TRƯỜNG ĐẠI HỌC s PHẠM HÀ NỘI KHOA NGỦ VĂN PHẠM THỊ MAI ANH “NGỦ THĂM”- MỘT TRONG NHỮNG NÉT VĂN HÓA ĐẶC SẮC CỦA DÂN TỘC DAO KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC • • C h u y ên n gàn h : V iệ t N am h ọc HÀ NỘI - 2015 • • TRƯỜNG ĐẠI HỌC s PHẠM HÀ NỘI KHOA NGŨ VĂN PHẠM THỊ MAI ANH “NGỦ THĂM”- MỘT TRONG NHỮNG NÉT VĂN HÓA ĐẶC SẮC CỦA DÂN TỘC DAO KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC • • C h u y ên n g n h : V iệ t N am học N gười hướng dẫn khoa học THS VŨ NGỌC DOANH HÀ NỘI - 2015 • • LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành lòng biết ơn sâu sắc tới ThS, GVC, Vũ Ngọc Doanh - người trực tiếp hướng dẫn, bảo tận tình giúp tơi suốt thời gian thực khóa luận Tơi xin gửi lời cảm ơn tới tất Thầy, Cô giáo khoa Ngữ Văn giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi để tơi hồn thành khóa luận tốt nghiệp Khóa luận hồn thành, song khơng tránh khỏi hạn chế, thiếu sót Tơi mong nhận đóng góp ý kiến từ phía Thầy, Cơ bạn đế viết tơi hồn thiện Tỏi xỉn trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 10 tháng 05 năm 2015 Tác giả khóa luận Phạm Thị Mai Anh LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan nội dung mà tơi trình bày khóa luận kết nghiên cứu thân hướng dẫn Th.s, GVC Vũ Ngọc Doanh Ket thu hồn tồn trung thực khơng trùng với kết nghiên cứu tác giả khác Hà Nội, ngày 10 tháng 05 năm 2015 Tác giả khóa luận Phạm Thị Mai Anh DANH MỤC VIỂT TẮT Nxb: Nhà xuất TPHCM: Thành phố Hồ Chí Minh Tr: Trang TP: Thành phố MỤC LỤC MỞ Đ À U 1 Lí chọn đề t i Lịch sử vấn đ ề 3 Mục tiêu nghiên c ú n Mục đích nghiên c ứ u Đối tượng, phạm vi nghiên u Phương pháp nghiên c ứ u Bố cục khóa luận NỘI DUNG Chưong KHÁI QUÁT CHUNG VÈ DÂN TỘC DAO Ở VÙNG NÚI PHÍA B Ắ C 1.1 Sơ lược người Dao vùng núi phía B ắ c 1.1.1 Nguồn gốc 1.1.2 Địa bàn cư t r ú 1.1.3 Nhà cử a 1.1.4 Hoạt động sản x u ấ t .8 1.1.5 Ngôn ngữ chữ viết 1.1.6 Tổ chức xã h ộ i 10 1.2 Khái qt văn hóa, tín ngưỡng người D ao 10 1.2.1 Đặc điểm văn h ó a 10 1.2.1.1 Trang phục 10 1.2.1.2 Ấm th ự c 15 1.2.1.3 Văn hóa, lễ hội dân gian 18 1.2.2 Đặc điêm tín ngưỡng 19 CHƯƠNG GIÁ TRỊ VĂN HÓA ĐẶC SẢC CỦA TỤC “NGỦ THĂM” .24 2.1 Khái niệm phong tục 24 2.2 Thế tục “ngủ thăm” 25 2.3 Tại “ngủ thăm” trở thành phong tục độc đáo người D a o 27 2.4 So sánh tục “ngủ thăm” dân tộc Dao với số dân tộc khác 30 2.5 Một số giải pháp khắc phục biểu tiêu cực tục “ngủ thăm” 37 2.5.1 Thực trạng tục “ngủ thăm” cộng đồng người Dao 2.5.2 Biến tướng giải pháp khắc phục biến tướng tục “ngủ thăm” cộng đồng người Dao n a y 37 KÉT L U Ậ N 41 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC M Ờ ĐẦU Lí chọn đề tài Văn hố sợi đỏ xun suốt tồn q trình lịch sử dân tộc, làm nên sức sống mãnh liệt giúp cộng đồng dân tộc Việt Nam vượt qua bao sóng gió, ghềnh thác tưởng chừng khơng thể vượt qua để không ngừng lớn mạnh phát triển Văn hoá sức sống bên trong, văn hoá tạo từ lao động sinh hoạt phát triển nơi địa hình sinh thái mơi trường thân Văn hố thể rõ rệt chất sâu xa người Những năm gần đây, nhận thức vai trò văn hoá nước ta nâng lên với giá trị đích thực Nói tới văn hố nói tới tồn giá trị vật chất tinh thần, thể trình độ sống, dân trí, quan niệm đạo lý nhân sinh, thẩm mỹ dân tộc dấu ấn người Văn hoá sáng tạo nên khác biệt dân tộc với dân tộc khác Giá trị văn hoá bồi đắp qua nhiều kỷ có tĩnh tiếp nối truyền thống lớp phù sa có tính đột biến phát triển Vì văn hố liên quan đến mặt đời sống người nên mang ngoại diên rộng, người làm ra, có chứa thuộc tính văn hố, nhân hố Từ “văn hố” có nhiều nghĩa Trong tiếng việt “văn hố” dùng theo nghĩa thơng dụng đê học thức trình độ văn hố, lối sống (nếp sống văn hoá), theo nghĩa chuyên biệt để trình độ phát triển giai đoạn (văn hố Đơng Sơn) Trong theo nghĩa rộng văn hoá bao gồm tất cả, từ sản phẩm tinh vi đại tín ngưỡng, phong tục, lối sống, lao động Ĩ Việt Nam có 54 dân tộc anh em chung sống Mồi dân tộc sở hữu nhũng nét văn hóa mang sắc riêng như: dân tộc Mơng có tục “cướp vợ”, dân tộc Thái có tục “chọc sàn”, dân tộc Chăm Bà Ni Ninh Thuận có lễ trưởng thành cho thiếu nữ, hay đồng bào dân tộc Tây Nguyên lại có lễ “bỏ mả” V đặc biệt hịa vào dịng chảy văn hóa dân tộc anh em, dân tộc Dao có tục “ngủ thăm” độc đáo với giá trị văn hóa vơ đặc sắc góp phần làm cho tranh văn hóa Việt Nam thêm phong phú đa dạng Tục “ngủ thăm” nét văn hóa phố biến số dân tộc như: dân tộc Mường, dân tộc Thái, dân tộc Chơ R o Nhưng với dân tộc Dao tục “ngủ thăm” có nhiều nét văn hóa đặc sắc Cùng với 53 dân tộc anh em, người Dao luôn phần thống khối đại đồn kết dân tộc góp phần làm phong phú cho văn hoá dân tộc Việt Nam Trong q trình tồn phát trien, người Dao có sắc văn hóa riêng đặc trung Khơng có lễ cấp sắc độc đáo, có điệu dân ca, múa hát thể nếp sống văn hóa, phản ánh tâm tư, nguyện vọng, quan niệm người Dao vật, tượng tất “hơi thở sống” họ Mà đồng bào dân tộc Dao cịn giữ bên nhiều phong tục tập quán tốt đẹp, mang đậm hồn cốt dân tộc Tuy nhiên trước thay đối chế thị trường, trước sóng thị hóa ạt nay, diện mạo giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam nói chung, đồng bào người Dao nói riêng dần thay đổi tạo nên mặt tiêu cực làm giá trị, ý nghĩa nét văn hóa phong tục đặc sắc, độc đáo Điều ảnh hưởng đến cơng xây dựng văn hoá tiên tiến đậm đà sắc dân tộc Xuất phát từ tình hình thực tiễn đó, tơi chọn đề tài “ Ngủ thăm - M ột nét vãn hóa đặc sắc dân tộc Dao ” 2 Lịch sử vấn đề Phong tục tập quán mảng văn hóa tinh thần thiếu đời sống sinh hoạt người dân Việt Nam Chính nhũng giá trị văn hóa cội nguồn dân tộc khắng định sắc trường tồn văn hóa Việt Tục “ngủ thăm” nét văn hóa độc đáo Đây đề tài thu hút nhiều tác giả quan tâm tìm hiếu có nhiều cơng trình nghiên cún văn hóa nói chung văn hóa người Dao nói riêng như: Trần Ngọc Thêm, Tìm sắc hóa Việt Nam , Nxb thành phố Hồ Chí Minh GS TS Mai Ngọc Chừ, Khái qt văn hóa phương Đơng Những đặc điêm văn hóa người Dao Và cịn nhiều cơng trình nghiên cứu tác giả khác nghiên cứu vê “ngủ thăm ” - nét văn hóa đặc sắc dân tộc Dao chưa có có đề cập đến khía cạnh nhỏ Tuy nhiên cơng trình nghiên cún tác giả trước sở, tảng đế cho người viết hệ mai sau học hỏi, tự hào với giá trị văn hóa độc đáo Mục tiêu nghiên cứu Phong tục thói quen có từ lâu đời, ăn sâu vào đời sống xã hội, người công nhận làm theo Cùng với phong tục, tập quán khác nhau, tục “ngủ thăm” góp phần làm cho văn hóa Việt Nam nói chung, văn hóa người Dao nói riêng trở nên đặc sắc Nên mục đích làm đề tài khóa luận tác giả muốn hiểu tục “ngủ thăm” Qua biết nhũng giá trị đặc sắc phong tục Để từ đưa giải pháp nhằm bảo tồn giá trị văn hóa ý nghĩa, đồng thời khắc phục biến tướng tục “ngủ thăm” xã hội Theo quan niệm người Dao, đặc biệt người Dao Đỏ, giới bên người phụ nữ phải có nhiều người đàn ông bên cạnh để giúp họ vượt qua nhũng gian khó kiếp ma Người cõng qua suối, người chặt củi, người đốn làm nhà, người cày ruộng làm nương Nghĩa ngủ với nhiều người đàn ông tốt Người Dao không coi quan hệ vợ chồng thuộc phạm trù đạo đức Chuyện quan hệ tình dục người Dao Đỏ phóng khống Có người giải thích sống khép kín cộng đồng người Dao Đỏ, nên quan hệ hôn nhân cận huyết khiến nhiều cặp vợ chồng vô sinh có nhũng đứa trẻ sinh dị dạng hay phát triển trí tuệ thể hình Chính nên phụ nữ Dao Đỏ có phong tục trì nịi giống cách quan hệ với nhiều đàn ơng khác có vóc dáng cao to, đẹp trai, đế sinh nhũng đứa khỏe mạnh, xinh đẹp Tập tục “coong trình” có từ lâu đời, nhiều người kinh ngạc nhìn thấy gái Dao Đỏ xinh đẹp lạ thường, họ cho biết: “Các gái đẹp chẳng khác tiên sa Khơng hiểu họ có phải sản phẩm đêm “coong trình” mẹ họ với người đàn ông khỏe mạnh, đẹp trai nơi khác đến hay khơng?” Đối với dân tộc Dao nói chung, phong tục có từ lâu đời, mang ý nghĩa tốt đẹp nhằm trì phát triển nịi giống Do đặc điếm văn hóa, tín ngưỡng, hình thức tục “ngủ thăm” đồng bào Dao nhằm đảm bảo cho hôn nhân bền vững, cộng đồng hôn nhân lành mạnh Hon nữa, thông qua phong tục này, dấu ấn “hôn nhân mẫu hệ” phản ánh rõ nét Cho thấy chuyển biến hôn nhân người Dao xưa bước sang thời kì Từ nhân tạp giao, cận huyết sang “hôn nhân mẫu hệ” 29 2.4 So sánh tục “ngủ thăm” dân tộc Dao vói số dân tộc khác Tục “ngủ thăm” không nét văn hóa đặc sắc dân tộc Dao mà cịn nét văn hóa phổ biến nhiều dân tộc khác như: Dân tộc Mường, dân tộc Cơ Tu, dân tộc Thái Tuy khác tên gọi chất, hình thức có nhiều nét tương đồng Cụ thể: Tục ngủ thăm dân tộc Giẻ Triêng Kon Tum Đồng bào Giẻ Triêng có tục “ngủ thăm”, trai gái nằm chung tâm sự, nói chuyện tương la i Mà ngủ không làm Đó tục trai gái ngủ với bếp lửa riêng cô gái Đen khoảng bốn sáng, chàng trai rời bếp lửa ấm áp để lên rẫy vào núi Sau vài đêm, ưng gái bắt chồng, cịn tình dun khơng hợp, gái khơng cho chàng trai đến Thời trai trẻ niên người Giẻ Triêng trải qua phong tục này, vào đêm mùa xuân Thế nhưng, để “ngủ thăm” bếp riêng cô gái, chàng trai người Triêng phải “mỏi tay, rát môi” Những nhà dài người Giẻ Triêng xưa, gái tuồi chưa chồng ln có bếp lửa riêng Cịn chàng trai, ngày trước phải nhà Rông Khi đêm buông xuống, rừng lạnh kéo lúc chàng trai bắt đầu đốt lửa sưởi ấm Có điều, khơng phải lúc có lửa để đốt lên Vì chàng trai bắt đầu xin lửa gái Thế để có lửa, chàng trai mang khèn thối “xin lửa” Cảm tiếng khèn hay, chân tình, gái lấy lửa bếp riêng mang đến trao cho chàng trai thích Rồi “tình đã”, chàng trai đến nhà sàn cô gái thối khèn “xin ngủ thăm” Các cô gái Giẻ Triêng chưa chồng bén duyên, cánh cửa cho chàng trai vào bếp lửa riêng để “ngủ thăm” 30 Có sau đêm, gái nhận chàng khơng mộng nên đừng mong có đêm thứ hai Cịn gái “kết” cửa nhà sàn nơi bếp riêng đêm cho chàng trai vào Tục “mò đêm ” người Thái Đây tập tục có từ lâu đời người Thái Đen Pưa Lai, xã Suối Bàng, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La “£>/ mờ” kiêu tìm kiếm bạn tình, giống người Thái Trắng có tập tục “chọc sà rì\ người Dao có tục “cạy cửa ngủ thăm”, người Mơng có tục “đánh mơng” Con trai Pưa Lai đến khoảng mười lăm, mười sáu tuồi bắt đầu biết “đi mị” rồi, khơng chịu khó mị có nước ế vợ Họ “đi mị” theo kiểu đánh lẻ nhóm Neu theo nhóm việc đàng hồng đến nhà gái mà ưa thích gõ cửa, bố mẹ cô gái mở, mời vào nhà uống nước trị chuyện Vì “đi mị” phong tục nên dù có đến muộn bố mẹ cô gái chẳng cảm thấy phiền hà Sau chuyện trị, rào đón với “phụ huynh” dăm ba câu, đợi họ ngủ, nhóm kéo về, để lại anh chàng có tình ý với gái để hai người bắt đầu giai đoạn “tìm hiểu” Đối với chàng trai thích “một xung trận” phải hẹn với gái trước Đợi nhà ngủ, chàng trai đến gõ nhẹ vào cửa vào vách nơi cô gái ngủ làm hiệu, cô gái biết ý mở đê chàng trai vào Ngược lại, thích không hẹn trước, tối khuya chàng trai tìm đến, dùng dao lách vào khe cửa, bẩy chốt lên để vào nhà, đến buồng cô gái May mắn đồng ý, cô gái im lặng cho vào giường Cịn khơng đồng ý, chàng trai cố ý chui vào giường để “tìm hiểu” dễ bị gái hơ hoán cho bố mẹ đuổi Nhũng chàng trai tìm đối tượng để gửi gắm tình cảm, sau nhũng lần “đi mị” gái ưng thuận cho ngủ lại sau thưa chuyện nhờ bố mẹ đến hỏi cưới 31 Tuy nhiên, trước lấy vợ, chàng trai phải đến nhà gái làm giúp thời gian, nhanh ba tháng, chậm năm Trong lễ cưới, nhà trai phải người lo hết chi phí đám cưới, từ hồi môn việc cỗ bàn thiết đãi khách bên nhà gái Tục “ngũ thăm ” ngưòi Mường Người Mường tồn phong tục độc đáo, "ngủ thăm” Neu chuyện tốt đẹp, sau vài lần ngủ thăm, chàng trai mang bạc trắng, lợn béo sang hỏi cô gái làm vợ Đây tục lệ có hàng nghìn năm tuối đồng bào dân tộc thiểu số Thái, Mông, Dao, M ường Tuy nhiên, sống đại ngày nay, tục ngủ thăm nhiều nơi khơng cịn tồn Chỉ có Mọc, xã Đồng Nghê tục cạy cửa ngủ thăm giữ gìn ngun sơ Tối tối khắp xóm lại nhộn nhịp bước chân trai tráng làng niên xóm lân cận Các chàng trai Mọc bắt đầu biết cạy cửa từ lúc mười bốn tuồi Tất trai nắm rõ nhà có gái lớn, then cửa chỗ nào, bên có gậy chống hay khơng, nhà có chó Bất kế nhà nào, có gái chưa chồng từ mười bốn tuối trở lên, trai đến cạy cửa ngủ thăm Nhiều nhà cịn tự hào gái có nhiều người đến ngủ thăm Khi đêm xuống, chàng trai chưa vợ cạy cửa nhà thiếu nữ lớn để chui vào tán tỉnh Vào rồi, chàng ta nằm xuống bên cạnh cô gái phải đế tự bàn tay cô gái tắt hay vặn nhỏ đèn Hai người trò chuyện, tâm tư chung chăn, chung gối mà không chạm vào người Tuy nhiên, chàng trai sau cạy cửa vào nhà, chui vào nhung chưa thiếu nữ cho ngủ thăm Có gái dửng dưng, có cự tuyệt, có hét tống lên khiến số chàng chưa đủ kinh nghiệm non gan chạy " dép" 32 Theo phong tục người dân nơi đây, người lạ muốn cạy cửa ngủ thăm phải xin phép trưởng trước, không bị trai đánh chết Người Mường xưa có quan niệm người Dao Họ cho rằng, tình cảm khơng chuyện riêng tư đơi trai gái mà cịn mối quan tâm chung thố thần (thần đất, quán xuyến công việc nhà), tổ tiên gia đình Do người trai (từ mười lăm tuối tuổi trở lên) phải cạy cửa vào tận giường tâm tình người gái trước chúng kiến ba bề, bốn bên Hành động cạy cửa dịp để thử tài khéo léo, giỏi giang chàng trai Việc “vào tận nhà, xà tận giường” đối tượng dịp để người trai tìm hiểu gia cảnh người gái mà lấy làm vợ Sau vài tìm hiểu thế, gái có quyền định cho chàng trai “ngủ thật” hay không Neu chuyện tốt đẹp, sau vài lần ngủ thăm, chàng trai mang bạc trắng, lợn béo sang hỏi cô gái làm vợ Giờ đây, đời sống văn hóa có nhiều đồi thay, tối tối Mọc nhộn nhịp bước chân chàng trai cạy cửa ngủ thăm Đó nét văn hóa riêng, độc đáo người Mường nơi “Ngư m èo” dân tộc Chơ Ro Con trai, gái đủ mười lăm tuối phép “ngủ mèo” để tìm hiêu trước nên vợ nên chồng Luật tục từ xưa quy định tục “ngủ mèo” nghiêm ngặt đế đảm bảo chế độ vợ, chồng; vi phạm bị phạt nặng Theo quy định, niên người Chơ Ro khác dòng họ đến tuổi cập kê tự tìm hiểu, hẹn hị Khi tình cảm hai phía đến độ đắm say có ý muốn kết thành vợ chồng chàng trai chủ động hẹn, cô gái nhận lời “ngủ mèo” để tìm hiểu kỹ lưỡng Khi đêm buông xuống, chàng trai “ngủ mèo” nhà người yêu mang theo đòn roi mây Với người 33 Chơ Ro, roi mây vừa có tác dụng làm tín hiệu cho gái, vừa vũ khí tự vệ chàng trai đêm tối đế xua loài thú Chàng trai đứng sàn dùng địn gõ nhẹ lên vị trí buồng nằm, đồng thời đưa roi mây qua khe báo hiệu cho cô gái Neu thời điểm thích họp, gái nắm roi mây rung để báo cho người yêu trèo lên Lên nhà rồi, chàng trai dùng đòn mang theo, đặt xuống sàn đòn Đây nghi thức để tránh làm thành viên khác nhà thức giấc Và dù cha mẹ cô gái biết, họ làm ngơ tin vào lựa chọn cho theo ý Giàng Trong thời gian “ngủ mèo” chàng trai không phép ngủ đến sáng mà phải trước người nhà cô gái thức giấc Theo luật tục, người nhà cô gái chấp nhận cho chàng trai “ngủ mèo” nhiều ba lần Sau đêm thứ ba, phải chủ động đến trình diện bố mẹ gái xin phép cưới Neu chàng trai không xin phép đế gia đình nhà đến bàn chuyện cưới hỏi nhà gái có quyền giữ lại cử người đến nhà chàng trai đánh tiếng tế nhị rằng: “Chuồng nhà giữ trâu nhà bị lạc Gia đình bên thử sang xem có phải nhà khơng?” Lúc đó, nhà chàng trai phải hiểu vấn đề nhanh chóng cắt đặt người đại diện mang rượu qua nhà cô gái để đáp lời “nhận trâu” bàn thủ tục cho đôi trẻ cưới “Ngủ duông” đế chọn ý trung nhân người Cơ Tu Người Cơ Tu có phong tục đặc biệt riêng “ngủ duông”, tiếng địa phương “lướt zướng” Người trai Cơ Tu phải làm nhà ngủ dng vào tầm tháng Chín, tháng Mười năm, sau thu hoạch xong 34 Nhà ngủ dng làm nương rẫy bìa rùng Gọi nhà thực chất chòi làm vật liệu tạm : V nhà làng biết Hai người có cảm tình với ngủ nhà duông từ ba đến năm đêm, để tự tìm hiểu Nhưng họ không vi phạm quy định như: cấ m quan hệ bừa bãi có thai trước cưới Neu vi phạm tùy mức độ bị phạt Thường chàng trai bị phạt nặng, làng bắt người trai phải giết heo có trâu, bò mang phần đến gia đình làng để tự thú tội chia cho làng ăn Đôi phải đền bù cho nhà gái, ché, chiêng, đồ trang sức quý Hoặc phải chịu nợ truyền kiếp tò đời sang đời khác, bị cộng đồng ruồng bỏ không tiếp xúc với người phạm tục Cũng phạt nặng mà từ xa xưa, nam nữ Cơ Tu tiếp xúc, quan hệ tình cảm với ln có ý thức giữ gìn, tơn trọng đạo đức Tục “ngủ m ái” độc đáo người Thơ Trước nhân, trai gái thoải mái ngủ với để chọn bạn tình trăm năm mà khơng bị ngăn cấm Đó phong tục “ngủ mái” độc đáo đồng bào dân tộc Thổ huyện miền núi Như Xuân, Thanh Hóa Cách trung tâm TP Thanh Hóa khoảng 60 km phía Tây Nam, huyện Như Xuân vùng đất mà người dân tộc Thố định cư từ hàng ngàn năm trước Hiện dân tộc lưu giữ nhiều nét phong tục độc đáo yêu đương, cưới hỏi tục “ngủ mái” (quan hệ trước hôn nhân) nét văn hóa lạ dân tộc Khi đến tuối lập gia đình, gái trai tự thoải mái tìm hiếu Khi ưng bụng, gái đưa trai nhà ngủ chung với Họ trị chuyện, tâm đêm bố mẹ không ngăn cấm Điều quan trọng hai người khơng có huyết thống với khơng để có bầu trước cưới” Con gái lớn lên thích hị hẹn, 35 “ngủ mái” người được, khơng ảnh hưởng tới chuyện chồng sau cô gái “Tuy nằm chung giường, chung chiếu, chung chăn giám sát, nhung luật Thơ nghiêm nên trai gái không dám làm chuyện tày đình Sau tìm hiểu, ưng bụng đơi trai gái có ý từ trước đồng ý sống nhau, chàng trai thông báo với gia đình để chuẩn bị sính lễ đến nhà gái làm đám nói Cùng với nhũng lễ vật sắm chu đáo, bên nhà trai nhờ người có uy tín họ hàng để làm ông mai dẫn đến nhà gái” “Ngủ lần cuối trước li ” người Thái ngưịi Kho’Mủ Người Thái người Khơ Mú coi trọng chuyện nhân Vì thế, lấy nhau, tất người dân phải cách đế gia đình khơng tan vỡ Neu xảy việc li việc chia tay lạ đời Theo phong tục, ngày sau tòa, cặp vợ chồng vừa chia tay phải trở để chuẩn bị làm lễ li hôn Theo nghi thức, lễ li hôn tổ chức nhà người vợ trước Và đám cưới, gia đình người vợ phải cho người đến gia đình mời đại diện đến tham dự Một ngày sau, đến lượt nhà trai tổ chức nghi lễ tương tự Cũng có rạp, loa đài mở inh ỏi, mổ bò,mổ lợn tưng bừng cúng bái tổ tiên Ket thúc buổi lễ, đêm hôm ấy, vợ chồng nhà chung sống hai người (trước cưới, nhà trai phải dựng nhà trước) sống với đêm cuối Thông thường đêm này, họ thức với đến sáng đê tâm ngày sau đó, người vợ đứa (nếu vợ bị chồng bỏ) soạn đồ đạc nhà ngoại ở, thức chia tay Bắt đầu từ lúc này, họ vợ chồng cũ phép tìm hiểu, xây dựng gia đình với người Có thể nói rằng: Tục “ngủ thăm” người Dao nói riêng số tục ngủ dân tộc khác nói chung khác tên gọi, cách thức nhung chất giống Nó chiếm vị trí đặc biệt, góp phần điếm 36 xuyết thêm cho tranh văn hóa 54 dân tộc anh em thêm rực rỡ, giàu sắc, trọn vẹn, hài hòa sắc văn hóa Việt 2.5 Một số giải pháp để khắc phục biểu tiêu cực tục “ngủ thăm” 2.5.1 Thực trạng tục “ngủ thăm” cộng đồng người Dao Truớc kia, tục lệ “ngủ thăm” hay “ngủ thảo”, khác cách gọi mang ỷ nghĩa sáng, phản ánh truyền thống văn hóa hàng ngàn năm đồng bào Raglai Ninh Thuận; dân tộc như: Thái, Mông, Dao, M ường Ớ Thanh Hóa, Hịa Bình, Phú Thọ Giờ đây, khơng nơi, tục lệ văn hóa bị biến dạng gây nhiều hệ lụy khôn lường Tại xã, huyện vùng núi xa xôi Thanh Sơn (Phú Thọ), Đà Bắc (Hịa Bình), Mường Lý, Mường Lát, Trung Lý, Pù Nhi (Thanh Hóa), Ninh Sơn Bác Ái (Ninh Thuận), dân tộc thiếu số: Thái, Mông, Dao, Mường lun giữ tục lệ “ ngủ thăm” hay cịn gọi “ngủ thảo” Tuy vùng, miền có qui định riêng gần chung cách thức Con trai tới tuổi trưởng thành cạy cửa ngủ thăm nhà bạn gái Trong không gian tĩnh lặng, ấm cúng, họ nằm bên đơn chuyện trò tâm sự, trao cho niềm thương, nỗi nhớ khát vọng mái ấm gia đình êm đềm hạnh p h ú c “Ngủ thăm” đon giản thơi, chân tình, giản dị, sáng ánh trăng soi mặt nước Không vậy, đêm bỏ mả người Raglai, tính nhân sinh thể rõ ràng Theo già làng Pi - Năng Tư, người bảymươi tuôi làng Ma Oai (xã Phước Thắng, huyện Bác Ái, Ninh Thuận): “Nguyên gốc tục dành cho nam nữ gặp đêm trăng sáng làng có hội lễ ăn đầu lúa, lễ bỏ m ả ” Cái chết làm hồi sinh sống, phản ánh tất yếu qui luật sinh - tử Người Raglai Ninh Thuận sống chuẩn mực nên theo trình tự, đơi lứa sau đêm “ngủ thảo” tâm đầu ý họp, nảy sinh tình u tiến đến nhân sinh đẻ Với nhũng ý nghĩa đó, tục ‘ngủ 37 thăm” hay “ngủ thảo” nét văn hóa đặc sắc cộng đồng người dân tộc thiểu số Ớ Xuân Sơn (Phú Thọ) trai trước lấy vợ vài ba bận ngủ thăm Hậu tồn gái nhẹ chịu Có người phải trọn đời ni con, có người phải bỏ làng sang nơi khác hòng kiếm chồng Khoảng mười lăm năm nay, tục ngủ thăm người Dao dần hẳn 2.5.2 Biến tướng giải pháp khắc phục biến tướng tục “ngủ thăm” cộng đồng người Dao Mỗi quan niệm, hành vi văn hóa đời phương thức xã hội định Khi xã hội thay đồi, tục lệ có xu hướng thay đối Trong xã hội phát triến nước ta nay, nhiều luồng văn hóa đan xen, len lỏi vào văn hóa dân tộc địa gây ảnh hưởng, chí làm khơng giá trị sắc văn hóa truyền thống dân tộc thiểu số Tục lệ “ngủ thăm” không ngoại lệ bị biến dạng, khơng cịn ngun vẹn sáng thuở sơ khai Ớ đâu, vào thời gian nào, đôi nam nữ, kể khơng phải người dân tộc lợi dụng “ngủ thăm” thành “ngủ thật”, gây nên hậu đau buồn Nhiều cô gái, chàng trai lợi dụng tính nhân văn nghiêm túc tục lệ để mua vui Thực tế đáng lo ngại nhiều năm trở lại đây, địa bàn người dân tộc thiểu số sinh sống thường có nhiều cơng trình thi cơng, số cơng nhân lợi dụng tục lệ “ngủ thăm” đế “ngủ thật”, dẫn đến hậu làm nhiều gái mang thai ngồi ỷ muốn Nhiều đoàn khách du lịch (trong nước) thăm Vườn Quốc gia Xuân Sơn (huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ) trả tiền cho "cò” địa để hưởng thú vui cạy cửa "ngủ thăm” sơn nữ Biết đâu nhiều vị khách du lịch lại nguồn lây truyền bệnh truyền nhiễm, kể HIV/AIDS 38 Trong khứ, “ngủ thăm” đồng bào Dao mang tính nhân văn, nhằm đảm bảo cho hôn nhân bền vững, lành mạnh Nhưng xã hội đại, văn minh, giai đoạn du lịch mở cửa, phong tục khơng cịn ngun giá trị ban đầu Ơng Đinh Cơng Đại - Chủ tịch ƯBND xã Mường Lý (tỉnh Thanh Hóa) khắng định: “Từ việc “ngủ thăm” dẫn đến “ăn cơm trước kẻng” phố biến làng xa xôi gây hậu đáng quan ngại Năm 2012, xã có đến gần chục trường hợp sau đêm “ngủ thăm” có bầu hay bị lây nhiễm b ện h ” Bà Pi Năng Thị Tâm, cán phụ nữ xã Ma Nới (huyện Ninh Son, tỉnh Ninh Thuận) chia sẻ: "Khoảng mười năm trở lại đây, cộng đồng người Raglai, có hàng chục cô gái sau "ngủ thảo" nuôi Lứa tuối phố biến mười bốn đến mười lăm tuối Nhiều học sinh ngồi ghế nhà trường phải nhà lấy vợ, lấy chồng, sinh Thậm chí có thiếu nữ khơng chịu dị nghị dư luận làm chuyện dại dột đế lại nỗi đau cho người thân, bạn bè” Câu chuyện mà người dân Trung Tiến (Mường Lát - Thanh Hóa) nhớ vào hai năm trước cô gái người dân tộc Thái tên Lường Thị D mười sáu tuổi Vì tin lời nói niên xuôi lên vùng cao làm công nhân cầu đường mà D trao đời gái đêm "ngủ thăm" mang thai Nhưng người đàn ông "ngủ thăm” đêm bỏ xi để mặc gái với bụng ngày to Quá tủi nhục, D ăn ngón tụ’ kết liễu đời đứa mang Cũng giống D, có nhiều gái vướng vào dun phận bẽ bàng cho đời đứa không cha Có khơng chịu nơi dèm pha từ cộng đồng, đành bỏ xứ nơi khác Có người chịu đựng nhẫn nhục, nuôi ngày khuất núi Nhiều gia đình người dân tộc phải dắt trâu trừ nợ tình cho 39 “Ngủ thăm”, “ngủ thảo” từ chỗ tục lệ phạm vi hẹp số tộc người biến dạng trở thành vấn đề xã hội với nhiều hậu đáng tiếc Đe khắc phục tình trạng này, thiết nghĩ biện pháp quan trọng hiệu gia đình, cộng đồng xã hội cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục định hướng lối sống có trách nhiệm biết tự bảo vệ cho giới trẻ, với thiếu nữ Nên tạo điều kiện cho niên chuyền đối hình thức tìm hiểu để hướng tới hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, phù hợp với quy định pháp luật nhân gia đình Hiện nay, xã hội ngày phát triển, nhiều tục lệ bị mai biến tướng dần theo thời gian Bảo tồn giá trị văn hóa người Dao việc cần thiết để góp phần bảo tồn phát huy vốn văn hóa phi vật thể đặc sắc cộng đồng người Dao Bên cạnh đó, Đảng quyền địa phương cần tích cực mạnh việc tuyên truyền, giáo dục vấn đề hôn nhân, y tế với đồng bào người Dao nói riêng dân tộc Việt Nam nói chung 40 KÉT LUẬN Đồng bào dân tộc Dao với nhiều nét đẹp văn hóa riêng, đặc biệt tục “ngủ thăm” độc đáo, đặc sắc không phản ánh sắc đời sống văn hóa cổ truyền phong phú dân tộc Việt Nam Mà cịn thơng tin tư liệu bố ích cho người tham gia đời sống sinh hoạt đồng bào Dao, phục vụ cho công tác dân vận, phục vụ cho việc xây dụng, củng cố mối quan hệ đồn kết dân tộc để góp phần xây dựng đời sống văn hóa sở vùng cao Tục “ngủ thăm” trở thành phong tục đẹp người Dao nói riêng dân tộc anh em Việt Nam nói chung Nó sợi dây liên kết đế góp phần cột chặt tính thống tồn dân tộc Ngày nay, bối cảnh xã hội có biến đồi sâu sắc kinh tế, trị, xã hội, văn hoá Tục “ngủ thăm” bị mai một, biến tướng gây nhiều hậu đáng buồn Tuy nhiên với giá trị mình, tục “ngủ thăm” góp phần làm nên nét văn hóa đẹp tranh văn hóa Việt 41 T À I L IỆ U T H A M K H Ả O N g u y ễ n Đ ìn h K h o a (1 9 ), C ội n g u n lịch sử n g i D ao T rần N g ọ c T h ê m , (1 9 ), C s hóa Việt N a m , N x b G iáo dục V ũ T h ế B ìn h (2 0 ), N on n c Việt N a m , N x b V ăn h ó a th n g tin T rần N g ọ c T h ê m , (1 9 ), Tìm hỉêu sắ c văn hóa Việt N a m , N xb TP H CM H o n g Q u ố c H ải (2 0 ), Văn hoá p h o n g tụ c , N x b V ăn h o th ô n g tin , H N ộ i P h an K ế B ín h (1 9 ), V iệt N am p h o n g tụ c , N x b T h àn h phố H C h í M in h h ttp ://w w w v a n h o a v ie t.in fo /p h o n g tu c d a n th ie u s o b a c h tm PHỤ LỤC Người Dao Đỏ trang phục truyền thống ... dạng Tục ? ?ngủ thăm? ?? nét văn hóa phố biến số dân tộc như: dân tộc Mường, dân tộc Thái, dân tộc Chơ R o Nhưng với dân tộc Dao tục ? ?ngủ thăm? ?? có nhiều nét văn hóa đặc sắc Cùng với 53 dân tộc anh... thăm? ?? không nét văn hóa đặc sắc dân tộc Dao mà cịn nét văn hóa phổ biến nhiều dân tộc khác như: Dân tộc Mường, dân tộc Cơ Tu, dân tộc Thái Tuy khác tên gọi chất, hình thức có nhiều nét tương đồng...TRƯỜNG ĐẠI HỌC s PHẠM HÀ NỘI KHOA NGŨ VĂN PHẠM THỊ MAI ANH “NGỦ THĂM”- MỘT TRONG NHỮNG NÉT VĂN HÓA ĐẶC SẮC CỦA DÂN TỘC DAO KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC • • C h u y ên n g n h : V iệ t