TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA SINH - KTNN ====== NGUYỄN THỊ HỒNG LIÊN NGHIÊN CỨU SỰ BIẾN ĐỘNG THÀNH PHẦN LOÀI VE GIÁP THUỘC BỘ ORIBATIDA (ACARI: ORIBATIDA) Ở ĐẤT TRỒNG CÂY CÀ CHUA TẠI CÁNH ĐỒNG LÀNG TRUNG HẬU - XÃ TIỀN PHONG HUYỆN MÊ LINH - THÀNH PHỐ HÀ NỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Sinh thái học HÀ NỘI, 2015 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA SINH - KTNN NGUYỄN THỊ HỒNG LIÊN NGHIÊN CỨU SỰ BIẾN ĐỘNG THÀNH PHẦN LOÀI VE GIÁP THUỘC BỘ ORIBATIDA (ACARI: ORIBATIDA) Ở ĐẤT TRỒNG CÂY CÀ CHUA TẠI CÁNH ĐỒNG LÀNG TRUNG HẬU - XÃ TIỀN PHONG HUYỆN MÊ LINH - THÀNH PHỐ HÀ NỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Sinh thái học Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ THU ANH TS. ĐÀO DUY TRINH HÀ NỘI, 2015 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình hoàn thành luận văn, em đã nhận được nhiều sự giúp đỡ quý báu của các đơn vị và cá nhân. Nhân dịp này, em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới: Các thầy cô trong khoa Sinh – KTNN, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã nhiệt tình giảng dạy. Sự hỗ trợ khoa học và tạo điều kiện làm việc của các cán bộ của bộ môn Động vật học, Ban chủ nhiệm khoa Sinh – KTNN. Ban lãnh đạo Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, tập thể cán bộ phòng Sinh thái môi trường đất đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để em được học tập và hoàn thành luận văn của mình. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Thu Anh và TS.Đào Duy Trinh đã trực tiếp hướng dẫn, tận tình chỉ bảo trong suốt quá trình thực hiện khóa luận. Một lần nữa em xin chân thành cảm ơn! Vĩnh phúc, ngày 4 tháng 05 năm 2015 Sinh viên NGUYỄN THỊ HỒNG LIÊN LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những nội dung mà tôi trình bày trong khóa luận là kết quả nghiên cứu của bản thân dưới sự hướng dẫn tận tình của TS. Nguyễn Thị Thu Anh và TS. Đào Duy Trinh. Tôi xin chịu trách nhiệm về kết quả nghiên cứu trong khóa luận này. Sinh viên NGUYỄN THỊ HỒNG LIÊN DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, VIẾT TẮT STT Kí hiệu Viết tắt 1 A1 Độ sâu đất từ 0cm - 10cm 2 A2 Độ sâu đất từ 10cm - 20cm 3 H‟ Chỉ số đa dạng 4 J‟ Chỉ số đồng đều 5 S Tổng số loài 6 S2 Số loài có ở mỗi tầng 7 STT Số thứ tự DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Số lượng mẫu đất thu theo các giai đoạn phát triển của cây cà chua tại khu vực nghiên cứu……………………………... 9 Bảng 3.1. Thành phần loài và phân bố của Ve giáp ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội……………………………………... 14 Bảng 3.2. Thành phần phân loại học của Ve giáp ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội................................................................. 18 Bảng 3.3. Danh sách họ, giống, loài Ve giáp phân bố theo độ sâu ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội.................................... 19 Bảng 3.4. Một số chỉ số định lượng của Ve giáp theo tầng đất ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội.................................... 23 Bảng 3.5. Các loàiVe giáp ưu thế ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội………………………………………………………. 25 DANH MỤC HÌNH Trang Hình 3.1. Cấu trúc ưu thế của quần xã Ve giáp ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội………...………………………………………...... 26 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Nội dung nghiên cứu ..................................................................................... 2 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........................................................ 3 1.1. Tình hình nghiên cứu Ve giáp (Acari: Oribatida) trên thế giới ................. 3 1.2. Tình hình nghiên cứu Ve giáp (Acari: Oribatida) ở Việt Nam .................. 4 CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG, THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................................................... 8 2.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................. 8 2.2. Thời gian nghiên cứu ................................................................................. 8 2.3. Địa điểm nghiên cứu .................................................................................. 8 2.4. Phương pháp nghiên cứu............................................................................ 9 2.4.1. Ngoài thực địa ......................................................................................... 9 2.4.2. Trong phòng thí nghiệm ....................................................................... 10 2.4.3. Xử lí số liệu ........................................................................................... 11 2.5. Vài nét khái quát về điều kiện tự nhiên khu vực nghiên cứu .................. 12 2.5.1. Vị trí địa lý, địa hình ............................................................................. 12 2.5.2. Khí hậu, thủy văn .................................................................................. 13 CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ............................................... 14 3.1. Đa dạng thành phần loài Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội ............ 14 3.1.1. Thành phần loài Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội .................... 14 3.1.2. Thành phần phân loại học của Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội ... 17 3.1.3. Đặc điểm phân bố của Ve giáp theo độ sâu ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội ......................................................................................................................... 19 3.2. Một số chỉ số định lượng của Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội ... 23 3.2.1. Số lượng loài ......................................................................................... 23 3.2.2.Số cá thể…………………………………………………………..... 24 3.2.3. Chỉ số đa dạng loài H‟........................................................................... 24 3.2.4. Chỉ số đồng đều J‟ ................................................................................. 24 3.3. Các loài Ve giáp ưu thế ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội ............................... 24 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 27 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 28 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Cà chua – Lycopersicon esculentum Mill., thuộc họ Cà – Solanaceae. Cà chua thuộc họ cây Bạch Anh, các loại cây trong họ này thường phát triển từ 1 đến 3 mét chiều cao. Cà chua là một loại rau quả dùng làm thực phẩm. Quả ban đầu có màu xanh, chín ngả màu từ vàng đến đỏ. Cà chua có vị hơi chua và là thực phẩm bổ dưỡng, giàu vitamin C và A, đặc biệt là giàu lycopene tốt cho sức khỏe. Cà chua được phát triển trên toàn thế giới do sự tăng trưởng tối ưu của nó trong điều kiện tăng trưởng khác nhau. Các loại cà chua được trồng trọt phổ biến nhất là loại quả đường kính khoảng 5cm – 6cm. Hầu hết các giống đều cho ra trái màu đỏ, nhưng một số giống cho quả vàng, cam, hồng, tím, đen hoặc trắng. Trong cà chua có chứa rất nhiều chất dinh dưỡng có lợi cho cơ thể như carotene, lycopene, vitamin, kali và aminoacid. Tất cả những chất này đều rất có lợi cho con người. Đặc biệt các vitamin B, vitamin C và beta carotene giúp chống lại quá trình oxy hóa của cơ thể, giảm thiểu nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch và ung thư. Môi trường đất là môi trường sống rất đặc thù, với cấu trúc phức tạp, trong đó chứa cả một thế giới sinh vật vô cùng đa dạng và phong phú. Nhóm động vật đất chiếm hơn 90% tổng sinh lượng hệ động vật ở cạn và hơn 50% tổng số loài động vật sống trên trái đất. Trong số các loài động vật sống trong đất, nhóm động vật chân khớp bé (Microathropoda), với kích thước cơ thể khoảng 0,1mm – 0,2mm đến 2,0mm – 3,0mm thường chiếm ưu thế về số lượng. Hai đại diện chính của nhóm này là Ve giáp (Acari) và Bọ nhảy (Collembola), trong đó ve giáp là loài có số lượng chiếm ưu thế. Ve giáp là loài có số lượng cá thể phong phú, dễ thu 1 lượm, dễ nhận dạng, lại rất ăn tạp, mật độ quần thể lớn và nhạy cảm với những biến đổi của môi trường sống. Xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội là vùng đất được hình thành trên nền phù sa cổ, nền đất bạc màu do đó thích hợp với trồng màu và đặc biệt là trồng cây cà chua. Cho đến nay, các nghiên cứu về Ve giáp chủ yếu ở hệ sinh thái rừng, còn ở hệ sinh thái nông nghiệp thì chưa được nghiên cứu nhiều. Từ thực tế trên, chúng tôi đã chọn đề tài nghiên cứu ‘‘Nghiên cứu sự biến động thành phần loài Ve giáp thuộc bộ Oribatida (Acari: Oribatida) ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội’’. 2. Mục đích nghiên cứu Bước đầu làm quen với nghiên cứu khoa học để phục vụ việc học tập và giảng dạy sau này. Nghiên cứu sự biến động thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) trong đất trồng cà chua nhằm cung cấp dẫn liệu về khu hệ Ve giáp ở đất nông nghiệp, đồng thời làm cơ sở khoa học trong việc nghiên cứu quản lí bền vững hệ sinh thái đất. 3. Nội dung nghiên cứu Đa dạng thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) ở đất trồng cà chua. Đặc điểm phân bố, biến động số lượng của Oribatida theo độ sâu tầng đất ở đất trồng cà chua. Phân tích một số chỉ số định lượng của Ve giáp, sự tương đồng thành phần loài ve giáp ở đất trồng cà chua. Xác định các loài Ve giáp ưu thế ở đất trồng cà chua. 2 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Tình hình nghiên cứu ve giáp (Acari: Oribatida) trên thế giới Trên thế giới, các nhóm động vật không xương sống nói chung và Oribatida nói riêng đã được nghiên cứu từ rất lâu, cách đây hàng trăm năm. Ở Đức với công trình của Hermann J.F năm 1804; ở Ý là công trình của Canestrini G. & Fanzago F. năm 1876, 1877;… Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu về Oribatida chỉ phát triển mạnh trong thời gian gần đây. Khu hệ ve giáp trên thế giới hiện đã mô tả khoảng 10000 loài và thực tế lên đến 100000 loài. Theo Balogh J. và Balogh B. (1992), số lượng giống ve giáp trên thế giới đã tăng từ 700 giống đến 1000 giống chỉ trong 20 năm gần đây [11]. Trong các công trình nghiên cứu về Acari trước đây, các công trình của Berlese đóng một vai trò quan trọng và có một vị trí đặc biệt. Ông là một trong những người quan tâm đến Ve giáp ở Châu Âu sớm nhất. Chỉ từ năm 1881 đến 1923, ông đứng tên một mình, hoặc là đồng tác giả của 73 công trình nghiên cứu về Acari, Micoarthropoda, Scorpionide. Trong đó ông đã mô tả khoảng 120 loài Oribatida. Tuy nhiên tất cả những loài do Berlese mô tả (hầu hết là loài mới cho khoa học) đều viết bằng tiếng la tinh rất ngắn gọn, chỉ gồm một vài nét gạch đầu dòng. Vì thế sau này, các loài do Berlese mô tả đã được Hammen (2009) tu chỉnh, sắp xếp lại dựa trên hệ thống phân loại của Grandjean (1954) và công bố trong công trình „„Berlese‟s primitive Oribatida mites” (Hammen L. Van Der, 2009) (Zipende Zoo.com). Ở Canada, khu hệ ve giáp là một trong những khu hệ được nghiên cứu khá kỹ. Theo Behan – Pelletier et al., 2000, mặc dù các dẫn liệu về sinh thái, phân bố của chúng có nhiều, nhưng về khu hệ, số loài được biết chỉ chiếm 1/4 số loài có trong thực tế [12]. 3 Còn ở Thụy Sĩ, trên cơ sở các kết quả nghiên cứu của các tác giả khác, cùng với kết quả nghiên cứu của riêng mình. Schatz, 2002 đã công bố và tổng hợp bản mục lục các loài ve giáp đã biết ở khu vực Trung Châu Mỹ. Danh mục này gồm 543 loài ve giáp thuộc 87 họ. Ngoài ra, ông còn liệt kê số lượng ve giáp đã thu thập ở các quốc gia và vùng lãnh thổ khác thuộc Trung Mĩ như Cuba (225 loài), Jamaica (28 loài)… Hiện tại 498 loài Ve giáp đã được ghi nhận (gồm 300 loài đã xác định tên, 198 loài còn ở dạng sp.) (Schatz, 2002) [13]. Ở Nga, nghiên cứu về Ve giáp phát triển mạnh từ những năm 50 của thế kỷ 20. Cho đến nay đã ghi nhận được 300 loài ve giáp ở tất cả các hệ sinh thái, riêng khu hệ Oribatida sống trên cây cũng được đặc biệt đến nghiên cứu từ mấy chục năm (Ermilov S.G., et al., 2007). Năm 2004, Karasawa đã nghiên cứu cấu trúc quần xã Oribatida ở đất treo và các nhân tố hữu sinh, vô sinh gây nên sự đa dạng của chúng. Theo tác giả, Oribatida là một trong những nhóm Chân khớp chiếm ưu thế về số lượng trong đất treo. Từ sinh cảnh này thu được không ít hơn 50 loài. Độ đa dạng loài Oribatida ở đất treo có thể thấp hơn so với khu hệ Oribatida ở đất rừng (Karasawa, 2004) [14]. Nghiên cứu về sinh học và sinh thái học của Oribatida trên thế giới hiện nghiên cứu về: vai trò của Oribatida trong sự phân hủy và chu trình dinh dưỡng, về quy luật và các yếu tố phát tán Oribatida, nghiên cứu về môi trường sống, về sự đa dạng và phân bố của Oribatida trên toàn cầu… 1.2. Tình hình nghiên cứu Ve giáp (Acari: Oribatida) ở Việt Nam Ở Việt Nam, động vật chân khớp bé ở đất đã được nghiên cứu từ những năm 30 của thế kỷ XX. Ban đầu là các nghiên cứu lẻ tẻ của các tác giả nước ngoài kết hợp nghiên cứu cùng các nhóm sinh vật khác. 4 Năm 1967, lần đầu tiên trong công trình “New Oribatid from Viet Nam”, hai tác giả người Hungari là Balogh J. và Mahunka S. đã giới thiệu khu hệ, danh pháp học và đặc điểm phân bố của 33 loài Ve giáp, trong đó đã mô tả 29 loài, 4 giống mới cho khoa học [15]. Từ sau năm 1975, các tác giả trong nước bắt đầu đã tiến hành nghiên cứu độc lập về Oribatida. Đầu tiên phải kể đến công trình nghiên cứu của tác giả Vũ Quang Mạnh về nhóm Chân khớp bé (Microarthropoda) ở đất Cà Mau và Từ Liêm năm 1980, 1984… [1]. Vũ Quang Mạnh, Mara Jeleva, 1987 đã giới thiệu đặc điểm phân bố và danh pháp phân loại học của 11 loài mới cho khu hệ Oribatida Việt Nam và 1 loài mới cho khoa học [2]. Nghiên cứu khu hệ Oribatida ở Việt Nam của Mahunka, 1988 đã xác định 15 loài mới cho khoa học, trong đó có một số loài mới thu từ mẫu đất vùng Tam Đảo [16]. Vũ Quang Mạnh, Cao Văn Thuật, 1990 xác định được 24 loài Oribatida ở vùng đồi núi đông bắc Việt Nam khi tiến hành nghiên cứu cấu trúc định lượng của nhóm Microarthropoda ở 7 kiểu sinh thái, ở 5 dải độ cao khí hậu và 3 loại đất. Theo 2 tác giả này, trong nhóm Microarthropoda, Oribatida luôn chiếm số lượng chủ yếu từ 70 – 80% tổng số lượng, còn nhóm Collemboda chỉ chiếm 10% [3]. Vũ Quang Mạnh, Vương Thị Hòa, 1995 đã giới thiệu danh sách 146 loài và phân loài Oribatida ở Việt Nam và phân tích đặc điểm thành phần loài của chúng [4]. Năm 1996, Vũ Quang Mạnh, Lại Văn Tạc, Nguyễn Văn Sức đã nghiên cứu quần xã động vật chân khớp bé (Microarthropoda) và động vật đất cỡ trung bình (Mesofauna) liên quan đến việc sử dụng thuốc trừ cỏ Sofit cho lúa [5]. 5 Năm 2006, Vũ Quang Mạnh, Đào Duy Trinh công bố 30 loài Oribatida được phát hiện ở Vườn quốc gia Xuân Sơn - Phú Thọ. Công bố Oribatida họ Oppidae Grandjean, 1954; phân họ Oppindae Grandjean, 1951 và Mulltioppiinae Balogh, 1938 ở Việt Nam (Vũ Quang Mạnh, Đào Duy Trinh, 2006) [6]. Năm 2010, các tác giả Đào Duy Trinh, Trịnh Thị Thu, Vũ Quang Mạnh đã đưa ra các dẫn liệu về thành phần loài, đặc điểm phân bố và địa động vật khu hệ Oribatida ở Vườn Quốc gia Xuân Sơn, Phú Thọ. Ghi nhận được 103 loài thuộc 48 giống, 28 họ, số loài giảm dần theo độ cao và theo thứ tự: rừng tự nhiên → trảng cỏ cây bụi → rừng nhân tác → đất canh tác → vườn quanh nhà. Đặc điểm phân bố và địa động vật khu hệ Oribatida ở Vườn Quốc gia Xuân Sơn thể hiện rõ yếu tố Ấn Độ - Mã Lai [7]. Năm 2012, các tác giả Đào Duy Trinh,Trần Thị Ngà, Hoàng Thị Hiền, Nguyễn Thị Thảo, Hà Trọng Hiến đã nghiên cứu sự tương đồng thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) tại khu công nghiệp Tân Trường - Hải Dương và phụ cận nhằm giúp xác định những loài gần gũi nhau và có những loài chỉ xuất hiện ở một sinh cảnh.Từ đó giải thích nguyên nhân, ảnh hưởng tại sao phải dựa vào nhiều yếu tố sinh thái học của khu vực nghiên cứu [8]. Năm 2012, các tác giả Đào Duy Trinh, Vũ Quang Mạnh đã nghiên cứu cấu trúc quần xã Oribatida theo mùa ở hệ sinh thái đất rừng Vườn Quốc gia Xuân Sơn, Phú Thọ. Số loài giảm đi theo thứ tự mùa khô → mùa mưa thể hiện rõ nhất ở sinh cảnh rừng tự nhiên [9]. Các nghiên cứu hầu như tập trung tìm hiểu thành phần loài và được tiến hành nhiều ở lãnh thổ phía bắc của đất nước, cũng đã có một vài nghiên cứu ở miền Nam và khu vực Tây Nguyên nhưng chưa thấy có công trình nghiên cứu nào về Oribatida ở khu vực Bắc miền Trung và chủ yếu là các nghiên cứu trên hệ sinh thái rừng còn ở hệ sinh thái nông nghiệp thì chưa được nghiên cứu 6 nhiều. Để tìm hiểu thấu đáo vai trò của nhóm ve giáp sống trong môi trường đất và để đưa nhóm này ứng dụng vào lĩnh vực khoa học và thực tiễn thì việc nghiên cứu ve giáp cần được đẩy mạnh nghiên cứu trong những năm tiếp theo. 7 CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG, THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Đối tƣợng nghiên cứu Các loài Ve giáp (Acari: Oribatida) thuộc ngành Chân khớp (Arthropoda), phân ngành Chân khớp có kìm (Chelicerata), lớp Hình nhện (Arachnida), phân lớp Ve bét (Acari). 2.2. Thời gian nghiên cứu Từ tháng 10 năm 2014 đến tháng 5 năm 2015, tổng số mẫu là 50 mẫu. 2.3. Địa điểm nghiên cứu Tại ruộng trồng cà chua trên cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội. Mẫu thu được từ thực địa được đưa về phòng thí nghiệm Động vật học tại trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội 2 để xử lý. 8 Bảng 2.1. Số lƣợng mẫu đất thu theo các giai đoạn phát triển của cây cà chua tại khu vực nghiên cứu Đợt thu Giai đoạn phát triển mẫu Tầng đất A1 A2 1 15 ngày sau khi trồng (cây được 4 – 5 lá) 5 5 2 25 ngày sau khi trồng (cây bắt đầu ra hoa) 5 5 3 35 ngày sau khi trồng (cây bắt đầu tạo quả) 5 5 4 50 ngày sau khi trồng (cây đã đậu trái đều) 5 5 5 90 ngày sau khi trồng (cây sắp thu hoạch) 5 5 25 25 Tổng 50 Chú thích: A1: Tầng đất có độ sâu từ 0cm – 10cm A2: Tầng đất có độ sâu từ 10cm – 20cm 2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu 2.4.1. Ngoài thực địa Trên thực địa, mẫu đất định lượng thu theo phương pháp chuẩn Ghilarov, 1975. Trong suốt quá trình phát triển của cây cà chua, tôi tiến hành lấy 5 đợt. Mỗi đợt lấy 10 mẫu (5 mẫu tầng A1 từ 0cm – 10cm và 5 mẫu tầng A2 từ 10cm – 20cm); kích thước của mỗi mẫu là 5cm x 5cm x 10cm. Diện tích bề mặt tương ứng là 25cm2, trên nền đất trồng cà chua. Các mẫu định lượng của đất được thu lặp lại 5 lần ở mỗi tầng và ở mỗi điểm nghiên cứu. Tổng số mẫu thu được là 50 mẫu. 9 Tất cả các mẫu sau khi thu ở thực địa đều được cho ngay vào túi nilon riêng, có ghi các thông số cần thiết (ngày, tháng lấy mẫu, địa điểm, tầng phân bố...) rồi buộc chặt lại và để vào thùng vận chuyển. 2.4.2. Trong phòng thí nghiệm Mẫu sau khi lấy ở thực địa được đưa về phòng thí nghiệm động vật học của trường để xử lý. Chúng tôi tiến hành tách nhóm động vật chân khớp bé theo phương pháp phễu lọc “Berlese - Tullgren”. Nguyên lý chung của phương pháp là dựa vào tập tính hướng sáng âm và chui sâu xuống đất của Ve giáp khi các lớp đất trên bị khô dần [10]. Chúng tôi sử dụng rây lọc tròn, có kích thước mắt lưới 2mm - 3mm và phiễu lọc bằng thủy tinh có đường kính 20cm. Các mẫu đất được bẻ nhỏ, rải đều lên rây lọc, sau đó đặt rây lọc chứa mẫu đất vào phễu lọc đặt trên giá, ở miệng phiễu có ống thu đựng dung dịch formol 4%. Mẫu được tách lọc trong điều kiện phòng thí nghiệm 250C - 300C, 7 ngày đêm rồi tiến hành thu ống nghiệm dưới đáy phễu đã được lọc. Dùng nút bông bịt kín ống nghiệm và lấy dây chun bó các ống nghiệm của cùng một tầng tại một địa điểm lại với nhau, sau đó cho vào lọ nhựa có chứa dung dịch formon 4% để giữ mẫu không bị hỏng. * Xử lý, phân tích Oribatida Đặt giấy lọc có chia ô lên phễu lọc, đổ dung dịch có chứa trong ống nghiệm lên tờ giấy lọc đó, tráng lại nhiều lần bằng nước cất để tránh sót mẫu. Đến lúc đã lọc hết dung dịch trong giấy lọc thì đặt giấy lọc ra đĩa Petri và tiến hành phân tích dưới kính hiển vi. Khi soi mẫu dưới kính hiển vi, dùng kim phân tích nhặt từng cá thể động vật để tập trung tại một góc của đĩa Petri, nhận dạng và ghi số liệu từng nhóm vào sổ bảo tàng. Tất cả các mẫu phân tích sau khi được TS. Nguyễn Thị Thu Anh, TS. Đào Duy Trinh kiểm tra sẽ được đưa vào ống nghiệm nhỏ có chứa dung dịch bảo quản, bên trong có nhãn ghi 10 địa điểm, thời gian, sinh cảnh, tầng đất rồi nút lại bằng bông không thấm nước. Để giữ mẫu được lâu và không bị giòn, nát cần bổ sung vài giọt dung dịch định hình Glyxerin. * Định loại Oribatida Trước khi định loại cần phải tẩy màu, làm trong vỏ kitin cứng. Quá trình này diễn ra trong vài ngày hoặc lâu hơn nên cần nhặt Oribatida riêng ra một lam kính lõm. Đưa lam kính lõm quan sát dưới kính hiển vi. Dùng kim chuyển từng Oribatida vào chỗ lõm dưới lamen để quan sát các tư thế khác nhau theo hướng lưng bụng và ngược lại. Sau khi quan sát, định loại xong, tất cả Oribatida đã được định tên cùng sinh cảnh được chuyển vào ống nghiệm (5 x 40)mm có chứa dung dịch formon 4%, nút chặt bằng bông để bảo quản lâu dài. Các loài trong một giống được sắp xếp theo vần a, b, c. Định loại tên loài theo các tài liệu phân loại, các khóa định loại của tác giả: Vũ Quang Mạnh, 2007. 2.4.3. Xử lí số liệu Sử dụng phương pháp thống kê trong tính toán và xử lý số liệu, trên nền phần mềm Primer, 2001; phần mềm Excell 2003. Các công thức tính: + Độ ưu thế D: Trong đó: D: độ ưu thế na: số lượng cá thể của loài a n: tổng số cá thể của toàn bộ mẫu theo sinh cảnh hay địa điểm Theo Ermilov và Chistyakov, 2007: loài Oribatida ưu thế là những loài có độ ưu thế đạt giá trị 5% trở lên. 11 + Chỉ số đa dạng loài (H‟) Chỉ số (H‟) Shannon- Weaver: được sử dụng để tính đa dạng loài hay số lượng loài trong quần xã và tính đồng đều về sự phong phú cá thể của các loài trong quần xã. Trong đó: s – số lượng loài ni - số lượng cá thể của loài thứ i N – tổng số lượng cá thể trong sinh cảnh nghiên cứu Giá trị H‟ dao động trong khoảng 0 đến ∞. Chỉ số đa dạng của quần xã phụ thuộc vào 2 yếu tố là số lượng loài và tính đồng đều về sự phong phú của các loài trong quần xã. Một khu vực có số lượng loài hoặc số cá thể nhiều chưa hẳn nơi đó có tính đa dạng cao. Chỉ số đa dạng, ở một khía cạnh nào đó cho biết tính đa dạng của một quần xã và là một chỉ tiêu có thể đánh giá được tính đa dạng về khu hệ động, thực vật của một khu vực. + Chỉ số đồng đều (J‟) - Chỉ số Pielou Trong đó: H‟: độ đa dạng loài S: số loài có trong sinh cảnh Giá trị J‟ dao động trong khoảng từ 0 đến 1 2.5. Vài nét khái quát về điều kiện tự nhiên khu vực nghiên cứu 2.5.1. Vị trí địa lý, địa hình Vị trí địa lý: Hà nội là thủ đô của Việt Nam từ năm 1946 đến nay, là thành phố lớn nhất Việt Nam về diện tích với 3328,9 km2, đồng thời cũng là địa phương đứng thứ nhì về dân số với 6.699.600 người (2011). Hà Nội nằm 12 giữa đồng bằng sông Hồng trù phú, nơi đây đã sớm trở thành một trung tâm chính trị, tôn giáo,văn hóa giáo dục lớn nhất cả nước. Địa giới hành chính: Nằm chếch về phía tây bắc của trung tâm vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, Hà Nội có vị trí từ 20°53' đến 21°23' vĩ độ Bắc và 105°44' đến 106°02' kinh độ Đông. + Phía bắc tiếp giáp với các tỉnh: Thái Nguyên, Vĩnh Phúc. + Phía nam tiếp giáp với các tỉnh: Hòa Bình, Hà Nam. + Phía đông tiếp giáp với các tỉnh: Bắc Giang, Bắc Ninh, Hưng Yên. + Phía Tây tiếp giáp với các tỉnh: Hòa Bình, Phú Thọ. Làng Trung Hậu thuộc xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội. Làng Trung Hậu cách trung tâm thành phố Hà Nội 15km, nằm cạnh quốc lộ 23 và giáp với khu di tích lịch sử đền thờ Hai Bà Trưng. 2.5.2. Khí hậu, thủy văn Khí hậu Hà Nội tiêu biểu cho vùng Bắc Bộ với đặc điểm của khí hậu cận nhiệt đới ẩm, mùa hè nóng, mưa nhiều và mùa đông lạnh, ít mưa về đầu mùa và có mưa phùn về nửa cuối mùa. Nằm về phía bắc của vành đai nhiệt đới, thành phố quanh nǎm tiếp nhận lượng bức xạ Mặt Trời rất dồi dào và có nhiệt độ cao. Và do tác động của biển, Hà Nội có độ ẩm và lượng mưa khá lớn, trung bình 114 ngày mưa một năm. Một đặc điểm rõ nét của khí hậu Hà Nội là sự thay đổi và khác biệt của hai mùa nóng, lạnh. Địa hình Hà Nội thấp dần theo hướng từ Bắc xuống Nam và từ Tây sang Đông với độ cao trung bình từ 5 đến 20 mét so với mực nước biển. Nhờ phù sa bồi đắp, ba phần tư diện tích tự nhiên của Hà Nội là đồng bằng, nằm ở hữu ngạn sông Đà, hai bên sông Hồng và chi lưu các con sông khác [17]. 13 CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 3.1. Đa dạng thành phần loài Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội 3.1.1. Thành phần loài Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Kết quả nghiên cứu về thành phần loài Ve giáp ở đất trồng cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, Tiền Phong, Mê Linh, Hà Nội trình bày ở bảng 3.1, cho thấy đã ghi nhận 28 loài, 14 giống, 11 họ. Trong số 28 loài Ve giáp ghi nhận có 20 loài xác định tên khoa học và 8 loài chưa định tên gồm: Rhysotritia sp.; Papilacarus sp.; Epilohmannia sp.; Nothrus sp.; Leobodes sp.; Perxylobates sp.; Liebstadia sp.; Rostrozetes sp.. Bảng 3.1. Thành phần loài và phân bố của Ve giáp ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Thành phần loài STT I Tầng đất A1 EUPHTHIRACARIDAE JACOT, 1930 Rhysotritia Maerkel et Meyer, 1959 1 Rhysotritia sp. II X LOHMANNIIDAE BERLESE, 1916 Papillacarus Kunst, 1959 2 Papilacarus arboriseta Vu et Jeleva, 1987 X 3 Papilacarus sp. X 4 Papilacarus undrirostratus Aoki, 1964 X III EPILOHMANNIIDAE OUDEMANS, 1923 Epilohmannia Berlese, 1910 5 Epilohmannia cylindrica (Berlese, 1904) 14 X A2 6 Epilohmannia sp. IV X X NOTHRIDAE BERLESE, 1896 Nothrus C. L. Koch, 1836 7 Nothrus sp. V X NIPPOBODIDAE AOKI, 1959 Leobodes Aoki, 1965 8 Leobodes montsruosus Vu et Jeleva, 1987 9 Leobodes sp. VI X X XYLOBATIDAE J. BALOGH ET P. BALOGH, 1984 BrasilobatesPérez-Inigo et Baggio, 1980 10 Brasilobates maximus Mahunka, 1988 X Perxylobates Hammer, 1972 11 Perxylobates brevisetus Mahunka, 1988 X 12 Perxylobates sp. X 13 Perxylobates vietnamensis (Jeleva et Vu, 1987) X Xylobates Jacot, 1929 14 Xylobates lophotrichus (Brerlese, 1904) X X 15 Xylobates monodactylus (Haller, 1804) X X VII PROTORIBATIDAE J. BALOGH ET P. BALOGH, 1984 Liebstadia Oudemans, 1906 16 Liebstadia humerata Sellnick, 1928 17 Liebstadia sp. X X VIII HAPLOZETIDAE GRANDJEAN, 1936 Rostrozetes Sellnick, 1925 18 Rostrozetes foveolatus Sellnick, 1925 X 19 Rostrozetes sp. X IX SCHELORIBATIDAE GRANDJEAN, 1953 Scheloribates Berlese, 1908 15 20 Scheloribates cruciseta Vu et Jeleva, 1987 X 21 Scheloribates laevigatus (C. L. Koch, 1836) X 22 Scheloribates latipes (C. L. Koch, 1841) X 23 Scheloribates pallidulus (C. L. Koch, 1840) X X 24 Scheloribates praeincisus (Berlese, 1916) X X X Tuberemaeus Sellnick, 1930 25 Tuberemaeus sculpturatus Mahunka, 1987 X X CERATOZETIDAE JACOT, 1925 Ceratozetes Berlese, 1908 26 Ceratozetes gracilis (Michael, 1884) XI X GALUMNIDAE JACOT, 1925 Galumna Heyden, 1826 27 Galumna flabellifera orientalis Aoki, 1965 X 28 Galumna triquetra Aoki, 1965 X X 25 10 Tổng số loài 28 Chú thích: A1: Tầng đất (0cm – 10cm) A2: (Tầng đất 10cm – 20cm) 16 3.1.2. Thành phần phân loại học của Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Kết quả nghiên cứu về thành phần phân loại học trình bày ở bảng 3.2 cho thấy: Có 2 họ (Xylobatidae J. Balogh et P. Balogh, 1984 ; Scheloribatidae Grandjean, 1953) có 6 loài (tương ứng chiếm 21,43% tổng số loài). Họ Lohmanniidae Berlese, 1916 có 3 loài (tương ứng chiếm 10,71% tổng số loài) Có 5 họ (Epilohmanniidae Oudemans, 1923; Nippobodidae Aoki, 1959; Protoribatidae J. Balogh et P. Balogh, 1984; Haplozetidae Grandjean, 1936; Galumnidae Jacot, 1925) có 2 loài (tương ứng chiếm 7,14% tổng số loài). Các họ còn lại chỉ có 1 loài / họ (chỉ chiếm 3,57% tổng số loài). Có 1 họ có tổng số giống nhiều nhất là 3 giống / họ (Xylobatidae J. Balogh et P. Balogh, 1984, chiếm 21,43% tổng số giống). Có 1 họ có 2 giống / họ (Scheloribatidae Grandjean, 1953, chiếm 14,29% tổng số giống). Các họ còn lại chỉ có 1 giống / họ, chiếm tương ứng 7,14% tổng số giống). Có 1 giống có số loài nhiều nhất (5 loài / 1 giống) là giống Scheloribates Berlese, 1908. Có 2 giống có số loài nhiều thứ hai (3 loài / 1 giống) là giống Papillacarus Kunst, 1959; Perxylobates Hammer, 1972. Các giống còn lại chỉ có 1 – 2 loài / 1 giống, chỉ chiếm từ 3,57% đến 7,14% tổng số loài. 17 Bảng 3.2. Thành phần phân loại học của Ve giáp ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội STT Họ giống Tỉ lệ % so với Số loài Số tổng số Đã xác định Chƣa xác định Tổng Loài Giống 1 Euphthiracaridae 1 0 1 1 3,57 7,14 2 Lohmanniidae 1 2 1 3 10,71 7,14 3 Epilohmanniidae 1 1 1 2 7,14 7,14 4 Nothridae 1 0 1 1 3,57 7,14 5 Nippobodidae 1 1 1 2 7,14 7,14 6 Xylobatidae 3 5 1 6 21,43 21,43 7 Protoribatidae 1 1 1 2 7,14 7,14 8 Haplozetidae 1 1 1 2 7,14 7,14 9 Scheloribatidae 2 6 0 6 21,43 14,29 10 Ceratozetidae 1 1 0 1 3,57 7,14 11 Galumnidae 1 2 0 2 7,14 7,14 14 20 8 28 100 100 Tổng số 18 3.1.3. Đặc điểm phân bố của Ve giáp theo độ sâu ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Bảng 3.3. Danh sách họ, giống, loài Ve giáp phân bố theo độ sâu ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội STT STT Họ/Giống Loài Tầng đất Loài A1 A2 EUPHTHIRACARIDAE JACOT, 1930 I I1 Rhysotritia Maerkel et Meyer, 1959 1 Rhysotritia sp. X LOHMANNIIDAE BERLESE, 1916 II II1 Papillacarus Kunst, 1959 2 Papilacarus arboriseta Vu et Jeleva, 1987 X 3 Papilacarus sp. X 4 Papilacarus undrirostratus Aoki, 1964 X EPILOHMANNIIDAE OUDEMANS, 1923 III III1 Epilohmannia Berlese, 1910 5 Epilohmannia cylindrica (Berlese, 1904) X 6 Epilohmannia sp. X X NOTHRIDAE BERLESE, 1896 IV IV1 Nothrus C. L. Koch, 1836 7 Nothrus sp. X NIPPOBODIDAE AOKI, 1959 V V1 Leobodes Aoki, 1965 8 Leobodes montsruosus Vu et Jeleva, 1987 9 Leobodes sp. X X 19 XYLOBATIDAE J. BALOGH ET P. BALOGH, 1984 VI VI1 Brasilobates Pérez-Inigo et Baggio, 1980 10 Brasilobates maximus Mahunka, 1988 VI2 VI3 VII VII1 X Perxylobates Hammer, 1972 11 Perxylobates brevisetus Mahunka, 1988 X 12 Perxylobates sp. X 13 Perxylobates vietnamensis (Jeleva et Vu, 1987) X Xylobates Jacot, 1929 14 Xylobates lophotrichus (Brerlese, 1904) X X 15 Xylobates monodactylus (Haller, 1804) X X PROTORIBATIDAE J. BALOGH ET P. BALOGH, 1984 Liebstadia Oudemans, 1906 16 Liebstadia humerata Sellnick, 1928 17 Liebstadia sp. VIII VIII1 X HAPLOZETIDAE GRANDJEAN, 1936 Rostrozetes Sellnick, 1925 18 Rostrozetes foveolatus Sellnick, 1925 X 19 Rostrozetes sp. X SCHELORIBATIDAE GRANDJEAN, 1953 IX IX1 IX2 Scheloribates Berlese, 1908 20 Scheloribates cruciseta Vu et Jeleva, 1987 X 21 Scheloribates laevigatus (C. L. Koch, 1836) X 22 Scheloribates latipes (C. L. Koch, 1841) X 23 Scheloribates pallidulus (C. L. Koch, 1840) X X 24 Scheloribates praeincisus (Berlese, 1916) X X Tuberemaeus Sellnick, 1930 25 Tuberemaeus sculpturatus Mahunka, 1987 X X CERATOZETIDAE JACOT, 1925 20 X X Ceratozetes Berlese, 1908 X1 26 Ceratozetes gracilis (Michael, 1884) X GALUMNIDAE JACOT, 1925 XI Galumna Heyden, 1826 XI1 27 Galumna flabellifera orientalis Aoki, 1965 X 28 Galumna triquetra Aoki, 1965 X X 25 10 Tổng số loài 28 Chú thích: STT: Số thứ tự A1: Tầng đất 0cm – 10cm RCC: Ruộng cà chua A2: Tầng đất 10cm – 20cm Kết quả ở bảng 3.2 cho thấy ở các tầng đất khác nhau có số loài phân bố khác nhau. Ở tầng đất A1 có 25 loài, ở tầng đất A2 có 11 loài. Trong đó, có 7 loài xuất hiện ở cả 2 tầng đất nghiên cứu: Epilohmannia sp.; Xylobateslophotrichus (Brerlese, 1904); Xylobates monodactylus (Haller, 1804); Scheloribates laevigatus (C. L. Koch, 1836); Scheloribates pallidulus (C. L. Koch, 1840); Scheloribates praeincisus (Berlese, 1916); Galumna triquetra Aoki, 1965. Có 18 loài chỉ có mặt ở tầng đất A1 (0cm – 10cm), đó là: Rhysotritia sp.; Papilacarus arboriseta Vu et Jeleva, 1987 ; Papilacarus sp. ; Papilacarus undrirostratus Aoki, 1964; Epilohmannia cylindrica (Berlese, 1904); Nothrus sp.; Leobodes sp.; Perxylobates brevisetus Mahunka, 1988; Perxylobates sp.; Perxylobates vietnamensis (Jeleva et Vu, 1987); Liebstadia sp.; Rostrozetes foveolatus Sellnick, 1925; Rostrozetes sp.; Scheloribates cruciseta Vu et Jeleva, 1987; Scheloribates latipes (C. L. Koch, 1841); Tuberemaeus 21 sculpturatus Mahunka, 1987; Ceratozetes gracilis (Michael, 1884); Galumna flabellifera orientalis Aoki, 1965. Có 3 loài chỉ có mặt ở tầng đất A2 (10cm – 20cm), đó là: Leobodes montsruosus Vu et Jeleva, 1987; Brasilobates maximus Mahunka, 1988; Liebstadia humerata Sellnick, 1928. Kết quả nghiên cứu sự phân bố loài theo độ sâu cho thấy: càng đi xuống lớp đất bên dưới, số loài thu được càng giảm dần. Cụ thể: ở tầng đất A1 có 25 loài trong khi ở tầng đất A2 chỉ có 10 loài. 22 3.2. Một số chỉ số định lƣợng của Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội 3.2.1. Số lượng loài Kết quả nghiên cứu về số loài Ve giáp trình bày ở bảng 3.4 cho thấy: trên đất trồng cà chua thu được 28 loài và ở mỗi tầng đất có số loài thu được là khác nhau. Bảng 3.4. Một số chỉ số định lƣợng của Ve giáp theo tầng đất ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Tầng đất Chỉ số S2 A1 A2 25 10 S 28 Số cá thể H‟ 55 28 2,93 1,94 2,84 0,91 J‟ 0,84 0,85 Chú thích: S: Tổng số loài S2: Số loài có ở mỗi tầng J‟: Chỉ số đồng đều A1: Tầng đất có độ sâu từ 0cm – 10cm A2: Tầng đất có độ sâu từ 10cm – 20cm 23 H‟: Chỉ số đa dạng Xét số loài theo độ sâu tầng đất cho thấy tầng đất A1 có số loài nhiều hơn tầng đất A2. Cụ thể: tầng đất A1 có 25 loài, còn tầng đất A2 chỉ có 10 loài. Như vậy, số loài Ve giáp tập trung chủ yếu ở tầng đất A1 (0 – 10) cm (bảng 3.4). 3.2.2. Số cá thể Số cá thể thu được ở tầng đất A1 cao hơn so với số cá thể thu được ở tầng đất A2, cụ thể: tầng A1: 55 cá thể, tầng A2: 28 cá thể. Như vậy, cũng như số loài ghi, số cá thể tập trung chủ yếu ở tầng đất A1 (0-10)cm. 3.2.3. Chỉ số đa dạng loài H’ Kết quả ghi nhận về chỉ số đa dạng loài H‟ của Ve giáp đạt giá trị cao ở tầng đất A1, thấp hơn ở tầng đất A2, cụ thể: A1: H‟ = 2,93; A2: H‟ = 1,94) (bảng 3.4). 3.2.4. Chỉ số đồng đều J’ Kết quả nghiên cứu cho thấy, xu hướng tăng giảm giá trị của chỉ số đồng đều J‟ tương tự như sự tăng giảm của chỉ số đa dạng loài H‟, đó là ở tầng đất 0cm – 10cm giá trị của chỉ số đồng đều cao hơn so với giá trị này ở tầng đất A2 (A1: J‟ = 0,91; A2: J‟ = 0,84). Nhìn chung, mức độ đa dạng về thành phần loài cũng như mức độ đồng đều của quần xã ve giáp ở đất trồng cà chua khá cao (H‟ = 2,84; J‟ = 0,85). 3.3. Các loài Ve giáp ƣu thế ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Loài ưu thế là loài có số lượng cá thể riêng chiếm từ 5% trong tổng số cá thể chung của quần xã trở lên. 24 Bảng 3.5. Các loài Ve giáp ƣu thế ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Tỉ lệ % số lƣợng cá thể STT Loài ƣu thế của loài trong tổng số cá thể 1 Scheloribates laevigatus 15,66 2 Epilohmannia sp. 14,46 3 Scheloribates praeincisus 12,05 4 Xylobates lophotrichus 8,43 5 Scheloribates pallidulus 7,23 6 Galumna triquetra 6,02 Kết quả phân tích các loài Ve giáp ưu thế ở sinh cảnh nghiên cứu cho thấy (bảng 3.5, hình 3.1): đã ghi nhận được 6 loài Ve giáp ưu thế với độ ưu thế dao động từ 6,02% đến 15,66%. Ba loài có độ ưu thế lớn nhất là Scheloribates laevigatus (15,66%), loài Epilohmannia sp. (14,46%) và Scheloribates praeincisus (12,05%), tiếp đến là loài Xylobates lophotrichus (8,43%), Scheloribates pallidulus (7,23%), Galumna triquetra (6,02%). 25 % 18 16 15,66 14,46 14 12,05 12 10 8,43 7,23 8 6,02 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 Hình 3.1. Cấu trúc ƣu thế của quần xã Ve giáp ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Chú thích: 1. Scheloribates laevigatus 2. Epilohmannia sp. 3. Scheloribates praeincisus 4. Xylobates lophotrichus 5. Scheloribates pallidulus 6. Galumna triquetra 26 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ KẾT LUẬN 1. Đã ghi nhận được tổng số 28 loài, 14 giống và 11 họ Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội. Trong tổng số 28 loài ghi nhận được, có 20 loài được định tên và 8 loài thuộc dạng sp.. 2. Tính đa dạng của Ve giáp chủ yếu tập trung ở 2 họ: Xylobatidae J. Balogh et P. Balogh, 1984; Scheloribatidae Grandjean, 1953. 3. Sự phân bố về số loài và số cá thể của Ve giáp chủ yếu tập trung ở tầng đất A1 (0 – 10) cm. 4. Chỉ số đa dạng loài H‟ và chỉ số đồng đều J‟ của sinh cảnh nghiên cứu ở mức khá cao, cụ thể là : H‟ = 2,84 ; J‟ = 0,85. 5. Đã xác định được 6 loài ưu thế, với độ dao động từ 6,02% đến 15,66%, cụ thể là: loài có độ ưu thế cao nhất là Scheloribates laevigatus (15,66%); tiếp đến Epilohmannia sp. (14,46%); Scheloribates praeincisus (12,05%); Xylobates lophotrichus (8,43%); Scheloribates pallidulus (7,43%); Galumna triquetra (6,02%). KIẾN NGHỊ Do đề tài của chúng tôi được thực hiện trong thời gian ngắn, nên đây mới chỉ là bước đầu nghiên cứu chưa tìm hiểu được ảnh hưởng của môi trường tới sự thay đổi về số lượng, thành phần loài Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội. Để có thể đưa ra kết luận chính xác, rõ ràng hơn về mối liên quan giữa Ve giáp và môi trường tại đây cần tiến hành thu thêm mẫu và mở rộng nhiều địa điểm hơn. 27 TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt: 1. Vũ Quang Mạnh (1984), “Dẫn liệu về nhóm chân khớp bé (Microathropoda) ở đất Cà Mau (Minh Hải) và Từ Liêm (Hà Nội)”, Thông báo khoa học ĐHSP Hà Nội, 2 (1), tr. 11 – 16. 2. Vũ Quang Mạnh, Jeleva M., Tsonvev I. (1987), “Ve giáp (Oribatida, Acari) ở miền Bắc Việt Nam, Ve giáp thấp”, Tạp chí sinh học, tr.46 – 48. 3. Vũ Quang Mạnh, Cao Văn Thuật, 1990, “Cấu trúc nhóm Chân khớp bé (Microathropoda) ở đất vùng đồi núi đông bắc Việt Nam”, Thông báo khoahọc, ĐHSP HN, tr. 14 – 20. 4. Vũ Quang Mạnh, Vương Thị Hòa (1995), “Danh sách các loài Ve giáp (Acari: Oribatei) ở đất Việt Nam”, Tạp chí sinh học, 17(3), tr. 49 - 55. 5. Vũ Quang Mạnh, Lại Văn Tạc, Nguyễn Văn Sức (1996), “Quần xã động vật đất chân khớp bé (Micoarthropoda) và động vật đất cỡ trung bình (Mesofauna) liên quan đến việc sử dụng thuốc trừ cỏ Sofit cho lúa”, Tạp chí bảo vệ thực vật, 5 (149), tr. 101 – 104. 6. Vũ Quang Mạnh, Đào Duy Trinh (2006), Ve giáp họ Oppiidae Grandjean, 1954 (Acari: Oribatida) ở Việt Nam, II, Phân họ Oppiidae Grandjean, 1951 và Multioppiinae Balogh, 1983”, Tạp chí khoa học ĐHQG Hà Nội, T, XXII, 4, tr. 66 – 75. 7. Đào Duy Trinh, Trịnh Thị Thu, Vũ Quang Mạnh (2010), “Dẫn liệu về thành phần loài, đặc điểm phân bố và địa động vật khu hệ Oribatida ở Vườn Quốc gia Xuân Sơn, Phú Thọ”, Tạp chí khoa học, ĐHQGHN,26(01), tr. 49 56. 28 8. Đào Duy Trinh, Trần Thị Ngà, Hoàng Thị Hiền và cs. (2012), Nghiên cứu sự tương đồng thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) tại khu công nghiệp Tân Trường - Hải Dương và phụ cận, Hội nghị Khoa học trẻ lần thứ VII - năm 2012, tr 223 - 227. 9. Đào Duy Trinh, Vũ Quang Mạnh (2012), Nghiên cứu cấu trúc quần xã Oribatida theo mùa ở hệ sinh thái đất rừng Vườn Quốc gia Xuân Sơn, Phú Thọ, Hội nghị khoa học quốc gia lần thứ I -2012, tr 361 - 367. 10. Vũ Quang Mạnh (2003), Sinh thái học đất, Nxb ĐHSP, tr. 9 - 108, 122 - 129. Tiếng nƣớc ngoài: 11. Balogh J. and Balogh P.(1992), The Oribatid Genera of the World, HNHM Press, Budapest, V.1 and 2, pp.1 – 263 and pp.1 – 375. 12. Behan – Pelletier V. and Walter D.E., 2000, “Biodiversity of Oribatid Mites (Acari) in a lowland meadow and pastures”, Biologocal Lett., 43, pp. 153 – 156. 13. Schatz H., 2002, “Die Oribatidenliteratur and die bechriebeneh Oribatidenarten (1758 – 2001) Enine Analyse.” Abh. Ber. Naturkundemus. Gonlitz 72, pp. 37 – 45. 14. Karasawa S., 2004, “Effects of microhabitat diversity and geographical isolation on Oribatida mite (Acari: Oribatida) communities in mangrove forests”, Biologocal Lett., 43, pp. 153 – 156. 15. Balogh J. And Mahunka S. (1967), “New Oribatids (Acari, Oribatei) from Vietnam” – Act. Zool. Hung., 13(1- 2), pp. 39 – 74. 16. Mahunka S., 1988, A survey of the Oribatid (Acari) fauna of Viet Nam, III – Fol. Ent. Hung, pp. 50 – 47 – 89. Nguồn internet: 17. http://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%A0_N%E1%BB%99i 29 PHỤ LỤC MỘT SỐ HÌNH ẢNH MINH HỌA Sinh cảnh nghiên cứu Người chụp: Nguyễn Thị Hồng Liên Thu mẫu tại ruộng cà chua, Trung Hậu, Tiền Phong, Mê Linh, Hà Nội Người chụp: Nguyễn Anh Tuấn Soi mẫu tại phòng thí nghiệm Người chụp: Bùi Văn Chuẩn Hình ảnh minh họa đối tượng nghiên cứu Nguồn: www.meloidae.com [...]... dạng thành phần loài Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội 3.1.1 Thành phần loài Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Kết quả nghiên cứu về thành phần loài Ve giáp ở đất trồng cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, Tiền Phong, Mê Linh, Hà Nội trình bày ở bảng... ‘ Nghiên cứu sự biến động thành phần loài Ve giáp thuộc bộ Oribatida (Acari: Oribatida) ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội ’ 2 Mục đích nghiên cứu Bước đầu làm quen với nghiên cứu khoa học để phục vụ việc học tập và giảng dạy sau này Nghiên cứu sự biến động thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) trong đất trồng cà chua nhằm cung cấp... ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội 3.2.1 Số lượng loài Kết quả nghiên cứu về số loài Ve giáp trình bày ở bảng 3.4 cho thấy: trên đất trồng cà chua thu được 28 loài và ở mỗi tầng đất có số loài thu được là khác nhau Bảng 3.4 Một số chỉ số định lƣợng của Ve giáp theo tầng đất ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, ... thành phần loài cũng như mức độ đồng đều của quần xã ve giáp ở đất trồng cà chua khá cao (H‟ = 2,84; J‟ = 0,85) 3.3 Các loài Ve giáp ƣu thế ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Loài ưu thế là loài có số lượng cá thể riêng chiếm từ 5% trong tổng số cá thể chung của quần xã trở lên 24 Bảng 3.5 Các loài Ve giáp ƣu thế ở đất trồng cây cà chua, ... hệ Ve giáp ở đất nông nghiệp, đồng thời làm cơ sở khoa học trong việc nghiên cứu quản lí bền vững hệ sinh thái đất 3 Nội dung nghiên cứu Đa dạng thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) ở đất trồng cà chua Đặc điểm phân bố, biến động số lượng của Oribatida theo độ sâu tầng đất ở đất trồng cà chua Phân tích một số chỉ số định lượng của Ve giáp, sự tương đồng thành phần loài ve giáp ở đất trồng cà chua. .. Tổng số loài 28 Chú thích: A1: Tầng đất (0cm – 10cm) A2: (Tầng đất 10cm – 20cm) 16 3.1.2 Thành phần phân loại học của Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Kết quả nghiên cứu về thành phần phân loại học trình bày ở bảng 3.2 cho thấy: Có 2 họ (Xylobatidae J Balogh et P Balogh, 1984 ; Scheloribatidae Grandjean, 1953) có 6 loài (tương... quần xã Ve giáp ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Chú thích: 1 Scheloribates laevigatus 2 Epilohmannia sp 3 Scheloribates praeincisus 4 Xylobates lophotrichus 5 Scheloribates pallidulus 6 Galumna triquetra 26 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ KẾT LUẬN 1 Đã ghi nhận được tổng số 28 loài, 14 giống và 11 họ Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng. .. ngắn, nên đây mới chỉ là bước đầu nghiên cứu chưa tìm hiểu được ảnh hưởng của môi trường tới sự thay đổi về số lượng, thành phần loài Ve giáp ở đất trồng cây cà chua tại cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Để có thể đưa ra kết luận chính xác, rõ ràng hơn về mối liên quan giữa Ve giáp và môi trường tại đây cần tiến hành thu thêm mẫu và mở rộng nhiều địa điểm hơn 27 ... 28 loài, 14 giống, 11 họ Trong số 28 loài Ve giáp ghi nhận có 20 loài xác định tên khoa học và 8 loài chưa định tên gồm: Rhysotritia sp.; Papilacarus sp.; Epilohmannia sp.; Nothrus sp.; Leobodes sp.; Perxylobates sp.; Liebstadia sp.; Rostrozetes sp Bảng 3.1 Thành phần loài và phân bố của Ve giáp ở đất trồng cây cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội Thành phần. .. những biến đổi của môi trường sống Xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội là vùng đất được hình thành trên nền phù sa cổ, nền đất bạc màu do đó thích hợp với trồng màu và đặc biệt là trồng cây cà chua Cho đến nay, các nghiên cứu về Ve giáp chủ yếu ở hệ sinh thái rừng, còn ở hệ sinh thái nông nghiệp thì chưa được nghiên cứu nhiều Từ thực tế trên, chúng tôi đã chọn đề tài nghiên cứu ‘ Nghiên cứu sự ... dạng thành phần loài Ve giáp đất trồng cà chua cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội 3.1.1 Thành phần loài Ve giáp đất trồng cà chua cánh đồng làng Trung Hậu, xã. .. cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội 14 3.1.1 Thành phần loài Ve giáp đất trồng cà chua cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội. .. làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội 23 Bảng 3.5 Các loàiVe giáp ưu đất trồng cà chua, cánh đồng làng Trung Hậu, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội ……………………………………………………