BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI NGUYỄN VĂN THÔNG VĂN THÔNG NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HĨA HỌC & HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA LỒI THỰC VẬT: CÂY SĨI ĐỨNG (CHLORANTHUS ERECTUS, CHLORANTHACEAE), CÂY MẮC NIỄNG BẠC (EBERHARDTIA AURATA, SAPOTACEAE) VÀ CÂY CÔM (ELAEOCARPUS GRIFFITHII, ELAEOCARPACEAE) LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÓA HỌC Hà Nội - 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI NGUYỄN VĂN THÔNG NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HĨA HỌC & HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA LỒI THỰC VẬT: CÂY SĨI ĐỨNG (CHLORANTHUS ERECTUS, CHLORANTHACEAE), CÂY MẮC NIỄNG BẠC (EBERHARDTIA AURATA, SAPOTACEAE) VÀ CÂY CƠM (ELAEOCARPUS GRIFFITHII, ELAEOCARPACEAE) Chun ngành: Hóa Hữu Mã số: 62440114 LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÓA HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS TRẦN THU HƢƠNG PGS.TSKH PHẠM VĂN CƢỜNG Hà Nội - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng Các số liệu, kết nêu luận án trung thực chƣa đƣợc cơng bố cơng trình khác Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Nghiên cứu sinh Nguyễn Văn Thơng LỜI CẢM ƠN Với lịng biết ơn chân thành sâu sắc, xin trân trọng cảm ơn: Trƣớc tiên, tơi xin bày tỏ lịng cảm ơn sâu sắc tới PGS TS Trần Thu Hƣơng PGS.TSKH Phạm Văn Cƣờng, hai thầy hƣớng nghiên cứu, hƣớng dẫn tận tình, động viên giúp đỡ tơi suốt q trình thực cơng việc Luận án Tôi xin trân trọng cảm ơn Thầy Cơ, anh chị Bộ Mơn Hóa Hữu cơ-Viện Kỹ thuật Hóa học-Trƣờng Đại học Bách Khoa Hà Nội, Thầy Cơ, anh chị Phịng Tổng Hợp Hữu cơ-Viện Hóa Sinh Biển-VAST, lãnh đạo Cơng ty Cổ phần Hóa dƣợc Việt Nam, giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi để tơi hồn thành Luận án Cuối cùng, tơi xin chân thành cảm ơn gia đình bạn bè cổ vũ, động viên tơi hồn thành tốt luận án Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả Luận án Nguyễn Văn Thông MỤC LỤC MỤC LỤC i DANH MỤC CÁC HÌNH ix DANH MỤC CÁC BẢNG xiii MỞ ĐẦU CHƢƠNG TỔNG QUAN 1.1 TỔNG QUAN VỀ CHI CHLORANTHUS, HỌ HOA SÓI (CHLORANTHACEAE) 1.1.1 Giới thiệu sơ lƣợc thực vật họ Hoa sói (Chloranthaceae) 1.1.2 Giới thiệu chi Chloranthus 1.1.2.1 Đặc điểm thực vật chi Chloranthus 1.1.2.2 Các nghiên cứu hóa học hoạt tính sinh học vật chi Chloranthus 1.1.2.3 Đặc điểm thực vật Sói đứng (Chloranthus erectus (Buch.-Ham.) Verdcourt) 16 1.1.2.4 Một số nghiên cứu Sói đứng (Chloranthus erectus (Buch.-Ham.) Verdcourt) 18 1.2 TỔNG QUAN VỀ CHI EBERHARDTIA HỌ HỒNG XIÊM (SAPOTACEAE) .22 1.2.1 Giới thiệu sơ lƣợc thực vật họ Hồng xiêm (Sapotaceae) 22 1.2.2 Giới thiệu chi Eberhardtia 22 1.2.2.1 Sơ lƣợc chi Eberhardtia 22 1.2.2.2 Các nghiên cứu hóa học hoạt tính sinh học vật chi Eberhardtia 24 1.2.2.3 Đặc điểm thực vật Mắc niễng bạc (Eberhardtia aurata (Pierre ex Dubard) Lecomte, Sapotaceae)……………………………………………….24 1.2.2.4 Một số nghiên cứu Mắc niễng bạc 25 1.3 TỔNG QUAN VỀ CHI ELAEOCARPUS HỌ CÔM (ELAEOCARPACEAE) .27 1.3.1 Giới thiệu sơ lƣợc thực vật họ Côm (Elaeocarparceae) 27 1.3.2 Giới thiệu chi Elaeocarpus 27 1.3.2.1 Đặc điểm thực vật chi Elaeocarpus 27 1.3.2.2 Các nghiên cứu hóa học hoạt tính sinh học chi Elaeocarpus 27 1.3.2.3 Đặc điểm thực vật Côm (Elaeocarpus griffithii (Wight) A Gray, Elaeocarpaceae) 34 i 1.3.2.4 Một số nghiên cứu Côm (Elaeocarpus griffithii (Wight) A Gray, Elaeocarpaceae) 35 CHƢƠNG Đ I TƢ NG V PHƢƠNG PHÁP NGHI N CỨU 36 2.1 THU MẪU CÂY VÀ XÁC ĐỊNH TÊN KHOA HỌC 36 2.2 PHƢƠNG PHÁP XỬ LÝ VÀ CHIẾT MẪU 36 2.3 PHƢƠNG PHÁP PHÂN TÍCH, PHÂN TÁCH CÁC HỖN HỢP VÀ PHÂN LẬP CÁC HỢP CHẤT TỪ MẪU THỰC VẬT 37 2.4 CÁC PHƢƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH CẤU TRÚC HÓA HỌC CỦA CÁC CHẤT PHÂN LẬP ĐƢỢC TỪ MẪU THỰC VẬT NGHIÊN CỨU .37 2.5 THỬ HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA CÁC DỊCH CHIẾT VÀ CÁC CHẤT PHÂN LẬP ĐƢỢC 38 2.5.1 Thử hoạt t nh gây độc tế bào 38 2.5.2 Thử hoạt t nh kháng viêm 39 2.5.2.1 Phƣơng pháp gây viêm cục hoạt chất EPP 39 2.5.2.2 Phƣơng pháp gây viêm cục formalin 1% 40 2.5.2.3 Phƣơng pháp xác định khả kháng viêm 40 CHƢƠNG THỰC NGHIỆM 41 3.1 TÁCH CHIẾT, PHÂN LẬP CÁC CHẤT TỪ LÁ CÂY SÓI ĐỨNG (CHLORANTHUS ERECTUS (Buch & Ham.) Verdcourt, CHLORANTHACEAE)41 3.1.1 Xử lý mẫu thực vật chiết tách 41 3.1.2 Dữ kiện phổ số vật lý hợp chất đƣợc phân lập từ Sói đứng (Chloranthus erectus (Buch & Ham.) Verdcourt, Chloranthaceae) 46 3.1.2.1 Chloranerectuslacton V (CE1) 46 3.1.2.2 Chloranthalacton B (CE2) 46 3.1.2.3 -Sitosterol (CE3) 47 3.1.2.4 9-Hydroxyheterogorgiolid (CE4) 47 3.1.2.5 Isofraxidin hay 6,8-dimethoxy-7-hydroxy coumarin (CE5): 47 3.1.2.6 Eleutherosid B1 hay Isofraxidin-7-O--D-glucopyranosid (CE6) 48 3.1.2.7 Acid 3,4-dihydroxybenzoic (CE7): 48 3.2 TÁCH CHIẾT, PHÂN LẬP CÁC CHẤT TỪ LÁ CÂY MẮC NIỄNG BẠC (EBERHARDTIA AURATA, (PIERRE EX DUBARD LECOMTE), SAPOTACEAE) 49 ii 3.2.1 Xử lý mẫu thực vật chiết tách 49 3.2.2 Dữ kiện phổ số vật lý hợp chất phân lập từ Mắc niễng bạc (Eberhardtia aurata (Pierre ex Dubard) Lecomte, Sapotaceae) 52 3.2.2.1 β-Taraxerol (EA1) 52 3.2.2.2 Taraxeron (EA2) 52 3.2.2.3 Taraxeryl acetat (EA3) 53 3.2.2.4 3β-Octacosanoyloxy-12-oleanen-28-ol (EA4) 54 3.2.2.5 Spinasterol (EA5) 55 3.3 TÁCH CHIẾT, PHÂN LẬP CÁC CHẤT TỪ VỎ CÂY CÔM (ELAEOCARPUS GRIFFITHII (WIGHT) A GRAY, ELAEOCARPACEAE) 55 3.3.1 Xử lý mẫu thực vật chiết tách 55 3.3.2 Dữ kiện phổ số vật lý hợp chất đƣợc phân lập từ vỏ Côm (Elaeocarpus griffithii (Wight) A Gray, Elaeocarpaceae) 58 3.3.2.1 Acid ellagic (EG1) 58 3.3.2.2 3,3’,4’-Tri-O-methylellagic acid 4-O-β-D-2”-O-acetylglucopyranoside (EG2) 59 3.3.2.3 3,3’-Di-O-metyl acid 4-O-α-L-rhamnosid-ellagic (EG3) 60 3.3.2.4 3-O-Methylellagic acid-4-O-α-L-rhamnopyranoside (EG4) 60 3.3.2.5 Octacosyl ferulat (EG5) 61 3.3.2.6 Acid galic (EG6) 62 3.3.2.7 β-Sitosterol (EG7) 62 3.3.2.8 6-Hydroxy-1,12-oleanadien-3-on (EG8) 62 3.4 THỬ HOẠT TÍNH SINH HỌC 63 CHƢƠNG KẾT QUẢ V THẢO LUẬN 64 4.1 CÁC HỢP CHẤT PHÂN LẬP ĐƢỢC TỪ LÁ CÂY SÓI ĐỨNG .64 4.1.1 Chloranerectuslacton V (CE1) 64 4.1.2 Chloranthalacton B (CE2) 71 4.1.3 -Sitosterol (CE3) 73 4.1.4 9-Hydroxyheterogorgiolid (CE4) 74 4.2.5 Isofraxidin (CE5) 76 iii 4.1.6 Eleutherosid B1 (CE6) 79 4.1.7 Acid 3,4-dihydroxybenzoic (CE7) 79 4.2 CÁC HỢP CHẤT PHÂN LẬP ĐƢỢC TỪ LÁ CÂY MẮC NIỄNG BẠC (EBERHARDTIA AURATA, (PIERRE EX DUBARD) LECOMTE, SAPOTACEAE) 81 4.2.1 β-Taraxerol (EA1) 82 4.2.2 Taraxeron (EA2) 83 4.2.3 β-Taraxeryl acetat (EA3) 85 4.2.4 3β-Octacosanoyloxy-12-oleanen-28-ol (EA4) 86 4.2.5 Spinasterol (EA5) 87 4.3 CÁC HỢP CHẤT PHÂN LẬP ĐƢỢC TỪ VỎ CÂY CÔM (ELAEOCARPUS GRIFFITHII (WIGHT) A GRAY, ELAEOCARPACEAE) 88 4.3.1 Acid ellagic (EG1) 89 4.3.2 3,3’,4’-Tri-O-methylellagic acid -4-O-β-D-2”-O-acetylglucopyranoside (EG2) 90 4.3.3 3,3’-Di-O-metyl acid 4-O-α-L-rhamnosid-ellagic (EG3) 92 4.3.4 3-O-Methylellagic acid-4-O-α-L-rhamnopyranoside (EG4) 95 4.3.5 Octacosyl ferulat (EG5) 95 4.3.6 Acid gallic (EG6) 98 4.3.7 β-Sitosterol (EG7) 99 4.3.8 6-Hydroxy-1,12-oleanadien-3-on (EG8) 100 4.4 THỬ HOẠT TÍNH SINH HỌC 109 4.4.1 Thử hoạt tính sinh học Sói đứng (Chloranthus erectus, Chloranthaceae) 109 4.4.1.1 Hoạt t nh gây độc tế bào dịch chiết EtOH (SD-2012) chất phân lập đƣợc từ Sói đứng (Chloranthus erectus) 109 4.4.1.2 Khả kháng viêm mẫu dịch chiết EtOH Sói dứng (SD-2012) 109 4.4.2 Hoạt t nh gây độc tế bào cặn chiết ethyl acetat (EEA) chất phân lập đƣợc từ Mắc niễng bạc (Eberhardtia aurata, Sapotaceae) 111 iv 4.4.3 Hoạt tính gây độc tế bào cặn chiết ethyl acetat chất phân lập đƣợc từ vỏ Côm (Elaeocarpus griffithii (Wight) A.Gay, Elaeocarpaceae) 112 KẾT LUẬN V KIẾN NGHỊ 114 TÀI LIỆU THAM KHẢO 116 DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH ĐÃ CƠNG B CỦA LUẬN ÁN 125 v DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VÀ CÁC CHỮ VIẾT TẮT Kí hiệu δH Tiếng Anh Tiếng Việt Chemical displacement of proton Độ dịch chuyển hóa học proton δC Chemical displacement of carbon Độ dịch chuyển hóa học cacbon CD Circular dichroism spectrum Phổ lƣỡng sắc tròn ESI-MS Electrospray ionization Phổ khối phun mù điện tử -Mass spectrometry MTT H-1H COSY 3-(4,5-Dimethylthiazol-2-yl)-2,5- 3-(4,5-Dimetylthiazol-2-yl)-2,5- diphenyltetrazolium bromide diphenyltetrazoli bromua Phổ tƣơng quan proton-proton H-1H Correlation Spectroscopy br Broad Rộng dd Double-doublet Double-doublet dt Double-triplet Double-triplet dq Double-quartet Double-quartet 13 Cacbon-13 Nuclear Magnetic Phổ cộng hƣởng từ hạt nhân Resonance Spectroscopy Cacbon-13 CC Column Chromatography Sắc kí cột J Constant interaction Hằng số tƣơng tác TBUT Cancer cells Tế bào ung thƣ DBE Double Bond Equivalent Số tƣơng đƣơng nối đôi DMSO Dimethyl sulfoxide Dimetyl sulfoxit DEPT Distortionles Enhancement by Phổ DEPT C-NMR Polarization Transfer ED50 Effective Dose 50 Liều hiệu 50% đối tƣợng thử EtOH Ethanol Ethanol EtOAc Ethyl acetate Ethyl axetat EPP Ethyl phenylpropyolate Etyl phenylpropyolat vi Phổ DEPT EG4 PL 48 Phụ lục 17 Các phổ hợp chất EG5 Phổ ESI-MS EG5 Phổ 1H-NMR EG5 PL 49 Phổ 13C-NMR EG5 Phổ DEPT EG5 PL 50 Phổ COSY EG5 PL 51 Phổ HMBC EG5 PL 52 Phổ HSQC EG5 PL 53 Phụ lục 18 Các phổ hợp chất EG6 Phổ 1H-NMR EG6 PL 54 Phổ 13C-NMR EG6 PL 55 Phụ lục 19 Các phổ hợp chất EG7 (β-Sitosterol) Phổ 1H-NMR EG7 PL 56 Phụ lục 20 Các phổ hợp chất EG8 Phổ HR-ESI-MS EG8 Phổ 1H-NMR EG8 PL 57 Phổ 13C-NMR EG8 Phổ DEPT EG8 PL 58 Phổ COSY EG8 PL 59 Phổ HMBC EG8 PL 60 Phổ HSQC EG8 PL 61 Phổ NOESY EG8 PL 62 ... chƣa có cơng trình cơng bố thành phần hóa học hoạt tính sinh học Sói đứng Nhƣ vậy, việc nghiên cứu thành phần hóa học hoạt tính sinh học Sói đứng Việt Nam cho luận khoa học để lý giải tác dụng dƣợc... DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI NGUYỄN VĂN THÔNG NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HĨA HỌC & HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA LỒI THỰC VẬT: CÂY SÓI ĐỨNG (CHLORANTHUS ERECTUS, CHLORANTHACEAE), CÂY MẮC NIỄNG... cơng trình nghiên cứu thành phần hóa học hoạt tính sinh học Chính chúng tơi lựa chọn lồi thực vật làm đối tƣợng nghiên cứu Luận án: Mục tiêu nghiên cứu: Nghiên cứu xác định cấu trúc hóa học hợp