TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT BỘ MÔN LUẬT TƯ PHÁP --- --- LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT NIÊN KHÓA: 2011 – 2015 Đề tài: TỘI NGƯỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA MẸ, VỢ CHỒNG, CON, CHÁU, NGƯỜI CÓ CÔNG NUÔI DƯỠNG MÌNH TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Giảng viên hướng dẫn: Sinh viên thực hiện: TS. Phạm Văn Beo Võ Thị Tố Quyên MSSV: 5115837 Lớp: Luật Tư Pháp 1 - K37 Cần Thơ, tháng 12/2014 Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… LỜI CẢM ƠN --- --- Người viết xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến quý Thầy, Cô trường Đại học Cần Thơ nói chung và quý Thầy, Cô Khoa luật nói riêng đã nhiệt tình, tận tâm truyền đạt kiến thức cho người viết cũng như tất cả các bạn sinh viên trong suốt khóa học vừa qua. Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, bản thân người viết đã nhận được sự hướng dẫn tận tụy, nhiệt tình và những ý kiến của đóng góp của Thầy Phạm Văn Beo giúp đề tài của người viết dần dần được hoàn thiện hơn. Người viết xin chân thành cảm ơn Thầy! Trong quá trình người viết nghiên cứu, thực hiện đề tài luận văn tốt nghiệp của mình mặc dù có nhiều cố gắng để tìm hiểu và trau dồi kiến thức nhưng tầm hiểu biết của người viết còn nhiều hạn chế nên không tránh khỏi có những sai sót. Người viết rất mong nhận được sự quan tâm và đóng góp ý kiến của quý Thầy, Cô và tất cả các bạn để bài luận văn của người viết được hoàn thiện hơn. Một lần nữa người viết xin chân thành cám ơn! Cần Thơ, ngày tháng năm 2014 Người viết Võ Thị Tố Quyên GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN --- --- ………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN --- --- ………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… MỤC LỤC Trang LỜI NÓI ĐẦU........................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài................................................................................. 2 3. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 2 4. Phạm vi nghiên cứu đề tài .................................................................................. 3 5. Phương pháp nghiên cứu đề tài ......................................................................... 3 6. Bố cục của đề tài ................................................................................................. 3 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI NGƯỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA MẸ, VỢ CHỒNG, CON, CHÁU, NGƯỜI CÓ CÔNG NUÔI DƯỠNG MÌNH TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM.............................................................................................................. 4 1.1 Khái quát chung về nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình ......... 4 1.1.1 Khái niệm nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình ....................... 4 1.1.2 Các dấu hiệu pháp lý chung nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình ...................................................................................................................... 6 1.1.3 Về hình phạt của nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình ............. 8 1.2 Khái niệm tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ............................................................................ 8 1.2.1 Khái niệm tội ngược đãi ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình .......................................................................................... 9 1.2.2 Khái niệm tội hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình .................................................................................................. 9 1.3 Đặc điểm của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ................................................................ 10 1.4 Nguyên nhân và điều kiện phát sinh tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ................................. 13 1.4.1 Về mặt kinh tế xã hội ................................................................................. 13 1.4.2 Về tâm lý, văn hóa, giáo dục ...................................................................... 13 1.4.3 Về mặt nguyên nhân quản lý trật tự xã hội ................................................. 16 GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… 1.5 Hậu quả của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ................................................................ 17 1.6 Lịch sử phát triển của pháp luật hình sự Việt Nam về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ............................................................................................................................... 19 1.6.1 Giai đoạn trước năm 1945 .......................................................................... 19 1.6.2 Giai đoạn từ khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công đến khi Bộ luật hình sự năm 1985 ra đời .............................................................................. 22 1.6.3 Giai đoạn từ khi Bộ luật hình sự năm 1985 ra đời cho đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999........................................................................... 24 1.6.4 Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 đến nay .................... 25 1.7 Ý nghĩa của quy định về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ............................................. 26 CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ TỘI NGƯỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA MẸ, VỢ CHỒNG, CON, CHÁU, NGƯỜI CÓ CÔNG NUÔI DƯỠNG MÌNH...................................................................................................................... 28 2.1 Dấu hiệu pháp lý của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình......................................................... 28 2.1.1 Mặt khách thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ........................................................ 28 2.1.2 Mặt khách quan của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ........................................................ 32 2.1.3 Mặt chủ quan của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ........................................................ 34 2.1.4 Mặt chủ thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ................................................................ 35 2.2 Hình phạt của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ................................................................ 35 2.3 Phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với một số tội phạm khác trong Bộ luật hình sự hiện hành .............................................................................................................. 36 GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… 2.3.1 Phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với tội bức tử (Điều 100 Bộ luật hình sự hiện hành) .................................................................................................................. 36 2.3.2 Phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác (Điều 104 Bộ luật hình sự hiện hành) ................................ 40 2.3.3 Phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với tội hành hạ người khác (Điều 110 Bộ luật hình sự hiện hành) .............................................................................................. 44 2.3.4 Phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ (Điều 146 Bộ luật hình sự hiện hành) ................................... 47 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG TỘI NGƯỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA MẸ, VỢ CHỒNG, CON, CHÁU, NGƯỜI CÓ CÔNG NUÔI DƯỠNG MÌNH Ở VIỆT NAM........................................................................................................................ 51 3.1 Tình hình tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ở Việt Nam ...................................................... 51 3.2 Những bất cập trong quá trình xử lý tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình .......................... 55 3.2.1 Bất cập phát sinh từ những quy định của pháp luật hình sự về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ................................................................................................................... 55 3.2.2 Bất cập phát sinh từ việc áp dụng pháp luật hình sự về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình .. 57 3.2.3 Bất cập khác .............................................................................................. 64 3.3 Giải pháp đấu tranh và phòng chống tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình .......................... 67 3.3.1 Hoàn thiện các quy định pháp luật hình sự về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ............... 67 3.3.2 Nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ............... 69 3.3.3 Giải pháp khác ........................................................................................... 70 KẾT LUẬN ........................................................................................................... 73 GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Như chúng ta đã biết thì từ khi đổi mới đường lối của Đảng và nhà nước ta từ năm 1986 đến nay, đã hơn 28 năm thực hiện công cuộc đổi mới. Nền kinh tế của đất nước ta đã đạt được nhiều thành tựu và ngày càng phát triển trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Đó cũng chính là sự nổ lực không ngừng của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Đáng kể nhất là từ khi Việt Nam gia nhập vào WTO thì nền kinh tế của đất nước ta đã phát triển một cách vượt bậc. Bên cạnh những mặt tích cực nền kinh tế thị trường mang lại song vẫn còn tồn tại nhiều mặt tiêu cực như: vấn đề vật chất đang leo thang, dân số đông vấn đề tìm kiếm việc làm khó khăn,... từ đó phát sinh nhiều vấn đề xoay quanh vật chất mà nhân cách, đạo đức của con người ngày càng bị tha hóa, xói mòn. Bên cạnh đó, thì cũng còn tồn tại nhiều suy nghĩ phong kiến cổ hữu, độc đoán trong xã hội dẫn tới có nhiều tội phạm về ngược đãi hoặc hành hạ những người thân trong gia đình như ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. Loại tội phạm này có những suy nghĩ tiêu cực, do nhu cầu bản thân,… đã bất chấp tất cả để thực hiện hành vi của mình. Nó không những tác động trực tiếp đến đời sống xã hội mà còn để lại nhiều hệ lụy về sau xã hội, Đảng và Nhà nước ta cần quan tâm. Trong những năm gần đây tình hình tội phạm về ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình không những không giảm mà còn càng ngày càng gia tăng với những hành vi mà tội phạm thực hiện một cách dã man và tàn ác. Hậu quả của tội này gây ra là một vấn đề đặc biệt nghiêm trọng nó không chỉ gây tổn thương đến cuộc sống, sức khỏe, danh dự của các thành viên trong gia đình, mà còn vi phạm tới các chuẩn mực xã hội, tiếp tay cho sự gia tăng của các tệ nạn như: ma túy, mại dâm, người lang thang cơ nhỡ, nạn buôn bán trẻ em và phụ nữ,… Qua đó cho thấy hành vi đó không còn là việc nội bộ tự giải quyết trong mỗi gia đình, mà đã trở thành một tệ nạn cần có sự quan tâm của toàn xã hội. Những hậu quả mà loại tội phạm này đã gây ra để lại gánh nặng cho xã hội. Bởi vì, mỗi gia đình là một tế bào của xã hội nếu như tế bào này bị tổn thương thì ảnh hưởng đến toàn xã hội. Việc xem thường pháp luật, xem thường tính mạng của người khác đây cũng chính là một phần nguyên nhân dẫn đến tội phạm này có xu hướng tăng cao. Chính những đều này đã làm cho giá trị đạo đức của người Việt Nam ngày đang dần dần mất đi nhiều đức tính tốt đẹp. Nguy hiểm hơn nữa, kẻ phạm tội thường xuyên đánh đập, hành hạ, ngược đãi xem thường những người sinh thành, nuôi dưỡng đều đó nói lên việc xem thường người khác. Loại tội phạm này có tính chất nguy hiểm, xâm phạm trực tiếp tới quyền con người đó là được sống và mưu cầu hạnh phúc được nhà nước GVHD: TS. Phạm Văn Beo 1 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013 tại khoản 1 Điều 20 đã khẳng định: “Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm”. Trước tình hình tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình diễn biến phức tạp như hiện nay có thể xem như là một sự kiềm hãm sự phát triển của xã hội, gây ra mối nguy hại rất lớn cho xã hội. Vì vậy, việc nghiên cứu về tội phạm này đang là một vấn đề hết sức cấp bách để tìm ra những nguyên nhân, điều kiện thực hiện hành vi phạm tội, cũng như những bất cập của pháp luật, nhằm đưa ra những giải pháp, hướng hoàn thiện có cơ sở lý luận và thực tiễn, góp phần vào việc nâng cao phòng chống tội phạm nói chung và tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình nói riêng. Tội phạm này đã làm ảnh hưởng đến rất nhiều người làm cho họ quan tâm lo lắng, ảnh hưởng rất lớn tới tâm lý của con người. Xét ở góc độ nào đó, điều này đã và đang đặt ra cho những ai quan tâm đến sự phát triển của xã hội và truyền thống quý báo của gia đình Việt Nam và người viết cũng chính là một trong những số đó nên người viết quyết định chọn đề tài “Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình trong luật hình sự Việt Nam” để làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là một loại tội phạm có những hành vi gây ra hệ lụy về sau rất lớn, nó có thể ảnh hưởng tới cả cuộc đời của một con người, những hành vi đó chiếm tỉ lệ rất ít nhưng hậu quả mà nó để lại vô cùng to lớn. Hành vi này đã làm cho xã hội quan tâm và lên án. Trong nội dung đề tài này người viết nghiên cứu các dấu hiệu cấu thành tội phạm như: mặt khách quan, mặt khách thể, mặt chủ quan và mặt chủ thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình, khung hình phạt, phân tích cụ thể từng hành vi của tội này và so sánh với các tội khác để tìm ra hành vi nào nguy hiểm nhất để từ đó người viết đưa ra một số giải pháp cụ thể để hoàn thiện những quy định trong luật hình sự Việt Nam cũng như góp phần vào việc đấu tranh phòng chống tội phạm để đất nước ta ngày càng phát triển văn minh hơn, nhân dân ta được ấm no hạnh phúc hơn. 3. Đối tượng nghiên cứu Trong đề tài người viết chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề về lý luận và thực tiễn về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có GVHD: TS. Phạm Văn Beo 2 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… công nuôi dưỡng mình, cũng như những quy định có liên quan đến đề tài của người viết nhằm làm rõ hơn đề tài, từ đó đưa ra những phương hướng hoàn thiện. 4. Phạm vi nghiên cứu đề tài Với đề tài này người viết chỉ nghiên cứu các văn bản quy phạm pháp luật về tội này; Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009 (sau đây gọi tắt là Bộ luật hình sự hiện hành) và các văn bản khác có liên quan như: nghị định, nghị quyết, thông tư. Đồng thời người viết cũng tham khảo các công trình nghiên cứu, ấn phẩm, bài viết có liên quan để từ đó rút ra được những giải pháp để hoàn thiện những quy định về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình trong pháp luật hình sự Việt Nam. 5. Phương pháp nghiên cứu đề tài Phương pháp biện chứng di vật và phương pháp luận là nền tảng trong việc nghiên cứu. Ngoài ra, người viết cũng sử dụng một số phương pháp sau nhằm góp phần cho việc nghiên cứu một cách có hiệu quả như: Phương pháp phân tích luật viết được dùng để tìm hiểu các quy định của pháp luật; Phương pháp so sánh, để đối chiếu làm rõ những quy định trong pháp luật hình sự liên quan đến tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; Phương pháp sưu tầm, tổng hợp những tài liệu có liên quan đến tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; 6. Bố cục của đề tài Luận văn được người viết trình bày gồm 3 chương cụ thể: Chương 1. Những vấn đề chung về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình trong luật hình sự Việt Nam; Chương 2. Quy định của luật hình sự Việt Nam hiện hành về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; Chương 3. Thực trạng và giải pháp phòng chống tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ở Việt Nam. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 3 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI NGƯỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA MẸ, VỢ CHỒNG, CON, CHÁU, NGƯỜI CÓ CÔNG NUÔI DƯỠNG MÌNH TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Khi nghiên cứu bất kỳ một đề tài khoa học nào thì việc tìm hiểu những cơ sở lý luận để thấy được những vấn đề chung nhất, khái quát nhất nhằm giúp cho người đọc nắm được những phần cơ bản đầu tiên trong đề tài của mình là việc làm quan trọng và hết sức cần thiết. Và đề tài nghiên cứu về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình trong luật hình sự Việt Nam cũng không ngoại lệ. Trong chương 1 này, đầu tiên người viết đề cập đến là khát quát chung về nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình, từ đó đi đến cơ sở lý luận của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình như những khái niệm, đặc điểm, nguyên nhân và điều kiện dẫn đến việc phạm tội, hậu quả của nó để lại và con đường phát triển cũng như quá trình lịch sử từ khi được pháp luật điều chĩnh đến nay, cuối cùng là ý nghĩa của việc ghi nhận tội phạm này trong luật hình sự Việt Nam. 1.1 Khái quát chung về nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình 1.1.1 Khái niệm nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình Hiến pháp năm 2013 đã ghi nhận: “Nam, nữ có quyền kết hôn, ly hôn. Hôn nhân theo nguyên tắc tự nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau. Nhà nước bảo hộ hôn nhân và gia đình, bảo hộ quyền lợi của người mẹ và trẻ em”1, “Trẻ em được nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ, chăm sóc và giáo dục; được tham gia vào các vấn đề trẻ em. Nghiêm cấm xâm hại, hành hạ, ngược đãi, bỏ mặc, lạm dụng, bóc lột sức lao động và những hành vi khác vi phạm quyền trẻ em. Thanh niên được Nhà nước, gia đình và xã hội tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí, phát triển thể lực, trí tuệ, bồi dưỡng đạo đức, truyền thống dân tộc, ý thức công dân; đi đầu trong công cuộc lao động sáng tạo và bảo vệ Tổ quốc. Người cao tuổi được Nhà nước, gia đình và xã hội tôn trọng, chăm sóc và phát huy vai trò trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”2. Thực tế cuộc sống xã hội loài người đã chứng minh gia đình là tế bào của xã hội, sự bền vững của từng gia đình trong xã hội đảm bảo sự bền vững của xã hội góp phần quan trọng vào việc giữ gìn đạo đức, bảo vệ truyền thống 1 2 Điều 36, Hiến pháp Việt Nam năm 2013. Điều 37, Hiến pháp Việt Nam năm 2013. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 4 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… văn hóa dân tộc Việt Nam vốn được xây dựng từ hàng nghìn năm. Một trong sự bền vững của gia đình là chế độ hôn nhân và gia đình, sự cư xử đúng đắn của các thành viên trong gia đình. Do tầm quan trọng đặc biệt như vậy nên để bảo vệ cuộc sống gia đình Bộ luật hình sự đã dành một chương riêng nhằm trừng trị đối với những hành vi xâm phạm vào chế độ hôn nhân và gia đình. Mặc dù được quy định cụ thể ở một chương của Bộ luật hình sự nhưng hiện nay chưa thống nhất một khái niệm chung về tội này và còn nhiều quan niệm khác nhau trong giới luật học giai đoạn hiện nay. Chẳng hạn: “Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình được hiểu là các hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm phạm đến một nhóm các quan hệ xã hội cùng tính chất là các quan hệ về hôn nhân – gia đình, về nghĩa vụ cấp dưỡng”.3 Có quan niệm cho rằng: “Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, có lỗi, gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho các quan hệ phát sinh trong cuộc sống gia đình”.4 Còn có quan niệm cho rằng: “Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình là những hành vi gây nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý, xâm phạm đến toàn bộ những quy định của pháp luật về kết hôn, ly hôn, nghĩa vụ và quyền lợi của vợ và chồng, cha mẹ và con cái, giữa những thành viên khác trong gia đình,... những vấn đề khác có liên quan trong gia đình”.5 Bên cạnh đó còn có quan niệm như sau: “Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình là những hành vi gây nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình, gây thiệt hại cho các bên trong quan hệ hôn nhân và gia đình qua việc vi phạm các quy định của Nhà nước về hôn nhân và gia đình”.6 Tóm lại, có thể hiểu các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình là những hành vi gây nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý, xâm phạm đến toàn bộ những quy định của pháp luật về kết hôn, ly hôn, nghĩa vụ và quyền giữa vợ và chồng, giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình, cấp dưỡng, xác định cha, mẹ, con, con nuôi, giám hộ, quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài và những vấn đề khác liên quan đến hôn nhân và gia đình. 3 Phùng Thế Vắc: Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự năm 1999 (phần các tội phạm), Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2001, tr. 257. 4 Trần Minh Hưởng, Tìm hiểu Bộ luật hình sự nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phần các tội phạm, Nxb. Lao động, 2002, tr. 205. 5 Phạm Văn Beo, Luật hình sự - Quyển 2 (phần các tội phạm), Nxb. Chính trị quốc gia, 2012, tr. 248. 6 Cao Thị Oanh, Giáo trình luật hình sự Việt Nam (phần các tội phạm), Nxb. Giáo dục Việt Nam, 2010, tr. 67. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 5 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… 1.1.2 Các dấu hiệu pháp lý chung nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình * Về mặt khách thể của tội phạm: - Khách thể của tội phạm nói chung là hệ thống các quan hệ xã hội bị tội phạm xâm hại, trực tiếp hoặc gián tiếp ảnh hưởng đến lợi ích và sự tồn tại của giai cấp thống trị được nhà nước (đại diện cho giai cấp thống trị) bảo vệ bằng các quy phạm pháp luật hình sự7. Khách thể của các tội phạm xâm chế độ hôn nhân và gia đình nói riêng là toàn bộ những quy định của pháp luật về kết hôn, ly hôn, nghĩa vụ và quyền giữa vợ và chồng, giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình, cấp dưỡng, xác định cha, mẹ, con, con nuôi, giám hộ, quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài và những vấn đề khác liên quan đến hôn nhân và gia đình (chế độ hôn nhân và gia đình). - Các tội phạm này không chỉ xâm phạm đến chế độ hôn nhân và gia đình mà trong một số trường hợp còn trực tiếp xâm phạm và gây thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người. Việc quy định các tội xâm phạm đến chế độ hôn nhân và gia đình tự nguyện, tiến bộ mà còn bảo vệ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm và các quyền lợi hợp pháp khác của công dân. * Về mặt khách quan của tội phạm: - Mặt khách quan của tội phạm là tổng hợp tất cả các biểu hiện của tội phạm diễn ra và tồn tại bên ngoài thế giới khách quan.8 - Hành vi khách quan của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình có khác nhau về hình thức thể hiện, nhưng đều có cùng tính chất gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại trực tiếp cho quan hệ hôn nhân và gia đình mới, tiến bộ xã hội chủ nghĩa. Những hình thức thể hiện hành vi khách quan có thể là: + Hành vi cưỡng ép kết hôn; + Hành vi cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ; + Hành vi kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người khác trái pháp luật; + Hành vi tổ chức tảo hôn; + Hành vi duy trì quan hệ vợ chồng trái pháp luật với người chưa đủ tuổi kết hôn; + Hành vi đăng ký kết hôn trái pháp luật; 7 8 Phạm Văn Beo, Luật hình sự - Quyển 1 (phần chung), Nxb. Chính trị quốc gia, 2010, tr. 164. Phạm Văn Beo, Luật hình sự - Quyển 1 (phần chung), Nxb. Chính trị quốc gia, 2010, tr. 175. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 6 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… + Hành vi giao cấu với người có cùng dòng máu trực hệ, với anh chị em cùng cha mẹ hoặc anh chị em cùng cha khác mẹ hoặc cùng mẹ khác cha; + Hành vi ngược đãi ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; + Hành vi hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; + Hành vi từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng. - Hành vi khách quan của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình được thực hiện bằng hình thức hành động. Các tội phạm này có thể được thực hiện bằng các thủ đoạn khác nhau, nhưng thủ đoạn này chỉ là dấu hiệu bắt buộc nếu được quy định cụ thể trong cấu thành tội phạm ấy. - Hậu quả phạm tội không phải là dấu hiệu bắt buộc thuộc về mặt khách quan của tất cả các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình, tuy nhiên mặt khách quan trong cấu thành tội phạm của một số tội như: tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng; tội ngược đãi hoặc hành vi hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng các tội này đòi hỏi hậu quả nghiêm trọng phải xảy ra nếu trước đó chủ thể không bị xử phạt hành chính về một trong những hành vi đã liệt kê trong điều luật về tội phạm nói trên nhưng chưa hết thời hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính theo quy định của pháp luật. Nếu cấu thành khách quan của tội phạm cụ thể đòi hỏi dấu hiệu hậu quả nghiêm trọng phải xảy ra thì trong trường hợp này cần phải xác định mức độ hậu quả thực tế xảy ra và mối quan hệ nhân quả giữa hậu quả đó và hành vi khách quan phạm tội. Các tội phạm khác không đòi hỏi hậu quả phạm tội xảy ra, chỉ cần chủ thể thực hiện hành vi khách quan được mô tả trong cấu thành tội phạm thì coi như tội phạm đã hoàn thành, có nghĩa là các tội phạm này đều là các tội có cấu thành tội phạm hình thức. * Về mặt chủ thể của tội phạm: - Chủ thể của tội phạm trước hết là con người và con người đó phải có năng lực trách nhiệm hình sự9. Về chủ thể của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình là người có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự theo Điều 12 Bộ luật hình sự hiện hành. Tuy nhiên, do đặc thù của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình nên chủ thể của các tội phạm chương này thường là người đã thành niên. Trong một số trường hợp chỉ một hoặc một số người mới là chủ thể của tội phạm, khoa học luật hình sự gọi là chủ thể đặc biệt. Trường hợp có chủ thể đặc biệt đó là: tội đăng ký kết hôn trái pháp luật chỉ có người có trách nhiệm trong việc đăng 9 Phạm Văn Beo, Luật hình sự - Quyển 1 (phần chung), Nxb. Chính trị quốc gia, 2010, tr. 193. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 7 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… ký kết hôn mới có thể là chủ thể của tội phạm này, hay có thể là những người có quan hệ huyết thống như ông bà, cha mẹ, con, cháu hoặc người nuôi dưỡng. * Về mặt chủ quan của tội phạm: Về mặt chủ quan của tội phạm nói chung được biểu hiện thông qua ba yếu tố: lỗi, động cơ phạm tội và mục đích phạm tội10. Còn riêng đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình được thực hiện bằng lỗi cố ý, trong đó đại đa số tội này được thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp, nếu do vô ý xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình thì không cấu thành các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình. Nói chung, các dấu hiệu động cơ và mục đích phạm tội không phải là dấu hiệu bắt buộc của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý đối với những tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình thực hiện bằng lỗi cố ý trực tiếp có cấu thành hình thức, thì hành vi phạm tội được mô tả trong cấu thành tội phạm đã thể hiện mục đích phạm tội. Ví dụ: người phạm tội có hành vi ngược đãi hoặc hành hạ người lệ thuộc nhằm mục đích cưỡng ép việc kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện tiến bộ (tội cưỡng ép việc kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện tiến bộ) hoặc trường hợp hành vi giao cấu trong tội loạn luân đã thể hiện mục đích phạm tội của chủ thể, còn động cơ của chủ thể tội phạm này là để thỏa mãn về mặc tình dục. 1.1.3 Về hình phạt của nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình Do tính chất ít nghiêm trọng của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình, nên mức hình phạt Bộ luật hình sự hiện hành quy định áp dụng đối với người thực hiện một trong các tội này là không nghiêm khắc. Đa số các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình được quy định là ít nghiêm trọng. Về hình phạt của nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình các hình phạt chính được áp dụng phổ biến là phạt cảnh cảo, cải tạo không giam giữ đến 3 năm. Hình phạt tù được áp dụng từ 3 tháng đến năm năm chỉ có một trường hợp quy định cao nhất đến năm năm tù đó là trường hợp phạm tội loạn luân ở Điều 150 Bộ luật hình sự hiện hành. Ngoài ra còn có hình phạt bổ sung cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định từ một năm đến năm năm đó là trường hợp phạm tội đăng ký kết hôn trái pháp luật ở Điều 149 Bộ luật hình sự hiện hành. 1.2 Khái niệm tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Điều 151 Bộ luật hình sự hiện hành quy định hai tội danh cụ thể như sau: + Tội ngược đãi ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; + Tội hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. 10 Phạm Văn Beo, Luật hình sự - Quyển 1 (phần chung), Nxb. Chính trị quốc gia, 2010, tr. 209. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 8 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… 1.2.1 Khái niệm tội ngược đãi ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Về khái niệm ngược đãi thì có nhiều khái niệm được đưa ra điển hình như sau: “Ngược đãi ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là hành vi đối xử tàn nhẫn, trái đạo đức, luân lý của con cháu đối với ông bà, con đối với cha mẹ, hoặc ngược lại, của vợ chồng đối với nhau, người được nuôi dưỡng đối với người nuôi dưỡng”.11 “Ngược đãi ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình được hiểu là sự đối xử tồi tệ về mọi mặt đối với ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình một cách thường xuyên”.12 “Ngược đãi nghiêm trọng ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình được hiểu là sự đối xử tồi tệ về mọi mặt (như cho ăn, mặc, ở và sinh hoạt hằng ngày khác) đối với ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình một cách thường xuyên ”.13 1.2.2 Khái niệm tội hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Về khái niệm hành hạ cũng có nhiều khái niệm được đưa ra điển hình như sau: “Hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là hành vi đối xử tàn ác một cách có hệ thống của cháu đối với ông bà, con đối với cha mẹ, hoặc ngược lại, của vợ chồng đối với nhau, người được nuôi dưỡng đối với người nuôi dưỡng”.14 “Hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình được hiểu là việc đối xử một cách tàn ác với ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình một cách thường xuyên”.15 “Hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình được hiểu là việc đối xử một cách tàn ác với ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng”.16 11 Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt Nam – Quyển 2 (phần các tội phạm), Nxb. Chính trị quốc gia - sự thật, Hà Nội, 2012, tr. 261. 12 Vũ Mạnh Thông – Đoàn Tấn Minh, Bình luận Bộ luật hình sự (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2009 có hiệu lực từ ngày 01 - 01 - 2010), Nxb. Lao động - Xã hội, 2010, tr. 217. 13 Nguyễn Ngọc Điệp, Tìm hiểu các tội xâm phạm chế độ hôn nhân – gia đình và các tội phạm đối với người chưa thành niên (biên soạn theo Bộ luật hình sự 1999 và những tài liệu mới nhất), Nxb. Phụ nữ, 2000. tr. 24. 14 Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt Nam – Quyển 2 (phần các tội phạm), Nxb Chính trị quốc gia - sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 261. 15 Vũ Mạnh Thông – Đoàn Tấn Minh, Bình luận Bộ luật hình sự (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2009 có hiệu lực từ ngày 01 - 01 - 2010), Nxb. Lao động - Xã hội, 2010, tr. 217 - 218. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 9 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Tóm lại, qua các khái niệm trên theo người viết thì tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là việc đối xử tồi tệ về ăn, mặc, ở và các vấn đề sinh hoạt hằng ngày khác đối với người thân như mắng nhiếc, bắt nhịn ăn, nhịn uống, bắt chụi rét, mặc rách một cách không bình thường hoặc có hành vi bạo lực xâm phạm thân thể người bị hại như: đánh đập, giam giữ,… làm cho ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình bị đau đớn về thể xác và tinh thần, gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm. 1.3 Đặc điểm của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình - Thế giới vật chất của chủ nghĩa Mác – Lênin khẳng định: lực lượng vật chất chỉ có thể bị đánh đổ bằng lực lượng vật chất. C. Mác cũng từng viết: ngoài hành vi của mình ra tôi hoàn toàn không tồn tại đối với pháp luật, hoàn toàn không phải là đối tượng của nó. Trên cơ sở đó, luật hình sự Việt Nam từ trước đến nay đã thừa nhận “nguyên tắc hành vi”. Chỉ bằng hành vi, con người mới có thể phạm tội. Tức là, chỉ có thể thông qua hành vi, con người mới “gây ra hoặc đe dọa gây ra” những sự “nguy hiểm đáng kể” cho xã hội. Những ý nghĩ, tư tưởng của con người dù lệch lạc đến đâu, thì cũng không phải là tội phạm nếu nó chưa được thể hiện ra thế giới khách quan bằng hành vi. Tuy nhiên, không phải mọi hành vi của con người được biểu hiện ra bên ngoài thế giới khách quan đều là tội phạm. Theo luật hình sự Việt Nam hiện hành, dựa trên khái niệm về tội phạm, hành vi bị xem là tội phạm phải có đủ bốn dấu hiệu: tính nguy hiểm cho xã hội, tính trái pháp luật hình sự, tính có lỗi và tính chụi hình phạt17. Và đối với tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình cũng vậy, tức là nó cũng có đầy đủ các thuộc tính kể trên. + Thứ nhất, hành vi phạm tội có tính nguy hiểm cho xã hội. Tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm là dấu hiệu cơ bản, quan trọng nhất, quyết định những dấu hiệu khác của tội phạm bởi nó là thuộc tính và là nội dung của tội phạm18. Tính nguy hiểm cho xã hội không những là căn cứ để phân biệt hành vi là tội phạm với những hành vi vi phạm khác, mà còn là cơ sở để đánh giá mức độ nghiêm trọng nhiều hay ít của một hành vi phạm tội. Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình đã vi phạm đến nghĩa vụ giữa các thành viên trong gia đình được Luật hôn nhân và gia đình quy định. Đồng thời, tội phạm còn xâm phạm đến sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của nạn nhân. 16 Nguyễn Ngọc Điệp, Tìm hiểu các tội xâm phạm chế độ hôn nhân – gia đình và các tội phạm đối với người chưa thành niên (biên soạn theo Bộ luật hình sự 1999 và những tài liệu mới nhất), Nxb. Phụ nữ, 2000. tr. 24. 17 Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt Nam - Quyển 1 (phần chung), Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 2010, tr. 113 - 114. 18 Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt Nam - Quyển 1 (phần chung), Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 2010, tr. 114. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 10 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… + Thứ hai, tính trái pháp luật hình sự của hành vi phạm tội. Tính trái pháp luật hình sự theo cách hiểu của luật hình sự Việt Nam hiện hành là hành vi phạm tội trái với quy định của Bộ luật hình sự. Nghĩa là khi Bộ luật hình sự quy định một hành vi nào đó bị cấm thì người phạm tội thực hiện hành vi đó. Ngược lại, khi Bộ luật hình sự quy định hành vi đó phải được làm thì người phạm tội không làm hoặc làm không hết trách nhiệm và khả năng của mình19. Tuy nhiên, do kỹ thuật lập pháp, nên Bộ luật hình sự chỉ quy định hành vi nào là tội phạm mà không quy định quy phạm nào là cấm đoán (không được làm hoặc phải làm) như các văn bản pháp luật khác. Những hành vi Bộ luật hình sự không quy định là tội phạm thì mặc nhiên là những hành vi không phạm tội20. Tại Điều 151 của Bộ luật hình sự hiện hành quy định về người phạm tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình có những hành vi như: ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng người thực hiện hành vi phạm tội. Như vậy, những hành vi ngược đãi hoặc hành hạ các đối tượng mà người viết vừa trình bày đã trái với pháp luật hình sự. + Thứ ba, tính có lỗi của tội phạm. Theo quan điểm thống nhất của lý luận luật hình sự, lỗi là thái độ chủ quan của một người đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội của mình và đối với hậu quả của hành vi đó thể hiện dưới dạng cố ý hoặc vô ý21. Đối với tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình đều được thực hiện với lỗi cố ý, tức là người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là hành vi ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. Tuy nhiên tội phạm là tội xâm phạm quan hệ gia đình, nên thực tế có nhiều trường hợp người phạm tội không nhận thưc rõ hành vi của mình là phạm tội này, thậm chí còn có những người do tư tưởng lạc hậu và thiếu hiểu biết nên có những biện pháp giáo dục con cái chưa đúng cách,... Chiếu cố đến thực trạng này và khi xã hội chưa phát triển, cho nên các nhà làm luật quy định hành vi phạm tội này phải gây ra hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính mà còn vi phạm mới là tội phạm của tội này. + Thứ tư, tính chịu hình phạt là một đặc điểm của tội phạm, nó là một trong hai nội dung cơ bản nhất của Bộ luật hình sự. Bộ luật hình sự quy định tội phạm và hình phạt. Hình phạt là thuộc tính cơ bản của tội phạm22. Ngoài ra, tính chịu hình phạt còn được xem là dấu hiệu của tội phạm bởi nó là một thuộc tính khách quan của tội phạm23. Tuy nhiên, Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành không đề cập đến dấu hiệu 19 Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt Nam - Quyển 1 (phần chung), Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 2010, tr. 119. Đinh Văn Quế, Tìm hiểu tội phạm trong Bộ luật hình sự năm 1999, Nxb. Tp. Hồ Chí Minh, 2001, tr. 27. 21 Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt Nam - Quyển 1 (phần chung), Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 2010, tr. 121. 22 Đinh Văn Quế, Tìm hiểu tội phạm trong Bộ luật hình sự năm 1999, Nxb. Tp. Hồ Chí Minh, 2001, tr. 37. 23 Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt Nam - Quyển 1 (phần chung), Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 2010, tr. 125. 20 GVHD: TS. Phạm Văn Beo 11 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… này ở phần trong định nghĩa tội phạm tại Điều 8 Bộ luật hình sự hiện hành, nhưng không vì thế mà cho rằng tính chịu hình phạt chỉ là hệ quả tất yếu của tội phạm, chứ không phải là một đặc điểm của tội phạm. Tính chịu hình phạt được coi là một thuộc tính của tội phạm là vì nó được xác định bởi tính nguy hiểm cho xã hội và tính trái pháp luật hình sự. Chỉ có hành vi được coi là tội phạm thì mới chịu hình phạt và hình phạt do nhà nước quy định trong Bộ luật hình sự mà chỉ có tòa án mới có quyền quyết định đối với người phạm tội24. Về hình phạt cơ bản của tội này sẽ được người viết nêu rõ trong chương 2. - Bên cạnh đó, thì tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình còn có một số đặc điểm đáng chú ý khác như: + Xét về phía người thực hiện hành vi ở tội này phải là những người thân thích của người thực hiện hành vi đối với nạn nhân, nếu có hành vi ngược đãi hoặc hành hạ xảy ra giữa những người không có mối quan hệ như đã nêu trên thì sẽ không thuộc loại tội phạm này. Đây là đặc điểm cơ bản để phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với các tội khác trong Bộ luật hình sự. Hành vi ngược đãi hoặc hành hạ này phải được người phạm tội thực hiện đối với nạn nhân phải được thực hiện một cách có hệ thống, thường xuyên, liên tục được lặp đi lặp lại nhiều lần gây ra những tổn hại về sức khỏe, tinh thần, nhân phẩm, danh dự cho nạn nhân. + Xét về phía nạn nhân trong tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình thường là những người yếu thế và dễ bị tổn thương nhất trong gia đình như là trẻ em, người già không còn khả năng lao động hoặc là những cụ bị bệnh nan y không còn nhận thức được về cuộc sống, phụ nữ, cũng có một số ít là nam giới có thể họ không là người lao động chính trong nhà hay là mắc bệnh nan y,… Nạn nhân của tội phạm này đa số là những người có trình độ học vấn thấp, thiếu hiểu biết về pháp luật, không nhận thức được quyền và nghĩa vụ của mình cũng như không nhận thức được mình đang bị xâm phạm mà xem đó là chuyện bình thường trong mỗi gia đình. Bên cạnh đó, đa số phụ nữ là nạn nhân thường cam chịu, không khai báo thậm chí giấu giếm, bao che cho người phạm tội. Nạn nhân của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình còn có đặc điểm đáng chú ý nữa là về nghề nghiệp, hoàn cảnh gia đình đa số các vụ ngược đãi hoặc hành hạ người thân trong gia đình xuất phát do điều kiện kinh tế khó khăn nói chung làm cho con người không còn bình tĩnh để ứng xử một cách thiếu tình người đối với những nạn nhân là người thân của người thực hiện hành vi phạm tội. Bên cạnh đó, hành vi ngược đãi hoặc hành hạ thường xuyên xảy ra ở 24 Đinh Văn Quế, Tìm hiểu tội phạm trong Bộ luật hình sự năm 1999, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 2001, tr. 38. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 12 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… những gia đình bất hòa, không hạnh phúc, không lành mạnh, thường xuyên cờ bạc, rượu chè hoặc các tệ nạn xã hội khác. 1.4 Nguyên nhân và điều kiện phát sinh tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình 1.4.1 Về mặt kinh tế xã hội Mặc dù Đảng và Nhà nước ta đang từng bước xây dựng đường lối, chính sách đổi mới từng bước hiện đại nhưng nền kinh tế của nước ta còn chậm phát triển chưa sánh kịp với các nước bạn bè trên thế giới. Bởi lẽ, nước ta đã đấu tranh bảo vệ chủ quyền, bờ cõi đánh đuổi các nước sang xâm chiếm nước ta gần đây nhất là 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ để lại nhiều hậu quả khôn lường. Hiện tại nước ta với Trung Quốc lại đang căng thẳng về vấn đề biển Đông khẳng định chủ quyền biển đảo. Chính vì những lẽ đó, mà nền kinh tế của nước ta chưa phát triển bằng các nước bạn trên thế giới. Nền kinh tế khó khăn vấn đề kiếm được đồng tiền rất khó. Một vấn đề phát sinh từ khó khăn về kinh tế mà chúng ta thường gặp hiện nay là những vấn đề phát sinh từ tiền bạc, dễ làm cho con người ta đi vào tội lỗi làm nhiều chuyện trái với luân thường đạo lý. Điển hình như những cặp vợ chồng phải bươn chải vất vả để kiếm sống thường có sự căng thẳng về thần kinh hơn và do đó dễ nảy sinh mâu thuẫn dẫn đến tranh cãi trong gia đình và cuối cùng nam giới thường sử dụng quyền lực và sức mạnh của mình để hành hạ hoặc ngược đãi vợ, con, xem cha mẹ là một gánh nặng muốn trút bỏ nó. Cũng không ít người suy nghĩ chưa thấu đáo nghĩ ông, bà, cha mẹ đã già không còn sống được bao lâu mà kinh tế gia đình đang khó khăn hoặc nhu cầu sinh hoạt ngày càng cao, vật giá càng leo thang mà người ta bất chấp tất cả như: bỏ mặc cho ông bà, cha mẹ sống trong thiếu thốn vật chất, bữa cơm không được ăn no, hay là chửi mắng nặng lời làm cho những người đã nuôi dưỡng, sinh thành phải sống trong khổ sở. Tuy nhiên, không thể đổ lỗi cho nghèo đói vì nhiều gia đình khá giả vẫn có tình trạng ngược đãi hoặc hành hạ như vậy nhưng cũng có nhiều gia đình kinh tế khó khăn nhưng vẫn giữ mối quan hệ tốt đẹp, kính trọng ông bà, hiếu thảo với cha mẹ, yêu thương con cái, giữ được truyền thống tốt đẹp. 1.4.2 Về tâm lý, văn hóa, giáo dục Ngoài những nguyên nhân về điều kiện mặt kinh tế và xã hội làm phát sinh loại tội phạm ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình thì bên cạnh đó các vấn đề tâm lý, văn hóa, giáo dục cũng là những nguyên nhân ảnh hưởng không nhỏ đến các cá nhân của người phạm tội. Như chúng ta đã biết nếu tinh thần con người ta mà không được tỉnh táo để nhận thức và tiếp thu có chọn lọc những mặt tích cực của nền kinh tế thị trường mang lại cho đời sống con người như hiện nay thì rất dễ gây ra những sai lầm, tội lỗi mà khi nhận ra được thì đã GVHD: TS. Phạm Văn Beo 13 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… quá muộn màng chỉ còn lại những hối tiếc. Cần phải giữ vững tâm lý cho dù hoàn cảnh có như thế nào đi nữa thì cũng phải thật bình tỉnh để xem xét và tìm ra hướng giải quyết tốt nhất. Nhưng nói thì nói vậy, đó là những suy nghĩ của những người hiểu biết còn những người thiếu hiểu biết, bảo thủ, ảnh hưởng lối sống thời phong kiến thì rất khó mà làm được. Như chúng ta đã biết thì Việt Nam đã trải qua hàng nghìn năm dưới chế độ phong kiến và gần một trăm năm dưới ách thống trị thực dân nữa phong kiến. Suốt trong thời kỳ dài của lịch sử đó tư tưởng chính thống khẳng định vị trí tuyệt đối của người đàn ông trong xã hội, người chồng, người cha trong gia đình. Mặc dù chế độ phong kiến đã qua khá lâu nhưng hiện tại nó vẫn còn sức ảnh hưởng đến đời sống, tư tưởng của những con người hiện tại nó còn tồn tại len lỏi đâu đó trong cuộc sống hiện đại như ngày nay nó như một kí sinh trùng nguy hiểm miễn có điều kiện thì lập tức tấn công vào cơ thể sống và hủy hoại tất cả các tế bào. Tình trạng này cho thấy cuộc sống gia đình ở nhiều nơi còn mang nặng tính gia trưởng, phong kiến. Những tàn tích của chế độ hôn nhân trước đây chưa được loại bỏ hết. Nhận thức của người chồng, người cha về sự bình đẳng, tiến bộ trong gia đình còn kém. Ảnh hưởng của nền văn hóa phong kiến với những quan niệm mang đậm màu sắc định kiến giới, đó là những định kiến nằm ngay trong truyền thống văn hóa, phong tục tập quán, chuẩn mực đạo đức bấy lâu nay trong xã hội: tư tưởng trọng nam, khinh nữ; cha mẹ đặt đâu con ngồi đó; chồng chúa, vợ tôi; tư tưởng gia trưởng; định kiến giới: phụ nữ là người giữ gìn hạnh phúc gia đình “một điều nhịn là chín điều lành”, phần lớn những sinh hoạt trong gia đình rất khiếp sợ trước uy lực của người chủ trong gia đình là người chồng, người cha; tư tưởng coi thường phụ nữ vẫn còn tồn tại, vợ chồng không bình đẳng, người chồng không cho vợ hoạt động xã hội,… Quan hệ hôn nhân gia đình phong kiến dù đã cố gắng phá bỏ những tàn tích mà nó để lại nhưng những quan niệm này đã hằn sâu trong suy nghĩ nó khiến cho người nam giới cho rằng họ có vai trò trụ cột trong gia đình, có quyền định đoạt mọi việc, họ luôn có tư tưởng mình là “tiếng nói” trong gia đình nên có thể mắng chửi vợ một vài câu là điều bình thường như một sự thật hiển nhiên là như vậy, thậm chí tát vợ một vài cái cũng không sao và họ mặc nhiên cho mình cái quyền được “thượng cẳng chân hạ cẳng tay” với vợ mình như vậy họ chưa hiểu ra rằng trong xã hội hiện đại ngày nay nếu như họ làm như vậy là đang phạm tội vì hành vi của họ là đang làm tổn hại đến người khác cụ thể là vợ mình đang được nhà nước bảo vệ. Nhưng sự nhìn nhận, đấu tranh của người vợ là nạn nhân trước hành vi bị ngược đãi và hành hạ còn hạn chế, thiếu thẳng thắn, còn cam chịu; họ mang tư tưởng: “xấu chàng hổ ai”, họ sợ: “vạch áo cho người xem lưng”, hay sợ hàng xóm, bạn bè chê cười,… nên họ đành im hơi lặng tiếng mà không biết tâm sự hay giải bày cùng ai cũng không dám đi tố cáo chồng mình như vậy nên người chồng cứ được nước làm tới và đó cũng là một nguyên nhân làm cho tình hình loại tội phạm này có chỗ trú ngụ; hay GVHD: TS. Phạm Văn Beo 14 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… do hiểu sai mục đích của biện pháp nghiêm khắc trong giáo dục con cái theo quan niệm “yêu cho roi, cho vọt” dẫn đến nhiều bậc cha mẹ tự cho mình quyền được đánh đập, hành hạ con cái mình. Nhưng cũng có nhiều trường hợp không chỉ đánh đập, hành hạ con để nhằm mục đích dạy dỗ mà do những tư tưởng cổ hữu đã lạc hậu, lỗi thời như là họ cho rằng đứa con họ sinh ra là do các vị thần phái xuống để phá hoại gia đình họ. Tức giận và căng thẳng cũng là một nguyên nhân của loại tội phạm này, những người có tính nóng nảy thường thích giải quyết bất đồng bằng vũ lực hoặc có thể nặng lời với những người bề trên, bậc sinh thành chính họ đã tự làm cho người thân họ đau khổ. Khi mà con người ta căng thẳng thì rất dễ bùng nổ thành bạo lực, lúc đó họ sẽ không kiểm soát được hành vi của mình dẫn đến bạo lực. Có thể lúc nhỏ họ đã từng bị ngược đãi hoặc hành hạ, hay là do không được trang bị các kĩ năng sống cần thiết để kiềm chế các hành vi của mình, những lúc quá giận giữ họ thể hiện quyền của mình bằng nắm đấm để giải quyết vấn đề. Người chồng nóng nảy khi cãi nhau với vợ, anh ta chọn bạo lực để giải quết vấn đề chứ không phải là lời lẽ. Những người chồng gia trưởng khi cãi nhau với vợ, phản ứng đầu tiên của anh ta là bác bỏ những gì vợ nói bằng bạo lực. Cha mẹ đánh đập con vì con lo chơi không lo học tập, con đi chơi về muộn hoặc là không vâng lời khi cha mẹ chọn ngành cho con thi đại học,... Không phải đối tượng nào cũng thường dùng nắm đấm để giải quyết mà họ sử dụng thứ còn đau đớn gấp trăm ngàn lần so với nấm đấm đó là thường xuyên làm nhục, lăng mạ, chửi mắng nói nặng lời. Nghiện ngập, rượu chè, cờ bạc, số đề cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến loại tội phạm này. Rượu chè, cờ bạc không chỉ phá hoại kinh tế gia đình gây khó khăn túng quẫn mà khi say rượu người ta mất luôn cả tính người. Vì vậy trong nhiều trường hợp say rượu đã trở thành nguyên nhân trực tiếp đến hành vi man rợ, cũng chính từ nguyên nhân này, ở nông thôn rất phổ biến dẫn đến tình trạng đánh đập hành hạ vợ con, bỏ mặc trách nhiệm gia đình gây mâu thuẫn vợ chồng dẫn đến ly hôn đó là hậu quả của việc uống rượu, cờ bạc trong tầng lớp thanh niên nông thôn và thanh niên thành thị không có việc làm ổn định. Trong cơn say hay lúc túng quẫn tiền bạc, để thỏa mãn một nhu cầu cá nhân, người ta có thể bất chấp tất cả để đánh đổi như sẵn sàng đánh cha, mẹ để lấy được số tiền mà họ đã giành dụm bấy lâu để dưỡng già, hay tàn nhẫn hơn là bắt cha mẹ già yếu ra đường để đi xin ăn đem tiền về cho người con hoặc người cháu đó. Nghiện ma túy cũng rất dễ khiến người ta di đến hành vi bạo lực bởi nó làm thay đổi suy nghĩ của con người, mỗi lần lên cơn thèm thuốc con người mất đi khả năng tự chủ làm cho con người thô bạo hơn và không cần suy nghĩ người ta sẽ làm tình hình trở nên căng thẳng lên và biến mâu thuẫn thành bạo lực bất chấp tất cả để có tiền tiêm chích ma túy. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 15 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Thiếu hiểu biết về pháp luật: những người đánh vợ, đánh con, đánh cháu vì nghĩ vợ mình, con mình, cháu mình mình đánh đó là chuyện riêng của gia đình không liên quan tới ai, không ai có quyền can thiệp mà họ không nghĩ rằng hành vi của họ là vi phạm pháp luật. Bên cạnh đó còn một nguyên nhân đó là do sự thờ ơ, lạnh nhạt của cộng đồng, xã hội coi vấn đề các chủ thể bị ngược đãi và bị hành hạ là một chuyện thông thường, chuyện riêng của mỗi gia đình: “Đèn nhà ai nhà nấy rạng”, sự can thiệp, lên án của cộng đồng, làng xóm, chính quyền địa phương chỉ mang tính chất nhất thời, mờ nhạt. Do đó, tình trạng này vẫn có điều kiện tồn tại và phát triển. Như vậy, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tội phạm về ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; thường xuyên nhất là đối với người già, đối với phụ nữ và có một số ít trẻ em cũng là nạn nhân, song nguyên nhân sâu xa chính là do yếu tố nhận thức của mỗi con người. Là một biểu hiện của sự bất bình đẳng giới, là sản phẩm của chế độ gia trưởng. Các yếu tố khác như tệ nạn xã hội, kinh tế, mâu thuẫn gia đình, ngoại tình,… được xem là nguyên nhân trực tiếp của nhóm tội này, làm gia tăng nguy cơ phạm tội. Điều đáng tiếc là một bộ phận không nhỏ phụ nữ và nam giới không cảm nhận được sự bất bình đẳng này cũng như sự cần thiết phải thay đổi nó để thay đổi tư tưởng cho chính bản thân họ. 1.4.3 Về mặt nguyên nhân quản lý trật tự xã hội Như chúng ta đã biết gia đình là nơi của sự yêu thương, đùm bọc lẫn nhau là nơi ngập tràn hạnh phúc, là nơi để nuôi dưỡng và giáo dục trẻ thơ, nơi trở về sau mỗi lần vấp ngã đối với mỗi con người, cũng là nơi những người tuổi đã xế chiều an hưởng phần đời còn lại bên những người thân yêu. Nhưng trong nhiều trường hợp, do nhiều nguyên nhân khác nhau đã làm cho nơi đó trở thành nhà tù giam lỏng, hành hạ con người khiến họ luôn cảm thấy ám ảnh và phải sống trong sợ sệt, lo âu, nguy cơ biến gia đình thành “địa ngục trần gian”. Phần lớn các hành vi ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình thường diễn ra trong những gia đình có chồng (vợ), con, cháu nghiện hút, cờ bạc, rượu chè, mại dâm,…. Người chồng nghiện rượu, say rượu, những gia đình này thường có hoàn cảnh kinh tế khó khăn, học vấn thấp, thiếu hiểu biết về pháp luật, công việc không ổn định. Tình trạng này không chỉ phát sinh ở các gia đình học vấn thấp mà còn có ở các gia đình học vấn cao, không chỉ có ở những gia đình có điều kiện kinh tế khó khăn mà còn nảy sinh ở những gia đình điều kiện kinh tế và không chỉ ở những đôi vợ chồng mới kết hôn mà còn có cả những đôi vợ chồng sống cùng nhau hàng chục năm. Sở dĩ, loại tội phạm này nó tồn tại và phát triển được trong xã hội hiện đại như ngày nay như vậy là do một phần của thái độ thờ ơ của các cấp các ngành có chức năng chưa thực sự xem vấn đề của loại tội phạm này là nguy hiểm nên việc xử lý chưa được kịp thời và nghiêm khắc của pháp luật. Còn nhiều tư tưởng “Đèn nhà ai nấy GVHD: TS. Phạm Văn Beo 16 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… rạng” cho nên khi các hành vi có dấu hiệu vi phạm vào loại tội này xảy ra thì ít khi có sự can thiệp của các cơ quan có thẩm quyền ngay từ bước đầu, chỉ khi xảy ra tình trạng ngược đãi hoặc hành hạ trầm trọng thì các cơ quan có thẩm quyền mới truy tố. Những vi phạm này tuy có luật hình sự điều chỉnh nhưng thực tế ít bị xét xử về hình sự. Thông thường chỉ dừng lại ở mức xử lý về mặt hành chính, vì vậy tác dụng phòng ngừa chung chưa cao. Các cơ quan quản lý Nhà nước, các cơ quan bảo vệ pháp luật chưa kiên quyết đấu tranh nhằm giáo dục và phòng ngừa loại tội phạm này. Có thể nói các cấp chính quyền từ trung ương đến địa phương do chưa xây dựng được phương án điều tra thực trạng ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng người phạm tội một cách đồng bộ và sâu rộng nên chưa có các kế hoạch và giải pháp cụ thể. Hình thức đưa ra để giảm bớt tình trạng này hiện nay chủ yếu tập trung vào công tác tuyên truyền giáo dục, chưa có phân bố đầy đủ cán bộ chuyên trách công tác gia đình ở cơ sở, hầu hết các địa phương đang phân công cán bộ xã hội văn hóa kiêm nhiệm nên việc tổ chức phòng chống loại tội phạm này chưa cao. Tại các cơ sở địa phương nơi có hành vi này diễn ra, việc thiết lập và vận hành cơ chế phòng chống chưa hiệu quả. Còn rất nhiều hành vi hành hạ hoặc ngược đãi ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng người phạm tội đang diễn ra trong cộng đồng xã hội chưa bị phát hiện và ngăn chặn kịp thời là do các tổ chức xã hội và công dân còn tỏ ra thái độ thờ ơ thiếu trách nhiệm trước hành vi vi phạm pháp luật đã vô tình đã tạo nên môi trường thuận lợi cho loại tội phạm này có nơi để tồn tại nên rất nhiều hành vi khi đã phát hiện thì hậu quả xảy ra đã rất nghiêm trọng và đã quá muộn. 1.5 Hậu quả của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Hậu quả của tội phạm là một vấn đề đặc biệt quan trọng. Đây là những thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra cho quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. Bất kỳ một loại tội phạm nào cũng đều để lại hậu quả của nó, các tội phạm về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình cũng không ngoại lệ. Loại tội phạm này đã và đang gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, trước hết là vi phạm nghiêm trọng đến quyền con người, đến danh dự, nhân phẩm và tính mạng của mỗi cá nhân, làm xói mòn đạo đức, mất tính dân chủ xã hội và ảnh hưởng đến thế hệ tương lai. Ông bà, cha mẹ bị cháu, con ngược đãi hoặc hành hạ: ở cái tuổi bước sang xế chiều đáng ra phải được chăm sóc và phụng dưỡng để báu hiếu nhưng đằng này có nhiều cụ phải sống trong cảnh nghèo cơ cực, bữa đối bữa no, thiếu thốn tình cảm gia đình. Dễ gây ra hiện tượng người già lang thang đi bán vé số, đi xin ăn khắp nơi để kiếm kế sinh nhai đó là đối với những cụ còn có sức khỏe, còn khả năng lao động có thể tự nuôi bản thân các cụ. Còn những cụ mà không còn khả năng đi lại và không còn GVHD: TS. Phạm Văn Beo 17 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… khả năng tự chăm sóc cho mình được nữa như là bị một căn bệnh không còn đi lại được có thể là người thực vật. Các cụ có thể bị các cháu, các con cưng của mình nhẫn tâm bỏ ra đường. Tạo gánh nặng cho xã hội, cho ngân sách nhà nước phải chi một khoản tiền không nhỏ để xây nhà ở, nhân viên chăm sóc và các chi phí khác. Vợ bị chồng ngược đãi hoặc người chồng bị vợ ngược đãi: hành vi này không chỉ gây ra những hậu quả nghiêm trọng về thể xác mà còn để lại hậu quả về tinh thần đối với người bị hại và tất cả các thành viên khác trong gia đình. Những hậu quả này chất thêm gánh nặng cho hệ thống y tế quốc gia. Bởi lẽ, các phụ nữ bị bạo lực gia đình phải cần đến các dịch vụ chăm sóc y tế cao hơn nhiều so với phụ nữ bình thường. Bạo lực gia đình không những làm tổn thương về thể xác, tinh thần mà còn liên quan chặt chẽ đến vị trí, vai trò của người phụ nữ trong gia đình và ngoài xã hội. Tác động tiêu cực đến lực lượng lao động và do đó cũng tác động đến các hoạt động kinh tế của nạn nhân bị bạo lực. Phụ nữ là nạn nhân chủ yếu của hành vi bạo lực, và sau mỗi hành vi bạo lực gây ra từ người chồng thì sức khỏe của phụ nữ ngày càng giảm sút và việc phải nghỉ làm để điều trị vết thương là điều không thể tránh khỏi đã ảnh hưởng đến kinh tế của gia đình họ nói riêng và xã hội nói chung. Bên cạnh hình ảnh người phụ nữ bị chồng mình ngược đãi hoặc hành hạ, thì còn có một hình ảnh khác mà xã hội cũng đang lên án đó là hiện tượng vợ ngược đãi hoặc hành hạ chồng đây là vấn đề tế nhị và cũng vì sĩ diện nên rất ít được đấng mài râu bày tỏ và chia sẻ. Nó gây hậu quả tự ti, mặc cảm, áp lực ảnh hưởng đến hiệu quả làm việc. Con, cháu bị ông bà, cha mẹ ngược đãi: Loại tội phạm này tạo thêm gánh nặng cho hệ thống giáo dục. Bởi lẽ, trẻ em là những thành viên sống chung trong gia đình nếu thường xuyên chứng kiến cảnh ông bà đánh đập hoặc hành hạ con cháu, bố hành hạ, đánh đập mẹ hoặc mẹ thường xuyên nói những lời xúc phạm với bố thường thì sẽ có những rối loạn tâm lý và sa sút trong học tập. Trẻ thường có các biểu hiện như trầm cảm, buông xuôi mọi thứ và trong một số trường hợp trẻ có những hành vi tiêu cực để chống lại hành vi đó. Bên cạnh đó, nó còn tác động rất xấu tới sự phát triển thể chất, trí tuệ và đạo đức của trẻ em, khiến trẻ em khủng hoảng, mất ngủ, sợ hãi, thiếu tự tin, thất vọng, ảnh hưởng nặng nề đến việc học tập, kỹ năng sống, hòa nhập xã hội,... Nếu những đứa trẻ này không được quan tâm và giáo dục đúng mức thì các em có thể trở thành những đứa trẻ hư, thế hệ con sẽ lặp lại những hành vi bạo lực gia đình mà khi còn nhỏ chúng được chứng kiến nó sẽ làm gia tăng tỷ lệ tội phạm vị thành niên, tệ nạn xã hội, thêm gánh nặng cho Nhà nước và xã hội. Loại tội phạm này còn chất thêm gánh nặng lên vai các cơ quan tư pháp bởi vì khi có hành vi ngược đãi, bạo lực hành hạ những đối tượng của tội này xảy ra thì các cơ quan chức năng phải vào cuộc điều tra, xét xử, có rất nhiều vụ án phải tốn rất nhiều GVHD: TS. Phạm Văn Beo 18 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… công sức, thời gian, nhân lực của nhà nước. Ngoài ra, việc giáo dục, giam giữ các đối tượng của loại tội phạm này cũng là gánh nặng cho các cơ quan tư pháp. 1.6 Lịch sử phát triển của pháp luật hình sự Việt Nam về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình 1.6.1 Giai đoạn trước năm 1945 Từ trước năm 1945 thì xã hội Việt Nam là xã hội phong kiến, thuộc địa nửa phong kiến. Dưới triều đại phong kiến hình thức pháp luật xuất hiện đầu tiên là luật tục sau đó là tiền lệ pháp. Đến thế kỉ XI nhà nước ban hành những văn bản pháp luật đầu tiên, mở đầu cho pháp luật thành văn của dân tộc. So với thời nhà Ngô thì nhà Đinh và nhà Lê hoạt động lập pháp nói chung, lập pháp hình sự nói riêng được chú trọng và tăng cường hơn. Dưới triều Trần, có các bộ luật được ban hành điển hình như là Quốc triều thông chế, Bộ Hoàng triều đại điển và Bộ Hình thư. Đến thời nhà Lê, Quốc Triều Hình Luật (Luật Hồng Đức) và Hồng Đức Thiện Chính Thư – một văn bản pháp luật có chứa đựng một số quy phạm pháp luật hình sự. Đến thời nhà Nguyễn có bộ Hoàng Việt luật lệ (Bộ luật Gia Long). Nhìn chung khi nghiên cứu pháp luật nước ta cho thấy pháp luật Việt Nam điển hình là Bộ Quốc Triều Hình Luật (triều Lê) và Bộ Hoàng Việt Luật Lệ (triều Nguyễn) cho thấy từ lâu thì người xưa đã chú trọng đến việc bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình. * Bộ Quốc Triều Hình Luật tuy không có quy định cụ thể về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình giống như Bộ luật hình sự hiện hành nhưng ta có thể thấy loại tội phạm này được Bộ Quốc Triều Hình Luật quy định khá sát với tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ở Bộ luật hình sự hiện hành. Điển hình như một số điều sau: - Điều 2 chương danh lệ quyển I của Bộ Quốc Triều Hình Luật: + Ác nghịch, là đánh và mưu giết ông bà, cha mẹ, bác, chú, thím, cô, anh, chị, em, ông bà ngoại, ông bà cha mẹ chồng. + Bất hiếu, tố cáo rủa mắng ông bà, cha mẹ, trái lời cha mẹ dạy bảo; nuôi nấng thiếu thốn, có tang cha mẹ mà lấy vợ lấy chồng, vui chơi ăn mặc như thường; nghe thấy tang ông bà cha mẹ mà giấu, không cử ai; nói dối là ông bà cha mẹ đã chết. + Bất mục, là giết hay đem bán những người trong họ hàng phải để tang 3 tháng trở lên, đánh đập và tố cáo chồng, cùng những họ hàng từ tiểu công trở lên. - Điều 475 chương đấu tụng quyển IV của Bộ Quốc Triều Hình Luật: GVHD: TS. Phạm Văn Beo 19 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… + Lăng mạ ông bà cha mẹ chồng thì xử tội lưu châu ngoài; đánh thì bị lưu châu xa; đánh bị thương thì xử tôi giảo; vì lầm lỡ mà làm chết, thì xử châu ngoài; bị thương thì xử tội đồ làm chủng điền binh. Đánh ông bà ngoại thì bị giảm tội một bậc. Nếu con cháu trái phạm lời dạy dỗ, mà ông bà cha mẹ đánh chết, thì xử tội đồ làm khao đinh; đánh chết bằng đồ có mũi nhọn, thì xử tội đồ làm tượng phường binh; cố ý giết thì phải tội thêm một bậc. Nếu ông bà ngoại, mẹ đích, mẹ kế, mẹ nuôi mà đánh chết con cháu, thì xử tội nặng thêm một bậc. Ngộ sát đều không phải tội. - Điều 476 chương đấu tụng, quyển IV của Bộ Quốc Triều Hình Luật: vợ cả, vợ lẽ mà lăng mạ ông bà cha mẹ chồng thì xử tội lưu; đánh thì xử lưu châu ngoài; đánh bị thương thì bị lưu châu xa; đánh chết thì bị xử tội giảo; ngộ sát thì xử tội đồ làm thung thất tỳ; lỡ đánh bị thương thì xử tội đồ làm xuy thất tỳ. Đánh chửi ông bà cha mẹ chồng cũ, thì đều bị xử nhẹ hơn một bậc. Đánh vợ của con cháu thành phế tật, thì bị xử biếm hai tư, nặng nữa thì bị xử biếm ba tư, đánh chết thì xử tội đồ; cố sát thì xử tội lưu châu ngoài; đánh nàng hầu con cháu thì được giảm hai bậc, ngộ sát thì không xử tội. Ông bà, cha mẹ chồng cũ mà phạm tội nói trên, thì xử tội thêm một bậc. - Điều 477, chương đấu tụng, quyển IV của Bộ Quốc Triều Hình Luật: đánh anh, chị, cậu, dì và ông, bà, cha, mẹ vợ thì xử tội đồ làm khao đinh; đánh bị thương thì xử đồ làm tượng phường binh; đánh bị gãy chân tay, thì xử đồ làm chủng điền binh; đánh bằng gươm giáo bị thương gãy chân tay mù mắt, thì xử lưu đi châu xa; đánh chết thì bị xử chém.. Lăng mạ những người nói trên, thì xử biếm hai tư, ngộ sát thì xử đồ làm chủng điền binh; lầm lỡ làm bị thương, thì đồ làm khao đinh. Đối với bác, chú, thím, cô đều xử nặng hơn một bậc. Đánh chết em trai, em gái, cùng là con cháu gái, con rể, con cháu của anh em, thì xử đồ làm chủng điền binh; đánh chết bằng đồ nhọn sắc và cố ý giết thì xử tội lưu đi châu ngoài; ngộ sát thì không phải tội; đánh vợ của anh thì xử nặng hơn tội đánh người thường một bậc. - Điều 478, chương đấu tụng, quyển IV của Bộ Quốc Triều Hình Luật: đánh anh chị hàng ty ma thì phải biếm một tư; hàng tiểu công, đại công, thì tăng tội từng bậc một. Đánh bậc tôn trưởng lại thêm tội một bậc; đánh trọng thương thì xử nặng hơn tội đánh bị thương thường một bậc; đánh chết thì phải tội chém.. Bậc tôn trưởng đánh bị thương những con cháu bậc dưới từ hàng ty ma, thì xử nhẹ hơn người thường một bậc; hàng tiểu công, đại công, đều kém dần từng bậc một. Đánh chết thì xử tội giảo; đánh chết không phải bằng mũi nhọn và không phải cố ý giết thì xử tội lưu đi châu xa. - Điều 479, chương đấu tụng, quyển IV của Bộ Quốc Triều Hình Luật: đánh người kế phụ cùng ở một nhà, thì xử tội đồ làm tượng phường binh; trước cùng ở nay ở riêng, thì phải đồ làm khao đinh; đánh què bị thương thì đều tăng thêm tội một bậc; không cùng ở với nhau bao giờ, thì xử nặng hơn tội đánh người thường một bậc; GVHD: TS. Phạm Văn Beo 20 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… đánh chết thì xử tội chém; đánh con riêng của vợ (con chồng trước) thì bị xử nhẹ hơn tội đánh người thường một bậc; cùng ở với nhau thì lại giảm một bậc, đánh chết thì xử tội giảo. - Điều 481, chương đấu tụng, quyển IV của Bộ Quốc Triều Hình Luật: vợ đánh chồng thì xử lưu đi châu ngoài, đánh bị thương, què gãy thì lưu đi châu xa; điền sản trả lại cho chồng. Vợ lẽ mà phạm tội trên, thì xử nặng hơn một bậc. Đánh chết thì đều phải tội giảo; điền sản trả lại cho con cháu hay người thừa tự của chồng. Nếu vợ lẽ mà đánh vợ cả thì cũng xử như tội đánh chồng. - Điều 482, chương đấu tụng, quyển IV của Bộ Quốc Triều Hình Luật: chồng đánh vợ bị thương, thì xử nhẹ hơn tội đánh người thường bị thương ba bậc; nếu đánh chết thì xử nhẹ hơn tội giết người ba bậc; tiền đền mạng được bớt ba phần. Cố ý giết vợ thì được giảm tội một bậc; nếu có tội mà không may chồng đánh đến chết, thì sẽ xử khác. Đánh vợ lẽ bị thương, què trở lên thì đều xử nhẹ hơn tội đánh vợ hai bậc; nếu vợ cả đánh bị thương, đánh chết vợ lẽ xử tội như chồng đánh vợ. Nếu ngộ sát thì không phải tội. - Điều 483 chương đấu tụng, quyển IV của bộ Quốc Triều Hình Luật: vợ đánh chửi những bậc tôn trưởng nhà chồng từ hàng cơ thân trở xuống, ty ma trở lên, thì xử nhẹ hơn tội đánh chồng một bậc (tội nhẹ thì nặng hơn người thường một bậc). Vợ lẽ phạm tội trên, thì không được giảm; đánh chết thì đều xử giảo. Người vợ đánh bị thương những người hàng dưới thì phải tội như là tội chồng phạm tội ấy, xử như người chồng. Đánh chết con cháu của anh em chồng thì phải lưu đi châu ngoài; cố ý giết thì xử tội giảo; vợ lẽ phạm những tội trên, thì xử như tội đánh nhau thường. Bậc tôn trưởng đánh vợ của hàng dưới, thì phải tội kém tội đánh người một bậc; đánh vợ lẽ thì lại kém một bậc. Đánh chết thì phải tội giảo. - Điều 484, chương đấu tụng, quyển IV của Bộ Quốc Triều Hình Luật: vợ đánh em trai em gái chồng thì xử tội như tội đánh người thường. Vợ lẽ phạm những lỗi trên thì phải xử nặng hơn tội trên một bậc. Vợ lẽ mà đánh con vợ lẽ khác của chồng, thì xử nhẹ hơn tội đánh người thường hai bậc; đánh con vợ cả thì tội như đánh người thường. Con vợ cả đánh vợ lẽ của cha thì tội hơn tội đánh người thường một bậc. con vợ lẽ đánh vợ lẽ của cha bị thương, thì xử thêm tội hai bậc; đánh chết thì xử theo luật đánh chết người. * Hoàng Việt Luật Lệ cũng giống như Bộ Quốc Triều Hình Luật cũng không có quy định tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình như Bộ luật hình sự hiện hành quy định cụ thể tại một điều mà ở Hoàng Việt Luật lệ thể hiện như sau: - Điều 2, quyển 2 (danh lệ) có quy định một số tội: GVHD: TS. Phạm Văn Beo 21 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… + Ác nghịch: làm tuyệt mất nhân thân, giết chết bản tính tự nhiên, mặc tình ác hại, cho nên gọi là ác nghịch, từ chú bác trở xuống. Chữ giết chỉ không còn phân biệt giết, mưu, đánh. + Bất đạo: chỉ tội giết chết ba mạng người trong một gia đình, chẳng những phạm tội chính là tử tội, còn phạm tội cắt tay chân người sống, cắt bộ phận sinh dục, chế thuốc độc bùa mê, hung ác tàn nhẫn, làm giặc phá tan chính đạo, nên gọi là bất đạo. + Bất hiếu: không có hiếu, việc bất hiếu còn nhiều loại, lời chữ chỉ chép ra những lời luật nói. + Bất lục: mất hoàn thuận, những điều ấy điều phạm đến thân thuộc và bất hòa trong cửu tộc. Không cùng ai hòa hợp được nên gọi là bất lục. Ti ấu phạm thượng thì nặng, tôn trưởng phạm thượng thì nhẹ. - Bên cạnh đó quyển 16 (hình luật) còn có quy định là: + Điều 5 mạ tôn trưởng: phàm mắng ty ma, anh, chị, bị phạt 50 roi, anh chị hàng tiểu công, bị phạt 60 trượng, hàng anh, chị đại công, bị phạt 70 trượng, hàng tôn thuộc mỗi hàng tăng một bực. Nếu mắng anh, chị, phạt trăm lượng, mắng hàng chú, bác, cô, ông bà ngoại, mỗi hàng tăng một bực và những người ấy nghe, thưa lên thì bị tội. + Điều 6 mạ tổ phụ mẫu, phụ mẫu: phàm mắng ông bà, cha mẹ và thê thiếp mắng ông bà cha mẹ chồng thì đều bị treo cổ, phải chính người nghe thưa lên thì mới bị tội. + Thê thiếp mạ phu kì thân tôn trưởng: phàm thê thiếp mắng hàng kì thân trở xuống, hàng ti ma trở lên, tôn trưởng của chồng, thì tội như chồng mắng. Thiếp mắng chồng, phạt 80 trượng, thiếp mắng thê tội cũng như vậy. Nếu mắng cha mẹ của người thê thì phạt 60 trượng và chính người nghe thưa lên mới bị tội. 1.6.2 Giai đoạn từ khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công đến khi Bộ luật hình sự năm 1985 ra đời Sau khi cách mạng tháng Tám thành công, Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa – Nhà nước công nông non trẻ đầu tiên ở Đông Nam Á, đã tiến hành tích cực hoạt động lập pháp nói chung và hoạt động lập pháp hình sự nói riêng. Tuy nhiên, do tình hình hết sức khẩn trương không kịp ban hành các văn bản pháp luật nói chung, văn bản quy phạm pháp luật hình sự nói riêng, nên ngày 10/10/1945 Nhà nước ta đã ban hành sắc lệnh số 47/SL cho tạm thời giữ các luật lệ cũ Bộ "Luật Hình An Nam" và nghị định của nguyên Toàn quyền Đông Dương, cùng những Dụ và nghị định sửa đổi bộ luật ấy sẽ thi hành trong toàn cõi Bắc Bộ kể cả Hà Nội và Hải Phòng, Bộ "Hoàng GVHD: TS. Phạm Văn Beo 22 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Việt Hình Luật" và nghị định của nguyên Toàn quyền Đông Dương cùng những Dụ và nghị định sửa đổi Bộ luật ấy sẽ thi hành trong toàn cõi Trung Bộ kể cả Đà Nẵng, Bộ hình luật pháp tu chỉnh do sắc lệnh ngày 31 tháng 12 năm 1912 cùng những sắc lệnh sửa đổi sắc lệnh ấy vẫn thi hành ở Nam bộ và với điều kiện không trái với nền độc lập của nước Việt Nam và chính thể dân chủ cộng hòa. Trong giai đoạn này tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ, chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình cũng chưa có quy định gì mới hơn so với các Bộ luật trước đó. Mãi đến khi Sắc lệnh số 97 ngày 22/05/1950 Nhà nước ta đã từng bước xóa bỏ những tục lệ khắc khe đối với các phụ nữ trong gia đình. Luật hôn nhân và gia đình năm 1959 đã ra để thể hiện được những điểm tiến bộ hơn, tiến tới xóa bỏ chế độ hôn nhân và gia đình phong kiến, lạc hậu, thiết lập chế độ hôn nhân và gia đình mới, tiến bộ. Chính vì vậy, kể từ khi có luật hôn nhân và gia đình này thì đời sống hôn nhân và gia đình tiến bộ rất nhiều nhưng tình hình các hành vi phạm tội xảy ra trong gia đình ngày càng nghiêm trọng làm mất đi truyền thống của gia đình Việt Nam. Trước tình hình đó, Tòa án nhân dân tối cao đã có Thông tư số 332/NCPL ngày 04/04/1966 hướng dẫn về xử lý hình sự đối với hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật hôn nhân và gia đình đối với các tội phạm về hôn nhân và gia đình nói chung và hành vi đánh đập hoặc ngược đãi vợ, đánh đập hoặc ngược đãi con, ngược đãi bố mẹ. Đây có thể nói là một văn bản pháp lý đầu tiên hướng dẫn việc xử lý hình sự đối với các hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật hôn nhân và gia đình kể từ sau khi cuộc cách mạng tháng Tám thành công. Cụ thể: - Đối với hành vi đánh đập hoặc ngược đãi vợ, tức là những hành động người chồng không đối xử bình đẳng, dân chủ với người vợ, xâm hại đến sức khỏe, nhân cách, quyền tự do của người vợ. Thông tư hướng dẫn cụ thể như sau: biện pháp chủ yếu vẫn là giáo dục thường xuyên quan điểm bình đẳng và dân chủ trong quan hệ vợ chồng nhưng cần xử lý về hình sự để hổ trợ cho công tác giáo dục trong một số trường hợp cần thiết như: + Đối với những hành động đánh đập nghiêm trọng như làm chết người, gây thương tích nặng hoặc gây thương tật lâu ngày, dẫn đến tự sát do bọn can phạm bản chất hung bạo, đánh đập một cách hung ác hoặc dùng thủ đoạn thâm độc gây ra, cần phải nghiêm trị tùy từng tình tiết cụ thể. + Đối với những hành động ngược đãi chưa gây tác hại nghiêm trọng của những người chậm tiến thì chủ yếu là giáo dục hoặc cảnh cáo. Trường hợp có tác hại nhất định và có bị quần chúng căm phẫn, có thể bị xử phạt cảnh cáo hoặc án treo hay tù giam khi thấy thật cần thiết. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 23 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… - Đối với hành vi ngược đãi con, ngược đãi bố mẹ, thông tư hướng dẫn cụ thể như sau: tập quán lâu đời của nhân dân ta, luật pháp chúng ta đòi hỏi con cái phải “kính yêu, săn sóc, nuôi dưỡng cha mẹ”. Tuy nhiên, thỉnh thoảng còn xảy ra trường hợp con cái ngược đãi, hắt hủi, không nuôi dưỡng bố mẹ già yếu; đôi khi đối xử vô đạo đức của con cái đã làm cho bố mẹ tự sát. Trong những trường hợp nghiêm trọng nên cần đưa ra xét xử điển hình một vài vụ để giáo dục chung, đồng thời bắt con cái phải nuôi dưỡng bố mẹ già yếu. Qua việc nghiên cứu những quy định của Thông tư 332/NCPL ngày 04/04/1966 cho thấy việc xử lý những hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng về nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình thì trên tinh thần đã quán triệt tốt phương châm, đường lối chung là: kiên trì giáo dục, thuyết phục tuân phủ pháp luật là chủ yếu bên cạnh đó còn có sự kết hợp biện pháp trừng trị đối với những trường hợp vi phạm nghiêm trọng pháp luật hôn nhân và gia đình. 1.6.3 Giai đoạn từ khi Bộ luật hình sự năm 1985 ra đời cho đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 Trong quá trình thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IV, V, nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng đã giành được nhiều thành tựu quang trọng trên một số lĩnh vực, cải biến được một phần cơ cấu của nền kinh tế - xã hội, tạo ra những cơ sở đầu tiên cho sự phát triển mới. Mặt khác, bên cạnh những thành tựu đó, chúng ta đã gặp phải nhiều khó khăn và khuyết điểm nên không thực hiện được mục tiêu đã đề ra là ổn định một cách cơ bản tình hình kinh tế - xã hội và đời sống nhân dân. Pháp chế xã hội chủ nghĩa chậm được tăng cường; pháp luật, kỷ cương bị buông lỏng. Mặt khác, các văn bản pháp luật hình sự đơn hành không thể hiện được sự toàn diện, đầy đủ chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước ta. Chính vì vậy, việc ban hành Bộ luật hình sự là vấn đề tất yếu khách quan và cấp thiết, có ý nghĩa góp phần thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược là xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đáp ứng yêu đó, ngày 27/06/1985, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa VII, đã thông qua Bộ luật hình sự, có hiệu lực từ ngày 01/01/1986 (sau đây gọi tắt là Bộ luật hình sự năm 1985). Bộ luật hình sự năm 1985 đã kế thừa và phát triển những thành tựu của luật hình sự Việt Nam, nhất là từ Cách mạng tháng Tám, tổng kết kinh nghiệm đấu tranh phòng, chống tội phạm trong thời gian trước năm 1985 và dự báo được tình hình tội phạm trong thời gian tới. Đây là Bộ luật hình sự đầu tiên của Nhà nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Nếu pháp luật hình sự thời kỳ trước đó là hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật hình sự đơn hành, thì việc pháp điển hóa về hình sự lần này đánh dấu GVHD: TS. Phạm Văn Beo 24 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… bước tiến bộ vượt bậc về kỹ thuật lập pháp hình sự ở nước ta. Bộ luật hình sự chia làm hai phần: phần chung và phần các tội phạm, tổng cộng có 20 chương với 280 điều. Bộ luật hình sự năm 1985, đã chính thức ghi nhận về mặt pháp lý của nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình nhằm vào những biểu hiện nghiêm trọng nhất của các tàn tích của chế độ hôn nhân và gia đình phong kiến lạc hậu như hành vi ngược đãi nghiêm trọng hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cái. Cụ thể tại mục các tội phạm, chương V các tội xâm phạm chế độ hôn nhân, gia đình và các tội phạm đối với người chưa thành niên, tại Điều 147 đã quy định về tội ngược đãi nghiêm trọng hoặc hành hạ cha, mẹ, vợ chồng, con cái. Qua những quy định như đã nêu trên đã thể hiện được tư tưởng chủ đạo trong việc xây dựng các quy định về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình trong bộ luật là: kiên trì giáo dục và thuyết phục tuân thủ pháp luật, kết hợp biện pháp giáo dục và biện pháp trừng trị đối với những trường hợp vi phạm nghiêm trọng. Qua đó thể hiện sự trưởng thành về kỹ thuật lập pháp hình sự của nước ta. 1.6.4 Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 đến nay Từ sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng, sự nghiệp đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo đã giành được những thành tựu quang trọng trên nhiều lĩnh vực. Đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước đã có nhiều khởi sắc, được nhân dân ta và bạn bè quốc tế đánh giá cao. Tuy nhiên, trong quá trình chuyển đổi cơ chế, bên cạnh những mặt tích cực, mặt trái nền kinh tế thị trường cũng đã làm nảy sinh nhiều vấn đề tiêu cực, trong đó tình hình tội phạm diễn biến phức tạp. Trước tình hình đó, Bộ luật hình sự năm 1985, dù đã sửa đổi bổ sung 4 lần, nhưng còn nhiều điểm bất cập cần phải được sửa đổi, bổ sung một cách toàn diện, nhằm đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình hình mới. Chính vì vậy, Đảng ta đã đề ra việc sửa đổi toàn diện Bộ luật hình sự năm 1985, đáp ứng yêu cầu đó ngày 21/12/1999 Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa X tại kỳ họp thứ 6 đã thông qua Bộ luật hình sự (sau đây gọi tắt là Bộ luật hình sự năm 1999), thay thế cho Bộ luật hình sự năm 1985. Bộ luật hình sự năm 1999 có hiệu lực kể từ ngày 01/07/2000. Bộ luật năm 1999 quy định cụ thể hơn về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình được ghi nhận tại Điều 151 Chương XV – Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình. Tội phạm này cơ bản vẫn được giữ như quy định trước đây, nhưng có một số điểm bổ sung. Qua nghiên cứu tình hình thực tiễn cho thấy rằng trong xã hội còn xảy ra những trường hợp không chỉ ngược đãi hoặc hành hạ giữa vợ chồng, con cái mà giữa những thành viên thân thích khác trong gia đình như giữa cháu với ông bà, cháu với cô, chú, cậu, dì thậm chí ngược đãi hoặc hành hạ ngay cả với những người đã từng có công nuôi dưỡng mình khôn lớn. Đây là những hành vi vi phạm pháp luật GVHD: TS. Phạm Văn Beo 25 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… nghiêm trọng, đạo đức xã hội bị xói mòn ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục và truyền thống đạo lý gia đình Việt Nam. Vì vậy cho nên Bộ luật hình sự năm 1999 bổ sung thêm đối tượng bị ngược đãi, hành hạ là: ông bà, cháu và người có công nuôi dưỡng người phạm tội nhằm mở rộng phạm vi đối tượng áp dụng. Về dấu hiệu định tội là gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính mà còn vi phạm nhằm thu hẹp việc xử lý về hình sự đối với hành vi này. Về hình phạt: mức cải tạo không giam giữ được tăng thêm từ 1 năm lên 3 năm. Đến năm 2009 thì Bộ luật hình sự năm 1999 được sửa đổi bổ sung do Quốc hội khóa XII thông qua ngày 19/06/2009 nhằm sửa đổi bổ sung Bộ luật hình sự năm 1999 nhưng về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình vẫn không thay đổi. 1.7 Ý nghĩa của quy định về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Bất cứ sự ra đời của Nhà nước nào cũng dẫn đến sự ra đời của pháp luật, bởi vì pháp luật là công cụ hữu hiệu nhất để có thể bảo vệ quyền lợi của giai cấp thống trị và pháp luật là công cụ sắc bén, hữu hiệu nhất để duy trì sự tồn tại của nhà nước. Đặc biệt là Bộ luật hình sự với những chế tài nghiêm khắc của nó. Có thể nói, bất cứ một tội phạm nào quy định trong Bộ luật hình sự điều nhằm hướng đến nhiệm vụ là “Bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ của công dân, bảo vệ quyền bình đẳng giữa đồng bào các dân tộc, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, bảo vệ trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, chống mọi hành vi phạm tội, đồng thời giáo dục mọi ý thức tuân theo pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm"25, góp phần tích cực vào sự nghiệp xây dựng xã hội chủ nghĩa và bảo vệ vững chắc tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đồng thời loại bỏ những trở ngại cản trở tiến trình đổi mới và sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Trong đó tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình tại Điều 151 Bộ luật hình sự hiện hành cũng không ngoài nhiệm vụ trên. Bên cạnh đó nó cũng thể hiện ý nghĩa riêng, cụ thể là điều chỉnh các hành vi vi phạm pháp luật về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng chính người bản thân người phạm tội. Việc quy định tội này trong Bộ luật hình sự hiện hành có ý nghĩa hết sức quan trọng, là một chế tài răn đe những hành vi ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng chính người bản thân người phạm tội có tính chất vũ lực hoặc gây ra hậu quả nghiêm trọng. Đồng thời việc quy định tội phạm này còn nhằm giáo dục về tư tưởng, 25 Điều 1, Bộ luật hình sự hiện hành. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 26 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… hành vi, lối sống, nhân cách con người, hướng tới cái thiện xóa bỏ cái ác. Ngoài ra, việc ghi nhận tôi phạm này còn có ý nghĩa giáo dục mọi tầng lớp nhân dân và răn đe đối với những người có ý định phạm tội. Việc quy định tội này nhằm đấu tranh chống các biểu hiện thiếu đạo đức đó trong gia đình, trong số này đáng chú ý đến các tàng tích của tư tưởng gia trưởng của người chồng và người bố đối với vợ, con bị chế độ hôn nhân và gia đình phong kiến chi phối mà hiện nay vẫn còn tương đối nghiêm trọng. Những quy định về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng chính người bản thân người phạm tội là biểu hiện của việc thực hiện đúng chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước được thể hiện trong công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm loại trừ trường hợp có người thực hiện hành vi phạm tội mà không được xử lý đúng đắn và kịp thời. Việc áp dụng những quy định về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng chính bản thân người phạm tội tương ứng với từng hành vi cụ thể góp phần phản ánh đúng với thực tế của tình hình tội phạm. Tác động mạnh mẽ đến việc soạn thảo và thực hiện các biện pháp phòng ngừa tội phạm nói chung và tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. Tóm lại, qua việc nghiên cứu những vấn đề chung về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình sẽ làm rõ những khái niệm, nguyên nhân và điều kiện phạm tội, hậu quả mà tội phạm này gây ra, lịch sử phát triển cũng như ý nghĩa của quy định pháp luật về tội này. Để hiểu rõ hơn về các quy định của pháp luật quy định như thế nào về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình người viết sẽ đi vào nghiên cứu và phân tích sâu ở chương 2. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 27 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… CHƯƠNG 2 QUY ĐỊNH CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ TỘI NGƯỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA MẸ, VỢ CHỒNG, CON, CHÁU, NGƯỜI CÓ CÔNG NUÔI DƯỠNG MÌNH Bộ luật hình sự hiện hành quy định cụ thể từng hành vi cấu thành tội phạm, mỗi tội có tính chất và mức độ gây thiệt hại cho xã hội khác nhau, trong đó tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình được quy định trong nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình nó có ảnh hưởng rất lớn đến đời sống xã hội của con người, ảnh hưởng đến truyền thống văn hóa của gia đình người Việt Nam. Để hiểu rõ và nắm bắt được những quy định của pháp luật hiện hành về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình, cần phải phân tích và đánh giá nó một cách đúng đắn dựa trên cấu thành tội phạm. Bên cạnh đó, cần so sánh tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với một số tội có các yếu tố cấu thành gần giống với tội này để phân biệt sự giống và khác nhau giữa các hành vi quy định trong từng điều luật. Từ đó, có thể xác định đúng tội danh đối với mỗi hành vi phạm tội xảy ra trên thực tế, hỗ trợ cho công tác xử lý và phòng chống tội phạm. Đó là những nội dung mà người viết trình bày trong chương 2 này. Điều 151 Bộ luật hình sự hiện hành quy định về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình như sau: “Người nào ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù ba tháng đến ba năm”. 2.1 Dấu hiệu pháp lý của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình 2.1.1 Mặt khách thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Việc đối xử bình đẳng giữa vợ chồng, việc yêu thương nuôi nấng, giáo dục con cái cũng như sự kính yêu, săn sóc, nuôi dưỡng ông bà, cha mẹ là nghĩa vụ giữa những người thân trong gia đình được quy định trong Luật hôn nhân và gia đình. Tuy nhiên, ở Bộ luật hình sự hiện hành tại chương XV nói về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình cụ thể tại Điều 151 có quy định: “Người nào ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình gây hậu quả nghiêm GVHD: TS. Phạm Văn Beo 28 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến ba năm”. Tội phạm này ảnh hưởng xấu đến hạnh phúc gia đình, đạo đức xã hội; hành vi này vi phạm nghĩa vụ mang tính đạo lý giữa những người thân trong gia đình đã được pháp luật hóa thành nghĩa vụ pháp lý trong luật hôn nhân và gia đình. Đồng thời, các hành vi ngược đãi, hành hạ còn trực tiếp xâm hại đến sức khỏe và phẩm giá của người bị hại. Về mặt khách thể của tội phạm này là quan hệ gia đình, quan hệ này không chỉ được quy định tại Hiến pháp và trong Bộ luật hình sự mà nó còn được quy định trong Luật hôn nhân và gia đình: “Cấm vợ, chồng có hành vi ngược đãi, hành hạ, xúc phạm đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của nhau” (khoản 2 Điều 21 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000); “Cha mẹ không được phân biệt đối xử giữa các con, ngược đãi, hành hạ, xúc phạm con” (khoản 2 Điều 34 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000); “Nghiêm cấm con có hành vi ngược đãi, hành hạ, xúc phạm cha mẹ” (Điều 35 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000); “Ông bà nội, ông bà ngoại có nghĩa vụ và quyền chăm nom, chăm sóc, giáo dục cháu, sống mẫu mực và nêu gương tốt cho con cháu,... có nghĩa vụ nuôi dưỡng cháu” (Điều 47 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000). Theo thông tư liên tịch của Bộ Tư pháp – Bộ Công an – Tòa án nhân dân tối cao – Viện kiểm sát nhân dân tối cao số 01/2001/TTLT – BTP – BCA – TANDTC – VKSNDTC ngày 25 tháng 9 năm 2001 về việc hướng dẫn áp dụng các quy định tại chương XV “Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình” của Bộ luật hình sự hiện hành thì đối tượng của hành vi phạm tội là ông bà, cha mẹ, vợ, chồng, con, cháu của người thực hiện hành vi phạm tội cũng như người có công nuôi dưỡng chính bản thân người phạm tội. Cụ thể: + Ông, bà bao gồm ông bà nội, ông bà ngoại; + Cha mẹ gồm cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi, cha dượng, mẹ kế; + Vợ chồng theo quy định của Luật hôn nhân và gia đình; + Con cái bao gồm con đẻ (con trong giá thú hoặc con ngoài giá thú), con nuôi (hợp pháp), con dâu, con rể, con riêng của vợ hoặc con riêng của chồng; + Cháu bao gồm cháu nội, cháu ngoại; + Người có công nuôi dưỡng mình là anh chị em, cô, dì, chú, bác, bà con thân thích hoặc những người khác đã hoặc đang nuôi dưỡng người thực hiện hành vi ngược đãi, hành hạ. Cần lưu ý là, chỉ những trường hợp hành hạ, ngược đãi các đối tượng nêu trên mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội này; nếu hành vi hành hạ, ngược GVHD: TS. Phạm Văn Beo 29 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… đãi được thực hiện đối với người không thuộc những đối tượng nêu trên, thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội hành hạ người khác theo Điều 110 Bộ luật hình sự hiện hành; trường hợp hành vi hành hạ, ngược đãi là thủ đoạn của tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ theo quy định tại Điều 146 Bộ luật hình sự hiện hành. Nếu người nuôi dưỡng người phạm tội là ông, bà, cha, mẹ, vợ, chồng, con, cháu bị ngược đãi hoặc hành hạ thì không thuộc trường hợp ngược đãi hoặc hành hạ người có công nuôi dưỡng mình. Ví dụ: Mang nặng đẻ đau chín tháng mười ngày, mấy mươi năm nuôi con khôn lớn, lúc cuối đời tưởng các con thay nhau phụng dưỡng mẹ già, nào ngờ cả 3 người con trai vì đùn đẩy trách nhiệm nuôi dưỡng đã đẩy mẹ già ra đường bất kể sống chết. Đó là tình cảnh đau lòng của cụ Nguyễn Thị Phiếu (78 tuổi, trú ở xóm Đông, thôn An Dõng, xã Bình Thành, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định). Cụ Phiếu vốn là người ở thôn Tân Nghi, xã Nhơn Mỹ, thị xã An Nhơn, chồng mất sớm để lại cho bà 3 người con trai là Nguyễn Ngọc Thống, Nguyễn Ngọc Sáu, Nguyễn Ngọc Bộ. Để nuôi dạy con, bà phải đi mót từng hạt lúa vương vãi của người dân sau thu hoạch. Cực khổ là vậy nhưng bà vẫn thầm lặng chịu đựng để nuôi các con trưởng thành. Đến khi con cái dựng vợ gả chồng, bà đã chia đều mảnh đất của vợ chồng cho các người con an cư. Nhưng vì cuộc sống nên mỗi con cũng mỗi người ở mỗi nơi. Người con cả là ông Thống ở thôn An Dõng, xã Bình Thành, huyện Tây Sơn. Vợ chồng người con thứ hai sống trên mảnh đất của cha mẹ. Còn người út sau khi lấy vợ cũng theo về quê vợ ở thôn Bình Đức, xã Cát Tân (huyện Phù Cát) lập nghiệp. Năm 2011, cụ Phiếu cắt khẩu ở thôn Tân Nghi để về sống với con trai cả ở thôn An Dõng, xã Bình Thành (huyện Tây Sơn). Tưởng những năm tháng cuối đời của cụ sẽ bình yên vì con cái cũng đã yên bề gia thất. Không ngờ các con cụ vì đùn đẩy trách nhiệm phụng dưỡng mẹ già đã đẩy cụ ra đường. Cụ Phiếu ngầm ngùi kể lại: “Trước Tết Giáp Ngọ, con trai út lên nhà anh cả tìm tôi để hỏi sổ hộ khẩu nhưng do hộ khẩu mất nên tôi không có mà đưa. Thằng Bộ tưởng tôi có mà không đưa nên chửi bới tôi và chị dâu. Đến chiều mùng 7 Tết Giáp Ngọ, con dâu cả bắt xe đò đưa tôi xuống nhà con trai út để ở”. Tuy nhiên, cho rằng trách nhiệm nuôi mẹ già là của vợ chồng anh cả, nên ông Bộ cùng vợ lại chở cụ Phiếu về nhà người con trai cả trong cái lạnh như cắt vào da thịt lúc tờ mờ sáng mùng 8 Tết, bỏ mẹ già giữa đường rồi lên xe đi về. Theo cụ Phiếu kể lại, khi cụ về nhà con út, con dâu út đóng cửa không cho vào nhà. Cụ năn nỉ mãi con dâu mới mở cửa. Đến khoảng đến 3h sáng, vợ chồng người con út lại gọi một người chạy xe thồ đến đề nghị chở cụ đến bỏ ở nghĩa trang xã Bình Hòa (gần nhà ông Thống). Người chạy xe thồ thấy trời lạnh, việc làm thất đức nên từ chối. Cụ Phiếu nói: “Có gì đến sáng sớm vợ chồng bay chở mẹ đi đâu thì đi chứ giờ đêm lạnh, tao già cả rồi lỡ chết giữa đường GVHD: TS. Phạm Văn Beo 30 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… lại làm khổ bọn bay”. Người con dâu nói: “Bà có chết được thì chết ngay đừng ăn vạ nhà tôi”. Dù người mẹ già năn nỉ hết lời, vợ chồng ông Bộ vẫn dùng xe máy chở mẹ đến trước nhà bà Phan Thị Ảnh (ở thôn An Dõng), cách nhà người anh cả khoảng 200m, rồi bỏ về. “Lúc đó tôi chỉ nói được câu Bảy Ảnh ơi, con mở cửa cho bác vào, đốt cho bác đống lửa không bác lạnh gần chết rồi...”, cụ Phiếu nghẹn lời kể lại. Cụ Phiếu hiện tại đang phải tá túc nhà anh rể đã gần 90 tuổi, lại bị bệnh tim. Trò chuyện với chúng tôi, bà Ảnh - người giúp đỡ cụ Phiếu - kể lại: “Lúc đó khoảng 4 giờ nghe có người kêu cửa, tôi dậy thì thấy cụ Phiếu ngồi trước cổng, người run bần bật vì lạnh. Vợ chồng tôi đưa cụ vào đốt lửa sửi ấm rồi cụ kể lại chuyện bị con bỏ lại trên đường giữa đêm”. Bà Ảnh cho biết, sáng hôm sau bà đạp xe vào gọi bà Tùng là vợ ông Thống ra đón mẹ về nhưng đến chiều cùng ngày, bà này đã sai con trai chở bà nội về nhà cụ Nguyễn Thị Tâm (84 tuổi, ở thôn Đại Chí, xã Tây An, huyện Tây Sơn), là chị gái cụ Phiếu. “Vợ chồng tôi già cả rồi, chồng thì bị bệnh tim, tôi thì bị tai nạn giao thông tật một chân phải sống nhờ con cái. Bây giờ chuyện đã rồi thì có cháo ăn cháo chứ biết làm sao. Rõ khổ, một đời khổ cực vì con cái để bây giờ chúng báo hiếu với mẹ bằng việc vứt mẹ ra ngoài đường”, cụ Tâm buồn bã nói. Trong khi đó, cả ông Sáu và ông Bộ đều cho rằng trách nhiệm nuôi mẹ già là của anh cả (ông Thống). Ông Bộ nói: “Chúng tôi đã ký tên vào quyền sử dụng đất mảnh đất của mẹ tôi cho anh cả và anh cả cũng đồng ý chịu trách nhiệm phụng dưỡng bà. Bây giờ đất đai đã lấy đất phải thì phải có trách nhiệm nuôi mẹ”. Trao đổi với PV Dân trí, ông Lê Bá Sơn, Trưởng thôn Tân Nghi cho biết: "Trước đây cụ Phiếu ở địa phương này. Gia sản chẳng có gì ngoài một mảnh đất. Sau khi con cái lấy vợ bà chia đều đất cho các con và để lại một phần bà ở. Năm 2011, người con trai cả về làm thủ tục xin sang tên phần đất của mẹ sang của mình và có cam kết sẽ phụng dưỡng mẹ già. Trước giờ tôi thấy các con bà sống cũng không đến nỗi nào, cho tới gần đây mới nghe nói vì đùn đẩy trách nhiệm nuôi dưỡng mẹ mà bỏ mặc mẹ già". Trong khi đó, ông Nguyễn Đình Ngưu, Chủ tịch UBND xã Bình Thành (huyện Tây Sơn) xác nhận cụ Phiếu đã chuyển khẩu là người của địa phương. Tuy nhiên, sự việc các con trai đùn đẩy trách nhiệm nuôi mẹ già, bỏ rơi cụ thì địa phương chưa nắm. Hiện tại cụ Phiếu vẫn đang tá túc tại nhà chị gái Nguyễn Thị Tâm26. Những hành vi của các con cụ Phiếu đã vi phạm nghĩa vụ giữa các thành viên trong gia đình được Luật hôn nhân và gia đình quy định. Lẽ ra bổn phận phụng dưỡng cha, mẹ là trách nhiệm của các con mà ở đây các con của cụ Phiếu đã đùn đẩy trách nhiệm chăm sóc, nuôi dưỡng cho nhau. 26 Dân trí, Ba con trai ruồng rẫy mẹ già, đẩy mẹ ra đường giữa đêm lạnh, Doãn Công, http://dantri.com.vn/xa- hoi/ba-con-trai-ruong-ray-me-gia-day-me-ra-duong-giua-dem-lanh-842089.htm, [truy cập ngày 20-09-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 31 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Tóm lại, khách thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là vi phạm đến nghĩa vụ giữa các thành viên trong gia đình được Luật hôn nhân và gia đình quy định. Đồng thời tội phạm còn xâm phạm đến sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của nạn nhân. 2.1.2 Mặt khách quan của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Về mặt khách quan, hành vi của tội phạm này thể hiện ở hai loại hành vi sau: - Hành vi ngược đãi được hiểu là việc đối xử tồi tệ về ăn, mặc, ở và các mặt sinh hoạt hằng ngày khác đối với người thân như: xỉ vả, mắng chửi, cố tình bỏ đói mặt rách một cách không bình thường, mặt dù có điều kiện, làm cho người bị hại đau đớn về mặt tinh thần. - Hành vi hành hạ là việc đối xử tàn ác, tự nó đã bao hàm tính chất nghiêm trọng. Thực tiễn xét xử coi đây là hành vi bạo lực xâm phạm thân thể người bị hại như: đánh đập, giam hãm,… Hành vi hành hạ có thể không gây thương tích rõ rệt nhưng được thực hiện lặp đi lặp lại nhiều lần, có hệ thống làm cho người bị hại đau đớn về thể xác và tinh thần kéo dài hoặc cũng có thể thực hiện một lần nhưng gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của nạn nhân. Cũng cần phải thấy rằng, rất khó xác định ranh giới rõ ràng giữa hành vi ngược đãi và hành vi hành hạ. Thông thường hai loại hành vi này đang xen vào nhau, trong hành vi này có biểu hiện của hành vi kia. Trên thực tế, hành hạ thường kèm theo ngược đãi, có yếu tố làm cho người bị hại đau đớn về tinh thần, ngược lại trong hành vi ngược đãi đôi khi có dấu hiệu của hành hạ,… Trước đây theo quy định của Bộ luật hình sự năm 1985 thì chỉ có hành vi ngược đãi nghiêm trọng (tức là xét có tính chất của hành vi) là phải chịu trách nhiệm hình sự về tội này mà không cần bất kỳ hậu quả nào. Nay Bộ luật hình sự hiện hành quy định tại Điều 151 là hành vi ngược đãi nhưng phải gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm thì mới cấu thành tội phạm này. Như vậy, hành vi hành hạ, ngược đãi chỉ cấu thành tội phạm này khi thỏa mãn một trong hai điều kiện sau đây: - Gây hậu quả nghiêm trọng, tức là làm cho người thân phải chịu đói, rét, nhục nhã, luôn luôn bị giày vò về mặt tình cảm, bị sỉ nhục về danh dự, đau khổ về tinh thần hoặc bị hành hạ dẫn đến thương tích hay tổn hại cho sức khỏe hoặc gây dư luận rất bất bình trong nhân dân. Cần lưu ý là hậu quả dẫn đến thương tích hay gây tổn hại đến sức khỏe nói tại Điều này được gây ra do lỗi vô ý. Trường hợp gây ra thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe do lỗi cố ý, thì từng trường hợp cụ thể mà bị xử lý theo các khoản GVHD: TS. Phạm Văn Beo 32 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… tương ứng của Điều 104 của Bộ luật hình sự hiện hành về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. Trường hợp gây chết người do cố ý hoặc do vô ý sẽ bị xử lý về tội giết người (Điều 93 Bộ luật hình sự hiện hành). Nếu làm cho nạn nhân uất ức mà tự sát thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội bức tử theo Điều 100 Bộ luật hình sự hiện hành. - Đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm là trường hợp người vi phạm trước đó đã bị xử phạt hành chính về hành vi hành hạ, ngược đãi người thân trong gia đình, chưa hết thời hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính (12 tháng kể từ ngày bị vi xử phạt) mà lại vi phạm. Bị coi là đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm nếu trước đó người nào đã bị xử phạt hành chính về một trong những hành vi được liệt kê trong điều luật nói trên, nhưng chưa hết thời hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính mà lại: + Thực hiện chính hành vi đó. Ví dụ: trước đó A đã bị xử phạt hành chính về hành vi cưỡng ép kết hôn, chưa hết thời hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính mà lại thực hiện hành vi cưỡng ép kết hôn; trước đó B đã bị xử phạt hành chính về hành vi tổ chức tảo hôn, chưa hết thời hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính lại thực hiện hành vi tổ chức tảo hôn;...27 + Thực hiện một trong những hành vi được liệt kê trong điều luật tương ứng đó. Ví dụ: trước đó A đã bị xử phạt hành chính về hành vi cưỡng ép kết hôn, chưa hết thời hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính lại thực hiện hành vi cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ; trước đó B đã bị xử phạt hành chính về hành vi hành hạ vợ, con, chưa hết thời hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính lại thực hiện hành vi ngược đãi cha, mẹ;…28 Hết thời hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính là thời hạn do pháp luật xử phạt vi phạm hành chính quy định. Theo quy định tại khoản 1 Điều 11 Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002 được sửa đổi bổ sung năm 2007, năm 2008 thì cá nhân, tổ chức bị xử phạt vi phạm hành chính, nếu quá một năm kể từ ngày thi hành xong quyết định xử phạt vi phạm hành chính từ ngày hết thời hiệu thi hành quyết định xử phạt mà không tái phạm, thì được coi như chưa bị xử phạt vi phạm hành chính. 27 Điểm a mục 1, Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT-TP-BCA-TANDTC-VKSNDTC ngày 25 tháng 09 năm 2001 về việc hướng dẫn áp dụng các quy định tại chương XV “Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình” của Bộ luật hình sự hiện hành. 28 Điểm b mục 1, Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT-TP-BCA-TANDTC-VKSNDTC ngày 25 tháng 09 năm 2001 về việc hướng dẫn áp dụng các quy định tại chương XV “Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình” của Bộ luật hình sự hiện hành. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 33 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Cần lưu ý rằng nếu hành vi hành hạ, ngược đãi những đối tượng nói trên là thủ đoạn của tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ thì xử lý về tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ theo quy định tại Điều 146 Bộ luật hình sự hiện hành. Hành vi của tội phạm này chỉ được cấu thành tội phạm khi gây ra hậu quả nghiêm trọng (được thực hiện có hệ thống khiến nạn nhân bị giày vò về tình cảm, nhục về nhân phẩm, danh dự, đau khổ tinh thần; hoặc không thực hiện thường xuyên nhưng có tính chất đặc biệt tàn nhẫn gây xúc động lớn) hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn bị vi phạm. Bộ luật hình sự năm 1985 chỉ quy định ba đối tượng xâm hại của tội phạm này là: cha mẹ, vợ chồng và con cái. Qua nghiên cứu tình hình thực tiễn thấy rằng trong xã hội còn xảy ra những trường hợp hành hạ, ngược đãi người thân thích khác trong gia đình như: ông bà, cháu, cô, cậu, dì, chú, bác thậm chí ngay cả với người đã từng có công nuôi dưỡng bản thân người phạm tội khôn lớn. Do vậy, Bộ luật hình sự hiện hành đã bổ sung thêm ba đối tượng nữa của tội này đó là: ông bà, cháu và người có công nuôi dưỡng người phạm tội. Như vậy, người có hành vi ngược đãi, hành hạ những người khác không thuộc các đối tượng nêu trên thì tùy trường hợp cụ thể mà có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội hành hạ người khác theo Điều 110 của Bộ luật hình sự hiện hành; trường hợp hành vi hành hạ, ngược đãi là thủ đoạn của tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện tiến bộ thì không cấu thành tội phạm này mà bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện tiến bộ theo Điều 146 của Bộ luật hình sự hiện hành. Tóm lại, mặt khách quan của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là mối quan hệ gia đình. Tuy điều luật không có quy định rõ nhưng cần nhận thấy rằng để thực hiện được tội phạm này thì những đối tượng nói trên nói chung phải cùng sinh sống trong một gia đình hoặc phải sống lệ thuộc vào người phạm tội. 2.1.3 Mặt chủ quan của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Về mặt chủ quan, người phạm tội thực hiện hành vi ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là do lỗi cố ý. Tức là người phạm tội nhận thức rõ là hành vi của mình là hành vi ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. Tuy nhiên, tội phạm là tội xâm phạm quan hệ gia đình nên thực tế có nhiều trường hợp người phạm tội không nhận thức rõ hành vi của mình là hành vi ngược đãi hoặc hành hạ người thân của mình, thậm chí một số bậc cha mẹ thường chửi mắng, đánh đập con GVHD: TS. Phạm Văn Beo 34 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… mình với mong muốn dạy dỗ con nên người thì không phạm tội này mà chỉ sai lầm về quan niệm và biện pháp giáo dục con cái cần được giúp đỡ để sữa chữa, rút kinh nghiệm. 2.1.4 Mặt chủ thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Chủ thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình cũng giống như chủ thể của các loại tội phạm khác cũng đảm bảo các yếu tố (điều kiện) cần và đủ như: về độ tuổi, năng lực trách nhiệm hình sự quy định tại các Điều 12, 13 Bộ luật hình sự hiện hành. Đối với tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình, tuy không phải là chủ thể đặc biệt nhưng trong từng trường hợp cụ thể thì người phạm tội phải là người có quan hệ nhất định với người bị hại. Ví dụ: chỉ người con của người bị hại mới là chủ thể của tội ngược đãi cha mẹ; chỉ người cháu (cháu nội hoặc cháu ngoại) của người bị hại mới là chủ thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà; chỉ người vợ của người bị hại mới là chủ thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ chồng; chỉ người chồng của người bị hại mới là chủ thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ vợ,... Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là tội phạm ít nghiêm trọng, nên chỉ những người từ đủ 16 tuổi trở lên mới có thể là chủ thể của tội phạm này. Tuy nhiên đối với hành vi ngược đãi hoặc hành hạ vợ chồng thì chỉ có những người đến độ tuổi kết hôn (nam từ 20 tuổi và nữ từ 18 tuổi) và quan hệ hôn nhân đó được pháp luật thừa nhận là hôn nhân hợp pháp, thì người vợ hoặc người chồng đó mới có thể là chủ thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ vợ hoặc chồng. Tóm lại, chủ thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là những người sinh sống trong gia đình: bố mẹ đối với con hoặc con đối với bố mẹ; vợ chồng đối với nhau; ông bà đối với cháu hoặc cháu đối với ông bà; người được nuôi dưỡng đối với người có công nuôi dưỡng. Nếu là người thân nhưng không thuộc những đối tượng đã nêu trên thì không phải là đối tượng của tội phạm này mà là chủ thể của tội hành hạ người khác được quy định tại điều 110 của Bộ luật hình sự hiện hành. 2.2 Hình phạt của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Về hình phạt của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc bị phạt tù từ ba tháng đến ba năm. So với Bộ luật hình sự năm 1985 thì về GVHD: TS. Phạm Văn Beo 35 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… cơ bản hình phạt đối với tội này vẫn giữ nguyên, chỉ duy nhất mức hình phạt cải tạo không giam giữ được tăng từ một năm lên ba năm. Mức hình phạt thể hiện đường lối xử lý đối với tội phạm này là lấy giáo dục là chính để có thể tạo điều kiện cho việc khôi phục sự đoàn kết thương yêu trong gia đình. Mặt khác, nếu hành vi hành hạ, ngược đãi dẫn đến hậu quả nghiêm trọng về tính mạng, sức khỏe như: gây thương tích nặng, làm cho phải tự sát,… thì phải xử về các tội đó (tội cố ý gây thương tích, bức tử,…) là những tội có mức hình phạt nặng hơn nhiều. 2.3 Phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với một số tội phạm khác trong Bộ luật hình sự hiện hành 2.3.1 Phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với tội bức tử (Điều 100 Bộ luật hình sự hiện hành) Điều 100 Bộ luật hình sự hiện hành quy định về tội bức tử như sau: “ 1. Người nào đối xử tàn ác, thường xuyên ức hiếp, ngược đãi hoặc làm người lệ thuộc mình làm người đó tự sát, thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm. 2. Phạm tội làm nhiều người tự sát thì bị phạt tù từ năm năm đến mười năm.” Giữa tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình và tội bức tử (Điều 100 Bộ luật hình sự hiện hành) có một số điểm giống nhau cơ bản như: - Về mặt khách quan của cả hai tội đều có những hành vi ngược đãi hoặc hành hạ tương tự nhau như: + Đối xử tàn ác với nạn nhân như đánh đập, bỏ đói, bỏ rét, cho ngủ ngoài để muỗi cắn,… làm cho nạn nhân đau đớn về thể xác nhưng chưa đến mức gây thương tích hay gây tổn hại sức khỏe của nạn nhân. Hành vi này không chỉ bị pháp luật cấm mà dư luận xã hội cũng lên án. + Thường xuyên ngược đãi, ức hiếp nạn nhân đây là trường hợp người phạm tội đã thường xuyên có hành vi đối xử tàn nhẫn, tồi tệ người lệ thuộc mình, trái với luân lý đạo đức xã hội. + Làm nhục nạn nhân: đây là hành vi (cố ý) làm tổn hại nghiêm trọng đến nhân phẩm, danh dự người lệ thuộc mình. Đây là hành vi xúc phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của nạn nhân như: chởi bới thậm tệ, bôi nhọ danh dự, miệt thị,… - Về mặt chủ thể cũng như chủ thể của các tội phạm khác, chủ thể của cả hai loại tội phạm này cũng phải đảm bảo các yếu tố cần và đủ như về độ tuổi thì phải đạt GVHD: TS. Phạm Văn Beo 36 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… đến độ tuổi nhất định và đều do những chủ thể có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện. Bên cạnh những điểm giống đó thì giữa hai tội còn có những điểm khác nhau như sau: - Về mặt khách thể: tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình vi phạm đến nghĩa vụ giữa các thành viên trong gia đình được Luật hôn nhân và gia đình quy định. Đồng thời, tội phạm còn xâm phạm đến sức khỏe và nhân phẩm, danh dự của nạn nhân. Còn đối với tội bức tử thì xâm phạm đến tính mạng con người một cách gián tiếp. Qua đó cho thấy khách thể của tội bức tử hẹp hơn so với tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. - Hậu quả: hành vi của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng chính người thực hiện hành vi phạm tội chỉ cấu thành tội phạm khi gây ra hậu quả nghiêm trọng (được thực hiện có hệ thống khiến nạn nhân bị giày vò về mặt tình cảm, nhục về nhân phẩm, danh dự, đau khổ tinh thần; hoặc không thực hiện thường xuyên nhưng có tính chất đặc biệt tàn nhẫn gây xúc động lớn) hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm. Còn đối với tội bức tử thì hành vi khách quan phải đã dẫn đến hành vi tự sát của nạn nhân thì mới cấu thành tội phạm. Do bị đối xử tàn ác, do bị ức hiếp; do bị ngược đãi hay do bị làm nhục mà nạn nhân có hành vi tự tước đoạt tính mạng của mình. Điều luật chỉ đòi hỏi hành vi phạm tội dẫn đến tự sát của nạn nhân, chứ không đòi hỏi hậu quả chết người. Việc nạn nhân có chết hay không không là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm này. - Nạn nhân trong trường hợp của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là những người có thể là người lệ thuộc hoặc không phải là người lệ thuộc của người thực hiện hành vi phạm tội bao gồm: + Ông bà bao gồm ông bà nội, ông bà ngoại; + Cha mẹ bao gồm cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi, cha dượng, mẹ kế; + Vợ chồng theo quy định của luật định của Luật hôn nhân và gia đình; + Con bao gồm con đẻ (con trong giá thú và con ngoài giá thú), con nuôi, con rể, con dâu, con riêng của vợ hoặc con riêng của chồng; + Cháu bao gồm cháu nội, cháu ngoại; GVHD: TS. Phạm Văn Beo 37 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… + Người có công nuôi dưỡng mình là anh chị em, cô, dì, chú, bác, bà con thân thích hoặc những người khác đã hoặc đang nuôi dưỡng người thực hiện hành vi ngược đãi hoặc hành hạ. - Còn ở tội bức tử thì nạn nhân phải là người lệ thuộc của người phạm tội: + Lệ thuộc về kinh tế: thể hiện qua việc nạn nhân phải phụ thuộc người phạm tội về việc được cung cấp các nhu cầu ăn, mặc, ở hoặc các điều kiện vật chất khác để duy trì cuộc sống; + Lệ thuộc về công tác: thể hiện qua việc nạn nhân phải chịu ảnh hưởng và tác động của người khác trong quan hệ công tác trong các cơ quan, tổ chức (như chịu ảnh hưởng của thủ trưởng, của giám đốc, của cấp trên,...); + Lệ thuộc về tôn giáo như tính đồ của người có chức sắc trong giáo hội; + Lệ thuộc về các mặt khác như bệnh nhân với thầy thuốc, học sinh với thầy cô giáo,... - Về mặt chủ quan: lỗi của người phạm tội trong tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là lỗi cố ý trực tiếp. Còn ở tội bức tử thì lỗi của người phạm tội là cố ý gián tiếp hoặc là lỗi vô ý (đối với hậu quả tự sát). - Về mặt chủ thể thực hiện hành vi phạm tội: ngoài việc chủ thể thực hiện hành vi phạm tội là người có năng lực trách nhiệm hình sự, thì do tính chất của từng loại tội phạm mà có quy định về độ tuổi nhất định. Như đối với tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình do tính chất của loại tội phạm này ít nghiêm trọng nên chỉ những người từ đủ 16 tuổi trở lên mới là chủ thể của tội phạm này. Còn đối với tội bức tử là loại tội phạm rất nghiêm trọng nên người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi cũng phải chịu trách nhiệm hình sự về tội này (theo khoản 2 Điều 100 Bộ luật hình sự hiện hành). - Về khung hình phạt: ở tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình thì khung hình phạt là có thể bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến ba năm. Còn đối với tội bức tử thì khung hình phạt có hai khung. + Thứ nhất, bức tử làm một người tự sát, thì người phạm tội có thể bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm. + Thứ hai, bức tử làm nhiều người tự sát thì người phạm tội có thể bị phạt tù từ năm năm đến mười hai năm. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 38 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… - So với tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình thì tội bức tử có thêm khung hình phạt tăng nặng vì tội bức tử là loại tội phạm rất nghiêm trọng. Ví dụ: Sự việc xảy ra vào chiều 13/5, con gái bà Mỵ là Nguyễn Thị Linh (sinh năm 1997) trong lúc làm chồi cà phê thấy hơi mệt vì thời tiết nắng nóng oi bức nên đã ngồi nghỉ bên gốc cây. Lúc ấy bà Mỵ ra vườn, cho rằng Linh lười nhác nên đã dùng dây thừng trói gô vào cổ lôi xềnh xệch vào nhà và dùng roi đánh tới tấp vào người cháu. Sau trận đòn của mẹ, chiều hôm đó Linh bỏ trốn ra rẫy cà phê mang theo một cây kéo và chai thuốc trừ sâu để tìm đến cái chết. Đến khoảng 19h, bố Linh đi làm về, biết chuyện mới tất tả cùng hàng trăm người dân thôn Thanh Bình đổ xô đi tìm Linh. Mọi người lùng sục các rẫy cà phê, lặn ngụp ở các ao hồ thâu đêm suốt sáng. Trong lúc đó, người mẹ nhẫn tâm này vẫn ngồi nhà bình chân như vại. Mãi đến 14h ngày 14/5, mọi người mới phát hiện Linh nằm thiếp bên gốc cà phê, bên cạnh là một chai thuốc trừ sâu và một cây kéo, kịp thời đưa đi cấp cứu. Chị Đỗ Thị Gấm ở gần nhà bà Mỵ bức xúc: “Rất nhiều lần tôi chứng kiến bà Mỵ đánh cháu Linh rất tàn nhẫn, mặc dù cha cháu họ hàng, bà con làng xóm can ngăn nhưng bà Mỵ vẫn không thay đổi, tôi chưa thấy người mẹ nào lại độc ác với chính con đẻ của mình như vậy”. Trước sự việc trên, chi hội phụ nữ thôn Thanh Bình, xã Ia Bă đã làm đơn tố cáo về hành vi bạo hành trẻ em của bà Vũ Thị Mỵ gửi công an xã Ia Bă và hội phụ nữ huyện. Sáng ngày 15/5 hàng xóm đến thăm cháu Nguyễn Thị Linh tại bệnh viện huyện Ia Grai. Dù đã 17 tuổi nhưng Linh nhỏ thó ốm yếu, người chỉ bằng học sinh lớp 6. Khi trở về những trận đoàn roi của mẹ Linh chỉ im lặng nước mắt chảy dài trên má. Có mặt tại bệnh viện bố Linh nhìn con chỉ biết thở dài im lặng thể hiện rõ sự bất lực, không bảo ban được vợ không là chổ dựa tin cậy của các con. Ba ngày sau khi bị mẹ đánh, trên cổ Linh vẫn còn vết bầm tím do dây thừng quấn quanh, khắp người chằng chịt những vết thâm tím. Bàn tay phải của Linh sưng vù và tím tái, đây là vết tích còn lại từ trận đòn đêm 27 Tết năm ngoái mà bà Mỵ quật em bằng dây điện. Sau trận đòn hôm ấy, hai tay Linh sưng vù, cả tháng sau vẫn không bê nổi bát cơm. Do không được băng bó kịp thời nên tay phải Linh đã thành tật vĩnh viễn. Không chỉ chịu những trận đòn roi không thương tiếc, Linh còn chịu nhiều nhục hình từ người mẹ ruột nhẫn tâm này. Cụ thể, bà Mỵ bắt Linh liếm bằng hết thức ăn nôn ra của người em trai 3 tuổi, liếm nền nhà nếu lau không sạch, liếm chén bát nếu không rửa sạch theo ý bà. Trước đó, chính người chị của Linh cũng từng bị những trận đòn roi dã man không kém. Khi chị Linh đi lấy chồng thì đến lượt Linh chịu trận. Bà Nguyễn Thị Xuân, Chủ tịch Hội Phụ nữ huyện Ia Grai cho biết: “Sau khi biết sự việc xảy ra đối với cháu Linh, chúng tôi vô cùng bức xúc, Hội Phụ nữ huyện Ia Grai và xã Ia Bă đã đến làm việc với bà Vũ Thị Mỵ. Trong lúc trình bày sự việc bà Mỵ rơm rớm nước mắt nhưng nhiều người dân thôn Thanh GVHD: TS. Phạm Văn Beo 39 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Bình không tin đó là giọt nước mắt hối hận của người mẹ này. Vì chuyện bà Mỵ đánh con xảy ra như cơm bữa và nhiều lần thách thức mọi người rằng: “Con tôi tôi đánh, không ai được can thiệp vào chuyện gia đình tôi, nó chết tôi đi đầu thú…”.29 Qua ví dụ này cho thấy bà Mỵ đã có hành vi đối xử tàn ác với chính cô con gái ruột của mình là Linh, bà đã gây đau đớn về thể xác và khổ sở về mặt tinh thần làm cho Linh không thể chịu đựng được cuộc sống như thế mà chọn tự sát để giải thoát, nhưng may mắn là Linh được phát hiện kịp thời nên Linh đã được cứu sống. Hành vi của bà Mỵ đã cấu thành tội bức tử. Tuy nhiên nếu hành vi ngược đãi, hành hạ của bà Mỵ đối với Linh không làm cho Linh phải quyết định tự sát để giải thoát thì bà Mỵ sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội ngược đãi, hành hạ con cái. 2.3.2 Phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác (Điều 104 Bộ luật hình sự hiện hành) Điều 104 Bộ luật hình sự hiện hành quy định về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác như sau: “1. Người nào cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ thương tật từ 11% đến 30% hoặc dưới 11% nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ sáu tháng đến ba năm: a) Dùng hung khí nguy hiểm hoặc dùng thủ đoạn gây nguy hại cho nhiều người; b) Gây cố tật nhẹ cho nạn nhân; c) Phạm tội nhiều lần đối với cùng một người hoặc đối với nhiều người; d) Đối với trẻ em, phụ nữ đang có thai, người già yếu, ốm đau, hoặc người khác không có khả năng tự vệ; đ) Đối với ông bà, cha mẹ, người nuôi dưỡng, thầy giáo, cô giáo của mình; e) Có tổ chức; g) Trong thời gian đang bị tạm giữ, tạm giam hoặc đang được áp dụng biện pháp đưa vào cơ sở giáo dục; h) Thuê gây thương tích hoặc gây thương tích; i) Có tính chất côn đồ hoặc tái phạm nguy hiểm; k) Để cản trở người thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của nạn nhân; 29 Ngôi sao, Mẹ ruột hành hạ con gái tới mức tự tử, http://ngoisao.net/tin-tuc/thoi-cuoc/24h/me-ruot-hanh-hacon-gai-toi-muc-tu-tu-3000080.html, [truy cập ngày 26-09-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 40 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… 2. Phạm tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ thương tật từ 31% đến 60% hoặc từ 11% đến 30%, nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm từ điểm a đến điểm k khoản 1 Điều này, thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm. 3. Phạm tội gây thương tích, gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ thương tật từ 61% trở lên hoặc dẫn đến chết người hoặc từ 31% đến 60%, nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm từ điểm a đến điểm k khoản 1 Điều này, thì bị phạt tù từ năm năm đến mười lăm năm. 4. Phạm tội dẫn đến chết nhiều người hoặc trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng khác, thì bị phạt tù từ mười năm đến hai mươi năm hoặc tù chung thân.”. Giữa tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình và tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác (Điều 104 Bộ luật hình sự hiện hành) có một số điểm giống nhau cơ bản như: - Thứ nhất, về mặt khách thể của cả hai tội thì đều xâm phạm đến sức khỏe của người khác. - Thứ hai, về mặt khách quan cả hai tội đều có chung hành vi phạm tội là sự tác động đến thân thể người khác một cách trái pháp luật. Những hành vi này có khả năng gây ra những thương tích nhất định, làm tổn hại đến sức khỏe của con người. Những hành vi này có thể là: đấm, đá, cắn, thả trâu chém,... - Thứ ba, về mặt chủ quan cả hai tội đều là do lỗi cố ý của người phạm tội. - Thứ tư, về mặt chủ thể thì cũng giống như chủ thể của các tội phạm khác chủ thể của cả hai tội đều phải là người có đủ năng lực trách nhiệm hình sự theo luật định. - Thứ năm, về nạn nhân bị xâm hại của cả hai tội đều có chung đối tượng là ông bà, cha mẹ, người nuôi dưỡng. Bên cạnh những điểm giống đó thì giữa hai tội còn có những điểm khác nhau như sau: - Về mặt khách thể: tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác chỉ xâm phạm đến sức khỏe của người khác một cách trái pháp luật còn tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình không chỉ xâm phạm đến sức khỏe của người khác một cách trái pháp luật mà còn xâm phạm tới danh dự, nhân phẩm của nạn nhân. Đồng thời tội phạm này còn vi phạm đến nghĩa vụ giữa các thành viên trong gia đình được Luật hôn nhân và gia đình điều chỉnh. - Về mặt khách quan: ở tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác có dấu hiệu bắt buộc là phải có hậu quả thương tích, là vết thương để lại GVHD: TS. Phạm Văn Beo 41 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… trên cơ thể của con người, phải có hậu quả xảy ra là làm tổn hại các chức năng, bộ phận trên cơ thể con người. Còn đối với tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình thì không cần phải có hậu quả thương tích để lại mà hành vi phạm tội chỉ cấu thành khi gây hậu quả nghiêm trọng (được thực hiện có hệ thống khiến nạn nhân bị giày vò về tình cảm, nhục về nhân phẩm, danh dự, đau khổ tinh thần; hoặc không thực hiện thường xuyên nhưng có tính chất đặc biệt tàn nhẫn gây xúc động lớn) hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm. Ở tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình không đòi hỏi phải có dấu hiệu thương tích xảy ra bởi vì ngoài khách thể bị xâm phạm là sức khỏe thì ở tội này nạn nhân còn bị xâm phạm về danh dự và nhân phẩm. - Về mặt chủ quan: mặc dù ở cả hai tội đều được thực hiện với lỗi cố ý nhưng ở tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình thì người thực hiện hành vi cố ý nhằm mục đích chủ yếu là hành hạ nạn nhân chứ không có ý định là sẽ gây thương tích cho nạn nhân. Còn ở tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác thì người thực hiện hành vi phạm tội cố ý gây ra thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe cho nạn nhân. Tức là lúc này người thực hiện hành vi phạm tội ý thức được là làm cho nạn nhân bị đau đớn về thể xác. - Về mặt chủ thể: ngoài việc chủ thể của cả hai tội là người phải đủ năng lực trách nhiệm hình sự theo luật định thì ở tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình những người từ đủ 16 tuổi trở lên cũng có thể là chủ thể của tội này. Còn tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác thì những người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi cũng có thể chịu trách nhiệm hình sự (theo khoản 2 và khoản 3 Điều 104 Bộ luật hình sự hiện hành). - Về hình phạt: ở tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình chỉ có một khung hình phạt duy nhất là có thể bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến ba năm. Còn đối với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác thì có tới bốn khung hình phạt: + Khung 1: gây thương tích hoặc tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ thương tật từ đủ 11% đến 30% hoặc dưới 11% nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ sáu tháng đến ba năm: a) Dùng hung khí nguy hiểm hoặc dùng thủ đoạn gây nguy hại cho nhiều người; b) Gây cố tật nhẹ cho nạn nhân; GVHD: TS. Phạm Văn Beo 42 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… c) Phạm tội nhiều lần đối với cùng một người hoặc đối với nhiều người; d) Đối với trẻ em, phụ nữ đang có thai, người già yếu, ốm đau hoặc người khác không có khả năng tự vệ; đ) Đối với ông, bà, cha, mẹ, người nuôi dưỡng, thầy giáo, cô giáo của mình; e) Có tổ chức; g) Trong thời gian đang bị tạm giữ, tạm giam hoặc đang bị áp dụng biện pháp đưa vào cơ sở giáo dục; h) Thuê gây thương tích hoặc gây thương tích thuê; i) Có tính chất côn đồ hoặc tái phạm nguy hiểm; k) Để cản trở người thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của nạn nhân. + Khung 2: gây thương tích hoặc tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ thương tật từ 31% đến 60% hoặc từ 11% đến 30% nhưng thuộc một trong các trường hợp ở khung 1 thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm. + Khung 3: gây thương tích hoặc tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ thương tật từ 61% trở lên hoặc dẫn đến chết người, hoặc từ 31% đến 60% nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm từ điểm a đến điểm k khung 1, thì bị phạt tù từ năm năm đến mười lăm năm. + Khung 4: gây hậu quả chết nhiều người hoặc trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng khác, thì bị phạt tù từ mười năm đến hai mươi năm hoặc tù chung thân. Ví dụ: Theo tin tức nhận được, vào hồi 22h ngày 25/09/2014, tại bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển (Thành phố Uông Bí, Quảng Ninh) tiếp nhận bệnh nhân là chị Nguyễn Thị Luân (sinh năm 1974) trú tại tổ 15, Bí Giàng, Yên Thành, thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh. Bệnh nhân nhập viện cấp cứu trong tình trạng phía trên 'vùng kín' bị xẻo rời 10x7 cm. Nguyên nhân ban đầu được xác định là do mâu thuẫn ghen tuông. Theo đó, khi biết chị Luân có mối quan hệ với người đàn ông khác, do ghen tuông nên tối ngày 25/9/2014, Bùi Mạnh Cường (sinh năm 1962, thường trú tại tổ 28, khu 8, phường Quang Trung, TP.Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh là chồng của chị Luân) bắt chị Luân về nhà trọ của mình trói lại hành hung đánh đập. Không chỉ dừng lại ở đó, hắn còn dùng dao xẻo mảng lớn phía trên phần kín của chị Luân. Đau đớn kêu cứu, chị Luân được hàng xóm giải cứu và đưa đến bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển (Uông Bí, Quảng Ninh) cấp cứu. Cũng ngay trong đêm đó, đối tượng Bùi Mạnh Cường đến cơ quan công an thành phố đầu thú và khai nhận hành vi của mình. Trao đổi với phóng viên báo điện tử Người Đưa tin, Đại tá Nguyễn Quang Thành - Trưởng công an thành phố Uông Bí cho biết: “Đối tượng Bùi Mạnh Cường là người đã có tiền án, từng đi tù 18 năm về tội giết người. Chỉ vì tình ái chưa dứt khoát nên hắn đã gây ra thương tích cho người vợ của hắn là Nguyễn Thị Luân. Biết không bỏ trốn được nên đối tượng Bùi GVHD: TS. Phạm Văn Beo 43 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Mạnh Cường đã ra đầu thú. Song song đó, các đồng chí bên hình sự đã đến viện thăm và lấy lời khai của chị Luân. Ngay sau đó, chúng tôi đã ra lệnh bắt tạm giam đối tượng Bùi Mạnh Cường và khởi tố Bùi Mạnh Cường về tội cố ý gây thương tích”. Về tình trạng sức khỏe của chị Nguyễn Thị Luân, qua trao đổi với bác sĩ Trần Viết Tiệp giám đốc bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển (Uông Bí, Quảng Ninh), cho biết: “Tối qua, bệnh nhân được đưa vào viện trong tình trạng hoảng loạn, vết thương bị xẻo rời ra. Ngay trong đêm, bệnh viện đã huy động những bác sĩ giỏi, có chuyên môn cao để làm phẫu thuật ghép da cho bệnh nhân. Đến hôm nay, sức khỏe bệnh nhân đã dần hồi phục, tuy nhiên không tránh được hoảng loạn. Bệnh viện cũng đã tăng cường nhân viên bảo vệ để làm nhiệm vụ bảo vệ cho bệnh nhân. Chúng tôi cũng động viên trấn an tâm lý cho bệnh nhân. Hiện tại, sức khỏe bệnh nhân đã tạm ổn định”. Được biết, chị Luân đã có một đời chồng và 2 người con sau đó ly hôn. Năm 2006, chị Luân gặp Bùi Mạnh Cường và kết hôn. Thời gian sống chung đến nay thường xảy ra mâu thuẫn, nên hai người đang trong tình trạng ly thân. Sau khi ly thân, đối tượng Bùi Mạnh Cường ra thuê nhà ở riêng, thường xuyên theo dõi chị Luân và không cho chị Luân giao lưu với đàn ông khác.30 Qua sự việc trên, thấy rõ hành vi của Cường sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội cố ý gây thương tích hoặc tổn hại cho sức khỏe của người khác. Bởi vì, hành vi của Cường không chỉ đơn thuần là hành hạ vợ thông thường mà Cường cố tình gây thương tích cho vợ sau khi bắt chị Luân về nhà trọ của mình trói lại, hành hung đánh đập. Không chỉ dừng lại ở đó, hắn còn dùng dao xẻo mảng lớn thịt phía trên vùng kín của chị Luân làm cho chị bị tổn thương đến thân thể và phải phẫu thuật ghép da mới dần hồi phục được. 2.3.3 Phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với tội hành hạ người khác (Điều 110 Bộ luật hình sự hiện hành) Điều 110 Bộ luật hình sự hiện hành quy định về tội hành hạ người khác như sau: “1. Người nào đối xử tàn ác với người lệ thuộc mình thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến một năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến hai năm. 2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ một năm đến ba năm: a) Đối với người già, trẻ em, phụ nữ có thai hoặc người tàn tật; b) Đối với nhiều người.”. 30 Tin mới, Ghen tuông, chồng dùng dao xẻo...thịt vợ, http://www.tinmoi.vn/ghen-tuong-chong-dung-dao-xeothit-vo-011322908.html, [truy cập ngày 26-09-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 44 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Giữa tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình và tội hành hạ người khác (Điều 110 Bộ luật hình sự hiện hành) có một số điểm giống nhau cơ bản như: về mặt khách thể của cả hai tội đều xâm phạm đến sức khỏe và danh dự, nhân phẩm của con người. Ở Điều 151 Bộ luật hình sự hiện hành thì hành vi hành hạ là một trường hợp cụ thể hơn của tội hành hạ người khác. Cả hai tội đều có các hành vi đối xử tàn ác như: bỏ đói, giam lỏng, đánh, mắng,… Về mặt chủ quan thì cả hai tội này đều được thực hiện với lỗi cố ý. Bên cạnh những điểm giống đó thì giữa hai tội còn có những điểm khác nhau như sau: - Về mặt khách thể: khách thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình là xâm phạm trực tiếp đến nghĩa vụ phải đối xử bình đẳng giữa vợ chồng, việc thương yêu nuôi nấng, giáo dục con cái cũng như việc kính yêu, săn sóc, nuôi dưỡng cha mẹ, ông bà, người có công nuôi dưỡng mình là nghĩa vụ giữa các người thân trong gia đình nghĩa là xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình được pháp luật bảo vệ, vi phạm đến nghĩa vụ giữa các thành viên trong gia đình. Còn đối với tội hành hạ người khác thì khách thể là hành vi đối xử tàn ác như gây đau đớn về thể xác, đè nén, áp lực về tinh thần người bị lệ thuộc chứ không nhất thiết chỉ là đối với ông, bà, cha, mẹ, vợ, chồng, người có công nuôi dưỡng mình. - Về mặt khách quan: để truy cứu trách nhiệm hình sự về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ, chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình, thì hành vi ngược đãi, hành hạ phải gây hậu quả nghiêm trọng hoặc người vi phạm đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm. Hậu quả nghiêm trọng đối với tội này được hiểu làm cho người thân luôn luôn bị giày vò về mặt tình cảm, sỉ nhục về danh dự, đau khổ về tinh thần hoặc bị hành hạ gây thương tích hay gây tổn hại cho sức khỏe của người bị hại từ 10% trở xuống hoặc hành vi phạm tội gây dư luận rất bất bình trong nhân dân. Trong trường hợp thương tích hoặc tổn hại từ 11% trở lên, thì tùy từng trường hợp, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức người khác theo khoản 2 Điều 104 Bộ luật hình sự hiện hành; nếu làm cho nạn nhân bị uất ức mà tự sát thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội bức tử theo Điều 100 Bộ luật hình sự hiện hành. Còn ở tội hành hạ người khác thì chỉ cần chủ thể phạm tội có hành vi đối xử tàn ác với người bị lệ thuộc vào người phạm tội là đủ để cấu thành tội phạm. Hành vi đối xử tàn ác là làm cho nạn nhân đau đớn về mặt thể xác và đè nén, áp bức về tinh thần như: đánh đập, giam hãm không cho ra khỏi nhà, bắt nhịn ăn, uống, không cho mặc đủ ấm,… - Về mặt chủ thể: chủ thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình chỉ có thể là những người thân trong gia đình như: ông bà nội, ông bà ngoại; cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi; vợ chồng có GVHD: TS. Phạm Văn Beo 45 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… đăng ký kết hôn hợp pháp; con đẻ, con nuôi, con trong giá thú, con ngoài giá thú, con riêng của chồng hoặc vợ, cháu nội, cháu ngoại; người có công nuôi dưỡng. Còn đối với tội hành hạ người khác thì chủ thể của tội phạm là người mà nạn nhân bị lệ thuộc như thầy giáo đối với học sinh, thủ trưởng đối với nhân viên,... - Về hình phạt: ở tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình chỉ có một khung hình phạt duy nhất là có thể bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến ba năm còn đối với tội hành hạ người khác thì có hai khung: + Khung 1: chỉ có một người bị hành hạ nhưng không phải người già, trẻ em, phụ nữ có thai hoặc người tàn tật, người phạm tội có thể bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến một năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến hai năm. + Khung 2: phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ một năm đến ba năm: a) Đối với người già, trẻ em, phụ nữ có thai hoặc người tàn tật; b) Đối với nhiều người. Ví dụ: Chị Nguyễn Thị Sen (28 tuổi) ngụ ấp 8A, xã Phong Thạnh Tây, huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu và anh Nguyễn Văn Tư (30 tuổi) ngụ cùng xóm đã đem lòng yêu nhau và dự định sẽ kết hôn nhưng chỉ có gia đình của anh Tư là đồng ý còn gia đình chị Sen thì không đồng ý vì cho rằng anh Tư là người đã từng đi tù. Chính vì vậy, anh Tư và chị Sen quyết định bỏ trốn lên Sài Gòn một thời gian khi nào “gạo nấu thành cơm thì sẽ quay về”. Lên Sài Gòn cả hai cùng thuê phòng trọ và chung sống với nhau như vợ chồng, cả anh Tư và chị Sen cùng xin vào một công trường để làm việc, anh Tư biết xây nhà nên người ta nhận anh vào làm thợ còn chị Sen thì phụ trách việc nấu cơm cho mọi người trong công trình ăn. Hằng ngày, Anh Tư chở chị Sen đi làm từ sáng sớm và đến chiều tối mới về. Hạnh phúc không chỉ đơn giản như vậy, mọi sống gió bắt đầu từ khi chị Sen nghĩ đi làm và chờ sinh bé Tố An (kết quả tình yêu của anh Tư và chị Sen) mọi gánh nặng cũng như mọi chi tiêu sinh hoạt trong gia đình đều trút lên vai của anh Tư. Chính vì thế mà anh Tư thường xuyên đánh đập, chửi bới chị Sen, mỗi khi đi làm về anh không về nhà mà đi nhậu nhẹt đến tận khuya mới về vậy đã đành mỗi khi về anh còn đánh đập, hành hạ chị Sen, đập phá đồ trong nhà. Việc anh Tư đối xử tệ bạc với chị, càng nghĩ chị lại càng cảm thông mà không hề trách móc hay hờn giận gì chồng, chị nghĩ chỉ vì hoàn cảnh gia đình hiện tại khó khăn mọi thứ chi tiêu trong gia đình đều do anh lo liệu. Một buổi tối anh Tư đi làm về trong trạng thái say xỉn, đi một bước tới hai bước lui vậy mà khi về đến nhà anh còn bắt chị nấu cháo cho ăn thấy chồng đi làm về tối lại say nên chi lật đật đi nấu cháo cho anh Tư thế nhưng khi nấu xong bưng ra cho anh ăn anh lại không ăn mà bưng tô cháo đổ lên đầu GVHD: TS. Phạm Văn Beo 46 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… chị Sen và túm lấy tóc chị buộc chị vào góc nhà trọ mặc cho chị van xin. Thấy vậy, chị T kế phòng của Sen đã đến trình báo với công an nhờ họ can thiệp vào để xử lý hành vi của anh Tư. Qua tình huống trên ta thấy hành vi của anh Tư có dấu hiệu của tội ngược đãi, hành hạ vợ nhưng trên thực tế hôn nhân của anh Tư và chị Sen là không được pháp luật thừa nhận. Bởi vì anh Tư và chị Sen không có đăng ký kết hôn mà chỉ chung sống với nhau như vợ chồng nên hành vi của Tư phải chụi trách nhiệm hình sự về tội hành hạ người khác. Xét hành vi của anh Tư, ta thấy nếu giữa anh Tư và chị Sen có đăng ký kết hôn và hôn nhân hợp pháp thì anh Tư phải chịu trách nhiệm hình sự về tội ngược đãi, hành hạ vợ chứ không phải về tội hành hạ người khác. 2.3.4 Phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ (Điều 146 Bộ luật hình sự hiện hành) Điều 146 Bộ luật hình sự hiện hành quy định về tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ như sau: “Người nào cưỡng ép người khác kết hôn trái với sự tự nguyện của họ, cản trở người khác kết hôn hoặc duy trì quan hệ hôn nhân tự nguyện, tiến bộ bằng cách hành hạ, ngược đãi, uy hiếp tinh thần, yêu sách của cải hoặc bằng thủ đoạn khác đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến ba năm”. Giữa tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình và tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ (Điều 146 Bộ luật hình sự hiện hành) có một số điểm giống nhau cơ bản như: - Thứ nhất, về mặt khách thể cả hai tội đều xâm phạm đến sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của nạn nhân. - Thứ hai, về mặt khách quan của cả hai tội đều có những hành vi: + Hành hạ là hành vi đối xử tàn ác với người lệ thuộc mình như đánh đập, gây đau đớn về thể chất nhưng chưa đến mức gây thương tích hoặc tổn hại đến sức khỏe của nạn nhân nhưng lại diễn ra thường xuyên, có hệ thống; + Ngược đãi là hành vi đối xử với người lệ thuộc, nhằm gây ra những đau khổ về tinh thần kéo dài như thường xuyên mắng chửi, hành hạ, làm nhục, xỉ vả, đổi ra khỏi nhà hoặc nhốt trong phòng,... - Bên cạnh đó, cả hai tội đều có những hành vi đạt đến một mức độ nguy hiểm đáng kể cho xã hội mới bị xử lý hình sự hoặc là chỉ có những hành vi nào đã bị xử phạt hành chính mà còn vi phạm, hành vi đó mới bị coi là tội phạm và bị xử lý hình sự. - Thứ ba, về mặt chủ quan cả hai tội đều được thực hiện với lỗi cố ý. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 47 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… - Thứ tư, về mặt chủ thể của hai tội phải là người có năng lực trách nhiệm hình sự theo luật định. Do cả hai tội đều là tội phạm ít nghiêm trọng, cho nên người từ đủ 16 tuổi trở lên mới có thể là chủ thể của hai tội phạm này. - Thứ năm, về hình phạt cả hai tội đều có một khung hình phạt duy nhất là có thể bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến ba năm. Bên cạnh những điểm giống đó, thì giữa hai tội còn có những điểm khác nhau như sau: - Về mặt khách thể của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ngoài việc xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của nạn nhân thì tội phạm này còn vi phạm xâm phạm trực tiếp đến nghĩa vụ phải đối xử bình đẳng giữa vợ chồng, việc thương yêu nuôi nấng, giáo dục con cái cũng như việc kính yêu, săn sóc, nuôi dưỡng cha mẹ, ông bà, người có công nuôi dưỡng mình là nghĩa vụ giữa các người thân trong gia đình nghĩa là xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình được pháp luật bảo vệ, vi phạm đến nghĩa vụ giữa các thành viên trong gia đình. Còn riêng đối với tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ thì xâm phạm đến nguyên tắc hôn nhân tự nguyện, tiến bộ của Luật hôn nhân và gia đình. - Về mặt khách quan của tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ hai hành vi hành hạ và ngược đãi về dấu hiệu khách quan cũng giống như tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình nhưng chỉ khác ở mục đích. Mục đích của hành vi khách quan trong tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ là cưỡng ép kết hôn, cản trở hôn nhân. Bên cạnh đó tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ còn có những hành vi sau: + Uy hiếp tinh thần là hành vi đe dọa sẽ dùng vũ lực gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, tài sản hoặc đe dọa không cho hưởng một lợi ích quan trọng thiết thân nào đó làm cho người bị đe dọa có căn cứ lo sợ thực sự; + Yêu sách của cải là hành vi cố tình thách cưới cao làm cho bên bị thách cưới không thể lo liệu được để lấy cớ không cho kết hôn (cần phân biệt thủ đoạn này với tệ thách cưới thông thường là một hiện tượng vẫn còn tương đối phổ biến trong xã hội. Khi đó, việc thách cưới không nhằm cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân và việc thách cưới này không gây khó khăn đáng kể cho bên bị thách cưới); + Những thủ đoạn khác là những thủ đoạn bất hợp pháp nhằm cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện như là buộc một hoặc cả hai bên đi xa nhằm chia rẽ họ; bắt người không muốn lấy mình làm vợ hoặc làm chồng để buộc họ phải kết hôn GVHD: TS. Phạm Văn Beo 48 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… trái ý muốn; một bên gia đình tiến hành dựng vợ, gả chồng cho người thân của mình với người khác trái với ý muốn của người đó nhằm chia rẽ người thân đó với người mà họ muốn tự nguyện kết hôn. Ví dụ: Trên báo pháp luật và đời sống có đăng bài viết của một bạn với nội dung như sau: Em và anh ấy yêu nhau đã gần 4 năm. Chúng em đã có những kỉ niệm thật ngọt ngào mà cả cuộc đời này em chẳng thể nào quên. Mặc dù trong khoảng thời gian yêu, chúng em chẳng được ở bên nhau nhưng tình yêu này vẫn chưa bao giờ thay đổi. Anh ấy vẫn yêu em và em cũng vậy… Em là một cô gái ở quê có vẻ bề ngoài dễ thương, ưa nhìn và vẻ mặt theo mọi người nói là phúc hậu. Chính vì thế mà nhiều gia đình giàu có muốn em trở thành con dâu của họ. Là con út trong một gia đình 3 anh chị em tuy không khá giả nhưng cuộc sống của em cũng khá đầy đủ. Gia đình em là một gia đình hạnh phúc, văn hóa. Đây là điều kiện khiến những nhà đại gia có con trai để ý tới muốn “kết nghĩa sui gia”. Và vì được khá cưng chiều nên cuộc sống của em luôn chịu sự quản lý, đôi lúc quá phụ thuộc vào gia đình. Và những lúc như vậy em cảm thấy ngột ngạt khó thở, muốn bứt ra khỏi cái vỏ bọc đó nhưng không sao làm được. Tình yêu của em trở nên trắc trở khi gia đình em cấm cản không cho 2 đứa yêu nhau. Họ muốn em đến với một người mà em chưa từng quen biết. Gia đình người đó sắp xếp để gặp mặt nhưng em đã từ chối. Từ đó mâu thuẫn giữa em và gia đình trở nên căng thẳng. Nếu như lúc trước gia đình luôn là nơi em muốn quay về sau những ngày đi học xa nhà thì trong thời gian này ngôi nhà giống như “địa ngục” vậy. Mọi người trong gia đình đều cho em là một đứa ngang bướng, bất hiếu. Như lời mẹ em nói thì: “Nếu mày như con người ta gặp một nơi giàu sang, có địa vị như vậy thì người ta đã chịu rồi. Lấy chồng có điều kiện như vậy sướng cho bản thân mà có thể báo hiếu được cha mẹ và anh chị nữa”. Anh trai dọa sẽ giết em nếu còn tiếp tục quen với anh H (tên người yêu em) và dọa sẽ đuổi cổ em ra khỏi nhà. Điều khiến em sợ hãi nhất đó chính là thái độ lạnh lùng của ba. Ba hay nói những câu khiến trái tim em đau nhói “Tao chẳng còn trông chờ gì ở mày nữa. Mày luôn là đứa con giỏi giang nhất, chín chắn nhất nhưng bây giờ thì…”. Từ đó gia đình đâm ra ghét người yêu em và luôn xem thường anh ấy trước mặt em. Trong khi lúc trước anh rất được lòng mọi người trong gia đình em. Chính bản thân em cũng chẳng ngờ gia đình em lại thay đổi đến như vậy. Và vì mâu thuẫn ấy nên thời gian đó đến nay anh chẳng bao giờ gọi điện cho mẹ em nữa (nhà em và nhà anh ấy cách 200 km). Một lí do khiến gia đình em cấm cản nữa đó là không muốn gả em xa. Nhưng gia đình giàu có muốn hỏi cưới em lại cách nhà em gần 800 km. Nhiều lần em hỏi vì sao gia đình đó ở xa mà ba mẹ vẫn đồng ý thì mẹ em trả lời “Lấy chồng giàu, có thể đi lại bằng máy bay về quê nên có việc gì gấp về nhà vẫn kịp”. Thật sự em chẳng biết nói gì hơn. Rõ ràng gia đình ham giàu mà ép duyên em nhưng không bao giờ chịu thừa nhận điều đó. Ngược lại, họ luôn tìm lý GVHD: TS. Phạm Văn Beo 49 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… do đổ lỗi cho người yêu em và gia đình anh ấy. Câu chuyện của em có thể là quá dài chị à. Em không thể kể tường tận được nhưng chắc chị cũng đã hiểu được hoàn cảnh của em. Em là một cô giáo dạy Ngữ văn tương lai, em sống rất tình cảm và nội tâm. Em đặt biệt ghét những thói “tầm thường” ở đời. Em không thể vì tiền tài mà phụ đi tình cảm của một người yêu thương em thật lòng. Tận sâu thẳm trái tim em không làm được điều đó. Thà em sống một cuộc sống vừa đủ bên cạnh người em yêu thương còn hơn…Thời gian này em sống trong đầm đìa nước mắt, một ngày nhận vài cuộc điện thoại kéo dài cả mấy tiếng đồng hồ từ gia đình với những lời chửi mắng, dọa nạt… Đã có lúc em tưởng mình buông xuôi vì không đủ sức chống chọi với gia đình, trong khi người mình yêu thương lại ở rất xa nên không thể bên em trong những lần đau khổ, tuyệt vọng nhất (thời gian đó anh đi học ở Hà Nội cách em hơn 1000 km). Anh ấy vẫn hết mực yêu thương em và không có ai khác ngoài em cả. Nhưng anh ấy không có đủ khả năng và cam đảm để thuyết phục gia đình em (nếu có thuyết phục cũng chẳng được). Và một phần vì anh ấy sĩ diện khi bị đem ra so sánh và xem thường. Em phải làm sao đây chị ơi khi mà chỉ cần nghĩ người bên cạnh em không phải là anh ấy là em cảm thấy sợ hãi “rùng mình” rồi31. Trong vụ việc trên rõ ràng giữa cô gái và chàng trai đó thật lòng yêu nhau nhưng gia đình nhà cô gái lại ép gả cho một người khác dọa sẽ đuổi cô ra khỏi nhà, không nhìn mặt thậm chí sẽ giết cô. Với những việc mà ba, mẹ, anh trai cô làm là đang cưỡng ép cô gái kết hôn trái với ý muốn, sự tự nguyện của cô gái. Ở đây ta xét về hành vi hành hạ của ba, mẹ, anh trai cô gái (uy hiếp về mặt tinh thần) là nhằm mục đích cưỡng ép cô gái lấy chồng chứ không phải hành hạ như trong trường hợp tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. Tóm lại, việc nghiên cứu về các dấu hiệu pháp lý, hình phạt và so sánh tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình với các tội phạm khác để hiểu rõ hơn về những quy định pháp luật. Từ đó liên hệ với thực tế tình hình tội phạm này như thế nào và có xử lý được những trường hợp phạm tội hay không. Để hiểu rõ hơn người viết sẽ đi nghiên cứu sâu nội dung này ở chương 3. 31 Báo pháp luật và đời sống, Sợ hãi khi bị cả gia đình ép lấy chồng giàu, http://baophapluatdoisong.com/so-haikhi-bi-ca-gia-dinh-ep-lay-chong-giau.html, [truy cập ngày 26-09-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 50 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG TỘI NGƯỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA MẸ, VỢ CHỒNG, CON, CHÁU, NGƯỜI CÓ CÔNG NUÔI DƯỠNG MÌNH Ở VIỆT NAM Quy định tại Điều 151 Bộ luật hình sự hiện hành về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình đã thể hiện được vai trò của pháp luật trong việc trấn áp tội phạm và là công cụ hữu hiệu để giữ vững an ninh chính trị của đất nước. Tuy nhiên, thực tiễn tình hình nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình nói chung và tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình nói riêng luôn có những diễn biến phức tạp, khó lường, phát sinh những tình huống không thể lường trước được,… làm công tác đấu tranh, xử lý và ngăn chặn tội phạm này gặp rất nhiều trở ngại. Bên cạnh đó, thì nhóm tội phạm này đã và đang bị xã hội lên án. Trước tình hình đó, người viết nhận thấy những quy định của Bộ luật hình sự hiện hành còn nhiều lỗ hỏng, còn bỏ lọt tội phạm chưa trừng trị nghiêm minh tội phạm. Người viết đã đưa ra một số đề xuất về giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình, hoàn thiện chế định pháp luật, tạo cơ sở pháp lý ổn định để giải quyết những khó khăn và bất cập là điều rất quan trọng và cần thiết. Đó là những nội dung mà người viết sẽ trình bày ở chương 3 này. 3.1 Tình hình tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ở Việt Nam Với đường lối phát triển kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đời sống xã hội ở Việt Nam đã có nhiều thay đổi rõ nét: về kinh tế thì phát triển, đời sống người dân được cải thiện. Tuy nhiên, ảnh hưởng từ mặt trái của nền kinh tế thị trường đã khiến cho tình hình tội phạm mang một bộ mặt khác và ngày càng nguy hiểm hơn. Nhìn chung tình hình tội phạm ở Việt Nam ngày càng gia tăng theo thống kê của Bộ Công an báo cáo về tình hình công tác 6 tháng đầu năm được tổ chức sáng 25/6/2014. Theo trung tướng Nguyễn Danh Cộng, chánh Văn phòng bộ, trong sáu tháng đầu năm, lực lượng công an đã điều tra, khám phá hơn 22.000 vụ phạm pháp hình sự, đạt tỷ lệ cao hơn so với cùng kỳ năm 2013; bắt, xử lý hơn 45.000 đối tượng, triệt phá gần 1.500 băng, nhóm tội phạm; bắt, vận động đầu thú, thanh loại gần 4.000 đối tượng truy nã, góp phần kiềm chế gia tăng của tội GVHD: TS. Phạm Văn Beo 51 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… 32 phạm . Mặt dù vậy, theo thông báo kết luận của phó thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, trưởng ban chỉ đạo 138/CP tại hội nghị sơ kết công tác 6 tháng đầu năm 2014 và triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm 2014 của ban chỉ đạo 138/CP thì tình trạng phạm pháp hình sự vẫn tăng 2,21% so với cùng kỳ năm 2013. Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình cũng không ngoại lệ. Thật vậy, trong thời gian gần đây tình hình tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình liên tục xảy ra gây xôn xao dư luận, làm mất đi nét đẹp truyền thống của gia đình Việt Nam từ lâu nay. Điển hình như qua một số ví dụ sau sẽ thấy rõ được tình hình tội phạm này đang có khuynh hướng gia tăng trong thời gian gần đây: Ví dụ 1: Chiều 18/6/2013, Công an huyện Tư Nghĩa (Quảng Ngãi) cho biết đã thực hiện lệnh bắt khẩn cấp ông Trần Thới (41 tuổi, ở xã Nghĩa Điền) về tội hành hạ con ruột là cháu Trần Tự (9 tuổi) theo điều 151 Bộ luật Hình sự. Tại cơ quan công an, mặc dù ông Thới chỉ khai nhận đánh con một lần nhưng qua điều tra, Công an huyện Tư Nghĩa thu thập được nhiều chứng cứ đủ cơ sở khẳng định ông Thới đã nhiều lần hành hạ, ngược đãi dã man con ruột mình. Gần đây nhất là vào trưa 15/6 ông Thới đã đánh đập tàn nhẫn, gây nhiều thương tích trên người cháu Tự nên phải vào Bệnh viện đa khoa Quảng Ngãi cấp cứu. Sau 3 ngày điều trị, sức khỏe của cháu Tự đang dần hồi phục, tinh thần bớt hoảng loạn và bắt đầu tiếp xúc với mọi người. Theo tìm hiểu của phóng viên Thanh Niên Online, do không chịu nổi thói vũ phu của chồng, bà Phan Thị Lên (39 tuổi) đành phải ly hôn, đưa con gái vào thành phố Hồ Chí Minh kiếm sống, còn ông Thới nuôi cháu Tự. Sau khi ly hôn, vì giận vợ nên ông Thới luôn trút nỗi bực dọc lên người cháu Tự, thậm chí mỗi khi đánh đập còn bắt con ghi vào giấy với nội dung căm giận và không bao giờ gặp mẹ.33 Ví dụ 2: Ngày 29/10/2013, người dân địa phương đã phát hiện một cái bao tải khả nghi ở nghĩa địa. Mở bao tải ra xem mọi người đã hốt hoảng và phẫn nộ khi thấy cháu Thanh (6 tuổi) đang khóc lóc thảm thiết, thân thể bị tím tái nằm trong đó. Cháu bé được người dân đưa vào viện cấp cứu ngay sau đó. Vụ việc được xác định là cháu Thanh bị chính bố đẻ là Nguyễn Doãn Thắng, sinh năm 1983 và mẹ kế là Nguyễn Thị Huệ, sinh năm 1984, trú tại thôn Lĩnh Đông, xã Phạm Mệnh, huyện Kinh Môn, Hải Dương đánh đến bầm dập rồi bỏ vào bao tải, buộc chặt đầu, sau đó vứt ở nghĩa địa.Theo chẩn đoán ban đầu, cháu Thanh bị gãy xương sườn số 6, trên cơ thể có nhiều tổn thương ở vùng mông và vùng cổ. Theo tài liệu điều tra của cơ quan Công an huyện 32 Tuổi trẻ, Tội phạm hình sự vẫn tiếp tục gia tăng, M.Quang, http://tuoitre.vn/tin/chinh-tri-xa-hoi/20140625/toipham-hinh-su-van-tiep-tuc-gia-tang/614533.html [truy cập ngày 26-09-2013]. 33 Thanh Niên, Bắt khẩn cấp người cha hành hạ con ruột dã man, Hiển Cừ, http://www.thanhnien.com.vn/pages/20130618/bat-khan-cap-nguoi-cha-hanh-ha-con-ruot-da-man.aspx, [truy cập 09-10-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 52 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Kinh Môn, Nguyễn Doãn Thắng khai nhận đã nhiều lần dùng roi đánh vào mông cháu Thanh, trong đó có lần bế cháu Thanh ra ao nước trước cửa nhà dìm, và một lần cho cháu vào bao tải với ý định cũng mang ra ao dìm nhưng đã được người dân sinh sống chung quanh phát hiện, vào ngăn lại. Lý do Nguyễn Doãn Thắng đánh con mình, theo như lời anh ta khai tại cơ quan Công an là vì cháu Thanh lười học, hay bỏ học… Tuy nhiên cô giáo Lê Thị Lành, giáo viên chủ nhiệm của cháu Thanh xác nhận với cơ quan công an thì cháu Nguyễn Thị Thanh là học sinh ngoan ngoãn, học giỏi. Thắng đã bị bắt giam và bị truy tố về tội “Ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cái, người có công nuôi dưỡng mình”.34 Ví dụ 3: Ngày 31/07/2014, Tòa án nhân dân quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ mở phiên tòa sơ thẩm xét xử bị cáo Phạm Kha Ly (31 tuổi, bác sĩ của khoa nội tiêu hóa và huyết học Bệnh viện Đa Khoa trung ương Cần Thơ) về tội hành hạ vợ. Theo hồ sơ vụ án, Kha Ly và chị Trần Cẩm Loan (là nhân viên Chi cục Thú y, thành phố Cần Thơ) kết hôn cuối năm 2012. Trong thời gian sống chung, do nghi ngờ vợ mình có quan hệ bất chính với người khác nên trong lúc đang ở thành phố Hồ Chí Minh nghe vợ mình báo có thai, Kha Ly quay về Cần Thơ ra chợ mua một sợi dây xích và một ổ khóa đem về nhà cất giấu với mục đích bạo hành vợ. Đến 9g ngày 22/03/2013, sau khi đưa vợ vào nhà vệ sinh để thử thai. Biết vợ có thai, Kha Ly giả vờ vui mừng, ẵm vợ, cởi quần áo vợ để âu yếm. Sau đó Kha Ly dùng dây xích và ổ khóa xích vợ lại trong tình trạng không mảnh vải che thân. Trói xong, Kha Ly bắt đầu đánh đập vợ và luôn miệng chửi tục, bắt vợ khai ra mối quan hệ bất chính mà Kha Ly nghi ngờ. Kha Ly kéo vợ ra phía sau bếp dùng dao cắt tóc, dùng tay chân đánh vào mặt, bụng chị Loan, dùng chân đạp vào cổ để buộc chị ký vào đơn xin ly hôn (xem phụ lục 1). Ly còn dọa chặt ngón tay, dọa rạch mặt và cắt cổ vợ. Đến 13g cùng ngày, lợi dụng lúc Ly đi vệ sinh, vợ Kha Ly tự cởi trói, mặc áo quần lại. Sau đó Kha Ly tiếp tục kéo chị Loan vào bếp, yêu cầu chị phải đưa vàng, nữ trang, tiền và ký vào đơn ly hôn. Đến 15g cùng ngày, sau khi vợ đưa vàng, nữ trang và tiền, Kha Ly bỏ đi ra khỏi nhà. Ngày 23/03/2013, chị Loan được gia đình dẫn đến Công an phường An Bình, quận Ninh Kiều trình báo sự việc. Tang vật Công an thu được gồm hai con dao, một sợi xích, một ổ khóa, một ảnh cưới bị rạch hư hỏng. Hành động của Kha Ly làm chị Loan tổn hại sức khỏe 2%. Với hành vi đánh đập vợ tàn nhẫn như trên, Kha Ly đã bị đảng ủy khối dân, chính Đảng cũng quyết định xóa tên khỏi danh sách đảng viên dự bị, cơ quan chủ quản kỷ luật cảnh cáo, cắt thi đua trong thời gian ba tháng; không cho đi học bác sĩ chuyên khoa một trong vòng một năm khoa một sau khi đã trúng tuyển. Kiểm sát viên quận Ninh Kiều đề nghị xử phạt bị cáo Kha Ly mức án từ sáu tháng đến chín tháng tù 34 Báo mới, Tàn ác vô nhân như loài hổ dữ, Liên Thanh, http://www.baomoi.com/Tan-ac-vo-nhan-hon-loai-hodu/104/14819280.epi, [truy cập này 09-10-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 53 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… nhưng cho hưởng án treo. Sáng 01/08, tòa án nhân dân quận Ninh Kiều sẽ tuyên án35. Sáng 01/08/2014, Hội đồng xét xử sơ thẩm Tòa án Nhân dân quận Ninh Kiều đã tuyên phạt bác sĩ Phạm Kha Ly, công tác ở bệnh viện đa khoa trung ương Cần Thơ 9 tháng tù (được hưởng án treo) về tội hành hạ vợ. Phạm Kha Ly, trước vành móng ngựa, nghe chủ tọa phiên tòa tuyên án. Hội đồng xét xử nhận định, mức án mà Viện kiểm sát đã đề nghị trong phiên tòa hôm qua 31/07 là phù hợp với tính chất, mức độ hành vi bị cáo Phạm Kha Ly. Ngoài ra, bị cáo còn phải bồi thường trách nhiệm dân sự là 11.500.000 đồng và bị thử thách mười tám tháng tháng, đồng thời giao về cho địa phương nơi cư trú quản lý, giáo dục36. Qua ví dụ trên ta thấy Kha Ly với cương vị là một bác sĩ, người ta thường nói “lương y như từ mẫu” mà anh ta có hành vi hành hạ vợ mình thật dã man. Hậu quả là phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi của mình, bên cạnh đó bác sĩ Kha Ly còn bị xã hội lên án về hành vi của mình nghề bác sĩ lâu nay vốn được xem như mẹ hiền mà có người mẹ hiền nào mà hành động dã man như vậy. Ví dụ 4: Từ khi có tiền mua đất, cất nhà, cậu bé Hào Anh - nạn nhân từng bị vợ chồng chủ trại tôm hành hạ gây xôn xao dư luận 4 năm trước - nay đã nảy sinh nhiều tật xấu. Chiều 03/09, tiếp xúc với chúng tôi trong căn phòng trọ ở khu Cảng Cá (phường 8, thành phố Cà Mau), bà Nguyễn Thị Thoa (mẹ Hào Anh) nước mắt ngắn dài, cho biết hôm 30/08, bà bị con ruột đuổi ra khỏi nhà. Vừa buồn vừa giận, bà quyết định cùng chồng ra ngoài thuê nhà trọ để ở, hằng ngày đi làm công nhật ở các nhà máy chế biến thủy sản kiếm sống. Theo bà Thoa, đầu năm 2014, Hào Anh đủ 18 tuổi, được cơ quan chức năng bàn giao tiền của các nhà hảo tâm giúp đỡ gần 800 triệu đồng. Mua đất, cất nhà hết hơn 600 triệu đồng, còn khoảng 200 triệu đồng, bà Thoa mở sổ tiết kiệm riêng cho Hào Anh 50 triệu đồng, số còn lại bà giữ hộ. Có tiền, tính tình Hào Anh thay đổi hẳn, người lớn bảo không nghe. “Hào Anh đòi sắm xe tay ga, tôi cản nhưng vẫn quyết mua bằng được. Chỉ sau 8 tháng mà đổi xe 4 lần. Thấy con từng chịu thiệt thòi, tôi cũng đành chiều theo nhưng không ngờ ngày càng hư hỏng, xài tiền phung phí. Tôi nhắc nhở thì Hào Anh đùng đùng nổi giận, đập phá đồ đạc không thương tiếc” - bà Thoa buồn bã kể. Những người hàng xóm của Hào Anh cho biết đây không phải lần đầu Hào Anh ngược đãi cha mẹ. Tuy nhiên, sau vài lần ngăn cản bị Hào Anh chửi, vác dao đòi chém nên mọi người bỏ mặc, không dám can ngăn nữa. Theo lãnh đạo Công an thành phố Cà Mau, sau khi nghe quần chúng báo tin Hào Anh ngược đãi mẹ, công an phường đã mời đến làm việc và cậu ta thừa nhận toàn bộ hành vi của mình. Hiện nay, phần vì giận con, phần vì sợ, bà Thoa vẫn chưa tính chuyện trở về nhà. “Cứ vài ngày, Hào Anh lại đòi đưa tiền, có khi vài trăm ngàn, có khi vài triệu 35 Tuổi trẻ, Xét xử vụ bác sĩ hành hạ vợ, Minh Tâm, http://tuoitre.vn/tin/phap-luat/20140731/xet-xu-vu-bac-sihanh-ha-vo/629053.html, [truy cập 08-10-2014]. 36 Dân trí, Bác sĩ hành hạ vợ bị 9 tháng tù treo, Phạm Tâm, http://dantri.com.vn/phap-luat/bac-si-hanh-ha-vo-bi9-thang-tu-treo-908752.htm, [truy cập ngày 08-10-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 54 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… đồng, tôi không đưa là kiếm chuyện” - bà Thoa nói. Bà khẳng định tính đến thời điểm Hào Anh đuổi bà ra khỏi nhà, số tiền các nhà hảo tâm cho còn lại trong sổ tiết kiệm chỉ đúng… 125.000 đồng.37 3.2 Những bất cập trong quá trình xử lý tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình 3.2.1 Bất cập phát sinh từ những quy định của pháp luật hình sự về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Như chúng ta đã biết, Bộ luật hình sự là một công cụ sắc bén và hữu hiệu được Nhà nước sử dụng trong quá trình đấu tranh phòng chống tội phạm. Sự ra đời của Bộ luật hình sự năm 1985 đã tạo ra ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự nghiệp đổi mới của đất nước ta, hỗ trợ đắc lực trong công tác quản lý xã hội, xử lý và trừng trị tội phạm. Tiếp đến là Bộ luật hình sự năm 1999 được ban hành và có hiệu lực thay thế toàn bộ Bộ luật hình sự năm 1985 để phù hợp với sự phát triển của xã hội. Không dừng lại ở đó, đến năm 2009 Bộ luật hình sự năm 1999 được sửa đổi bổ sung một số điều để theo kịp với tình hình xã hội. Thật đúng vậy, xã hội ngày càng phát triển thì kéo theo nhiều sự thay đổi trong các quan hệ xã hội làm cho những quy định trong Bộ luật hình sự năm 1999 đã không còn phù hợp nữa và việc phải sửa đổi, bổ sung hay thay thế bằng một bộ luật khác là một điều tất yếu. Trong từng thời điểm nhất định có các quan hệ xã hội tương ứng và theo thời gian các quan niệm đó dần thay đổi, đây là quy luật tất yếu của vạn vật theo triết học Mác – Lênin. Pháp luật không thể dự liệu trước được sự thay đổi liên tục này mà chỉ có thể dự liệu trong một giai đoạn nhất định nên các vấn đề trong đấu tranh phòng ngừa tội phạm đã được dự liệu sẽ bị lạc hậu so với tình hình tội phạm thực tế. Đối với tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình quy định tại Điều 151 của Bộ luật hình sự hiện hành cũng vậy, người viết nhận thấy những quy định tại điều này còn nhiều mặt hạn chế như sau: Thứ nhất, quy định về tình tiết định tội người viết nghĩ rằng với quy định của Bộ luật hình sự hiện hành về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình còn bỏ sót tội phạm điển hình như về trường hợp người nuôi dưỡng bị người được nuôi dưỡng ngược đãi hoặc hành hạ thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội này còn trường hợp ngược lại là người nuôi dưỡng ngược đãi hoặc hành hạ người được nuôi dưỡng thì điều luật không nói đến. Trên thực tế, có những trường hợp người có công nuôi dưỡng ngược đãi hoặc hành hạ người được nuôi dưỡng thì không được truy cứu trách nhiệm hình sự theo điều này. Ngoài ra, 37 Người lao động, Hào Anh ngược đãi mẹ ruột, Duy Nhân, http://nld.com.vn/thoi-su-trong-nuoc/hao-anh-nguocdai-me-ruot-20140903220836963.htm, [truy cập ngày 08-0-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 55 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… theo người viết cụm từ “gây hậu quả nghiêm trọng” trong cấu thành cơ bản của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình (Điều 151 Bộ luật hình sự hiện hành) không phù hợp với lý luận. Bởi vì, trong một cấu thành tội phạm cơ bản không thể tồn tại cả cấu thành tội phạm vật chất và cấu thành tội phạm hình thức. Bên cạnh đó tình tiết định tội “gây hậu quả nghiêm trọng” này chưa được giải thích một cách cụ thể và chi tiết. Mặc dù, ở Thông tư liên tịch số 01/2001 hướng dẫn áp dụng chương “Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình” có hướng dẫn như thế nào là hậu quả nghiêm trọng, nhưng theo người viết việc giải thích như vậy còn quá chung chung gây khó khăn cho các cơ quan thực thi pháp luật. Thứ hai, quy định về tình tiết định khung người viết nhận thấy rằng với những quy định hiện tại của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình chưa thể hiện rõ nguyên tắc phân hóa trách nhiệm hình sự, còn bỏ lọt tội phạm trong các trường hợp phạm tội nguy hiểm. Bên cạnh đó, thì ở quy định hiện tại chưa có các tình tiết tăng nặng định khung như ở tội hành hạ người khác. Bởi lẽ, người viết nhận thấy giữa hai tội này có nhiều điểm tương đồng nhau mà ở tội hành hạ người khác có tình tiết tăng nặng định khung còn ở tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình thì không có. Thứ ba, quy định về hình phạt người viết nhận thấy mức hình phạt của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình hiện tại là chưa hợp lý. Bởi vì, so sánh tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình với tội hành hạ người khác, người viết nhận thấy hình phạt tối đa của hai tội phạm này đều là ba năm tù, trong khi tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng mình có tính nguy hiểm cho xã hội cao hơn tội hành hạ người khác, vì người bị hành hạ trong tội phạm này chính là ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng người thực hiện hành vi phạm tội – những người mà người phạm tội có nghĩa vụ phải kính trọng và biết ơn. Do đó, người phạm tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình phải bị xử lý nghiêm minh và nghiêm khắc hơn người phạm tội hành hạ người khác. Bên cạnh đó, thì người viết còn nhận thấy các hình phạt như: phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ, phạt tù theo người viết các hình phạt đó vẫn còn chưa đủ sức để trừng trị những kẻ phạm tội. Ví dụ: Trở lại ví vụ bác sĩ Phạm Kha Ly - người dùng kéo sởn tóc, hành hung vợ bằng dây xích, ổ khóa khi vợ đang mang thai – vừa bị tòa tuyên chín tháng tù treo. Sáng 01/08, Tòa án nhân dân quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ đã tuyên phạt bị cáo GVHD: TS. Phạm Văn Beo 56 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Phạm Kha Ly (bác sĩ Bệnh viện đa khoa Trung ương Cần Thơ) chín tháng tù treo về tội “hành hạ vợ” theo điều 151 Bộ luật Hình sự, thử thách mười tám tháng và bồi thường 11,5 triệu đồng tiền tổn thất về mặt tinh thần cho bị hại. Chị Trần Cẩm Loan, sinh năm 1980 và Phạm Kha Ly, sinh năm 1983, cùng quê quán xã Tân Đức, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau, hiện sinh sống và công tác tại Cần Thơ. Sau hai năm yêu nhau, ngày 31/11/2012, chị Loan và Kha Ly đăng ký kết hôn, đến tháng 01/2013 thì tổ chức hôn lễ và chính thức sống chung. Ngày 22/3/2013, do nghi ngờ chị Loan có quan hệ bất chính, Phạm Kha Ly đã chuẩn bị sẵn dây xích, ổ khóa, kéo để hành hạ, đánh đập chị Loan liên tục từ 9 giờ sáng đến 15 giờ cùng ngày, gây thương tích cho chị Loan là 2%38. Qua việc tòa án tuyên án, chúng ta thấy rõ một vấn đề là bản án chỉ tuyên bị cáo Ly với tội hành hạ vợ tương ứng với mức hình phạt là chín tháng tù treo, thử thách mười tám tháng và bồi thường 11,5 triệu đồng tiền tổn thất về mặt tinh thần cho bị hại. Trong bản án người viết thấy không hề nhắc đến công việc của bác sĩ Kha ly sẽ bị xử lý như thế nào sau khi bác sĩ Kha Ly phạm tội hành hạ vợ. Bởi lẽ, theo người viết thấy đây là điểm mà hiện tại Bộ luật hình sự còn thiếu sót cần phải được khắc phục và sửa đổi lại cho phù hợp với tình hình xã hội như hiện nay. Và từ đó đến nay, bác sĩ Phạm Kha Ly vẫn làm việc bình thường tại Bệnh viện Đa khoa trung ương Cần Thơ. Bà Lâm Thị Nhàn - trưởng phòng tổ chức bệnh viện - cho biết: “Bác sĩ Phạm Kha Ly đã thừa nhận có đánh vợ, tuy nhiên về mặt chuyên môn và quy chế của bệnh viện anh ấy không vi phạm. Bác sĩ này cũng đã bị bệnh viện kỷ luật cảnh cáo, bị hạ thi đua, không cho đi học chuyên khoa. Về mặt Đảng, bác sĩ Phạm Kha Ly cũng đã bị xóa tên khỏi danh sách đảng viên dự bị (quyết định ngày 2/10/2013). Vụ việc cũng đã khép lại, từ đó đến nay bệnh viện chúng tôi không nhận được bất cứ yêu cầu hay văn bản nào từ công an hay tòa án về việc bác sĩ Kha Ly bị khởi tố, truy tố nên không có lý do gì để đình chỉ công tác chuyên môn đối với anh ấy”.39 3.2.2 Bất cập phát sinh từ việc áp dụng pháp luật hình sự về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Hiện nay, các tội phạm nói chung và tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng mình nói riêng đang diễn ra phức tạp và có xu hướng gia tăng. Nhưng việc áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự để điều tra, truy tố, xét xử về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng mình còn gặp nhiều bất cập do nhận thức và áp dụng đúng với những quy định của pháp luật, thái độ thờ ơ của các cơ quan có thẩm quyền 38 Báo mới, Tuyên phạt bác sĩ đánh vợ đến sảy thai 9 tháng tù treo, Hiền Dung, http://www.baomoi.com/Tuyenphat-bac-si-danh-vo-den-say-thai-9-thang-tu-treo/104/14462181.epi, [truy cập ngày 10-10-2014]. 39 Tuổi trẻ, Bị truy tố vẫn được làm bác sĩ, L.TH.H, http://tuoitre.vn/tin/phap-luat/20140622/bi-truy-to-van-duoclam-bac-si/614011.html, [truy cập ngày 10-10-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 57 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… còn tồn tại và chưa mạnh tay vào trừng trị người phạm tội. Qua quá trình nghiên cứu người viết nhận thấy những bất cập trong việc áp dụng pháp luật hình sự về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng mình như sau: Thứ nhất, về bất cập trong việc phát hiện, điều tra và xử lý tội phạm. Mặc dù đã có nhiều văn bản hướng dẫn được ban hành như: Luật hôn nhân và gia đình, Luật phòng chống bạo lực gia đình và Bộ luật hình sự,… để nhằm điều chĩnh các mối quan hệ giữa những người thân trong gia đình, nhằm ngăn ngừa, đồng thời trừng trị người phạm tội. Bên cạnh đó, việc đưa ra các quy định về phòng, chống bạo lực gia đình nói chung và tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ, chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình nói riêng vào cuộc sống, góp phần làm giảm và khắc phục được tình trạng này. Tuy nhiên, việc phát hiện, điều tra và xử lý tội phạm còn nhiều bất cập, khó khăn như sau: + Trong quá trình nghiên cứu, thì người viết nhận thấy sự việc không được trình báo đến các cơ quan chức năng. Nguyên nhân này xuất phát từ chính bản thân của người bị hại và những người sống xung quanh người bị hại. Việc không nhận được thông tin trình báo nên khi các cơ quan chức năng phát hiện hoặc là nhận được trình báo về sự việc đã dẫn đến hậu quả hết sức khôn lường. Hành vi ngược đãi hoặc hành hạ trong tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ, chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình trong Bộ luật hình sự hiện hành thì những người xung quanh dễ nhận biết và nắm bắt thông tin. Từ đó, trình báo với cơ quan có chức năng can thiệp kịp thời nhưng họ không trình báo vì họ sợ sự hâm dọa của người ngược đãi hoặc hành hạ nạn nhân và còn nhiều nguyên nhân khác khuyến họ không trình báo với các cơ quan chức năng. Vô tình họ tiếp tay cho tội phạm này, làm cho tình hình tội phạm có xảy ra nhưng chưa được giải quyết. + Chính quyền và các đoàn thể chính trị xã hội tại cơ sở không có các biện pháp ngăn chặn kịp thời, chỉ khi nào gây ra hậu quả nghiêm trọng mới biết. Bên cạnh đó các cơ quan chức năng, các hội đoàn thể địa phương chưa quan tâm thấu đáo. Thực tế ở nhiều nơi khi xảy ra sự việc, người bị hại phải đi cấp cứu hoặc điều trị tại các trung tâm y tế thì các cơ quan chức năng mới vào cuộc. Ví dụ 1: Có mặt tại bệnh viện sáng 14/09, nhiều người không khỏi xót xa trước những vết thương của bé Ngân (4 tuổi) bị chính cha mẹ mình hành hạ (xem phụ lục 2). Ngày 12/09, bé Đỗ Thị Kim Ngân (4 tuổi) được những người trong xóm trọ phát hiện bị cha mẹ bạo hành, đánh đập dã man, mọi người vội đưa bé đi cấp cứu trong tình trạng hai mắt bị bầm tím, nhiều vết thương trên người, chấn thương sọ não. Chị Trần Thị Huế Nhàn (20 tuổi, quê Sóc Trăng) là người đầu tiên phát hiện bé Ngân bị hành hung và đưa bé đi cấp cứu cho biết: “Sáng sớm 12/09, tôi nghe mấy người ở phòng trọ GVHD: TS. Phạm Văn Beo 58 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… nói cháu Ngân lại bị cha mẹ đánh, đập đầu vào tường. Chúng tôi sang hỏi thăm thì cha dượng của cháu đuổi đi và đóng cửa lại. Đến chiều khi cha dượng Ngân mở cửa phòng trọ thì xông vào đưa cháu đi bệnh viện”. Bé khóc lóc van xin nhưng đôi vợ chồng này vẫn nhẫn tâm hành hạ bé đến cùng. Nhiều người có mặt tại bệnh viện không khỏi bàng hoàng đau xót khi thấy mỗi lần tỉnh dậy, bé liên tục hét lên: “Cha mẹ đừng đánh con, đừng liệng con đi, đừng chích điện con...”. Nhiều người đến thăm bé Ngân tại bệnh viện và không khỏi bức xúc trước hành vi vô nhân đạo của cặp vợ chồng Đỗ Trọng Minh (27 tuổi, ngụ thành phố Biên Hòa, Đồng Nai) và Nguyễn Thị Thùy Trang (26 tuổi, quê Vĩnh Long) với con đẻ của mình. Về tình trạng những vết thương của bé Ngân, bác sĩ trực tiếp điều trị cho bé cho biết: "Khuôn mặt bé bị sưng nề nhiều, qua chụp chiếu thì phát hiện bé bị xuất huyết trong sọ não dạng “xuất huyết dưới nhện”. Đây là một hình thức chấn thương sọ não. Thông tin từ cơ quan điều tra Công an thị xã Dĩ An (Bình Dương) cho biết, cơ quan này vừa ra quyết định tạm giữ hình sự Đỗ Trọng Minh (27 tuổi, ngụ thành phố Biên Hòa, Đồng Nai) và Nguyễn Thị Thùy Trang (26 tuổi, quê Vĩnh Long) để tiếp tục điều tra, làm rõ hành vi “Ngược đãi, đánh đập trẻ em”40. Giá như mà những người hàng xóm xung quanh khi thấy bé Ngân bị hành hạ và đánh đập, thì báo ngay cho cơ quan có chức năng vào can thiệp thì chắc hậu quả sẽ không nghiêm trọng đến như vậy. Ví dụ 2: Trưa 10/09/2014, sau khi đi nhậu về, chồng bà Nghiền là ông Bùi Văn Dâng định lấy bao ve chai của bà Nghiền mang đi bán. Bà Nghiền không đưa nên bị ông Dâng đánh và xé áo. Bức xúc vì nhiều lần bị chồng đánh đập, bà Nghiền dùng con dao để trong túi đâm ông Dâng. Hậu quả là ông Dâng tử vong sau đó. Hoàn cảnh vợ chồng của bà Nghiền rất khó khăn, hai ông bà ở trong nhà tạm phía sau di tích Thích Ca Phật Đài. Hằng ngày, bà đi bán vé số và tranh thủ nhặt ve chai. Ông Dâng thường nhậu say, kiếm cớ đánh đập, chửi bới và ghen tuông với bà Nghiền41. Nếu như việc bà Nghiền thường xuyên bị chồng hành hạ, ngược đãi được chính quyền địa phương hay hội liên hiệp phụ nữ phát hiện sớm và can thiệp vào kịp thời, đúng lúc để có biện pháp giáo dục hoặc có hình phạt thích đáng cho kẻ bạo hành vợ, thì chắc chắn bà Nghiền sẽ không hành động tồi tệ là phải giết chồng. Chắc có lẽ do chồng hành hạ trong thời gian dài không còn sức chịu đựng nên bà mới hành động như vậy. Thứ hai, về bất cập xuất phát từ phía cơ quan áp dụng pháp luật cũng như về kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ tư pháp. Tình hình tội phạm hiện nay đang ngày một gia tăng và tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng mình cũng vậy. 40 Báo mới, Những vết thương kinh hoàng trên người bé gái bị cha mẹ hành hạ, http://www.baomoi.com/Nhungvet-thuong-kinh-hoang-tren-nguoi-be-gai-bi-cha-me-hanh-ha/104/14808872.epi, [truy cập ngày 10-10-2014]. 41 Báo mới, Bị ngược đãi người phụ nữ đâm chết chồng, Trùng Khánh, http://www.baomoi.com/Bi-nguoc-dainguoi-phu-nu-ban-ve-so-dam-chet-chong/141/14791663.epi, [truy cập ngày 10-10-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 59 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Luận văn tốt nghiệp Việc đấu tranh phòng chống tội phạm là một vấn đề muôn thuở, chúng ta phải kiên trì đấu tranh bền bỉ và lâu dài, chứ không phải làm một ngày một bữa là xong. Trong đó, các cán bộ cấp cơ sở trong phòng chống tình trạng này có vai trò rất quan trọng, bởi vì đây là người trực tiếp nắm bắt và can thiệp một cách kịp thời nhất. Đối với những người có trách nhiệm phụ trách chuyên môn và có mối quan hệ trực tiếp như: Công an, hội phụ nữ, y tế, trưởng thôn hay tổ trưởng tổ dân phố,… Cần phải có ý thức đóng vai trò chủ động với trách nhiệm cao hơn trong việc học tập tiếp thu kiến thức cũng như trực tiếp tham gia can thiệp và trợ giúp cho những nạn nhân bị bạo hành. Tuy nhiên, trên thực tế thì các cơ quan chức năng còn quá thờ ơ trước tình trạng trên. Khi quá sức chụi đựng, một số nạn nhân trong vụ bị ngược đãi hoặc hành hạ đã tìm đến chính quyền địa phương nhờ can thiệp thì lại không được giải quyết nên họ không còn tin tưởng, nhiều trường hợp còn làm cho tình hình trở nên tệ hơn. Bên cạnh đó thì trình độ học vấn cũng như kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng giải quyết sự việc của các cán bộ địa phương còn nhiều hạn chế. Điển hình như trong một số ví dụ sau: Ví dụ 1: Sau khi chồng đi nhậu về, cả 2 vợ chồng xảy ra cự cãi, nàng dâu chửi cả ba, mẹ chồng, gây thương tích cho anh ruột và có hành vi chống người thi hành công vụ. Ngày 25/8/2014, Công an huyện Tân Hồng cho biết vừa khởi tố vụ án và bắt tạm giam đối với Võ Kim Hoa (sinh năm 1985, ngụ ấp 2, xã Tân Thành B, huyện Tân Hồng) về hành vi chống người thi hành công vụ. Theo kết quả điều tra ban đầu, khoảng 19 giờ, ngày 23/07/2014, Nguyễn Ngọc Tới (chồng của Hoa), sau khi uống rượu về thì giữa 2 vợ chồng có xảy ra cự cãi. Lúc này, ba, mẹ ruột của Tới đến can ngăn thì bị Hoa chửi, sau đó, anh Tiến (anh ruột của Tới) khuyên can cũng bị Tới xô té ngã bị thương vùng đầu. Nhận được tin báo, Công an xã Tân Thành B cử 3 đồng chí đến giải quyết vụ việc, khi đến hiện trường, Tới và Hoa vẫn còn chửi ba, mẹ ruột của mình, nên Công an xã tiến hành mời Tới về trụ sở Công an để làm việc nhưng Hoa không cho đi và có hành vi chống đối, xô sát với lực lượng làm nhiệm vụ. Đối tượng Tới không chấp hành mà tiếp tục chống đối, nên lực lượng làm nhiệm vụ áp giải đối tượng về cơ quan công an thì bị Hoa cắn vào tay của một đồng chí đang làm nhiệm vụ và nắm cổ áo của đồng chí khác làm đứt nút áo. Hiện, vụ việc đang được Công an huyện Tân Hồng tiếp tục điều tra, xử lý theo quy định của pháp luật42. Trong trường hợp này mặc dù chị Hoa chửi ba, mẹ chồng, gây thương tích cho anh chồng và có hành vi chống người thi hành công vụ. Nhưng Công an huyện Tân Hồng đã khởi tố vụ án và bắt tạm giam đối Hoa về hành vi chống người thi hành công vụ, người viết nhận thấy 42 Đồng Tháp, Bắt tạm giam “nàng dâu” chửi nắm ba, mẹ chồng, Dương Út, http://www.baodongthap.com.vn/newsdetails/1D3FE1873A7/Bat_tam_giam_nang_dau_chui_nam_ba_me_chon g.aspx, [truy cập ngày 10-10-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 60 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Công an huyện Tân Hồng chỉ khởi tố chị Hoa về tội chống người thi hành công vụ còn đối với hành vi chửi cha, mẹ chồng đánh anh chồng thì người viết thấy không nhắc đến. Bởi lẽ, người viết nhận thấy hành vi của chị Hoa còn có dấu hiệu của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ, chồng, người có công nuôi dưỡng mình nhưng Công an huyện Tân Hồng chỉ khởi tố về tội chống người thi hành công vụ theo người viết thì chưa đủ. Ví dụ 2: Đêm 15/07, chị Nguyễn Thanh Phượng (ngụ xã Phước Lý, huyện Cần Giuộc, tỉnh Long An) gọi điện đến đường dây khẩn của Báo Phụ Nữ, giọng gấp gáp: “Cứu mẹ con tôi với…”. Giọng kể đứt quãng vì tiếng nấc, Phượng cho biết, chồng chị - anh Trần Văn Trung vừa bẻ tay chân của cháu Trần Trung Bảo (chín tuổi, con trai của anh chị) khiến cháu la hét, kinh hoàng… Hiện Phượng đang ở trạm xá của xã và không thể về nhà. Ngày 16/07, chúng tôi có mặt tại xã Phước Lý. Những gì chúng tôi chứng kiến cũng kinh hoàng không kém vụ việc xảy ra đêm 15/07. Để đối phó với người chồng vũ phu, chị Phượng lấy đá ném vào chồng. Đứa con gái tên Trần Trúc My (12 tuổi) đứng gần bên cha bị trúng đá, ôm đầu mếu máo bỏ chạy. Lập tức Trung trả đũa, đuổi đánh vợ và cậu con trai lớn tên Trần Trung Thành (11 tuổi) từ trong nhà ra đầu ngõ, may mắn, những người hàng xóm vào can thiệp. Đến sáng 17/07, hai vợ chồng Phượng và Trung tiếp tục chửi mắng, dọa giết nhau ngay trước mặt bốn đứa con. Chứng kiến cảnh tượng đó, hai đứa con lớn ngồi co ro hai góc sân. Cháu Bảo được mẹ cứu thoát khỏi việc cha bẻ chân tay, vừa trở về từ trạm xá, đang đứng giữa nhà lên cơn kích động, nhảy bật khỏi chiếc giường xếp kéo theo sợi xích (Bảo bị ba mẹ xích suốt ngày đêm), la hét: “Ba đánh mẹ, ba đánh mẹ nữa rồi, tối hôm kia ba bẻ chân con, sáng hôm qua ba đánh mẹ, bây giờ ba đánh mẹ nữa”. Bé Trần Ngọc Yến Nhi (10 tuổi, chị kế của Bảo) trốn trong chiếc mền nằm run bần bật giữa nhà. Những người hàng xóm của đôi vợ chồng này cho biết, nhiều năm nay, bốn đứa trẻ này thường xuyên bị cha mẹ đánh chửi. Theo tìm hiểu của chúng tôi, trước kia Phượng ở quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. Năm 2002, Phượng gặp Trần Văn Trung và chung sống như vợ chồng. Ban đầu Trung chịu khó kiếm sống, việc gì cũng làm, từ phụ hồ, giăng lưới đến chăm người bệnh... Cách đây bốn năm, Phượng đi bán vé số và được người mua vé số (trúng giải đặc biệt) tặng hơn 60 triệu đồng để mua căn nhà ở xã Phước Lý. Phượng kể: “Có nhà rồi thì mấy tháng sau, bỗng nhiên Trung sinh tật, tối ngày nhậu nhẹt về đánh vợ con. Ban đầu tôi nín nhịn, nhưng đi làm về mệt mỏi, lại thấy chồng say xỉn, tôi chửi lại khi bị chồng đánh”. Trước cảnh bạo hành xảy ra của gia đình Phượng, Trung suốt nhiều năm liền, cuối năm 2013, Báo Phụ Nữ đã từng có bài đề cập đến cách xử lý “ầu ơ” của chính quyền xã Phước Lý, huyện Cần Giuộc, tỉnh Long An. Việc thờ ơ của chính quyền xã đã khiến sự việc ngày càng trở nên nặng nề, bốn đứa trẻ phải thường xuyên chứng kiến bạo lực và lãnh những trận đòn roi từ mâu thuẫn của GVHD: TS. Phạm Văn Beo 61 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… cha mẹ. Hệ quả của sự nương tay không đúng chỗ này đã gây ra cuộc sống tù ngục cho bốn đứa trẻ. Trong đó, cháu Trần Trung Bảo (sinh năm 2008) bị rối loạn cảm xúc. Bảo thường xuyên bị trói tay chân, xích trên chiếc ghế bố ngay giữa nhà. Mỗi lần giận chồng, Phượng đều mắng chửi dằn vặt Bảo; còn Trung, đánh vợ không được quay qua đấm đá các con, thậm chí, trong một cơn điên cuồng, Trung còn cắn gây thương tích cho bé Bảo. Bé Trúc My, do nhận thức được nhiều việc, nên thường chỉ ra việc mẹ gây hấn, chửi đánh cha. Vì thế, Phượng bực bội, luôn xỉ vả con gái với lời lẽ thô tục. Sáng 17/07, chúng tôi chứng kiến Phượng vừa mắng nhiếc, vừa nhảy xổ vào bé My định đánh… rất may có nhiều người hàng xóm can ngăn. Bà Ngô Thị Quyến, Chủ tịch Hội liên hiệp phụ nữ xã Phước Lý cho biết: “Chúng tôi đã hết cách rồi. Vợ chồng gây, rồi làm hòa hoài như vậy, chính quyền đoàn thể nào hòa giải cho thành”. Khi phóng viên hỏi đến những thương tích, tổn hại cơ thể, tinh thần của những đứa trẻ suốt từ năm 2009 đến nay, chính quyền và công an xã đều lắc đầu: Có nghe tố cáo gì đâu! Ông Đặng Quốc Thái, phụ trách chăm sóc bảo vệ trẻ em của xã nói: “Tôi mới nghe chuyện mấy đứa nhỏ bị đánh lần đầu” (?). Trao đổi với chúng tôi, ông Phan Minh Kha, Trưởng Công an xã Phước Lý cho biết: “Chúng tôi đã chỉ đạo điều tra vụ đánh nhau mới nhất của vợ chồng Phượng - Trung, nhưng sơ bộ là lỗi từ phía Phượng. Hồ sơ nhà này một xấp dày, các quyết định xử phạt có đủ hết. Thậm chí từ cuối năm 2013, Trung đã được đưa ra giáo dục tại địa phương sáu tháng. Nếu Trung tái phạm sẽ bị đưa đi cải tạo, giáo dục theo quy định. Phần cô Phượng, lần này sẽ bị xử lý vi phạm hành chính”. Luật sư Trịnh Thị Bích, Đoàn Luật sư thành phố Hồ Chính Minh cho biết: “Hành vi của Phượng và Trung lặp lại nhiều lần, gây hậu quả nghiêm trọng cho các con. Để bảo vệ hiệu quả các cháu nhỏ, chính quyền, cụ thể là ủy ban nhân dân xã Phước Lý phải vận dụng biện pháp ngăn chặn tạm thời, cấm tiếp xúc, cách ly các cháu nhỏ với cha mẹ, gửi trẻ ở nơi an toàn theo Luật Phòng, chống bạo lực gia đình. Việc bạo lực của đôi vợ chồng này vi phạm nghiêm trọng luật pháp về hôn nhân - gia đình cũng như Luật Bảo vệ, chăm sóc trẻ em. Chính quyền Cần Giuộc và các đoàn thể phải mạnh tay vận dụng đúng luật pháp, bảo vệ các cháu nhỏ vô tội này”.43 Ví dụ 3: Bệnh viện Việt - Đức (Hà Nội) hiện đang cấp cứu bé trai Đỗ Doãn Lộc (sinh năm 2006, ở phố Nhà Chung, phường Tiền An, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh) trong tình trạng chấn thương sọ não, hôn mê sâu do bị bố đánh rất dã man, nguy cơ tử vong đến 99% (xem phụ lục 3). Trưa 17/03/2014, bác sỹ khoa Cấp cứu bệnh viện Việt Đức cho biết tình trạng của cháu Lộc rất nặng, rất khó qua khỏi. Cháu bị dập cả thùy trái lẫn phải của não, hôn mê sâu và không tiến triển chút nào so với thời điểm 43 Phụ nữ, Bốn đứa trẻ bị bạo hành nhiều năm liền, chính quyền thờ ơ, Nghi Anh, http://phunuonline.com.vn/xa- hoi/phap-luat/bon-dua-tre-bi-bao-hanh-nhieu-nam-lien-chinh-quyen-tho-o/a124440.html, [truy cập ngày 10-102014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 62 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… nhập viện (chiều 15/03/2014). Gia đình cũng đã được thông báo về tình hình sức khỏe của cháu. Hiện cháu vẫn được thở máy. Ngồi trực chăm cháu tại Khoa Cấp cứu Bệnh viện Việt Đức, bà Doãn Thị Bình (bác ruột của cháu Đỗ Doãn Lộc) khóc đứng, khóc ngồi, kể: “Cuộc đời thằng bé thật khốn khổ, 8 năm sống trên đời thì chẳng được ở cạnh bố mẹ. Sáu năm đi ở nhờ, 1 năm ở với tôi, từ tháng 12 năm ngoái bố ra tù được bố đón về ở cùng thì bây giờ đã ra nông nổi này…”. Bà Bình cho biết: Bố cháu Đỗ Doãn Lộc cũng là người dân nghèo, đàn đúm, ăn cắp, phi pháp nhưng em bà yêu thương, bà can mãi cũng không cấm được. Hai người ở với nhau nhưng không cưới xin. "Nhà tôi có 7 anh chị em, tôi con thứ 2, anh trưởng và em kế tôi cũng mất, còn các em sau cũng vất vả, buôn thúng bán mẹt. Mẹ nó ngồi tù vì buôn bán heroin phải ngồi tù 20 năm, tôi cũng khóc hết nước mắt vì nghĩ chẳng biết bao giờ tôi mới gặp lại đứa em của mình. Mẹ tôi già rồi đang sống ở Nam Định. Còn tôi, cũng buôn bán ở 38 Hàng Bún, tôi cũng đã chu cấp tiền để gửi cháu cho người khác nuôi”, bà Bình ngậm ngùi kể : được sinh ra từ cuộc hôn nhân không cưới xin, Lộc là một đứa trẻ bất hạnh. Mặc dù dính án tù nhưng mẹ Lộc vẫn mang thai, khi chồng đi tù thì mẹ Lộc phải dọn về ở nhờ nhà chị gái cho tới khi sinh Lộc vì không được nhà chồng thừa nhận. Khi sinh con 10 tháng mẹ lại vào tù. Từ đó Lộc sống đợ mấy nơi, chỉ trước Tết vừa rồi Lộc mới được gặp bố và cùng bác vào thăm mẹ lần đầu tiên. Những tưởng cuộc đời em từ đó có bố chăm lo, ai ngờ…Bà Bình chia sẻ: “Thằng bé do tôi nuôi nấng, dù do hoàn cảnh nó cũng phải phiêu bạt đó đây, 5 năm đầu sống cùng với một người giúp việc cũ của bác, 1 năm sau đó sống cùng một người đàn ông bạn của bác, khi người này lấy vợ có con thì Lộc lại được trả về sống với bác ruột.”. “Cháu Lộc rất ngoan, thông minh lắm. Nó ngây thơ đã biết gì đâu, có khi bố gọi điện về từ nhà tù, thằng bé nghe máy, nó hỏi: “Bố ơi, nhà bố ở đâu?” làm cho ai nghe thấy cũng phải ngỡ ngàng. Thời gian nó ở với tôi cũng chỉ có 1 năm, sau đó thì nó về ở với bố nó nhưng có bao nhiêu kỷ niệm về cháu mà mỗi lần nhớ lại là tôi lại ứa nước mắt. Tôi nghĩ nó cũng cần được nhập hộ khẩu để còn đi học. Ngày mới về thì bố nó cũng yêu quý nó nhưng sau đó thì bố có người đàn bà khác ở cùng, lại sống cùng với cả 3 con riêng của bồ nhí nữa.” – Bà Bình kể trong nước mắt. Cháu bé bị bố đánh chấn thương sọ não khó qua khỏi, bác sĩ ccho biết bé có nguy cơ tử vong tới 99%. Một người bên nội kể, trưa 15/03/2014, bố cháu mua cháo về cho con ăn, nhưng mà thằng bé không ăn được, cứ nằm li bì. Thấy vậy, bố nó mới vội ôm con sang nhà bác, chú ruột. Mọi người thấy bé tím tái toàn thân, mắt, đầu sưng húp, người cứ lịm đi mới đưa đến viện. Đến viện khi bác sĩ hỏi bố mới nói là có đánh con, mọi người mới biết bé bị đánh, nhưng cũng không rõ đánh từ khi nào”. “ Anh em họ hàng đưa cháu đi viện tỉnh nhưng bác sĩ nói cháu bị giãn đồng tử, hôn mê sâu rồi, khó sống nhưng người nhà vẫn đưa cháu lên đây xem còn hy vọng gì không. Nhưng giờ thì cháu không còn hy vọng sống nữa rồi…”- người này cho biết. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 63 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Sáng 17/03/2014, bố của Lộc được đưa về nhà để dựng lại hiện trường. Theo thông tin từ người nhà bé Lộc, trong thời gian qua, có một số người phản ánh lên chính quyền về việc Lộc hay bị bố đánh nhưng chưa được chính quyền can thiệp vì chưa có đơn (?). Nhìn bé Lộc nằm thiêm thiếp trền giường bệnh, nhìn cậu bé không ai cầm nổi nước mắt. Cơ thể vẫn tím bầm, trên người chằng chịt những thiết bị máy móc. Lúc chúng tôi có mặt, chính quyền phường Tiền An, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh cũng có mặt để thăm hỏi gia đình. Một người trong đoàn cho biết, không có thông tin cháu bị đánh, việc có thông tin thì cũng nghĩ là chuyện riêng của gia đình. Hay khi được hỏi về việc bố Lộc đưa người phụ nữ khác về sống chung thì người này cũng từ chối trả lời vì cho đó là chuyện riêng của người đàn ông này. Theo những người họ hàng đang chăm sóc bé Lộc tại bệnh viện Việt Đức, từ ngày ở với bố, cháu thường xuyên bị bố mắng đánh những lúc cáu giận, mọi người ở ngay sát nhà cũng chẳng thể can thiệp vì mỗi lần đánh con người bố đều khóa trái cổng không cho ai vào nhà. Cũng theo những người thân của bé Lộc, từ khi ra tù người bố của bé Lộc chung sống cùng 1 người phụ nữ và 3 người con riêng của người phụ nữ này. Sau khi đánh con đến hôn mê, người bố đã bỏ trốn. Sáng nay (17/8/2014), Công an đã bắt người bố đánh con về lại nhà để dựng lại hiện trường. Được biết, mẹ cháu Lộc đang thụ án năm thứ 8 của mức án 20 năm tù giam. Hiện giờ chị vẫn chưa biết tin về tình trạng của con44. Theo thông tin từ người nhà bé Lộc, trong thời gian qua, có một số người phản ánh lên chính quyền về việc Lộc hay bị bố đánh nhưng chưa được chính quyền can thiệp vì chưa có đơn. Người viết nhận thấy chính quyền địa phương còn quá thờ ơ, chính quyền địa phương và các đoàn thể phải mạnh tay vận dụng đúng luật pháp để bảo vệ những nạn nhân bị ngược đãi hoặc hành hạ. 3.2.3 Bất cập khác * Ảnh hưởng của nền văn hóa phong kiến để lại Do đa số người dân còn bị ảnh hưởng nặng nề của chế độ phong kiến với những quan niệm mang đậm màu sắc định kiến giới, đó là những định kiến nằm ngay trong truyền thống văn hóa, phong tục tập quán, chuẩn mực đạo đức bấy lâu nay trong xã hội: tư tưởng trọng nam, khinh nữ; chồng chúa, vợ tôi; tư tưởng gia trưởng; định kiến giới: phụ nữ là người giữ gìn hạnh phúc gia đình - “một điều nhịn là chín điều lành”… Những quan niệm này đã khiến cho người nam giới cho rằng họ có vai trò trụ cột trong gia đình, có quyền định đoạt mọi việc, họ luôn có tư tưởng mình là “tiếng nói” trong gia đình nên có thể mắng chửi vợ một vài câu là điều bình thường, thậm chí tát vợ một vài cái cũng không sao; hay do hiểu sai mục đích của biện pháp nghiêm khắc trong giáo dục con cái theo quan niệm “yêu cho roi, cho vọt” dẫn đến nhiều bậc cha mẹ tự 44 Báo mới, Cháu bé bị bố đánh tới chấn thương sọ não khó qua khỏi, http://www.tinmoi.vn/chau-be-bi-bo-danhchan-thuong-so-nao-kho-qua-khoi-011298317.html, [truy cập ngày 11-10-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 64 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… cho mình quyền được đánh đập, hành hạ con cái mình. Cộng đồng, xã hội coi vấn đề là chuyện thông thường, chuyện riêng của mỗi gia đình: “Đèn nhà ai nhà nấy rạng”, sự can thiệp, lên án của cộng đồng, làng xóm, chính quyền địa phương chỉ mang tính chất nhất thời, mờ nhạt. Thực tế về công tác tuyên truyền phổ biến pháp luật nói chung và phổ biến pháp luật về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình nói riêng trong những năm gần đây có bước phát triển hơn trước nhưng vẫn còn nhiều khó khăn và bất cập. Trong quá trình tìm hiểu người viết nhận thấy hằng ngày trên các địa bàn các xã, phường, thị trấn ở các huyện, mỗi buổi sáng người dân có thể nghe tin tức gần xa cũng như những trang thông tin về pháp luật được loa phóng thanh loan tin rộng khắp các xã, phường, thị trấn. Bên cạnh đó, chương trình phổ biến pháp luật nói chung và tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình nói riêng còn được tiếp cận thông qua các kênh truyền hình và qua các tờ báo giấy. Tuy nhiên, không phải tất cả người dân điều tiếp cận được thông tin phổ biến này, người viết nhận thấy việc tuyên truyền qua các phương tiện thông tin đại chúng như: qua loa phóng thanh, qua các kênh truyền hình hoặc qua các bài báo thì chỉ có một số người dân sống ở những nơi có điều kiện như chỉ có những người dân ở gần các loa phóng thanh hay những người dân sống ở các thành phố mới tiếp cận được những thông tin được phát ở các xã, phường, thị trấn; còn những người dân ở sâu trong các vùng nông thôn hoặc ở các tỉnh miền núi chưa có hệ thống điện, đường việc tiếp cận được thông tin pháp luật qua các phương tiện thông tin là rất khó. Chính vì thế nên có nhiều vụ ông bà, cha mẹ, vợ, chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng người phạm tội bị con, cháu, vợ, chồng, cha mẹ, ông bà ngược đãi hoặc hành hạ mà họ không hề biết mình đang bị xâm hại và được pháp luật bảo vệ. Hiện nay, việc tuyên truyền dường như chỉ mang tính hình thức, cán bộ tuyên truyền hầu như chưa được huấn luyện sâu về chuyên môn, nên việc tuyên truyền phòng chống tội phạm ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình còn gặp nhiều khó khăn, chưa đặt nặng trách nhiệm cũng như nhận thức tầm quan trọng của việc phổ biến kiến thức. Do đó, các tội phạm về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình vẫn có điều kiện tồn tại và phát triển trong xã hội ngày nay. * Sự thiếu trách nhiệm và nhận thức từ gia đình Gia đình là nơi trú ngụ của hạnh phúc, cái nôi nuôi dưỡng và giáo dục trẻ thơ, nơi trở về sau mỗi lần vấp ngã đối với mỗi con người. Chính vì thế nên gia đình có vai trò rất quan trọng trong việc giáo dục con người là nơi đào tạo, giáo dục tốt nhất cho các thành viên trong gia đình, gia đình tốt thì con người tốt và xã hội được tốt. Trước GVHD: TS. Phạm Văn Beo 65 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… hết, trong quan niệm lối sống của người Việt ông bà, cha mẹ, người nuôi dưỡng người thực phạm tội này, trước hết luôn là những người hy sinh vì con, cháu, vì người được nuôi dưỡng. Họ có thể làm tất cả mọi việc vì những người này, thậm chí là để nuông chiều những thói hư tật xấu của họ mà quên mất nhiệm vụ chỉ ra cho những người con, người cháu, người được nuôi dưỡng thấy công sức lao động và sự hy sinh lớn lao ấy khó khăn đến nhường nào. Chính vì thế, trong đầu óc của những người này đã quen với ý nghĩ, đã là ông bà, cha mẹ, người nuôi dưỡng mình là phải hy sinh và con, cháu, người được nuôi dưỡng đương nhiên được thừa hưởng từ những quyền lợi đó mà không nhớ rằng nghĩa vụ của mình là phải thương yêu chăm sóc ông bà, cha mẹ, những người đã có công nuôi dưỡng mình. Đó cũng là một nguyên nhân dẫn đến tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình có cơ hội xảy ra. * Trình độ dân trí còn thấp, hiểu biết pháp luật còn hạn chế Về phía người phạm tội chưa nhận thức đúng và đầy đủ về pháp luật, ít quan tâm đến pháp luật, thậm chí coi thường pháp luật dẫn đến tình trạng kém hiểu biết về pháp luật nói chung và về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình nói riêng. Về phía nạn nhân, bị người trong gia đình ngược đãi hoặc hành hạ cũng vậy nhất là ở nhóm trẻ em, người già, người lao động có thu nhập thấp,...; do họ không được tiếp cận với văn hóa, với kiến thức pháp luật nên khi bị ngược đãi hoặc bị hành hạ cũng không biết mình đang bị tội phạm xâm hại và làm sao biết được phải đi trình báo, phải tố cáo người phạm tội như thế nào. Chính vì thế, nên những người dân sống xung quanh nạn nhân đóng vai trò rất quan trọng trong việc tố giác tội phạm. Nhưng thực tế thì những năm qua ở nước ta nhiều người dân chưa nhận thức đúng và đầy đủ về pháp luật nói chung và về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình nói riêng; người dân chưa phát huy đúng mức. Họ còn mang tâm lý ngại vướng vào chuyện của người khác, không tích cực giúp đỡ hay hợp tác để xử lý tội phạm luôn mang suy nghĩ nếu lợi ích của mình không bị xâm hại là được. Chính sự vô tâm, thờ ơ mà loại tội phạm này diễn ra ngày càng nguy hiểm hơn. Trong tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình một vụ việc được phát hiện sớm hơn tất nhiên sẽ giảm bớt đi sự đau đớn về tinh thần lẫn thể xác cho nạn nhân, ngăn chặn kịp thời hành vi phạm tội xảy ra trên thực tế. Chẳng hạn như trường hợp của bé Ngân mà người viết đã trình bày trong bài nếu mọi người xung quanh ra tay giúp đỡ em sớm hơn thì đã không xảy ra hậu quả nghiêm trọng như vậy. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 66 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… * Việc đấu tranh phòng ngừa xử lý tội phạm về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình còn chưa thật sự cương quyết, thiếu nghiêm minh và cương quyết Công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật chưa đủ sâu vào thực tế. Điều này có thể thấy rất rõ khi tìm hiểu nguyên nhân của hành vi vi phạm pháp luật nói chung và đối với tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình nói riêng. Công tác giáo dục, phòng ngừa hiện nay vẫn hạn chế về chất lượng, các chiến lược truyền thông và chương trình giáo dục về pháp luật và lối sống còn nặng nề về bề rộng, chưa đi sâu vào thực tế, chưa đủ mạnh để loại bỏ các tệ nạn xã hội với những hoạt động kém lành mạnh. Bởi vì, đây chính là lý do làm gia tăng tình hình tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. Bên cạnh đó thì đội ngũ giảng dạy, phổ biến pháp luật trong các khu dân cư vẫn còn thiếu và chưa được đào tạo bài bản, hệ quả là việc tuyên truyền không chính xác,... 3.3 Giải pháp đấu tranh và phòng chống tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình 3.3.1 Hoàn thiện các quy định pháp luật hình sự về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Do nguyên nhân khách quan từ sự thay đổi, phát triển của xã hội làm cho các quy định của pháp luật trở nên lạc hậu, lỗi thời và tạo ra nhiều bất cập trong việc áp dụng. Pháp luật hình sự cũng không ngoại lệ, tình hình tội phạm đang diễn biến rất phức tạp và có khuynh hướng ngày càng nguy hiểm hơn thì Bộ luật hình sự càng bộc lộ nhiều khiếm khuyết cần phải nhanh chóng sửa đổi, bổ sung. Trong quy định về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình cũng vậy, còn nhiều vấn đề chưa rõ ràng dẫn đến việc áp dụng không hiệu quả, định tội danh sai hoặc nhầm lẫn,... gây ảnh hưởng lớn đến công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. Việc hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự hiện hành và đối với tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình quy định tại Điều 151 của Bộ luật hình sự hiện hành cũng vậy, để khắc phục những mặt hạn chế này người viết xin đưa ra một số giải pháp như sau: * Thứ nhất, theo người viết nên thêm trường hợp người được nuôi dưỡng bị người nuôi dưỡng ngược đãi hoặc hành hạ. Ngoài ra, theo người viết thì phải hoàn thiện quy định về tình tiết phạm tội người viết nghĩ nên bỏ cụm từ “gây hậu quả nghiêm trọng” trong cấu thành cơ bản của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình, để vừa trừng trị nghiêm tội phạm này vừa không bỏ lọt tội phạm lại vừa phù hợp với lý luận là trong một cấu GVHD: TS. Phạm Văn Beo 67 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… thành tội phạm cơ bản không thể tồn tại cả cấu thành tội phạm vật chất và cấu thành tội phạm hình thức khác. Bên cạnh đó thì cần có văn bản hướng dẫn cụ thể hơn về như thế nào thì được gọi là gây hậu quả nghiêm trọng. Cụ thể như sau: Điều 151. Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình Người nào ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người được nuôi dưỡng hoặc người có công nuôi dưỡng mình đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù ba tháng đến ba năm”. * Thứ hai, hoàn thiện quy định về tình tiết định khung người viết nghĩ bổ sung thêm tình tiết tăng nặng định khung “gây hậu quả nghiêm trọng”, “gây hậu quả rất nghiêm trọng” và “gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng” vào tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình và quy định thêm các khung hình phạt tương ứng (khung 2, 3, 4 Điều 151). Việc sửa đổi này vừa thể hiện rõ nguyên tắc phân hóa trách nhiệm hình sự, vừa không bỏ lọt các trường hợp phạm tội nguy hiểm này, vừa góp phần ngăn chặn và loại trừ hủ tục phong kiến lạc hậu. Ngoài việc bổ sung các tình tiết tăng nặng định khung, thì cần bổ sung vào tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình các tình tiết tăng nặng định khung như các tình tiết đã được quy định trong tội hành hạ người khác (Điều 110 Bộ luật hình sự hiện hành) để vừa thể hiện rõ nguyên tắc phân hóa trách nhiệm hình sự, vừa trừng trị nghiêm những trường hợp phạm tội nguy hiểm; cụ thể như sau: “Điều 151. Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình 1. Người nào ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt… 2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt… a) Phạm tội đối với người già, trẻ em, phụ nữ có thai hoặc người tàn tật; b) Phạm tội đối với nhiều người; c) Gây hậu quả nghiêm trọng. 3. Phạm tội gây hậu quả rất nghiêm trọng, thì bị phạt… 4. Phạm tội gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, thì bị phạt…”. * Thứ ba, hoàn thiện quy định về hình phạt cần nâng cao hình phạt của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi GVHD: TS. Phạm Văn Beo 68 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… dưỡng mình lên cao hơn hình phạt của tội hành hạ người khác. Bởi lẽ, so sánh tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình với tội hành hạ người khác người viết nhận thấy hình phạt tối đa của hai tội này đều là ba năm tù, trong khi tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng mình có tính nguy hiểm cho xã hội cao hơn tội hành hạ người khác, vì người bị hành hạ trong tội này chính là ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng người thực hiện hành vi phạm tội – những người mà người phạm tội có nghĩa vụ phải kính trọng và biết ơn. Do đó, người phạm tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình phải bị xử lý nghiêm minh và nghiêm khắc hơn người phạm tội hành hạ người khác. Để khắc phục sự bất hợp lý này, người viết đề nghị nâng hình phạt của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình lên cao hơn tội hành hạ người khác và điều chĩnh hình phạt lại từng khung nhằm thu hẹp khoảng cách giữa mức tối đa và mức tối thiểu của khung hình phạt. Bên cạnh đó, ngoài các hình phạt đã nêu trong điều luật là phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ và phạt tù thì theo người viết cần bổ sung thêm một hình phạt nữa đó là cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm một công việc nhất định trong một khoảng thời gian hợp lý. Điển hình như ở một số nghề cao quý được xã hội tôn vinh như: bác sĩ, giáo viên,…; cụ thể như sau: “Điều 151. Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình 1. Người nào ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù ba tháng đến ba năm. 2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt từ hai năm đến năm năm: 3. Phạm tội gây hậu quả rất nghiêm trọng, thì bị phạt tù từ bốn năm đến bảy năm. 4. Phạm tội gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, thì bị phạt tù từ sáu năm đến chín năm. 5. Người phạm tội còn bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc công việc nhất định từ...năm đến...năm”. 3.3.2 Nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình GVHD: TS. Phạm Văn Beo 69 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… Hiện nay, các tội phạm nói chung và tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng mình nói riêng đang diễn ra phức tạp và có xu hướng gia tăng. Nhưng việc áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự để điều tra, truy tố, xét xử về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng mình còn gặp nhiều bất cập do nhận thức và áp dụng chưa đúng với những quy định của pháp luật, thái độ thờ ơ của các cơ quan có thẩm quyền còn tồn tại và chưa mạnh tay vào trừng trị người phạm tội. Điều này đã làm giảm hiệu quả của công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. Để khắc phục trường hợp này, người viết xin được đề xuất một số giải pháp sau: Thứ nhất, người viết nhận thấy các cơ quan chức năng cần phải tăng cường thanh tra, kiểm tra để kiểm soát chặt chẽ hoạt động của những đối tượng, địa điểm có thể xảy ra loại tội phạm này như: ở những khu có người ở là những người lao động có thu nhập thấp, ở các vùng nông thôn, ở các tỉnh miền núi,... làm rõ hiện tượng tội phạm phi truyền thống này để chủ động nắm rõ được diễn biến tình hình. Rà soát, xây dựng, bổ sung hệ thống pháp luật phù hợp và tương thích với xu thế hội nhập trong thời kỳ hiện nay, tránh tạo ra những kẽ hở, các mâu thuẫn hoặc xung đột về pháp luật mà tội phạm có thể lợi dụng vào đó để thực hiện hành vi pham tội của mình. Đề xuất cấp có thẩm quyền thành lập các đơn vị chuyên trách đấu tranh chống tội phạm đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. Bên cạnh đó thì cần phải có thái độ và hành động tích cực, quyết liệt hơn khi phát hiện những vi phạm dù là nhỏ để phòng ngừa tội phạm không có cơ hội xảy ra. Thứ hai, theo người viết cần tổ chức thực hiện huấn luyện bồi dưỡng, nâng cao chuyên môn nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ, xây dựng đội ngũ cán bộ có phẩm chất đạo đức tốt, ý thức kỹ luật cao, bản lĩnh nghề nghiệp cũng như chuyên môn vững vàng để xứng đáng với vai trò chức trách của mình. Tránh trường hợp sự việc được phát hiện nhưng những người có thẩm quyền giải quyết phải bó tay trước những trường hợp nạn nhân bị ngược đãi hoặc hành hạ. 3.3.3 Giải pháp khác * Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục văn hóa qua các phương tiện thông tin đại chúng cho người dân được biết Để nhằm khắc phục được những ảnh hưởng lạc hậu từ chế độ phong kiến lạc hậu người viết nhận thấy cần phải tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục văn hóa qua các phương tiện thông tin đại chúng cho người dân được biết nhiều hơn về pháp luật. Cần phải tăng cường việc phát tờ rơi tuyên truyền hoặc tuyên truyền bằng các băng gon biểu ngữ về pháp luật nói chung và về vấn đề những người thân trong gia GVHD: TS. Phạm Văn Beo 70 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… đình bị ngược đãi hoặc hành hạ là vi phạm pháp luật nói riêng. Bên cạnh đó, cần tổ chức nhiều buổi tuyên truyền mạnh mẽ tại các trụ sở cơ quan địa phương, nơi đông dân, các vùng nông thôn hay là ở các vùng miền núi,... để tuyên truyền sâu rộng hơn. Đồng thời, đưa kiến thức pháp luật đến tất cả các hộ gia đình từ thành thị đến nông thôn, từ các hộ gia đình ở đồng bằng đến các hộ gia đình ở vùng núi, để từng người có thể có kiến thức hiểu biết và từ đó ý thức được những hành vi nào là vi phạm pháp luật mặc dù là người thân trong gia đình cũng không được quyền ngược đãi hoặc hành hạ. Không những thế, còn cần phối hợp chặt chẽ Công an địa phương và các ban ngành đoàn thể trong công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao ý thức cảnh giác và tố giác tội phạm trong quần chúng nhân dân. * Nâng cao vai trò và nhận thức của gia đình trong việc bảo vệ, chăm sóc và giáo dục các thành viên trong gia đình Để thấy rõ được vai trò của gia đình là quan trọng như thế nào, từ đó gia đình phải tạo mọi điều kiện sống tốt nhằm tạo nền tảng đạo đức cho thế hệ trẻ biết yêu thương, lo lắng, quan tâm và chăm sóc giữa những người thân trong gia đình. Nhằm khắc phục được tình trạng con, cháu ngược đãi ông bà cha mẹ; giữa vợ chồng với nhau; ông bà, cha mẹ ngược đãi hoặc hành hạ con, cháu; người được nuôi dưỡng đối với người có công nuôi dưỡng. Góp phần giữ gìn, phát huy được truyền thống của gia đình Việt Nam và làm hạn chế tình hình tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. * Nâng cao trình độ dân trí và nhận thức pháp luật của người dân Cần có biện pháp khuyến khích người dân cùng tham gia hoạt động đấu tranh, phòng chống tội phạm. Đấu tranh phòng, chống tội phạm được xem ngay từ đầu là một công việc đầy khó khăn và là trách nhiệm của toàn xã hội. Người dân được đánh giá là lực lượng quan trọng trong công cuộc này. Tham gia trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm người dân cần mạnh dạn lên tiếng khi phát hiện tội phạm, có thái độ quyết liệt chống lại. Không vì lợi ích của bản thân mà để tội phạm có cơ hội gây nguy hiểm đến cộng đồng. * Tăng cường công tác đấu tranh, phòng ngừa, xử lý tội phạm về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Cần đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, phổ cập giáo dục và pháp luật. Công tác tuyên truyền phổ cập giáo dục bao gồm việc giáo dục về văn hóa, về đạo đức, các chuẩn mực xã hội cần phải tuân thủ. Vai trò giáo dục từ nhà trường, từ gia đình được đề cao. Gia đình phải tạo mọi điều kiện sống tốt nhằm tạo nền tảng đạo đức cho thế hệ trẻ, biết yêu thương giúp đỡ nhau trong cuộc sống. Nhà trường là nơi cung cấp các kiến thức, kỹ năng sống để tất cả mọi người có đủ hiểu biết để nhận thức được GVHD: TS. Phạm Văn Beo 71 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… ảnh hưởng tiêu cực do tội phạm nói chung và tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình nói riêng gây ra nhằm tránh trở thành nạn nhân và hơn thế là không trở thành chủ thể của tội phạm. Ngoài ra, tuyên truyền pháp luật có vai trò và ý nghĩa lớn trong công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm. Nếu chúng ta đủ hiểu biết, ý thức được pháp luật về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình thì hoàn toàn có khả năng tránh được sự xâm hại của nó không chỉ cho bản thân nạn nhân mà còn cho xã hội. Việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật cần thực hiện mạnh mẽ, đặc biệt là ở những vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, những vùng có đông các dân tộc sinh sống,... mà các điều kiện kinh tế, xã hội còn kém phát triển. Tóm lại, ở chương 3 này người viết đã đi sâu nghiên cứu và phân tích tình hình tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình và người viết thấy quy định ở Bộ luật hình sự hiện hành về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình còn nhiều bất cập. Từ đó người viết đã đề ra một số giải pháp và người viết hy vọng sẽ có những đóng góp cho việc hoàn thiện các quy định pháp luật về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 72 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… KẾT LUẬN Ngày nay, xã hội ngày càng phát triển kéo theo đó là tình hình tội phạm ngày càng gia tăng, ngày càng tinh vi cả về hình thức lẫn thủ đoạn phạm tội. Tình hình tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình cũng có chiều hướng gia tăng, số vụ phạm tội diễn ra nhiều hơn, mức độ, tính chất nguy hiểm của hành vi tăng cao, gây hậu quả nghiêm trọng cho con người và đặc biệt là gây phẫn nộ trong dư luận xã hội. Tình trạng trên là do tư tưởng phong kiến, tính bảo thủ vẫn còn tồn tại trong ý thức của một số người dân, những thay đổi trong suy nghĩ, nhận thức, hành vi của những nhóm dân cư khác nhau, ý thức đạo đức đang ngày càng bị xuống cấp, các giá trị văn hóa đang ngày càng bị mai một. Bên cạnh đó, một phần cũng do áp lực từ nền kinh tế khiến con người bị căng thẳng và tìm cách giải quyết theo hướng tiêu cực hay là khoảng cách giàu - nghèo trong xã hội cũng là những nguyên nhân khiến cho tình hình tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ngày càng gia tăng. Nó làm ảnh hưởng xấu đến sự phát triển nhân cách, đạo đức của con người, ảnh hưởng trực tiếp đến người bị hại mà còn ảnh hưởng đến xã hội đến hình ảnh của một đất nước. Với cuộc sống đang dần được cải thiện như ngày nay, thì nhu cầu sống của con người là rất cao. Chính vì lẽ đó, con người buộc phải cải thiện bản thân để dần bắt kịp với cuộc sống hiện tại nếu không thay đổi thì sẽ lạc hậu và bị tụt lại phía sau. Cùng với sự vân động và phát triển của quá trình hội nhập thì các vấn đề tội phạm nói chung và tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình cũng vận động nói riêng. Mặt khác từ các kết quả các công trình nghiên cứu về tội này đến thời điểm hiện tại vẫn còn nhiều vấn đề chưa được rõ, chính vì vậy việc nghiên cứu về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình nhằm góp phần tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật về tội này là cần thiết góp phần hoàn thiện Bộ luật hình sự hiện hành và theo kịp quá trình hội nhập quốc tế. Qua quá trình nghiên cứu các quy định của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình theo luật hình sự Việt Nam người viết nhận thấy rằng Bộ luật hình sự hiện hành là bước phát triển mới về mặt kỹ thuật lập pháp, nhiều quy định về các tội phạm của Bộ luật hình sự được hoàn thiện trong đó có tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình, giải quyết tốt một số vấn đề về tội phạm của luật hình sự, phù hợp với tình hình xã hội hiện nay, góp phần vào công tác đấu tranh và phòng chống tội phạm trong hiện nay. Tuy nhiên, khi đi nghiên cứu sâu các quy định về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi GVHD: TS. Phạm Văn Beo 73 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… dưỡng mình, ở các mức độ khác nhau một số quy phạm của tội này còn bộc lộ những hạn chế nhất định cả về mặt lý luận lẫn thực tiễn áp dụng pháp luật dẫn đến việc Bộ luật hình sự có hiệu lực thi hành một khoảng thời gian dài nhưng việc xét xử và xử phạt đối với tội này là rất ích, người bị hại, gia đình người bị hại, xã hội chưa thật sự quan tâm đến vấn đề này. Sở dĩ có thực trạng trên là do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có những bất cập, vướng mắc nhất định của luật mà người viết đã trình bày trong luận văn. Kết quả của sự nghiên cứu, trong luận văn người viết đã giải quyết được một số vấn đề lý luận, cơ sở pháp lý và thực tiễn áp dụng các quy định của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. Trên cơ sở đó, người viết người viết đã phân tích những bất cập, hạn chế cũng như những vướng mắc nhất định về tội này, từ đó người viết đưa ra một số đề xuất, kiến nghị theo hướng hoàn thiện các quy định về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình của Bộ luật hình sự. Ngoài ra, người viết cũng kiến nghị bổ sung thêm một số trường hợp cụ thể về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình mà luật chưa đề cập hoặc chưa làm rõ nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình trên thực tế. Tuy nhiên, thực tế cho thấy để làm được điều này là cả một quá trình đấu tranh không nghĩ và nhiều khó khăn đòi hỏi phải có sự quyết tâm, đồng lòng của toàn Đảng, toàn dân. Mặc dù luận văn không thể đi sâu nghiên cứu, giải quyết tất cả mọi vấn đề của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình, nhưng mô hình chung của người viết đã giải quyết những vấn đề mang tính cơ bản nhất về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình và người viết chỉ tập chung nghiên cứu sâu ở một số nội dung nhất định. Người viết mong rằng những kết quả nghiên cứu trong luận văn sẽ được luật ghi nhận trong lần sửa đổi, bổ sung sắp tới để góp phần hoàn hiện hơn về Bộ luật hình sự trong tương lai. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 74 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Danh mục văn bản quy phạm pháp luật 1. Hiến pháp nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013, ngày 28/11/2013, có hiệu lực ngày 01/01/2014. 2. Bộ luật hình sự nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1985, ngày 27/06/1985, có hiệu lực ngày 01/01/1986. 3. Bộ luật hình sự nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt năm 1999, ngày 211/12/1999, có hiệu lực ngày 01/07/2000. 4. Bộ luật hình sự nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009), ngày 19/06/2009 có hiệu lực ngày 01/01/2010. 5. Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam số 37 năm 2009, có hiệu lực ngày 01/07/2010. 6. Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 ngày 09/06/2000 có hiệu lực ngày 01/01/2001. 7. Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em ngày 15/06/2004, ngày có hiệu lực ngày 01/01/2005. 8. Nghị quyết số 33/2009/QH12 của Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày 19/06/2009/ về việc thi hành Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự. 9. Nghị quyết số 01/2006/NQ - HĐTP của hội đồng thẩm phán tòa án nhân dân tối cao ngày 12/05/2006 hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật hình sự năm 1999. 10. Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT - BTP - BCA - TANDTC - VKSNDTC ngày 25 tháng 09 năm 2001 về việc hướng dẫn các quy định tại chương XV “Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình” của Bộ luật hình sự năm 1999. Danh mục sách, giáo trình 1. Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt Nam - Quyển 1 (phần chung), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010. 2. Phạm Văn Beo, Luật hình sự - Quyển 2 (phần các tội phạm), Nxb. Chính trị quốc gia – sự thật, Hà Nội, 2012. 3. Lê Cảm, Giáo trình luật hình sự Việt Nam (phần các tội phạm), Nxb. Đại học quốc gia Hà Nội, 2003. 4. Nguyễn Huy Chiểu, Hình luật, Viện đại học Sài Gòn xuất bản, Sài Gòn, 1972. GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… 5. Phạm Ngọc Điệp, Tìm hiểu các tội xâm phạm chế độ hôn nhân – gia đình và các tội phạm đối với người chưa thành niên (biên soạn theo Bộ luật hình sự 1999 và những tài liệu mới nhất), Nxb. Phụ nữ, 2000. 6. Trần Minh Hưởng, Tìm hiểu Bộ luật hình sự nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phần các tội phạm, Nxb. Lao động, 2002. 7. Uông Chu Lưu, Bình luận khoa học Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 (tái bản có sửa chữa, bổ sung), Nxb. Chính trị quốc gia, 2008. 8. Cao Thị Oanh, Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (phần các tội phạm), Nxb. Giáo dục Việt Nam, 2010. 9. Đinh Văn Quế, Bình luận khoa học Bộ luật hình sự (phần các tội phạm), tập III, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 2005. 10. Đinh Văn Quế, Tìm hiểu tội phạm trong Bộ luật hình sự năm 1999, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 2001. 11. Vũ Mạnh Thông – Đoàn Tấn Minh, Bình luận Bộ luật hình sự (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2009 có hiệu lực từ ngày 01 - 01 - 2010), Nxb. Lao động - Xã hội, 2010. 12. Trần Quang Tiệp, Lịch sử luật hình sự Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 2003. 13. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (tập II), Nxb. Công an nhân dân, 2010. 14. Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (phần các tội phạm – Quyển 1, Nxb. Hồng Đức – Hội luật gia Việt Nam, 2013. 15. Phùng Thế Vắc, Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự năm 1999 (phần các tội phạm), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2001. Danh mục các trang báo điện tử 1. Báo mới, Bị ngược đãi người phụ nữ đâm chết chồng, Trùng Khánh, http://www.baomoi.com/Bi-nguoc-dai-nguoi-phu-nu-ban-ve-so-dam-chetchong/141/14791663.epi, [truy cập ngày 10-10-2014]. 2. Báo mới, Cháu bé bị bố đánh tới chấn thương sọ não khó qua khỏi, http://www.tinmoi.vn/chau-be-bi-bo-danh-chan-thuong-so-nao-kho-qua-khoi011298317.html, [truy cập ngày 11-10-2014]. 3. Báo mới, Những vết thương kinh hoàng trên người bé gái bị cha mẹ hành hạ, http://www.baomoi.com/Nhung-vet-thuong-kinh-hoang-tren-nguoi-be-gai-bi-cha-mehanh-ha/104/14808872.epi, [truy cập ngày 10-10-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… 4. Báo mới, Tàn ác vô nhân như loài hổ dữ, Liên Thanh, http://www.baomoi.com/Tan-ac-vo-nhan-hon-loai-ho-du/104/14819280.epi [truy cập ngày 09-10-2014]. 5. Báo mới, Tuyên phạt bác sĩ đánh vợ đến sảy thai 9 tháng tù treo, Hiền Dung, http://www.baomoi.com/Tuyen-phat-bac-si-danh-vo-den-say-thai-9-thang-tutreo/104/14462181.epi, [truy cập ngày 10-10-2014]. 6. Báo pháp luật và đời sống, Sợ hãi khi bị cả gia đình ép lấy chồng giàu, http://baophapluatdoisong.com/so-hai-khi-bi-ca-gia-dinh-ep-lay-chong-giau.html, [truy cập ngày 26-09-2014]. 7. Dân trí, Ba con trai ruồng rẫy mẹ già, đẩy mẹ ra đường giữa đêm lạnh, Doãn Công, http://dantri.com.vn/xa-hoi/ba-con-trai-ruong-ray-me-gia-day-me-ra-duonggiua-dem-lanh-842089.htm, [truy cập ngày 20-09-2014]. 8. Dân trí, Bác sĩ hành hạ vợ bị 9 tháng tù treo, Phạm Tâm, http://dantri.com.vn/phap-luat/bac-si-hanh-ha-vo-bi-9-thang-tu-treo-908752.htm, [truy cập ngày 08-10-2014]. 9. Đồng Tháp, Bắt tạm giam “nàng dâu” chửi nắm ba, mẹ chồng, Dương Út, http://www.baodongthap.com.vn/newsdetails/1D3FE1873A7/Bat_tam_giam_nang_da u_chui_nam_ba_me_chong.aspx, [truy cập ngày 10-10-2014]. 10. Ngôi sao, Mẹ ruột hành hạ con gái tới mức tự tử, http://ngoisao.net/tin-tuc/thoicuoc/24h/me-ruot-hanh-ha-con-gai-toi-muc-tu-tu-3000080.html, [truy cập ngày 26-092014]. 11. Người lao động, Hào Anh ngược đãi mẹ ruột, Duy Nhân, http://nld.com.vn/thoisu-trong-nuoc/hao-anh-nguoc-dai-me-ruot-20140903220836963.htm, [truy cập ngày 08-10-2014]. 12. Phữ nữ, Bốn đứa trẻ bị bạo hành nhiều năm liền, chính quyền thờ ơ, Nghi Anh, http://phunuonline.com.vn/xa-hoi/phap-luat/bon-dua-tre-bi-bao-hanh-nhieu-nam-lienchinh-quyen-tho-o/a124440.html, [truy cập ngày 10-10-2014]. 13. Tin mới, Ghen tuông, chồng dùng dao xẻo...thịt vợ, http://www.tinmoi.vn/ghentuong-chong-dung-dao-xeo-thit-vo-011322908.html, [truy cập ngày 26-09-2014]. 14. Thanh niên, Bắt khẩn cấp người cha hành hạ con ruột dã man, Hiển Cừ, http://www.thanhnien.com.vn/pages/20130618/bat-khan-cap-nguoi-cha-hanh-ha-conruot-da-man.aspx, [truy cập ngày 09-10-2014]. 15. Tuổi trẻ, Bị truy tố vẫn được làm bác sĩ, L.TH.H, http://tuoitre.vn/tin/phapluat/20140622/bi-truy-to-van-duoc-lam-bac-si/614011.html, [truy cập ngày 10-102014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… 16. Tuổi trẻ, Tội phạm hình sự vẫn tiếp tục gia tăng, M. Quang, http://tuoitre.vn/tin/chinh-tri-xa-hoi/20140625/toi-pham-hinh-su-van-tiep-tuc-giatang/614533.html, [truy cập ngày 26-09-2013]. 17. Tuổi trẻ, Xét xử vụ bác sĩ hành hạ vợ, Minh Tâm, http://tuoitre.vn/tin/phapluat/20140731/xet-xu-vu-bac-si-hanh-ha-vo/629053.html, [truy ngày 08-10-2014]. GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,… PHỤ LỤC Phụ lục 1: Chị Loan bị chồng dùng dao rọc tóc lởm chởm Phụ lục 2: Bé Kim Ngân bị cha mẹ hành hạ Phụ lục 3: Lộc đang được cấp cứu tại bệnh viện Việt Đức GVHD: TS. Phạm Văn Beo SVTH: Võ Thị Tố Quyên [...]... pháp luật ở Điều 149 Bộ luật hình sự hiện hành 1.2 Khái niệm tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Điều 151 Bộ luật hình sự hiện hành quy định hai tội danh cụ thể như sau: + Tội ngược đãi ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; + Tội hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình 10 Phạm Văn... những hành vi không phạm tội2 0 Tại Điều 151 của Bộ luật hình sự hiện hành quy định về người phạm tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình có những hành vi như: ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng người thực hiện hành vi phạm tội Như vậy, những hành vi ngược đãi hoặc hành hạ các đối tượng mà người viết... nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, CHƯƠNG 2 QUY ĐỊNH CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ TỘI NGƯỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA MẸ, VỢ CHỒNG, CON, CHÁU, NGƯỜI CÓ CÔNG NUÔI DƯỠNG MÌNH Bộ luật hình sự hiện hành quy định cụ thể từng hành vi cấu thành tội phạm, mỗi tội có tính chất và mức độ gây thiệt hại cho xã hội khác nhau, trong đó tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con,. .. định của luật hình sự Việt Nam hiện hành về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; Chương 3 Thực trạng và giải pháp phòng chống tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình ở Việt Nam GVHD: TS Phạm Văn Beo 3 SVTH: Võ Thị Tố Quyên Luận văn tốt nghiệp Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, CHƯƠNG... cháu, người có công nuôi dưỡng mình được hiểu là việc đối xử một cách tàn ác với ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình một cách thường xuyên”.15 Hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình được hiểu là việc đối xử một cách tàn ác với ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng .16 11 Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt Nam. .. của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Hậu quả của tội phạm là một vấn đề đặc biệt quan trọng Đây là những thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra cho quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ Bất kỳ một loại tội phạm nào cũng đều để lại hậu quả của nó, các tội phạm về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi. .. bổ sung Bộ luật hình sự năm 1999 nhưng về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình vẫn không thay đổi 1.7 Ý nghĩa của quy định về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình Bất cứ sự ra đời của Nhà nước nào cũng dẫn đến sự ra đời của pháp luật, bởi vì pháp luật là công cụ hữu hiệu nhất để có thể bảo... hội công bằng, dân chủ, văn minh Trong đó tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình tại Điều 151 Bộ luật hình sự hiện hành cũng không ngoài nhiệm vụ trên Bên cạnh đó nó cũng thể hiện ý nghĩa riêng, cụ thể là điều chỉnh các hành vi vi phạm pháp luật về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng chính người. .. nghiên cứu về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình trong luật hình sự Việt Nam cũng không ngoại lệ Trong chương 1 này, đầu tiên người viết đề cập đến là khát quát chung về nhóm tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình, từ đó đi đến cơ sở lý luận của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình như những... phòng chống tội phạm Đó là những nội dung mà người viết trình bày trong chương 2 này Điều 151 Bộ luật hình sự hiện hành quy định về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình như sau: Người nào ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi