tế việc phân loại chưa thể đầy đủ lĩnh vực có sử dụng ngôn ngữ thực tế giao tiếp Không đồng quan điểm với Đinh Trọng Lạc, tác giả Cù Đình Tú “Tu từ học tiếng Việt đại” lại chia ngôn ngữ toàn dân thành: Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật thực chức biểu Phong cách ngôn ngữ trình bày thực chức trình bày Phong cách ngôn ngữ Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn trình bày lại chia thành Phong cách ngôn ngữ ngữ tự Phong cách ngôn ngữ gọt rũa (Phong cách ngôn ngữ gọt rũa bao gồm: Phong cách ngôn ngữ hành Phong cách ngôn ngữ khoa học) Trong hướng phân chia tác giả dựa vào chức dựa vào phạm vi giao tiếp để phân loại Và dẫn tới việc khó xác định giá trị lĩnh vực phong cách ngôn ngữ Nhìn chung có nhiều quan điểm phân chia khác kiểu phân chia rõ chức phạm vi sử dụng ngôn ngữ Khảo sát thấy SGK THPT có phối hợp quan niệm từ phân chia phong cách chức thành kiểu: Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt; Phong cách ngôn ngữ khoa học; Phong cách ngôn ngữ hành – công vụ; Phong cách ngôn ngữ báo; Phong cách ngôn ngữ luận Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật phù hợp thể rõ tính khoa học Do phạm vi đề tài nên khóa luận tập trung trình bày phong cách chức ngôn ngữ: Phong cách ngôn ngữ khoa học 1.2 Phong cách ngôn ngữ khoa học 1.2.1 Khái niệm phong cách ngôn ngữ khoa học Phong cách ngôn ngữ khoa học cách sử dụng ngôn ngữ gắn liền với lĩnh vực khoa học Cũng ngôn ngữ khoa học sử dụng rộng rãi phổ biến nhiều lĩnh vực đời sống xã hội Để xem xét ngôn ngữ khoa học xét ngữ liệu đây: “Mặt trăng: vệ tinh tự nhiên trái đất, phản chiếu ánh sáng mặt trời chiếu sáng trái đất vào ban đêm, có hình dạng nhìn thấy, thay đổi dần ngày từ khuyết đến tròn ngược lại” (Từ điển văn học) Ngữ liệu dùng để định nghĩa, để xác định chất vật, tượng thực tế khách quan “mặt trăng” Ở ngữ liệu ta 10 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn thể ngược lại GV: Một luận văn có kết cấu: + Phần mở đầu: Lí chọn đề tài, Lịch sử vấn đề, Nội dung đề tài, Phương pháp nghiên cứu giải vấn đề + Phần nội dung tuỳ thuộc vào đề tài cụ thể mà chia chương mục cách hợp lí chặt chẽ, hoàn chỉnh + Phần kết luận: Những luận điểm 2.Những kết đạt Những luận điểm hạn chế Hướng phát triển đề tài - HS lắng nghe b, Tính lí trí, logíc GV đưa ngữ liệu: “Trên thể người có quan tức di tích 50 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn quan xưa phát triển động vật có xương sống Ruột thừa vết tích ruột tịt phát triển động vật ăn cỏ Nếp thịt nhỏ khoé mặt dấu hiệu vết mi mắt thứ ba bò sát chim Mấu lồi mép vành tai phía người di tích đầu nhọn vành tai thú” (Sinh học 12, NxbGD, 2006) GV: Tính lí trí, lô gíc * Phân tích ngữ liệu ngữ liệu biểu nào? - HS thảo luận trả lời: + Đoạn văn có câu thể - Đoạn văn có kết cấu diễn câu: lập luận chặt dịch Câu thứ trình chẽ, kết cấu diễn bày luận điểm, ba câu dịch: sau nêu ba luận cứ, + Câu luận chứng tích + Ba câu sau thực Nhờ đó, luận điểm có tính thuyết phục cao 51 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn Như đoạn văn nói Như đoạn vấn đề khoa học Câu văn nói vấn văn mang đơn vị thông đề khoa học Câu tin, đơn vị phán đoán văn mang đơn vị xác, chặt chẽ lôgíc thông tin đơn vị Đoạn văn thể phán đoán lập luận lôgíc từ khâu đặt xác, chặt chẽ, lôgíc vấn đề, giải vấn đề Đoạn văn thể đến khâu kết luận GV: Qua việc phân tích lập luận lôgíc… ngữ liệu qua việc tìm hiểu SGK em hiểu tính lí trí, lôgíc? - HS trả lời Văn khoa học mang * Văn khoa học đặc trưng lí trí, lôgíc: mang đặc trưng lí trí, lôgíc: + Trong nội dung khoa + Trong nội dung học khoa học + Trong phương tiện + ngôn ngữ: Trong phương tiện ngôn ngữ:  Từ ngữ văn  Từ ngữ: Thông khoa học phần lớn thường dùng từ ngữ thông với nghĩa thường, dùng với nghĩa Trong văn 52 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn khoa học, người ta không dùng từ đa nghĩa, không dùng từ theo nghĩa bóng dùng phép tu từ  Câu văn văn  Câu văn: khoa học đơn vị đơn vị thông tin, thông tin, đơn vị phán đơn vị phán đoán đoán lôgíc Mỗi câu lôgic thường tương đương với phán đoán lôgíc (mệnh đề lôgíc) nghĩa xây dựng từ hai khái niệm khoa học trở lên theo quan hệ định GV nêu ví dụ: “Dao động chuyển động có giới hạn không gian lặp lặp lại nhiều lần quanh vị trí cân bằng”  Câu văn văn  Câu văn: Chính khoa học yêu cầu xác, xác, chặt chẽ, lôgíc văn lôgíc, không dùng khoa học không câu đặc biệt dùng câu 53 đặc chặt chẽ, biệt, Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn không dùng phép tu từ cú pháp kiểu như: “Và bụi… Và Và ồn Và người Và chen chúc….” (Nguyễn Công Hoan) “Tức thật! tức thật! Tức chết mất! ” (Nam Cao)  Cấu tạo đoạn văn bản:  Cấu tạo đoạn văn câu đoạn liên kết chặt văn phải chẽ, mạch lạc liên kết chặt chẽ mạch lạc Mối liên hệ câu, phần phục vụ cho lập luận khoa học Toàn văn khoa học thể lập luận lôgíc từ khâu đặt vấn đề giải vấn đề đến khâu kết luận c Tính khách quan phi cá thể GV: + “Thông loại * Phân tích ngữ liệu ưa khô.” 54 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn (SGK) +“ Rắn loài bò sát không chân” (SGK) GV: Hai ví dụ thể điều tính khách quan phi cá thể? - HS trả lời: + Cả hai sử dụng - Cả hai: Sử dụng ngôn ngữ khách quan, ngôn phi cá thể: ngữ khách quan phi cá thể: + “Thông” “rắn” - “Thông” “rắn”: sử dụng với ý nghĩa số nhiều, khái quát số nhiều nghĩa khái quát + Từ ngữ câu văn - Từ ngữ câu mang màu sắc trung văn: Màu sắc trung hòa, không biểu lộ cảm hoà xúc * Tính khách quan, GV: Ngôn ngữ khoa học phi cá thể: có mang tính cá thể không? Hãy cho biết tính khách quan phi cá thể có đáng lưu ý? - HS trả lời: Ngôn ngữ Ngôn ngữ khoa học: khoa học: + Không mang sắc thái - Không mang sắc cá nhân (của người nói, thái cá nhân 55 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn người viết) ngôn ngữ sinh hoạt ngôn ngữ nghệ thuật + Nét phổ biến ngôn - Sử dụng ngôn ngữ ngữ khoa học sử dụng phi cá thể ngôn ngữ phi cá thể Ngôn ngữ văn khoa học, đặc biệt văn khoa học chuyên sâu, văn khoa học giáo khoa hạn chế sử dụng biểu đạt có tính chất cá nhân Do từ ngữ câu văn văn khoa học có màu sắc trung hoà, biểu lộ cảm xúc, chủ yếu dùng ý nghĩa khái quát + Có thể có tác giả khoa - Có có tác giả học thể sắc thái cá khoa học thể nhân ngôn ngữ, sắc thái cá nhân tượng hãn hữu đặc trưng cần yếu Phong cách ngôn ngữ khoa học 56 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn Hoạt động 2: Ghi nhớ II Ghi nhớ GV: Yêu cầu HS đọc to phần ghi nhớ -HS đọc nhập tâm Hoạt động 3: Luyện tập III Luyện tập GV: Hãy tìm thuật Bài tập (SGK ngữ khoa học phân tích – 76) tính lí trí, lô gíc Phong cách ngôn ngữ khoa học đoạn văn? - HS thảo luận trả lời: + Sử dụng nhiều thuật ngữ khoa học: Khảo cổ, người vượn, thạch đá, mảnh tước, rìu tay, di chỉ, công cụ đá… + Tính lí trí, lôgíc đoạn văn thể rõ lập luận:  Câu đầu nêu luận điểm khái quát  Các câu sau nêu luận  Luận liệu thực tế Đoạn văn có lập luận có kết cấu diễn dịch Bài tập (SGK 57 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn GV: Yêu cầu HS nhà – 76) làm tập - HS nhà làm tập D Củng cố, dặn dò - Củng cố: GV nhắc lại nội dung - Dặn dò: Nhắc nhở HS làm tập, soạn cho tiết học sau 3.5 Việc đánh giá kết thực nghiệm Căn vào tiêu chuẩn kiểm tra, đánh giá kết học tập học sinh tiêu chuẩn định tính, định lượng thực nghiệm sư phạm Về nhận thức học sinh: Học sinh có thái độ nghiêm túc tìm hiểu Phong cách ngôn ngữ khoa học Bởi việc nhận biết tri thức tương đối thuận lợi nên phần lớn em nắm nội dung lí thuyết Có hứng thú với nội dung học tập, nhiều em hăng hái tham gia xây dựng Giờ học sôi giáo viên tổ chức thực hành Điều khẳng định nội dung dạy học phù hợp với nhận thức em nên em nhiệt tình học tập Về khả vận dụng học sinh: Nhìn chung học sinh tiếp nhận tương đối đầy đủ vấn đề tri thức, biết vận dụng tri thức vào trình thực hành Ngoài kiểm tra học sinh em biết phân tích ngôn ngữ sử dụng phong cách Tuy nhiên vận dụng có mức độ khác nhau: có em vận dụng tốt, có em lúng túng có em chưa thực biết vận dụng vào tập Về trình độ học sinh nội dung này: Nhận xét chất lượng học tập học sinh qua kết thực nghiệm 58 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn Đối với học sinh thực nghiệm, tỉ lệ học sinh đạt điểm khá, trung bình cao so với lớp học sinh không thực nghiệm Như vậy, qua việc tổ chức thực nghiệm, thấy việc đánh giá đạt yêu cầu việc thực nghiệm Mặc dù phạm vi thực nghiệm nội dung thực nghiệm không nhiều, thời gian thực nghiệm triển khai nhanh chóng, song qua thực nghiệm có sở để triển khai nhiều điều trình dạy học trường THPT Cũng thông qua thực nghiệm, tìm kinh nghiệm thiết thực phục vụ cho việc dạy tiếng Việt trường phổ thông Tóm lại, thông qua việc tổ chức thực nghiệm, nhận thấy việc tổ chức dạy học phải thực có đam mê tìm tòi sáng tạo tổ chức nội dung dạy học cho học sinh Cũng giống dạy học giảng văn, dạy tiếng Việt hay hơn, bớt nhàm chán giáo viên biết tận dụng biết khơi gợi hứng thú học tập học sinh 59 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn KẾT LUẬN Giao tiếp hoạt động quan trọng người Nó hoạt động để người hiểu nhau, trao đổi thông tin giải trí, phát triển trí tuệ Công cụ hữu hiệu thuận tiện để người giao tiếp với ngôn ngữ Nắm ngôn ngữ nắm phương thức để tiến tới chinh phục trí tuệ Trong hoạt động giao tiếp, người không tạo câu mà phải tạo lời nói hay, phong cách, có sức thuyết phục người nghe Muốn làm vậy, người ta không ý đến việc sử dụng phong cách ngôn ngữ cho phù hợp, đạt hiệu Nói đến phong cách ngôn ngữ, tức nói tới lựa chọn sử dụng từ ngữ lời nói phù hợp với hoàn cảnh, đối tượng mục đích giao tiếp Đây yếu tố quan trọng giao tiếp Trong năm vừa qua, nhiều công trình nghiên cứu Phong cách học đời Sự tiếp thu thành tựu chung việc nghiên cứu Phong cách học năm gần thể lí giải vấn đề cụ thể Phong cách học Mặt khác việc ý đến phong cách chức ngôn ngữ nhằm sử dụng ngôn ngữ lúc, chỗ cần thiết Tuy vậy, việc nghiên cứu dạy học “Phong cách ngôn ngữ khoa học” công trình phổ thông vấn đề mẻ đòi hỏi khai thác, khám phá, tìm hiểu Thông qua việc tìm hiểu chất Phong cách ngôn ngữ khoa học tổ chức dạy học thực nghiệm nội dung lớp 12, cho rằng: Đây nội dung cần thiết Là sở để em sử dụng ngôn ngữ lĩnh vực giao tiếp chuẩn xác hơn, nhằm đạt hiệu giao tiếp cao Cũng mà phong cách chức ngôn ngữ SGK Ngữ văn phân tích triển khai cách cụ thể hơn, sâu sắc Đó biểu thay đổi quan niệm nhà giáo dục triển khai nội dung dạy học tiếng Việt cho học sinh phổ thông 60 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn TÀI LIỆU THAM KHẢO Võ Bình, Lê Anh Hiền, Cù Đình Tú, Nguyễn Thái Hoà (1982), “Phong cách học tiếng Việt”, Nxb Giáo dục, Hà Nội Hồng Dân (chủ biên), Nguyễn Nguyên Trứ, Cù Đình Tú (1991), tiếng Việt 11, Nxb Giáo dục Nguyễn Văn Đường (chủ biên) (2008), “Thiết kế giảng Ngữ văn 12” (Tập 1), Nxb Giáo dục Đinh Trọng Lạc (1999), “300 tập Phong cách học”, Nxb Giáo dục Đinh Trọng Lạc (1964), “Giáo trình Việt ngữ (Tập III)”, Nxb Giáo dục Đinh Trọng Lạc, Nguyễn Thái Hoà (1964), “Phong cách học tiếng Việt”, Nxb Giáo dục Đinh Trọng Lạc (1991), “Phong cách học”, Bộ Giáo dục Đào tạo, H 8.Phạm Trọng Luận (Tổng chủ biên) (2009), “Ngữ văn 12” (Tập 1), Nxb Giáo dục Phạm Trọng Luận (Tổng chủ biên) (2007), “Sách giáo viên Ngữ văn 12” (tập 1), Nxb Giáo dục 10 Phan Trọng Luận (tổng chủ biên) (2008), “Thiết kế giảng Ngữ văn 12” (Tập 1), Nxb Giáo dục 11 M (1960), “Những vấn đề phong cách học” 12 Cù Đình Tú (1983), “Phong cách học đặc điểm tu từ tiếng Việt”, Nxb Đại học Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội 13 Cù Đình Tú(1975), “Tu từ học tiếng Việt đại” , ĐHSP Việt Bắc 61 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn PHỤ LỤC Một số đoạn trích viết Phong cách ngôn ngữ khoa học “ Nội dung chủ yếu lịch sử giới đại từ 1917 – 1945 tiếp diễn đến ngày đấu tranh dân tộc đấu tranh giai cấp rộng lớn, liệt, phức tạp bên nước xã hội chủ nghĩa, dân tộc bị áp bức, giai cấp công nhân nhân dân nước với bên chủ nghĩa phát xít lực phản động khác quân phiệt, chủ nghĩa phát xít lực phản động khác nhằm dành bốn mục tiêu lớn: hoà bình, độc lập, dân tộc, dân chủ tiến xã hội Mặt khác, đấu tranh gay gắt, liệt cường quốc lớn nhằm tranh giành, phân chia phạm vi lực thiết lập trất tự giới có lợi cho thiết lập sụp đổ “Hệ thống Vecxai – Oasinhtơn” sau Chiến tranh giới thứ (từ 1918 đến 1945) “Trật tự giới hai cực Ianta” sau Chiến tranh giới thứ hai (từ 1945 đến nay) ” (Theo SGK Lịch sử 11, Nxb Giáo dục, 1999) Tia lửa điện trình phóng điện tự lực chất khí đặt hai điện cực điện trường đủ mạnh để biến phân tử khí trung hoà thành ion dương êletron tự (Theo SGK Vật lí 11, Nxb Giáo dục, 2007) Phản xạ toàn phần tượng phản xạ toàn tia sáng tới, xảy mặt phân cách hai môi trường suốt (Theo SGK Vật lí 11, Nxb Giáo dục, 2007) 62 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn 4.“ Chủ nghĩa thực phê phán có dùng phương pháp sáng tác mà nghĩa kiểu sáng tác tài liệu nói trước Chủ nghĩa thực hiểu theo nghĩa phương pháp sáng tác thật có nhiều dạng Đó chủ nghĩa thực thời Phục Hưng, chủ nghĩa thực thời Khai sáng, chủ nghĩa thực thời phong kiến mạt kì Phương Đông Nhưng chủ nghĩa thực kỷ XIX Châu Âu đạt đến đỉnh cao nhất, người ta gọi chủ nghĩa thực cổ điển, cảm hứng chủ đạo phê phán theo ý kiến M.Gorki, người ta thường gọi chủ nghĩa thực phê phán Cũng chủ nghĩa cổ điển, chủ nghĩa lãng mạn, chủ nghĩa tự nhiện chủ nghĩa thực phê phán có nghĩa trào lưu văn học, đối tượng môn lịch sử văn học Nhưng trình bày phương pháp sáng tác, tức nguyên tắc phản ánh có tính chất tư tưởng – nghệ thuật trào lực văn học ” ( Lí luận văn học, Nxb Giáo dục, 1985) 5.“ Càng ngày người ăn nhiều hơn, ăn nhanh hay ăn tiệm Không cần vào bếp, cần với cú điện thoại, bạn đặt lên mâm thứ cần Khi đó, chuẩn bị bữa ăn nhà không đồng nghĩa với việc cặm cụi nấu nướng Siêu thị cửa hàng thực phẩm đầy ắp quầy bán thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm đông lạnh với mùi vị thơm ngon Thế giới ngày thu hẹp khoảng cách, cho phép bạn lựa chọn nhiều loại thực phẩm từ khắp nơi Ngày có nhiều công thức chế biến mới, đa dạng, giúp bạn lựa chọn ngon ” (Theo Trà My, Chuyện ăn uống hôm nay, ngày mai, báo Tiếp thị gia đình, số 18, ngày 15/05/2007) 63 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn “ Thể loại tiểu thuyết chương hồi giới thiệu với học sinh qua việc tìm hiểu Tam Quốc diễn nghĩa văn học Trung Quốc (trích đoạn Hồi trống cổ thành, Tào Tháo uống rượu luận anh hùng) Học sinh nhận thức khuynh hướng tư tưởng “Tôn Lưu biếm Tào” chi phối cách khắc học nhân vật, cách sử dụng chi tiết, cách miêu tả kể chuyện bước đầu nắm đặc điểm tiểu thuyết chương hồi cổ điển Trung Quốc ” (Theo TS Nguyễn Thuý Hồng, Yêu cầu dạy học phần văn chương trình Ngữ văn 10, báo Thế giới ta) 64 Khoá luận tốt nghiệp [...]... tìm hiểu bốn phong cách chức năng ngôn ngữ: Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt, Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật, Phong cách ngôn ngữ báo chí và Phong cách ngôn ngữ chính luận Mỗi phong cách ngôn ngữ này đều có những nét riêng, đặc thù Hôm nay trong học kỳ I của chương trình lớp 12 này các em sẽ được làm quen với phong cách ngôn ngữ thứ năm, đó là Phong cách ngôn ngữ khoa học Vậy phong cách ngôn ngữ này có... K32A Văn của Phong cách ngôn ngữ khoa học, trình bày các bước giải bài tập chưa rõ ràng, mạch lạc 2.4 Phong cách ngôn ngữ khoa học trong SGK Ngữ văn 12 Phong cách ngôn ngữ khoa học được dạy trong hai tiết: Tiết một, SGK trình bày các nội dung cụ thể: Văn bản khoa học và ngôn ngữ khoa học Với việc triển khai nội dung này bước đầu cho HS nắm được các thể loại cơ bản của Phong cách ngôn ngữ khoa học để từ... khái niệm: Phong cách ngôn ngữ khoa học là phong cách ngôn ngữ được sử dụng trong các văn bản thuộc lĩnh vực khoa học Sở dĩ định nghĩa Phong cách ngôn ngữ khoa học theo cách này vì là HS không được học các khái niệm phong cách chức năng ngôn ngữ, chuẩn mực ngôn ngữ và chuẩn mực phong cách Vì thế định nghĩa Phong cách ngôn ngữ khoa học như trên giúp HS dễ hiểu nhất Sang phần hai của tiết học: Các đặc... thể học tập theo hướng tích hợp khi học làm văn và học một số văn bản Như vậy, sự đổi mới chương trình dạy học môn Ngữ văn nói chung và việc dạy học bài Phong cách ngôn ngữ khoa học nói riêng là một sự đổi mới tiến bộ, hiệu quả và thuận lợi, phù hợp cho cả người dạy và người học 2.2.Thực trạng dạy bài Phong cách ngôn ngữ khoa học Mặc dù đã có sự đổi mới nhưng việc dạy học bài Phong cách ngôn ngữ khoa. .. (SGK) 2 Ngôn ngữ khoa học * Khái niệm GV: Thế nào là ngôn ngữ khoa học? - HS: Ngôn ngữ khoa học là ngôn ngữ được dùng trong lĩnh vực khoa học, tiêu biểu là các văn bản khoa học GV: Ngôn ngữ khoa học được dùng để giao tiếp 34 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Nội dung cần đạt trong lĩnh vực khoa học tiêu biểu là các văn bản khoa học Các văn. .. khái niệm văn bản khoa học và Phong cách ngôn ngữ khoa học, các dạng biểu hiện của ngôn ngữ khoa học - Về kĩ năng: HS có khả năng phân biệt Phong cách ngôn ngữ khoa học với phong cách ngôn ngữ khác và sử dụng nó khi cần thiết - Về tư tưởng: Giúp cho HS có ý thức hơn trong việc sử dụng các đơn vị ngôn ngữ phù hợp với phong cách chức năng 2 Yêu cầu - Cung cấp khái niệm Phong cách ngôn ngữ khoa hoc -... với phong cách ngôn ngữ đã học, chúng ta sẽ tìm hiểu trong giờ học hôm nay Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Nội dung cần đạt Hoạt động 1: Văn bản I Văn bản khoa khoa học và ngôn ngữ học và ngôn ngữ khoa học khoa hoc GV: + Yêu cầu HS đọc 1 Văn bản khoa ngữ liệu”( SGK, 71) học + Yêu cầu đọc đúng từ ngữ, ngữ điệu của câu - HS thực hiện đọc: + Đọc to, rõ ràng + Đọc đúng từ ngữ, ngữ điệu a) Ngữ. .. khi triển khai các đặc trưng SGK hầu như không có các ví dụ cụ thể và đó là khó khăn cho GV trong việc lí giải các đặc trưng ấy Trên đây là toàn bộ nội dung bài Phong cách ngôn ngữ khoa học với hai tiết học cụ thể, rõ ràng 2.5 Quy trình dạy học bài Phong cách ngôn ngữ khoa học Sự đổi mới chương trình dạy học, thực trạng dạy và thực trạng học bài Phong cách ngôn ngữ khoa học ở trường phổ thông là... trung làm rõ khái niệm Phong cách ngôn ngữ khoa học và các đặc trưng cơ bản của ngôn ngữ khoa học Đây là một trong những nhiệm vụ càn thiết, không thể thiếu trong dạy học bài Phong cách 24 Khoá luận tốt nghiệp Cao Thị Thu Thuỷ - K32A Văn ngôn ngữ khoa học Ở phần một GV giúp HS nhận diện khái niệm Phong cách ngôn ngữ khoa học, để tạo thành tính hệ thống với các khái niệm mà HS được học ở lớp 10 và lớp... liệu giúp học sinh nhận thấy đặc điểm của các kiểu văn bản thuộc Phong cách ngôn ngữ khoa học, từ đó nêu ra những đặc trưng cơ bản cho phong cách ngôn ngữ này Do vậy học sinh phải làm việc tích cực ,chủ động Dạy học bài phong cách ngôn ngữ khoa học, học sinh có thể lồng ghép tích hợp với những tri thức trong các văn bản nghiên cứu về văn chương như: Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của ... trưng của phong cách ngôn phong cách ngôn ngữ khoa học ngữ khoa học Khái niệm GV: Phong cách ngôn ngữ khoa học gì? - HS trả lời: Phong cách ngôn ngữ khoa học phong cách ngôn ngữ sử dụng văn thuộc... ngữ Phong cách văn học; Còn bậc hai chia thành năm phong cách nhỏ Phong cách văn học chia ra: Phong cách ngôn ngữ thư từ; Phong cách ngôn ngữ khoa học; Phong cách ngôn ngữ hành chính; Phong cách. .. chức thành kiểu: Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt; Phong cách ngôn ngữ khoa học; Phong cách ngôn ngữ hành – công vụ; Phong cách ngôn ngữ báo; Phong cách ngôn ngữ luận Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật