p ™ a = — B ộ Y TÊ m 1 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Dược HÀ NỘI NGUYỄN VĂN TOÀN NGHIÊN cúu BÀO CHẾ VIÊN GENTAMICIN SULFAT GIẢI PHÚNG KÉO DÀI (KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP D ư ợ c s ĩ KHOÁ 2002-2007)___ ✓ Ị *" ^ Ị ị h ‘ ^• \C Cỳ ỉ* 'n!ư~\ Ịf4s : \> KL Người hướng dẫn : Nơi thực hiện : BỘ MÔN CÔNG NGHIỆP Dược Thòi gian thực hiện : THS. LÊ THỊ THU HÒA 01- 05/ 2007 HÀ NỘI, 06/2007 ! —— — g — - ! - ■ ĩli L. u ĩ........ í đ M ồi eám tín . Qívuổa tiên , etti rỉtiit d à n h tò i exíitL ổit sủ it sẨe. tồ i ỉhầiẬ, QlíỊẮiụễti Qĩíuuih 5KỞ/' oà eề Mè &hi Qfhu 'Jôúà.f lù những, Ệtạưềi đã tậu tình chi hủ&, ạiú ft đõ etti tmnụ. suất thòi íịiatt họa tậfL r ò thiửí kiên đề tài ễiàụ. £>tn eủni£ xìềt ehAễt thành eảm ổềt suUqiúfL đ& eủcL eúa thầụ, eồ où eúa hụ, thuảt men tr&ễtíẬ, tw ễnồii, eỉia eáe. hê ễnên kh óa r ò Ịiiiòtity JHÍP trưòễiỊi (Đ ại Uũit n^ưỢíi 'JỖÌLQlộl. (ễUiếi eùỉiíj,ý em sứit ạửi lềi eảiễt đii lới eha mẹý anh etHy lưitỉ hèý những, iiíịưồi ctã ítêễUỊ, úiến eiti vảt nhiều trũễUỊ, quả ỉrình liũd tâft úù vèn Luụệễt. ốm xhi ehâễt thành eảền ổễL Hũa Q lộ i th án g, 0 6 ễiăễễL 2 0 0 7 S ìiiit úỉêtt QtụẨtụễềL oản, &ỞỈUV MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỂ.......................................................................................................1 PHẦN 1: TỔNG QUAN..................................................................................... 2 1.1. Tổng quan về thuốc tác dụng kéo dài......................................................... 2 1.1.1. Khái niệm.................................................................................................... 2 1.1.2. ư u nhược điểm của thuốc tác dụng kéo d à ............................................ i2 1.1.3. Các yếu tố liên quan đến tác dụng kéo dài...............................................3 1.1.4. Các hệ tác dụng kéo dài dùng qua đường tiêu hoá................................... 5 1.2 Thử nghiệm tương tác giữa tá dược với dược chất............... ......................9 1.2.1. Cơ chế tương tác và quy trình thử tương tác dược chất với tá dược...........9 1.2.2. Các phương pháp đánh giá khả năng tương tác của dược chất và tá dược. 10 1.3. Đại cương về Gentamicin sulfat.................................................................12 1.3.1. Nguồn gốc và cấu trúc hoá học...............................................................12 1.3.2. Đặc điểm vật lý và hoá học.....................................................................13 1.3.3. Đặc điểm dược động học........................................................................ 13 1.3.4. Tác dụng dược lý và cơ chế............................................. ......................14 1.3.5. Chỉ định, liều dùng, cách dùng...............................................................14 1.3.6. Tác dụng không mong muốn, chống chỉ định...........................................15 1.3.7. Tương tác, tương k ỵ ...................................................................................15 1.3.8. Một số nghiên cứu về các dạng bào chế của gentamicin......................... 16 PHẦN 2: THựC NGHIỆM VÀ KẾT QUẢ.....................................................17 2.1. Nguyên liệu, phương tiện, nội dung và phương pháp nghiên cứu..........18 2.1.1. Nguyên liệu.............................................................................................18 2.1.2. Phương tiện thực nghiệm....................................................................... 19 2.1.3. Nội dung nghiên cứu...............................................................................19 2.1.4. Phương pháp nghiên cứu........................................................................ 19 2.2. Kết quả thực nghiệm và nhận xét..........................................................24 2.2.1. Khảo sát sự tương tác giữa dược chất và tá dược...................................24 2.2.2. Xây dựng công thức bào chế cho viên nén gentamicin sulíat giải phóng kéo dài..............................................................................................................26 2.2.3. Khảo sát độ ổn định của viên gentamicin sulíat giải phóng kéo dài.....38 KẾT LUẬN VÀ ĐỂ XUẤT...........................................................................40 1. Kết luận........................... ............................................................................40 2. Đề xuất.........................................................................................................40 TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÚ GIẢI CÁC CHỮ VIẾT TẮT BP2005 Dược điển Anh 2005 CA Cetyl alcohol DC Dược chất DĐTQ Dược điển Trung Quốc DĐVNIII Dược điển Việt Nam III EC Ethyl cellulose GPKD Giải phóng kéo dài MCC Microcrystalline cellulose (cellulose vi tinh thể) TDKD Tác dụng kéo dài *l/2 Thời gian bán thải USP24 Dược điển Mỹ 24 ĐẶT VÂN ĐỂ Để nâng cao chất lượng và hiệu quả điều trị của thuốc các nhà bào chế đã tập trung phát triển nhiều dạng bào chế mới từ các dạng bào chế đã biết. Thuốc tác dụng kéo dài với những ưu điểm như nâng cao sinh khả dụng, giảm tác dụng không mong muốn, giảm số lần dùng thuốc.. .đã được nghiên cứu và phát triển từ một vài thập kỉ trước. Đây được coi là thế hệ các dạng thuốc thứ hai sau các dạng thuốc quy ước và hiện đang là dạng thuốc có rất nhiều triển vọng. Gentamicin sulfat là một kháng sinh chống nhiễm khuẩn khá phổ biến, được biết tới qua các dạng bào chế như: thuốc tiêm, thuốc mỡ, kem, dung dịch nhỏ mắt...Trên thế giới, các dạng thuốc hiện đại của gentamicin đã được nghiên cứu và bào chế khá đa dạng (như dạng tác dụng kéo dài, dạng vi cầu...)- Tuy nhiên hiện nay ở Việt Nam, vẫn chưa có các chế phẩm bào chế tác dụng kéo dài chứa Gentamicin sulfat. Do tính chất không hấp thu qua đường tiêu hóa, nên gentamicin được sử dụng theo đường uống để điều trị các trường hợp nhiễm khuẩn đường tiêu hoá, chống nhiễm khuẩn trước và sau khi phẫu thuật đường tiêu hoá. Để tăng hiệu quả điều trị, gentamicin còn được bào chế dưới dạng viên giải phóng kéo dài, và dạng thuốc này cũng đã được đưa vào chuyên luận chính thức trong dược điển Trung Quốc. Để góp phần phát triển một dạng thuốc chống nhiễm khuẩn đường tiêu hoá tốt, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài “nghiên cứu bào chế viên Gentamicin sulfat giải phóng kéo dài” hướng tới các mục tiêu sau: • Lựa chọn tá dược thích hợp cho viên Gentamicin sulíat giải phóng kéo dài hệ cốt. • Xây dựng công thức bào chế thích hợp cho viên nén Gentamincin sulíat giải phóng kéo dài. • Đánh giá các mẫu viên bào chế được. 1 PHẦN 1: TỔNG QUAN 1.1. Tổng quan về thuốc tác dụng kéo dài [3], [16], [17] 1.1.1. Khái niệm Thuốc TDKD là những chế phẩm có khả năng kéo dài quá trình giải phóng và hấp thu dược chất từ dạng thuốc nhằm duy trì nồng độ dược chất trong máu trong vùng điều trị trong một thời gian dài với mục đích kéo dài thời gian điều trị, giảm số lần dùng thuốc cho người bệnh, giảm tác dụng không mong muốn, nâng cao hiệu quả điều trị của thuốc. Theo các tài liệu chính thống, có thể chia thành các loại sau: - Thuốc giải phóng kéo dài: Chỉ chung các chế phẩm có khả năng giải phóng dược chất trong khoảng thời gian mong muốn để duy trì nồng độ dược chất trong máu trong vùng điều trị. - Thuốc giải phóng có kiểm soát: kiểm soát hàm ý duy trì nồng độ dược chất hằng định trong máu trong vùng điều trị. - Thuốc giải phóng theo chương trình: tốc độ giải phóng dược chất được kiểm soát chặt hơn theo một chương trình thời gian định sẵn. - Thuốc giải phóng nhắc lại: là những chế phẩm chứa những liều dược chất được giải phóng ngắt quãng sau những khoảng thời gian nhất định, nồng độ dược chất trong máu duy trì trong vùng điều trị nhưng không hằng định. - Thuốc giải phóng tại đích: giải phóng dược chất tại nơi điều trị, tiết kiệm dược chất và phát huy tối đa hiệu quả điều trị... 1.1.2. Ưu nhược điểm của thuốc tác dụng kéo dài a. ưu điểm - Duy trì được nồng độ dược chất trong máu trong vùng điều trị, giảm được dao động nồng độ máu của thuốc, do đó giảm được tác dụng không mong muốn. 2 - Giảm số lần dùng thuốc, đảm bảo được sự tuân thủ điều trị của người bệnh, nâng cao hiệu quả điều trị.... - Nâng cao hiệu quả điều trị do hấp thu đều đặn và triệt để hơn, phát huy. tối đa tác dụng của thuốc. - Giảm bớt chi phí cho đợt điều trị do giảm lượng thuốc dùng cho đợt điều trị. b.Nhược điểm - Không thể thải trừ thuốc ngay khỏi cơ thể khi có hiện tượng ngộ độc, tác dụng không mong muốn... - Số lượng dược chất chế được dưới dạng tác dụng kéo dài không nhiều. - Đòi hỏi kỹ thuật bào chế cao, khá phức tạp. 1.1.3. Các yếu tố liên quan tói tác dụng kéo dài 1.1.3.1. Các yếu tố lý- hoá của dược chất a. Độ tan Độ tan ảnh hưởng trực tiếp tới quá trình hấp thu dược chất và cấu tạo của dạng thuốc. Các dược chất có độ tan quá nhỏ, không cần chế dưới dạng kéo dài do tốc độ hoà tan hạn chế tốc độ hấp thu. Các dược chất quá dễ tan trong nước, hấp thu nhanh do đó dễ gây vượt quá nồng độ giới hạn. Do đó cần có biện pháp hạn chế tốc độ hoà tan. Vì vậy, với những dược chất có độ tan >0,1 mg/ml thường được chế dưới dạng thuốc kéo dài. b. Hệ số phân bố dầu/nước (HSPB D/N) HSPB D/N = c y CN CD, CNlà nồng độ dược chất trong pha dầu và pha nước. Các dược chất có HSPB D/N khoảng 1000 thì dễ khuy ếch tán qua màng sinh học. Nếu quá cao sẽ gây hiện tượng tích luỹ, nếu quá thấp thì không qua được màng lipid. Do đó đều không thích hợp cho dạng thuốc TDKD. 3 c. Độ ổn định Dạng thuốc TDKD có nhiều lợi thế trong việc bảo vệ hoạt chất, hạn chế sự giảm tác dụng trong đường tiêu hoá. Tuy nhiên với dược chất không bền trong pH dịch ruột thì dạng kéo dài cũng không mang lại nhiều lợi ích. d. Liên kết protein Những dược chất có mức độ liên kết với protein cao thường đựơc giữ lại lâu trong hệ mạch và giải phóng từ từ phát huy tác dụng. Do đó không cần bào chế dạng kéo dài. 1.1.32. Các yếu tố sinh học a. Hấp thu Với thuốc TDKD hằng số tốc độ giải phóng phải nhỏ hơn rất nhiều so với hằng số tốc độ hấp thu. Các dược chất hấp thu chậm không nên chế dưới dạng TDKD. b. Phân bố Thể tích phân bố là một trong những thông số dược động học quan trọng cần được xem xét khi thiết kế liều cho dạng thuốc kéo dài, điều chỉnh liều khi dùng thuốc. c. Chuyển hoá Cần chú ý tới một số dược chất bị chuyển hoá bởi hệ enzym ở thành ruột, hoặc bị chuyển hoá qua gan lần đầu. Khi chế dưới dạng thuốc kéo dài, sinh khả dụng của các thuốc này bị giảm nhiều do dược chất được giải phóng từ từ. Để tránh hiện tượng này, tốt nhất nên chế dưới dạng tiền thuốc. d. Thải trừ và thời gian bán thải Thời gian bán thải là thông số đặc trưng cho tốc độ thải trừ của thuốc khỏi cơ thể. Với những thuốc có t1/2 ngắn, muốn duy trì nồng độ trong máu thì phải dùng nhiều liều liên tục, do đó nên chế dạng TDKD. Nếu t1/2 < 2 giờ, liều dùng sẽ quá lớn, tốc độ giải phóng phải nhanh, khó áp dụng trong thực tế (như: ampicilin, cephalecin, levodopa...)- Nếu t1/2 > 8 giờ thì không cần chế 4 dưới dạng TDKD. Những dược chất có t1/2 từ 4 - 6 giờ là thích hợp nhất để chế dưới dạng TDKD. 1.1.4. Các hệ tác dụng kéo dài dùng qua đường tiêu hoá a.Hệ TDKD dạng cốt: Về cơ bản, hệ cốt TDKD là dạng thuốc sử dụng kỹ thuật bào chế đơn giản như tạo hạt, dập thẳng...có thể áp dụng cho các chất có phân tử lượng lớn. Tuy nhiên dạng thuốc này khó đạt được sự giải phóng theo động học bậc 0. Sau đây là một số hệ cốt TDKD: * Hệ cốt khuếch tán: - Nguyên tắc: Phân tán dược chất vào một cốt trơ xốp, không tan trong đường tiêu hoá. Dược chất giải phóng khỏi cốt bằng cách khuếch tán từ cốt ra dịch tiêu hoá. Hình 1: Mô hình hệ cốt trơ khuếch tán - Nguyên liệu tạo cốt là các polyme không tan trong nước n h ư : ethyl cellulose, polyme methyl methacrylat, polyvinylclorid,... và một số tá dược vô cơ như dicalci phosphat, calci sulíat... - Phương pháp bào chế : xát hạt ướt, dập thẳng - Động học quá trình giải phóng thuốc: Cốt thấm môi trường --------^ hoà tan DC ở bề mặt --------► môi trường thấm sâu qua hệ vi mao quản --------► dung dịch DC khuếch tán khỏi cốt ------►cốt giải phóng hết và đào thải ra ngoài. Lượng DC giải phóng trên một đơn vị diện tích cốt (hình trụ) theo Higuchi được mô tả theo phương trình: Q = [D,Cs(2 W -C s)t]l/2 5 Q : lượng thuốc giải phóng tại thời điểm t trên một đơn vị diện tích. Dt : hệ số khuếch tán của dược chất trong cốt. Cs: lượng thuốc trong một đơn vị thể tích của cốt. w : nồng độ bão hoà của dược chất. Các giá trị Dt, c s, w không thay đổi nên phương trình trên có thể viết gọn là : Q = k.t1/2. Như vậy sự giải phóng DC không hằng định. - Một số yếu tố ảnh hưởng tới sự giải phóng DC : + Bản chất DC và tá dược. + Tỷ lệ phối hợp DC và tá dược. + Dung môi tạo hạt. + Phương pháp bào chế. + Công thức dập viên. + Hình dạng, khối lượng cốt. - Một số dược chất đã được bào chế theo mô hình này: sắt sulíat, procainamid hydroclorid, theophyllin.... *Hệ cốt thân nước và cốt sơ nước ăn mòn - Nguyên tắc: Phối hợp dược chất với một polyme thân nước hoặc sáp hay chất béo, đóng vai trò như một cốt mang thuốc. Sau khi uống, cốt sẽ được ăn mòn từ từ trong đường tiêu hoá để kéo dài sự giải phóng dược chất. Các điều kiện ngoại môi như pH, hệ Enzym đường tiêu hoá có ảnh hưởng khá nhiều tới dạng cốt này. Một số dược chất đã được chế dưới dạng cốt hoà tan và ăn mòn như: theophyllin, quinin sulíat... DC phân tán trong Cốt polyme t=0 Hình 2: Mô hình hệ cốt hoà tan/ ăn mòn 6 ❖ Cốt thân nước: - Nguyên liệu tạo cốt: là các chất có phân tử lượng lớn như: gôm xanthan, CMC, HPMC.... - Phương pháp bào chế: Cốt được bào chế bằng cách trộn dược chất với tá dược và dập thành viên nén. - Động học giải phóng: Trong đường tiêu hoá, polyme thấm nước trương nở tạo thành hàng rào kiểm soát quá trình giải phóng dược chất. Sự giải phóng dược chất phụ thuộc rất nhiều vào sự khuếch tán của dược chất qua lớp gel và bản chất của polyme. Sự khuếch tán được mô tả theo phương trình NoyesWhitney: - = A ( C s -C ) — D: hệ số khuếch tán của DC. h: bề dầy khuếch tán. A: diện tích bề mặt tiếp xúc của hệ cốt với môi trường. Cs: nồng độ bão hoà DC. C: Nồng độ DC trong môi trường hoà tan. Như vậy sự giải phóng DC không tuân theo động học bậc 0. ♦♦♦ Cốt ăn mòn: - Nguyên liệu tạo cốt: là các tá dược sơ nước, chủ yếu làcác sáp và tá dược béo (alcol béo, acid béo...), các polyme ăn mòn theo pH ( Eudragit, CAP. ..)• - Phương pháp bào chế: Cốt được bào chế bằng cách phối hợp dược chất với tá dược đã đun chảy, xát hạt rồi dập viên. Hoặc tạo hạt bằng phương pháp phun đông tụ. - Động học giải phóng: Sau khi uống, cốt sẽ bị thuỷ phân và ăn mòn dần trong đường tiêu hoá. Qúa trình giải phóng DC cũng tỷ lệ thuận với t1/2, do đó không tuân theo động học bậc 0. 7 b. Hệ TDKD dạng màng bao * Hệ màng bao khuếch tán - Nguyên tắc: Dược chất được bao bởi một màng polyme không tan trong dịch tiêu hóa, màng này kiểm soát tốc độ giải phóng dược chất. Tốc độ giải phóng dược chất khỏi hệ phụ thuộc vào bản chất dược chất và bản chất của màng. - Nguyên liệu tạo màng: polyme (ethyl cellulose, Eudragit, polyvinyl acetat...), chất hoá dẻo (PEG6000, dibutyl phtalat, diethyl phtalat...), tá dược độn, chống dính, chất màu, chất tăng độ ổn định, chất tạo kênh khuếch tán. - Phương pháp bào chế: có thể bao từ các tiểu phân, hạt, pellet, viên nén. Sử dụng kỹ thuật bao phim hoặc kỹ thụât vi nang hoá. * Hệ màng bao hoà tan - Nguyên tắc: Dược chất được bao bởi một màng hoà tan chậm hoặc ăn mòn dần trong đường tiêu hoá, đóng vai trò là hàng rào làm chậm sự giải phóng dược chất ra khỏi dạng thuốc. Do đó, độ dầy màng bao là yếu tố quyết định tốc độ giải phóng dược chất. Ngoài ra tốc độ giải phóng còn phụ thuộc vào bản chất nguyên liệu bao và các chất cho thêm vào màng, đồng thời còn phụ thuộc vào phương pháp bao, khả năng khuyếch tán của dược chất. - Nguyên liệu: là các polyme thân nước HPMC, CMC, NaCMC, gôm... - Phương pháp bào chế: tương tự như hệ màng bao khuyếch tán. - Một số dược chất đã được chế dưới dạng này như: Indomethacin, clopromazin hydroclorid... c. Hệ TDKD giải phóng dược chất theo cơ chế trao đổi ion - Nguyên tắc: dược chất ion hoá được gắn với nhựa trao đổi. Dược chất giải phóng khỏi cốt bằng cách trao đổi với các ion có trong dịch tiêu hóa. Nhựa(+)-Thuốc( ) + X' Nhựa(+)- X' + Thuốc(') Hoặc Nhựa(')-Thuốc(+) + x + Nhựa(-}- X + + Thuốc0 8 - ư u điểm của dạng thuốc này là: tăng độ ổn định của các dược chất dễ bị thuỷ phân hoặc phân huỷ bởi enzym, che dấu mùi vị khó chịu của thuốc. - Sự giải phóng thuốc phụ thuộc nhiều vào điều kiện ngoại môi như: nồng độ ion, pH, nồng độ chất điện giải... - Một số dược chất đã được chế dưới dạng này: amphetamin, ephedrin.... d. Hệ giải phổng dược chất theo cơ chế áp suất thẩm thấu - Nguyên tắc: Dược chất dễ tan trong nước được dập thành viên, sau đó bao ngoài viên bằng một màng bán thấm có miệng giải phóng dược chất. Sau khi uống, nước đi qua màng hoà tan dược chất tạo nên một áp suất thẩm thấu cao hơn áp suất bên ngoài màng, đẩy dung dịch dược chất đi qua miệng ra môi trường bên ngoài. - Quá trình giải phóng dược chất phụ thuộc vào các yếu tố như: + Lưu lượng nước qua màng. + Độ tan của dược chất. + Kích thước miệng giải phóng. -Ư u điểm của dạng thuốc: dễ đạt được tốc độ giải phóng hằng định, sự giải phóng ít phụ thuộc vào các yếu tố ngoại môi và có thể áp dụng cho các dược chất dùng liều lớn. 1.2. Thử nghiệm tương tác giữa tá dược vói dược chất [3], [13] 1.2.1. Cơ chế tương tác và quy trình thử tương tác dược chất vói tá dược Sự tương tác giữa dược chất và tá dược cũng có thể xảy ra tương tự sự tương tác giữa các tá dược. Sự tương tác này có thể xẩy ra theo nhiều cách khác nhau. Kết quả là làm giảm hoạt lực, độ ổn định, giảm tác dụng điều trị của thuốc. Vì vậy, đối với một chế phẩm bào chế, để tránh những tương tác có thể xảy ra giữa DC và tá dược điều cần thiết là phải tiến hành nghiên cứu sự tương tác giữa DC và tá dược. * Cơ chế tương tác có thể xảy ra theo một số cách như sau: 9 - Phân hủy qua trung tâm pha khí - Phân huỷ từ bề mặt, lan dần vào trung tâm. - Phân huỷ tức thì bởi hơi ẩm trên bề mặt hoặc bởi lớp màng ơtecti - Oxy hoá - Quang hoá. * Tiến hành thử nghiệm khả năng tương tác DC và tá dược theo quy trình như sau: - Bước 1: Cân DC và tá dược cần thử (tỷ lệ DC và tá dược sao cho gần bằng tỷ lệ trong công thức), trộn đều, đóng vào ống nghiệm thuỷ tinh trung tính, đậy kín, hàn miệng ống bằng paraíin. - Bước 2: Bảo quản trong điều kiện cao hơn về nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm. - Bước 3: Sau khi đủ thời gian thử nghiệm yêu cầu, các mẫu nghiên cứu được đem ra phân tích, đánh giá kết quả theo nhiều phương pháp. 1.2.2. Các phương pháp đánh giá tương tác của dược chất và tá dược 12.2.1. Cảm quan Đánh giá sự tương tác dựa trên những thay đổi về cảm quan như sau: - Khối bột bị đóng bánh. - Chảy lỏng. - Biến màu. - Có mùi hợăc sinh khí. 1.2.2.2. Phương pháp phân tích nhiệt Trong phương pháp này, những chất đa hình được nhận dạng thông qua các đặc tính nhiệt độ của chúng. Sự thay đổi năng lượng của các chất khi phải chịu sự biến đổi do đốt nóng được ghi lại bằng một giản đồ nhiệt. Giản đồ nhiệt bao gồm nhiều đặc tính của píc. Đỉnh píc hướng xuống phía dưới thể hiện sự thu nhiệt như hóa lỏng, thăng hoa... Các dạng thù hình khác nhau của một chất sẽ thể hiện ra bằng các giản đồ nhiệt khác nhau. 10 Một phương pháp tương đối đơn giản để nghiên cứu sự tương tác có thể xẩy ra giữa DC và tá dược có thể được tiến hành sử dụng phép phân tích sự chênh lệch nhiệt lượng. Các mẫu: chỉ có DC, chỉ có tá dược và hỗn hợp DC tá dược được phân tích hình ảnh riêng biệt ở một tỷ lệ chuẩn trên một phạm vi nhiệt độ bao hàm tất cả những nét đặc trưng về nhiệt độ của DC và tá dược. Mỗi hỗn hợp chứa 50% DC và tá dược, tách rời hoặc lần lượt theo thứ tự đến nồng độ cao nhất để có thể xẩy ra sự tương tác. Sự tương tác được suy luận từ những sự thay đổi ở những điểm nhiệt độ đặc trưng, như sự thay đổi diện tích píc hoặc sự xuất hiện píc mới trong giản đồ nhiệt của hỗn hợp. Ưu điểm của phép phân tích sự chênh lệch nhiệt lượng là tốc độ xác định của nó. Nhược điểm là không áp dụng được nếu chất thử biểu hiện những đặc tính khiến việc phân tích, xử lý số liệu trở nên khó khăn như hình thành hỗn hợp ơtecti, trùng lặp điểm chảy, có sự phân huỷ một trong những thành phần ở nhiệt độ chảy của chất khác. Do đó, với những trường hợp này, chỉ một mình phép thử này sẽ không đủ khả năng tin cậy để xác định sự tương tác. 1.2.2.3. Phương pháp sắc ký Phương pháp sắc ký được ứng dụng để tách riêng và nhận dạng các chất, nó cũng được sử dụng để phát hiện sự tương tác có thể có giữa các chất. Cả sắc ký lớp mỏng và sắc ký lỏng đều được sử dụng phổ biến trong nghiên cứu này. * Sắc ký lớp mỏng: Dung dịch DC, tá dược, hỗn hợp DC - tá dược được pha chế và chấm lên trên cùng một đường thẳng ở cuối bản sắc ký. Khi dung môi di chuyển lên phía trên sẽ kéo theo các chất, những chất có ái lực lớn hơn với pha tĩnh sẽ di chuyển chậm hơn, và được nhận dạng thông qua giá trị Rf. Nếu không có sự tương tác giữa DC và tá dược, hỗn hợp DC - tá dược sẽ có hai điểm có giá trị Rf đồng nhất với các điểm của các mẫu chỉ có DC hay tá dược. Ngược lại, nếu 11 có tương tác sẽ cho các vết mói trên sắc đồ với Rf không đồng nhất. * Sắc ký lỏng: Các chất được nhận dạng thông qua thời gian tách khỏi cột. Dung dịch của DC, tá dược, hỗn hợp DC - tá dược được pha chế và tiêm vào cột. Các chất sẽ tách khỏi cột với tốc độ khác nhau, phụ thuộc vào ái lực của chúng đối với cột sắc ký. Nồng độ các chất tách khỏi cột được phát hiện và vẽ đồ thị để được một sắc đồ theo thời gian. Nếu có sự tương tác giữa DC và tá dược, phức hợp tạo thành sẽ biểu thị ra thời gian tách khác với thời gian tách của các mẫu chỉ có DC hay tá dược. 1.3. Đại cương về Gentamicin suỉíat 1.3.1. Nguồn gốc và cấu trúc hoá học [1], [6], [11], [21] a. Cấu trúc hoá học Gentamicin Cj Cỵ c la c R Ri Me Me H H R 1V3 H H Me 12 b. Nguồn gốc Gentamicin sulíat là hỗn hợp các muối sulíat của các chất kháng khuẩn có cấu trúc tương tự nhau được điều chế từ Micromonospora puepurea. Họat lực không được dưới 590IU/1 mg (tính theo chế phẩm khan). 1.3.2. Đặc điểm vật lý và hoá học [1], [6], [11], [12], [21] - Tính chất: Gentamicin sulfat là bột kết tinh màu trắng hoặc gần như trắng. - Độ tan: gentamicin sulíat tan rất tốt trong nước, tan trong polyethylen glycol, formamid. Thực tế không tan trong ethanol, cloroíom, ether, aceton, benzen. - Nhiệt độ nóng chảy của Gentamicin = 102 - 108°c, nhiệt độ nóng chảy của Gentamicin sulíat = 218 - 237°c. - Dung dịch 4% (w/v) gentamicin sulfat có pH = 3,5-5,5. - Góc quay cực riêng (dung dịch 10%): +107° -ỉ- +121°. - Hoá tính: Gentamicin có tính base do có nhiều nhóm amin bậc I và II, tạo muối dễ tan với acid, bền trong pH acid, thân nước do các đường. 1.3.3. Đặc điểm dược động học [2], [5] Một số đặc điểm về dược động học của gentamicin có thể được tóm tắt như sau: 13.3.1. Hấp thu Gentamicin không hấp thu qua đường tiêu hoá, nên chủ yếu được dùng qua đường tiêm bắp và tiêm tĩnh mạch. Đối với người bệnh có chức năng thận bình thường, sau khi tiêmbắp khoảng 30- 60 phút với liều 1 mg/kg thể trọng, nồng độ đỉnh trong huyết tương đạt 4 |ig/ml, giống nồng độ sau khi tiêm truyền tĩnh mạch và duy trì tác dụng khoảng 6 -1 2 giờ. 1.3.3.2. Phân bố Gentamicin ít gắn với protein huyết tương, khuyếch tán chủ yếu vào các dịch ngoại bào và khuyếch tán dễ dàng vào ngoại dịch tai trong. Thuốc qua được nhau thai và sữa mẹ, ít qua dịch não tuỷ kể cả khi màng não bị viêm. 13 1.3.3.3. Chuyển hoá và thải trừ Nửa đời huyết tương của gentamicin từ 2 đến 3 giờ, nhưng có thể kéo dài ở trẻ sơ sinh và người bị suy thận. Gentamicin không bị chuyển hoá trong cơ thể nên được thải trừ (gần như không đổi) ra nước tiểu qua lọc ở cầu thận: có 65% lượng thuốc tiêm được thải trừ qua nước tiểu trong 6 giờ đầu và 80% liều dùng được bài xuất ra nước tiểu trong 24 giờ. Tuy nhiên, gentamicin tích luỹ ở mô, đặc biệt là mô thận nên ở những bệnh nhân suy giảm chức năng thận cần phải hiệu chỉnh liều. 1.3.4. Tác dụng dược lý và cơ chế 1.3.4.1. Cơ chế tác dụng Gentamicin sulfat là một kháng sinh thuộc nhóm aminoglycosid có tác dụng diệt khuẩn do gắn vào tiểu phân 30S của ribosom làm ức chế quá trình sinh tổng hợp protein của vi khuẩn [2], [9]. 1.3.42. Phổ tác dụng Phổ diệt khuẩn bao gồm các vi khuẩn hiếu khí Gram âm và các tụ cầu khuẩn, kể cả chủng sinh penicillinase và kháng methicillin. Gentamicin ít có tác dụng với các khuẩn lậu cầu, liên cầu, phế cầu, não mô cầu, Citrobacter, Providencia, Enterococci. Các khuẩn kị khí bắt buộc như Bacteroides, Clostridia đều kháng gentamicin. Ở Việt Nam hiện nay, một số chủng: E. aerogens, Klebsiella pneumonia, trực khuẩn mủ xanh đều đã kháng gentamicin. Tuy nhiên gentamicin vẫn còn tác dụng với H. influenzea, Shigella ílexneri, tụ cầu vàng, s. epidermidis, và đặc biệt Staphylococcus saprophyticus, Salmonella typhi và E. coli [2], [6], [8]. 1.3.5. Chỉ định, liều dùng, cách dùng 13.5.1. Chỉ định Gentamicin thường đựơc phối hợp với các kháng sinh khác như Ị3lactam trong điều trị nhiễm khuẩn nặng toàn thân gây ra bởi trực khuẩn Gram âm và các vi khuẩn nhạy cảm khác bao gồm: nhiễm khuẩn đường mật, nhiễm Brucella, viêm nội tâm mạc, nhiễm khuẩn huyết, nhiễm khuẩn ngoài da, 14 nhiễm khuẩn xương khớp, tiết niệu, phòng nhiễm khuẩn khi mổ... [2]. 1.3.5.2. Liều dùng và cách dùng [2] - Thường dùng đường tiêm bắp, không dùng đường tiêm dưới da do nguy cơ gây hoại tử da. Nếu không tiêm bắp được thì tiêm tĩnh mạch không liên tục. - Liều dùng: Đối với dạng thuốc tiêm: * Bệnh nhân có chức năng thận bình thường: Người lớn: 3 mg/kg/ngày chia 2 - 3 lần tiêm bắp Trẻ em: 3 mg/kg/ngày chia 3 lần (1 mg/kg, 8 giờ một lần) * Bệnh nhân suy giảm chức năng thận: Cần điều chỉnh liều, theo dõi chức năng thận, chức năng tiền đình và ốc tai, kiểm tra nồng độ trong huyết thanh nếu có điều kiện. 1.3.6. Tác dụng không mong muốn, chống chỉ định 13.6.1. Tác dụng không mong muốn [2], [5] - Thường gặp: nhiễm độc tai không hồi phục, ảnh hưởng cả đến ốc tai (điếc) và tiền đình (hoa mắt, chóng mặt). - ít gặp: nhiễm độc thận có hồi phục, ức chế dẫn truyền thần kinh cơ, tiêm dưới kết mạc gây đau, xung huyết, phù nề. - Hiếm gặp: phản ứng phản vệ, rối loạn chức năng gan. 1.3.6.2. Chống chỉ định Người bị dị ứng với gentamicin và các aminoglycosid khác [2]. 1.3.7. Tương tác, tương kỵ 13.7.1. Tương tác - Khi dùng gentamicin cùng với các thuốc gây độc cho thận bao gồm các aminoglycosid khác, vancomycin và một số thuốc họ cephalosporin, hoặc với một số thuốc tương đối độc với cơ quan thính giác như acid methacrylic và có thể íurosemid sẽ làm tăng nguy cơ gây độc [2], [8], [18]. - Khi phối hợp với các thuốc giảm đau, chống viêm phi steroid sẽ làm tăng tác dụng của Gentamicin [18]. 15 - Với miconazol, sucralfat khi phối hợp sẽ làm giảm tác dụng của gentamicin [18]. 1.3.7.2. Tương kỵ - Aminosid nói chung và gentamicin nói riêng bị bất hoạt invitro bởi các penicillin và cephalosporin do phản ứng với vòng p-lactam [2]. - Gentamicin tươmg kỵ với furosemid, heparin, natri bicarbonat [2]. 1.3.8. Một số nghiên cứu về các dạng bào chế của gentamicin 13.8.1. Các dạng bào chế thường gặp - Dung dịch thuốc tiêm: 2 mg/ml, 10 mg/ml, 40 mg/ml, 80 mg/2 ml, 160 mg/2 m l. - Dung dịch thuốc nhỏ mắt, thuốc mỡ tra mắt: 0,3% - Dạng thuốc dùng ngoài: kem, mỡ 1.3.8.2. Các dạng bào chế mới * Để khắc phục nhược điểm không hấp thu qua đường tiêu hoá, hiện nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về các dạng bào chế khác của gentamicin như: thuốc đặt, cấy dưới da, cấy trong mắt, trong xương..... + Vi cầu gồm Cephazolin và gentamicin phân bố trong cốt polyme poly(lactid) (PLA)/ poly(D, L-lactid-co-glycolid) (PLGA), chỉ định trong điều trị viêm tuỷ xương và nhiễm khuẩn vùng ngực, bụng, xương chậu... [15]. + Hệ giải phóng poly (oleic/linoleic acid dimer : sebacic acid)- gentamicin được sử dụng để điều trị viêm tuỷ xương mạn tính [24]. + Hệ giải phóng gồm gentamicin sulfat, natri fusidat, diethanolamin fusidat trong cốt xi măng bó xương [20]. + Hệ điều trị viêm tuỷ xương mạn tính sử dụng gentamicin và hợp chất phục hồi cấu trúc xương [22]. + Dạng viên cấy vào xương gồm gentamicin, calci phosphat, polyme PLA được bào chế bằng phương pháp tạo hạt, dập thẳng [19]. * Dựa vào đặc tính không hấp thu qua đường tiêu hoá, gentamicin được bào chế ở dạng uống để điều trị nhiễm khuẩn đường tiêu hoá, chống nhiễm khuẩn trước và sau khi phẫu thuật đường tiêu hoá: 16 + Viên nén gentamicin sulíat [12]. + Viên nang gentamicin sulfat [12]. + Hệ nổi kéo dài chứa gentamicin sử dụng tá dược là nhựa acrylat [23]. / P É . [■*TstƯ-VíỆN *l 17 v ,ia js ? r PHẦN 2: THỰC NGHIỆM VÀ KẾT QUẢ 2.1. Nguyên liệu, phương tiện và phương pháp nghiên cứu 2.1.1. Nguyên liệu Bảng 1 : Các nguyên liệu sử dụng trong quá trình thực nghiệm Số thứ tự Tên nguyên liệu Nguồn gốc Tiêu chuẩn 1 Gentamicin sulíat Trung Quốc BP2005 2 Ethyl cellulose Trung Quốc BP2005 3 Cetyl alcohol Đài Loan BP2005 4 Cellulose vi tinh thể (MCC) Đài Loan BP2005 5 Maltodextrin Việt Nam BP2005 6 Dicalci phosphat dihydrat Pháp USP24 7 Magnesi stearat Trung Quốc DĐVNIII 8 Talc Trung Quốc DĐVNIII 9 Aerosil Trung Quốc USP24 10 Ethanol 96° Việt Nam DĐVNIII 11 Dung dịch HC1 0.1M Việt Nam DĐVNIII 12 Acid boric Trung Quốc DĐVNIII 13 Dung dịch acid phosphoric Trung Quốc DĐVNIII 14 Dung dịch íormalin 36% Trung Quốc DĐVNIII 15 Dung dịch acid acetic băng Việt Nam DĐVNIII 16 Dung dịch acetyl aceton Trung Quốc DĐVNIII 17 NaOH tinh khiết Trung Quốc DĐVNIII 18 Nước cất Việt Nam DĐVNIII 19 Dung dịch amoniac 13.5M Trung Quốc DĐVNIII 20 Dung dịch cloroíorm Trung Quốc DĐVNIII 21 Dung dịch methanol Trung Quốc DĐVNIII 18 2.1.2. Phương tiện thực nghiệm - Máy dập viên Pye Unicam. - Máy xác định độ hoà tan ERWEKA. - Máy quang phổ UV-VIS HeẰios (Mỹ). - Tủ vi khí hậu Climacell (Đức). - Máy đo pH. - Cân phân tích, cân kỹ thuật. - Các máy móc và thiết bị khác. 2.1.3. Nội dung nghiên cứu - Nghiên cứu sự tương hợp (hoặc tương kỵ) giữa DC và tá dược, từ đó lựa chọn tá dược thích hợp cho công thức bào chế viên gentamicin sulíat TDKD. - Nghiên cứu sự ảnh hưởng của một số yếu tố tới độ ổn định của cốt và sự giải phóng của DC khỏi cốt: + Tỷ lệ tá dược - dược chất. + Phương pháp bào chế: dập thẳng, xát hạt ướt. - Nghiên cứu định lượng gentamicin sulíat trong chế phẩm bằng phương pháp đo quang. 2.1.4. Phương pháp nghiên cứu 2.1.4.1. Phương pháp khảo sát sự tương hợp (tương kỵ) giữa dược chất và tá dược Quy trình thử gồm các bước như sau: - Bước 1: Cân đồng lượng DC và tá dược, trộn đều, cho vào ống nghiệm, nút kín. - Bước 2: Bảo quản các mẫu trong điều kiện nhiệt độ 35°c,thời gian 5tuần. - Bước 3: Phân tích, đánh giá kết quả. Để đánh giá kết quả, chúng tôi đánh phương pháp sắc ký lớp mỏng [1], [11]. Phương pháp sắc ký lớp mỏng như sau: 19 giá bằngcảm quanvà sử dụng • Điều kiện tiến hành: - Pha tĩnh: bản mỏng silicagel tráng sẩn. - Pha động: amonihydroxyd 13.5M - cloroíorm - methanol, lắc đều,để tách lớp, lấy lớp dưới. - Lượng chấm: 20 jLil dung dịch thử và dung dịch chuẩn. Dung dịch chuẩn: cân 25 mg gentamicin sulíat nguyên liệu, hoà tan trong 5 ml nước. Dung dịch thử: cân 50 mg hỗn hợp gentamicin sulíat và tá dược đã khảo sát trong ống nghiệm, hoà tan trong 5 ml nước, lọc lấy dịch lọc. - Thuốc thử hiện màu: hơi iod, dung dịch ninhydrin. - Quan sát sắc đồ dưới ánh sáng thường. Yêu cầu: mẫu thử phải hiện đủ ba vết có hình dạng, vị trí, kích thước giống mẫu chuẩn. 2.1.4.2. Phương pháp bào chế Dập thẳng Xát hạt ướt Rây và cân nguyên liệu. Rây và cân nguyên liệu. Hỗn hợp tá dược được nhào Hỗn hợp dược chất và tá dược trộn thành khối ẩm. được tạo thành khối ẩm bằng Xát hạt qua rây 0,5 mm. dung môi thích hợp. Sấy hạt ở nhiệt độ 50° - 60°c. Xát hạt qua rây 1 mm. Sửa hạt qua lưới 1 mm. Sấy hạt ở nhiệt độ 50° - 60°c. Sấy đến độ ẩm 2 - 3%. Sửa hạt khô qua lưới 1 mm. Cân dược chất, trộn đều với tá Sấy đến độ ẩm 2-3% . dược. Trộn với tá dược trơn. Trộn với tá dược trơn. Dập viên với các thông số Dập viên với các thông số: tương tự. đường kính 9 mm, khối lượng viên 280 mg, lực dập 2000 kg. 20 - Viên sau khi dập được bảo quản kín trong lọ nhựa và để nơi khô thoáng. 2.1.4.3. Phương pháp khảo sát một số tiêu chuẩn đối với chế phẩm bào chế a. Tiêu chuẩn về độ đồng đều khối lượng [1] Đánh giá sự đồng đều khối lượng giữa các viên trong mẫu bằng cách cân khối lượng từng viên, sau đó đem so sánh với khối lượng trung bình của mẫu. Độ lệch cho phép như sau: Khối lượng trung bình Giới hạn cho phép < 80 mg ±10% 80 - 250 mg ± 7.5% > 250 mg ± 5.0% Yêu cầu không qúa 2 viên có độ lệch vượt ra khoảng giới hạn và không có viên nào gấp hai lần giới hạn. b. Tiêu chuẩn về độ mài mòn [ỉ],[ 4] Thử theo thiết bị đo độ mài mòn ERWEKA. Cho viên đã cân chính xác tới mg (ml) vào trống quay (khoảng 10-20 viên), cho máy quay trong khoảng thời gian nhất định. Khi hết thời gian, lấy viên ra, làm sạch bột, cân lại khối lượng (m2). Tính % khối lượng bị mất (độ mài mòn). Phần trăm mài mòn được tính theo công thức: X% = í ± ^ ) xl0« mì Độ mài mòn yếu cầu không được quá 3%. c. Tiêu chuẩn về độ cứng [4] Xác định bằng thiết bị đo độ cứng. Tác động một lực qua đường kính viên cho đến lũc viên bị vỡ. Xác định lực gây vỡ viên. d. Tiêu chuẩn về độ hoà tan [12] Thiết bị thử: - Máy đo độ hoà tan ERWEKA 6 cốc. - Môi trường thử: 900 ml dung dịch acid HC10,1M. 21 - Thiết bị: giỏ quay. - Tốc độ quay: 100 vòng/phút. - Nhiệt độ môi trường: 37°c ± 0.5 Tại các thời điểm 0.5 giờ, 1 giờ, 2 giờ, 3 giờ, 4 giờ, 6 giờ lấy 5 ml dung dịch thử, đem lọc, ngay sau đó phải bổ sung lại chính xác 5 ml dung dịch HC1 0.1M vào mẫu thử. Lấy chính xác 3 ml dịch lọc cho vào ống nghiệm có nút kín, thêm 3 ml dung dịch A, làm ấm các ống trong 25 phút, để nguội và đem đo độ hấp thụ ở bước sóng 365 nm. - Dung dịch A: 0.8 ml dung dịch acetylaceton + 1.7 ml dung dịch íbrmalin 36% và thêm dung dịch s tới đủ 30 ml, trộn đều và sử dụng ngay lập tức. - Dung dịch S: hoà tan 11.5 ml dung dịch acid acetic băng + 13.5 ml dung dịch acid phosphoric + 12.4 g acid boric trong 800 ml nước cất, điều chỉnh tới pH 4 bằng dung dịch NaOH 2M, sau đó thêm nước cho đủ 1000 ml. Song song tiến hành làm mẫu chuẩn: hoà tan 130.5 mg gentamicin sulíat trong 900 ml acid HC1 0.1M, lọc và lấy chính xác 3 ml dịch lọc, thêm 3 ml dung dịch A. Sau đó tiến hành tương tự mẫu thử. Tại thời điểm t nồng độ DC hoà tan đo được bằng: Cị-= Dt.Cc/Dc Trong đó: Cp, Cc là nồng độ dung dịch thử và dung dịch chuẩn. Dt , Dc là độ hấp thụ của dung dịch thử và dung dịch chuẩn. Hàm lượng DC hoà tan ở lần lấy mẫu thứ n được hiệu chỉnh theo công thức Nelson như sau: c„ = c„0+ ^ . c n., Trong đó: Cn: nồng độ hiệu chỉnh ở lần hút thứ n (mcg/ml). Cno: nồng độ chưa hiệu chỉnh ở lần hút thứ n. v 0: thể tích dịch hoà tan đã hút (V0 = 5 ml). V: thể tích môi trường hoà tan (V = 900 ml). 22 Cn.j: nồng độ hiệu chỉnh tại lần hút thứ n-1. Hàm lượng DC được xác định tại lần đo cuối cùng khi viên đã hoà tan hoàn toàn bằng: M = Cóc. V Với Coc là nồng độ mẫu thử tại lần đo cuối cùng, V là thể tích môi trường thử, M là lượng DC có trong viên. Lượng DC được giải phóng đến thời điểm lấy mẫu thứ i là Mị được tính theo công thức: Mị = q . V Như vậy, phần trăm DC giải phóng đến thời điểm i như sau: f = Mị. 100/M - Phần trăm DC giải phóng được quy định trong chuyên luận gentamicin sulíat giải phóng kéo dài trong DĐTQ như sau: Thời gian (giờ) % giải phóng (D) 2 45 < D < 70 4 60 < D < 80 6 D > 80 2.1.4.4. Phương pháp định lượng [12] - Mẫu thử: Cân 10 viên, tính khối lượng trung bình. Nghiền mịn, cân chính xác lượng bột tương đương với khối lượng trung bình một viên. Hoà tan trong 500 ml dung dịch HC10.1M, lấy 25 ml dung dịch này đem pha loãng thành 50 ml bằng dung dịch HC1 0.1M. Lọc và lấy chính xác 3 ml dịch lọc, thêm 3 ml dung dịch A. Làm ấm trong 25 phút, để nguội và đem đo độ hấp thụ ở bước sóng 365 nm. - Mẫu chuẩn: Cân chính xác 130.5 mg gentamicin sulfat (~ 80 mg gentamicin base), tiến hành tương tự mẫu thử. - Phần trăm hàm lượng dược chất trong chế phẩm được tính toán theo công 23 thức sau: Ox %DC = — X 100 Do Dx : là độ hấp thụ của dung dịch thử. Do : là độ hấp thụ của dung dịch chuẩn. Hàm lượng gentamicin trong một viên theo Dược Điển Trung Quốc yêu cầu phải đạt từ 90 - 110%. 2.1.4.5. Phương pháp nghiên cứu độ ổn định của viên gentamicỉn sulfat tác dụng kéo dài [3], [7] * Các mẫu viên sau khi bào chế được đóng vào các lọ nhựa, nút kín và bảo quản trong các điều kiện sau: - Điều kiện bình thường: nhiệt độ: 30°c ± 2 độ ẩm: 60% ±5%. - Điều kiện lão hoá cấp tốc: nhiệt độ: 40°c ± 2 độ ẩm: 75% ± 5. * Đánh giá: Sau các khoảng thời gian 1, 2, 3 tháng đánh giá tác động của một số yếu tố thuộc về công thức, kỹ thuật bào chế tới độ ổn định của viên gentamicin sulíat TDKD dựa trên các chỉ tiêu sau: - Cảm quan. - Hàm lượng gentamicin sulíat còn lại. - Phần trăm DC giải phóng so sánh với thời điểm ban đầu. 2.2. Kết quả thực nghiệm và nhận xét 2.2.1. Khảo sát sự tương tác giữa dược chất và tá dược Để đảm bảo đánh giá được sự tương tác giữa dược chất vói một số tá dược sử dụng với nồng độ rất nhỏ trong công thức, chúng tôi sử dụng lượng dược chất và tá dược bằng nhau và bằng 1 g. Mục đích của thử nghiệm này là lựa chọn các tá dược không gây tương tác với gentamicin sulíat, để tiến hành 24 xây dựng công thức và phương pháp bào chế viên gentamicin sulíat GPKD hệ cốt. Kết hợp với các kết quả nghiên cứu đã được ghi trong một số tài liệu với kết quả thực nghiệm, từ đó chúng tôi sẽ lựa chọn được các tá dược thích hợp. Trong phạm vi đề tài này, chúng tôi tiến hành thử nghiệm tương tác trên một số tá dược sau: Bảng 2. Một số tá dược được tiến hành khảo sát sự tương hợp Thứ Tá dược Khả năng tương tác theo các tự tài liệu đã công bố [3], [10] 1 Ethyl cellulose 2 Cetyl alcohol 3 MCC Chất điện ly, các polyme cation 4 Dicalci phosphat dihydrat Các chất nhạy cảm với pH kiềm 5 Maltodextrin Với amino acid có thể chuyển Sáp, các paraíin Chất oxy hóa mạnh sang mầu vàng hoặc nâu Magnesi stearat 6 Tăng phản ứng thuỷ phân các DC kém bền trong pH kiềm Hấp phụ các dẫn chất amoni bậc Aerosil 7 4 và các dẫn chất khác Tiến hành theo quy trình và đánh giá kết quả theo phương pháp đã được mô tả ở phần 2.1.4.1. - Kết quả sau khi tiến hành phân tích bằng sắc ký lớp mỏng được thể hiện trong hình 3. - Nhận xét: + Cảm quan: ở ống nghiệm chứa hỗn hợp gentamicin sulíat - dicalci phosphat dihydrat xẩy ra hiện tượng vón cục. Hiện tượng này xẩy ra có thể là do trong phân tử 25 của dicalci phosphat dihydrat có chứa hai phân từ nước, và chính phần nước này đã làm hỗn hợp DC —tá dược bị vón cục. Ở các ống nghiệm khác, hỗn hợp DC -- tá dược không thấy xuất hiện hiện tượng lạ như: có mùi, khối bột vón cục. + Sắc ký lớp mỏng: Trên các bản sắc ký, mẫu thử đều hiện đủ ba vết với vị trí, hình dạng, màu sắc tương tự các vết của mẫu chuẩn. Như vậy căn cứ vào kết quả thử nghiệm và kết quả trong các tài liệu có thể kết luận: các tá dược được thử nghiệm đều không gây ra tương tác nào với dược chất gentamicin sulíat. Do đó các tá dược này có thể được sử dụng để tiến hành nghiên cứu xây dựng công thức cho viên nén gentamicin GPKD hệ cốt. 2.2.2. Xây dựng công thức bào chế cho viên nén gentamicin sulfat giải phóng kéo dài 2.2.2.1. Đường chuẩn mô tả sự phụ thuộc của độ hấp thụ vào nồng độ dung dịch - Tiến hành: Pha các dung dịch gentanicin sulfat có nồng độ lần lượt là 10, 20, 40, 80, 160 Ịig/ml bằng dung dịch HC1 0.1M, lấy chính xác mỗi loại dung dịch vừa pha 3 ml, thêm 3 ml dung dịch A vào từng loại dung dịch. Làm ấm trong 25 phút, để nguội, đem đo độ hấp thụ ở bước sóng 365 nm. Bảng 3 : Mối tương quan giữa nồng độ DC và mật độ quang Nồng độ (|Lig/ml) 10 20 40 80 160 Độ hấp thụ 0.0052 0.0101 0.0211 0.0409 0.0843 26 Nồng độ (mcg/ml) Hình 4. ĐỒ thị biểu diễn mối tương quan giữa nồng độ DC và mật độ quang ở bước sóng 365 nm. - Nhận xét: Với hệ số tương quan R2 = 0.9997, ta thấy giữa nồng độ DC pha trong môi trường HC1 0.1M và mật độ quang của chũng có sự tương quan tuyến tính chặt chẽ trong khoảng nồng độ từ 0 đến 160 mcg/ml. Vì vậy tất cả các phép đo đều phải đưa về khoảng nồng độ trên để đảm bảo chính xác. 22.2.2. Khảo sát sự ảnh hưởng khi sử dụng riêng các tá dược ethyl cellulose và cetyl alcohol tới khả năng kéo dài giải phóng dược chất EC và CA là các tá dược tạo cốt cơ bản và khá phổ biến của chế phẩm viên nén tác dụng kéo dài, mỗi chất đại diện cho một cơ chế giải phóng khác nhau. Do đó để đánh giá ảnh hưởng của từng tá dược tạo cốt này tới khả năng GPKD của chế phẩm, chúng tôi tiến hành bào chế một số công thức chỉ chứa EC hoặc CA. - Công thức bào chế gồm: + Gentamicin sulíat: 130.5 mg (~ 80 mg gentamicin base). + Tá dược tạo cốt: gồm EC, CA có vai trò kéo dài quá trình giải phóng DC. + Tá dược độn: MCC, niTá DượcĐộn= 280 - (móc + mXáDượcTạoCô't). + Tá dược trơn: magnesi stearat có vai trò tăng khả năng trơn chảy, chống dính chày cối. 27 + Ethanol 96°: vừa đủ (do gentamicin sulíat có độ tan trong nước cao và khá nhạy cảm với ẩm, vì vậy chúng tôi lựa chọn ethanol 96° làm dung môi). Khối lượng viên: 280 mg, đường kính: 9 mm, lực dập 2000 kg. Bảng 4. Thành phần của một số công thức Công thức Thành phần MI M2 M3 M4 Gentamicin sulíat (mg) 130.5 130.5 130,5 130,5 Ethyl cellulose (% rriDc) 10 15 0 0 Cetyl alcohol (% móc) 0 0 10 15 MCC (mg) Magnesi stearat (%mViên) Ethanol 96° Ghi chú: - - - - 2 2 2 2 vừa đủ vừa đủ vừa đủ vừa đủ (-): vừa đủ 280 mg. - Phương pháp bào chế: Công thức MI và M2 được bào chế theo phương pháp xát hạt ướt như mô tả ở phần 2.1.4.2; công thức M3 và M4 được bào chế bằng cách hoà tan CA trong ethanol 96°c trong nồi cách thuỷ, tiếp tục tiến hành theo phương pháp xát hạt ướt như mô tả ở phần 2.1.4.2. Mỗi mẻ dập khoảng 50 viên. Khi xát hạt, công thức M l, M2 xát hạt khó khăn hơn công thức M3, M4. Điều này có thể do dung dịch EC/cồn có khả năng kết dính cao hơn dung dịch CA/ cồn. - Các công thức trên sau khi bào chế xong được đem thử hoà tan để xác định phần trăm DC giải phóng như mô tả ở phương pháp 2.1.4.3 d. Mỗi công thức làm 3 lần và lấy giá trị trung bình. Kết quả của phép thử được trình bày như sau: 28 Bảng 5. phần trăm DC giải phóng tại các thời điểm Thòi gian (giờ) Lượng DC giải phóng theo thòi gian (%) MI M2 M3 M4 0.5 36.46 28.80 39.45 31.36 1 52.48 49.63 56.43 50.02 2 65.61 60.74 68.77 68.78 4 86.56 70.75 91.84 83.18 6 88.52 95.07 Sự giải phóng của các công thức trên được biểu diễn như sau: Thời gian (giờ) Hình 5. Đồ thị mô tả sự giải phóng DC từ các công thức M l, M2, M3, M4 Công thức M l, M2 sử dụng EC làm tá dược tạo cốt, do đó giải phóng DC theo cơ chế khuy ếch tán. Công thức MI giải phóng DC khá nhanh, sau 4 giờ đã giải phóng trên 80%, khi tăng lượng EC lên 15% công thức M2 giải phóng DC chậm hơn và theo đúng yêu cầu quy định. Ngoài tiêu chuẩn về giải phóng DC đúng quy định, đối với hệ cốt khuyếch tán sau khi đi ra khỏi đường tiêu hoá, cốt phải giữ nguyên hình dạng ban đầu. Trong quá trình thử hoà tan chúng tôi nhận thấy ở cả hai công thức trên, cốt đều chưa thực sự đạt độ ổn định. Công thức M3, M4 sử dụng CA làm tá dược tạo cốt, do đó giải phóng dược chất theo cơ chế ăn mòn. Qua kết quả ở trên, có thể thấy rằng tốc độ giải 29 phóng DC ở cả hai công thức đều khá nhanh. Như vậy, ở những nồng độ này việc sử dụng một mình tá dược CA trong công thức chưa thể kiểm soát được tốc độ giải phóng DC. 2.2.23. Khảo sát sự ảnh hưởng khỉ phối hợp hai tá dược ethyl cellulose và cetyl alcol tới khả năng kéo dài giải phóng dược chất Qua khảo sát các công thức M l, M2, M3, M4 với những tỷ lệ tá dược khác nhau, chúng tôi nhận thấy ờ các tỷ lệ này EC hay CA cũng đều chưa thể kéo dài quá trình giải phóng DC. Để hạn chế những khó khăn có thể gặp phải trong quá trình bào chế khi tăng tỷ lệ các tá dược này như khó xát hạt, dính chày cối..., chúng tôi tiến hành khảo sát sự ảnh hưởng khi phối hợp EC và CA tới sự giải phóng DC như sau. Công thức bào chế cũng bao gồm các thành phần: DC, tá dược tạo cốt, tá dược độn, tá dược trơn, dung môi. Sự phối hợp hai tá dược EC và CA được trình bày trong bảng 2.5 như sau: Bảng 6. Thành phần của một số công thức Công thức Thành phần M5 M6 M7 M8 M9 M10 Gentamicin sulíat (mg) 130.5 130.5 130.5 130.5 130.5 130.5 Ethyl cellulose (%mDC) 10 10 10 15 15 15 Cetyl alcohol (%mDC) 5 10 15 5 10 15 MCC (mg) - Magnesi stearat (%mViên) Ethanol 96° Ghi chú: - - - - - 2 2 2 2 2 2 Vđ Vđ Vđ Vđ Vđ Vđ (-): vừa đủ 280 mg vđ: vừa đủ Các công thức trong bảng 2.5 được bào chế theo phương pháp xát hạt ướt như đã mô tả ở phương pháp 2.1.4.2, mỗi mẻ dập khoảng 50 viên. 30 Khi tăng dần lượng EC, quá trình xát hạt tiến hành khó khăn hơn do EC làm tăng độ dính của khối bột. Các mẫu sau khi bào chế được bảo quản trong lọ kín và để nơi khô ráo, thoáng mát. Các công thức M5, M6, M7, M8, M9, M10 được tiến hành thử hoà tan theo phương pháp nêu ở phần 2.1.4.3d. Kết quả được trình bày ở bảng sau: Bảng 7. % DC gải phóng tại các thời điểm của các công thức M5-»M10 Thời gian Lượng DC giải phóng theo thời gian (%) M5 M6 M7 M8 M9 M10 0.5 33.25 27.94 36.34 30.55 27.73 38.94 1 53.56 38.77 58.27 47.04 42.67 55.23 2 67.13 54.65 68.67 58.24 57.40 65.96 4 85.46 75.32 83.18 76.66 74.57 73.36 90.14 95.96 93.09 89.46 91.15 (giờ) 6 - Phần trăm DC giải phóng từ các công thức sử dụng EC với tỷ lệ 10% so với khối lượng DC (công thức M5, M6, M7) được mô tả như sau: M5 •M 6 ■ M7 T h ờ i g ia n (g iờ ) Hình 6. Đồ thị mô tả sự giải phóng DC từ các công thức M5, M6, M7 Nhân xét: 31 Qua thực nghiệm và xử lý kết quả, chúng tôi thấy rằng các công thức nói chung đều có khả năng kéo dài quá trình giải phóng dược chất. Tuy nhiên khi tăng dẩn lượng CA từ 0-15% so với lượng DC thì độ ổn định của cốt và quá trình giải phóng DC có sự thay đổi: Công thức M5 mặc dù được phối hợp thêm 5% CA nhưng viên chưa đạt độ ổn định cả về khả năng giải phóng DC và độ bền của cốt. Trong công thức này, tỷ lệ tá dược EC và CA có thể còn quá thấp để có thể kéo dài qúa trình giải phóng DC. Công thức M6 sử dụng 10% EC và 10% CA, cho khả năng giải phóng DC như chuyên luận yêu cầu, nhưng sau 6 giờ viên có hiện tượng rạn nứt. Nguyên nhân có thể do lượng EC chưa đủ để tạo khả năng kết dính cao giữa các thành phần có trong cồng thức. Với công thức M7, quá trình giải phóng DC cũng đạt theo yêu cầu, nhưng trong quá trình thử hoà tan viên có hiện tượng ăn mòn dần và sau 6 giờ viên không giữ nguyên hình dạng ban đầu, điều này có thể do trong công thức sử dụng CA với tỷ lệ cao (15% ĩĩIdc). - Phần trăm DC giải phóng từ các công thức khi tăng tỷ lệ EC trong công thức lên 15% và tiến hành khảo sát thay đổi tỷ lệ CA (công thức M8, M9, M10) được mô tả như sau: * — M8 —■— M9 A M10 100 ơ) 'O JEZ CL -05 oQ 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 T h ờ i g ia n ( g iờ ) Hình 7. Đồ thị biểu diễn sự giải phóng DC từ các công thức M8, M9, M10 32 Nhận xét: Sự giải phóng DC từ các công thức này khá đều nhau, và đều nằm trong giới hạn giải phóng cho phép. Công thức M8 và M9 giải phóng DC khá đều đặn, hầu như tại các thời điểm công thức M10 đều giải phóng DC nhanh hơn M8 và M9 (đặc biệt là thời điểm 0.5 giờ) có thể nguyên nhân do tỷ lệ CA được sử dụng khá cao nên làm tăng tốc độ giải phóng DC. Qua thực nghiệm thử hoà tan, các viên bào chế theo hai công thức M9 và M10 đều giữ nguyên hình dạng sau 6 giờ, viên bào chế theo công thức M8 mặc dù kiểm soát tốc độ giải phóng DC khá tốt nhưng cốt vẫn chưa thực sự ổn định. Như vậy, khi tăng tỷ lệ EC lên 15% các mẫu bào chế đều khá ổn định về sự giải phóng DC và độ bền của cốt. Do đó hai công thức M9, M10 đại diện cho phương pháp xát hạt ướt được lựa chọn để tiếp tục đánh giá một số chỉ tiêu khác. 22.2.4. Khảo sát sự ảnh hưởng của phương pháp dập thẳng tới khả năng kéo dài giải phóng dược chất Với độ tan trong nước cao và khá nhạy cảm với độ ẩm, cần phải xây dựng phương pháp bào chế thích hợp để hạn chế sự tác động của các yếu tố bên ngoài tới dược chất, trong phần trên chúng tồi đã khảo sát phương pháp xát hạt ướt. Tuy nhiên, trong quá trình bào chế DC phải ở trong điều kiện môi trường bên ngoài khá lâu. Để có thể hạn chế được phần nào sự ảnh hưởng của yếu tố bên ngoài, chúng tôi tiến hành khảo sát phương pháp dập thẳng, sau đó đánh giá theo các chỉ tiêu đã đưa ra ở phần phương pháp. * Bào chế các công thức sử dụng EC với tỷ lệ 10% khối lượng DC và thay đổi tỷ lệ CA từ 0 đến 15% khối lượng DC. 33 Bảng 8. Thành phần các công thức N l, N2, N3, N4 Công thức Thành phần NI N2 N3 N4 Gentamicin sulfat (mg) 130.5 130.5 130.5 130.5 Ethyl cellulose (%mDC) 10 10 10 10 Cetyl alcohol (%mDC) 0 5 10 15 MCC (mg) - - Magnesi stearat (%mViên) Ethanol 96° Ghi chú: - - 2 2 2 2 vừa đủ vừa đủ vừa đủ vừa đủ (-): vừa đủ 280 mg Các công thức trên được bào chế theo phương pháp dập thẳng như trình bày ở phần 2.1.4.2, mỗi công thức dập khoảng 50 viên. So với phương pháp xát hạt ướt, phương pháp dập thẳng tiến hành đơn giản và nhanh hơn. Các mẫu được đóng lọ kín và bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, sau đó được thử hoà tan như phương pháp 2.1.4.3d. Kết quả được trình bày trong bảng sau: Bảng 9. % DC giải phóng từ các công thức NI -> N4 Thời gian Lượng DC giải phóng theo thời gian (%) (giờ) NI N2 N3 N4 0.5 48.07 44.75 40.37 37.85 1 63.23 65.29 62.12 55.65 2 78.28 80.07 78.05 64.06 4 91.26 95.25 90.95 79.75 95.36 6 lần trăm DC giải phóng từ các công thức ;m , N2, N3, ỈN4 được biểu c qua hình sau: 34 Hình 8. Đồ thị biểu diễn %DC giải phóng từ các công thức N l—» N4 Nhận xét: Trong 30 phút đầu, tất cả các công thức đều giải phóng DC khá nhanh. Các công thức N l, N2, N3 không thể kiểm soát được sự giải phóng DC và không đảm bảo độ bền của cốt trong suốt thời gian thử nghiệm hoà tan mặc dù trong công thức đã phối hợp thêm tá dược kéo dài CA. Công thức N4 mặc dù đã kéo dài thời gian giải phóng hơn nhưng tốc độ giải phóng DC vẫn nhanh và cốt chưa ổn định. Điều này có thể do một số nguyên nhân như: gentamicin sulíat có độ tan cao, tỷ lệ tá dược tạo cốt chưa thích hợp, phương pháp dập thẳng cho khả năng liên kết giữa các tiểu phân chưa cao... * Bào chế các công thức với tỷ lệ EC tăng lên 15% khối lượng DC và thay đổi tỷ lệ CA từ 0 đến 15% khối lượng DC. Bảng 10. Thành phần các công thức N5, N6, N7, N8 Thành phần Công thức N6 N7 130.5 130.5 15 15 5 10 N5 130.5 15 0 Gentamicin sulfat (mg) Ethyl cellulose(%mnr) Cetyl alcohol (%mnr) MCC (mg) 2 Magnesi stearat (%mViẻn) Ethanol 96° vừa đủ Ghi chú: (-): vừa đủ 280 mg - - 2 vừa đủ 35 - 2 vừa đủ N8 130.5 15 15 - 2 vừa đủ Các công thức trên được bào chế theo phương pháp dập thẳng như mô tả ở phần 2.1.4.2, mỗi công thức dập khoảng 50 viên, bảo quản các mẫu trong lọ kín, để nơi khô thoáng. Qua thực nghiệm chúng tôi nhận thấy, khi tăng tỷ lệ EC 15% thì việc tạo hạt từ hỗn hợp tá dược trở nên khó khăn hơn so với nhóm công thức NI -» N4. Các công thức được tiến hành đo độ hoà tan theo phương pháp như mô tả trong phần 2.1.4.3d. Kết quả được trình bày trong bảng sau: Bảng 11. % DC giải phóng từ các công thức N5 —>N8 Thời gian Lượng DC giải phóng theo thời gian (%) (giờ) N5 N6 N7 N8 0.5 37.26 33.55 33.33 35.75 1 53.05 49.63 51.65 50.78 2 66.17 63.74 63.23 61.82 4 79.67 78.75 70.17 72.15 6 94.55 93.12 91.85 92.33 - Phần trăm DC giải phóng tại các thời điểm từ các công thức N5—>N8 được biễu diễn qua hình sau: — •— N5 —m— N6 A N7 ~ u - N8 100 n 80 ■§- 60 lcữ o 40 ^ 20 o 0 0 2 4 6 8 T h ờ i g ia n ( g iờ ) Hình 9. Đồ thị biểu diễn % DC giải phóng từ các công thức N5 —» N8 36 Nhận xét: Ở cả bốn công thức DC giải phóng khá đồng đều, trong 30 phút đầu tốc độ giải phóng DC khá nhanh, tuy nhiên tại các thời điểm quy định lượng DC giải phóng vẫn đạt theo yêu cầu quy định. Trong quá trình thử nghiệm hoà tan nhận thấy, sau 6 giờ công thức N5 và N6 cốt chưa hoàn toàn ổn định, công thức N7 và N8 cốt vẫn nguyên vẹn. Như vậy, tốc độ giải phóng DC và độ bền của cốt phụ thuộc khá nhiều vào tỷ lệ tá dược kéo dài. Do đó, công thức N7, N8 được chọn làm công thức đại diện cho phương pháp dập thẳng. 222.5. Khảo sát một số tiêu chuẩn khác của viên gentamicin sulfat giải phổng kéo dài * Tiêu chuẩn về độ đồng đều khối lượng: Tiến hành như trình bày trong phần 2.1.4.3a, kết quả phép thử đều đạt yêu cầu như trong chuyên luận dược điển yêu cầu. * Tiêu chuẩn về độ mài mòn: Tiến hành: Cân 20 viên được khối lượng m l, các mẫu được tiến hành thử bằng máy đo độ mài mòn, tốc độ quay 100 vòng/phút, trong thời gian 4 phút. Lấy viên ra, sàng sạch bụi, cân lại được khối lượng m2. Tính độ mài mòn theo công thức ở phần 2.1.4.3 b. Kết quả cho thấy các mẫu đem thử đều cho độ mài mòn dưới 1%. Như vậy các mẫu đều đạt yêu cầu về độ mài mòn. * Tiêu chuẩn về độ cứng: Các mẫu sau khi bào chế đem đo độ cứng trên máy đều cho kết quả đạt yêu cầu. * Tiêu chuẩn về hàm lượng: Các công thức M9, M10, N7, N8 được tiến hành xác định hàm lượng như phương pháp được trình bày trong phần 2.1.4.4. 37 Bảng 12. Hàm lượng DC trong các công thức M9, M10, N7, N8 Công thức Hàm lượng M9 M10 N7 N8 DC (%) 98.52 96.65 97.85 96.47 Theo dược điển Trung Quốc yêu cầu, hàm lượng phải đạt từ 90 - 110%, như vậy các mẫu đem xác định đều đạt yêu cầu về giới hạn hàm lượng. Có thể thấy rằng phương pháp định lượng bằng đo quang khá đơn giản, đỡ tốn kém, cho phép xác định hàm lượng gentamicin trong chế phẩm theo đúng tiêu chuẩn yêu cầu. 2.2.3. Khảo sát độ ổn định của viên gentamỉcin sulfat giải phóng kéo dài Do thời gian nghiên cứu không cho phép, vì vậy chúng tôi chỉ xây dựng mô hình khảo sát độ ổn định của chế phẩm và tiến hành đánh giá độ ổn định sau một tháng thử nghiệm. Để khảo sát độ ổn định của chế phẩm, chúng tôi chọn ra hai công thức là công thức M9 và N8, mỗi công thức bào chế 50 viên, tiến hành theo mô hình được trình bày ở phương pháp 2.1.4.5. Kết quả như sau: Bảng 13. Kết quả theo dõi độ ổn định của chế phẩm sau một tháng bảo quản ở những điều kiện khác nhau Mẫu Mẫu 1 (CTM9) Mẫu 2 (CTN8) Ghi chú: Điều kiện thử Cảm quan Hàm lượng (%) %GPDC Mới bào chế Màu trắng 95.23 58.65 ĐKT Màu trắng 95.02 58.36 LHCT Màu vàng 94.37 58.17 Mới bào chế Màu trắng 97.07 60.48 ĐKT Màu trắng 96.84 60.07 LHCT Màu vàng 96.31 59.88 ĐKT: điều kiện thường LHCT: lão hóa cấp tốc GPDC: giải phóng DC 38 Nhận xét: - Cảm quan: có sự thay đổi về màu sắc của viên khi bảo quản ở những điều kiện khác nhau, viên bảo quản ở điều kiện thường hầu như không có sự thay đổi về màu sắc, trong khi đó viên bảo quản trong điều kiện lão hoá cấp tốc bị biến đổi sang màu vàng. Như vậy, đã có sự tác động của ẩm và nhiệt tới DC và bắt đầu xẩy ra sự phân huỷ. - Hàm lượng: khi bảo quản trong các điều kiện khác nhau, mẫu bào chế có sự thay đổi hàm lượng khác nhau. Đối với mẫu 1, à điều kiện thường hàm lượng DC bị giảm 0.21%, trong điều kiện lão hoá cấp tốc hàm lượng giảm 0.86%. Đối với mẫu 2, ở điều kiện thường và lão hoá cấp tốc lần lượt giảm 0.23% và 0.76%. Như vậy nhiệt độ và độ ẩm có ảnh hưởng khá lớn tới độ ổn định của DC trong chế phẩm trong quá trình bào chế và quá trình bảo quản. Vì vậy cần nghiên cứu sâu hơn sự ảnh hưởng của nhiệt độ và độ ẩm tới độ ổn định của DC để đưa ra điều kiện tốt nhất hạn chế sự tác động của những yếu tố này và làm tăng độ ổn định. - Phần trăm giải phóng DC trong môi trường HC1 0.1M: các mẫu đều có sự giảm giải phóng DC ở thời điểm 2 giờ, tuy nhiên không đáng kể. Sau khi khảo sát kết quả thử độ ổn định của chế phẩm trong điều kiện thường và lão hoá cấp tốc, mặc dù các mẫu đều có sự giảm hàm lượng cũng như phần trăm DC giải phóng nhưng không nhiều, các chỉ tiêu về hàm lượng và phần trăm DC giải phóng vẫn đạt yêu cầu dược điển Trung Quốc. 39 KẾT LUẬN VÀ ĐỂ XUẤT 1. Kết luận Sau một thời gian thực hiện đề tài “Nghiên cứu bào chế viên gentamicin sulfat GPKD” chúng tôi rút ra một số kết luận như sau: - Đã tiến hành khảo sát sự tương tác giữa gentamicin sulíat với một số tá dược (EC, CA, MCC, Magnesi stearat, dicalciphosphat dihydrat, Maltodextrin, Aerosil) và trên cơ sở đó đã lựa chọn tá dược sử dụng để nghiên cứu bào chế viên gentamicin sulíat GPKD. Tất cả các tá dược đem thử đều không gây ra tương tác nào với DC. - Đã tiến hành xây dựng công thức, khảo sát khả năng giải phóng DC của viên nén gentamicin sulíat GPKD và lựa chọn được một số công thức phù hợp ( công thức M9, M10, N7, N8) theo tiêu chuẩn dược điển Trung Quốc đề ra. Trong quá trình nghiên cứu bào chế, đã đánh giá được sự ảnh hưởng của một số yếu tố tới chất lượng của chế phẩm: + Tỷ lệ tá dược/ dược chất + Phương pháp bào chế: xát hạt ướt, dập thẳng... - Đã khảo sát phương pháp xác định hàm lượng gentamicin sulíat trong chế phẩm bằng phương pháp đo quang. Tiến hành trên một số mẫu, phương pháp này cho kết quả nằm trong tiêu chuẩn cho phép. - Bước đầu đánh giá độ ổn định của viên gentamicin sulíat GPKD đã bào chế xong bằng phương pháp lão hoá cấp tốc. 2. Đề xuất Do điều kiện thời gian không cho phép nên chúng tôi chưa thể tiến hành khảo sát được hết các yếu tố ảnh hưởng và các phương pháp xác định chất 40 lượng của chế phẩm, vì vậy chúng tôi có một số đề xuất như sau: - Tiếp tục khảo sự tương tác của gentamicin sulfat với các tá dược khác, từ đó ứng dụng để nghiên cứu các dạng bào chế khác. - Với các công thức được lựa chọn (M9, M10, N7, N8), tiến hành đánh giá sự ảnh hưởng khi thay đổi lực dập, phối hợp với các tá dược độn không tan (hoặc tan) trong nước tới khả năng kéo dài giải phóng DC. - Tiếp tục nghiên cứu đánh giá độ ổn định viên gentamicin sulíat GPKD đã bào chế được. - Tiến hành nghiên cứu rộng hơn trên các nhóm tá dược kéo dài khác. 41 TÀI LIỆU THAM KHẢO Tài liệu tiếng Việt: 1. Bộ y tế (2002), Dược điển Việt Nam III, NXB Y học, tr. 125-128, pl 8.6. 2. Bộ y tế (2002), Dược thư quốc gia, NXB Y học, tr. 500 - 503. 3. Bộ môn Bào chế, Trường đại học Dược Hà Nội (2005), Một số chuyên đề về bào chế hiện đại, NXB Y học, tr.3 - 49, 132 - 156, 210 - 238. 4. Bộ môn Bào chế, Trường đại học Dược Hà Nội (2004), Kỹ thuật bào chế và sinh dược học các dạng thuốc, NXB Y học, tr. 179 - 180. 5. Bộ môn Dược lí, Trường đại học Y Hà Nội (1998), Dược lí học, NXB Y học, tr. 248 - 253. 6. Bộ môn Hoá Dược, Trường đại học Dược Hà Nội (2005), Hoá Dược, NXB Y học, tập II, tr. 201 - 209. 7. Bộ môn Kiểm nghiệm, Trường đại học Dược Hà Nội (2002), Kiểm nghiệm thuốc, NXB Y học, tr. 161 - 179. 8. Phạm Thiệp, Vũ Thị Thuý (2003), Thuốc biệt dược và cách sử dụng, NXB Y học, tr. 426 - 428. Tài liệu tiếng Anh 9. AHFS - Drug information (2002), p. 2636 - 2637. 10. Arthur H.Kibbe (2000), Handbook of Pharmaceutical Excipients, American Pharmaceutical Association, Washington D.c, p. 63 - 66,102 - 105, 117- 119, 195 - 199. 11. British pharmacopoeia (2005). 12. Chinese pharmacopoeia II (2000), p. 310 - 312. 13. Dilip M. Parikh (1997), Handbook of pharmaceutỉcal granulation technology, Marcel Dekker, vol. 81, p. 52 - 55. 14. Dr Sabine Kopp et al., (2006), “Stability testing of pharmaceutical products in a global enviroment”, Report on the development of WHO policy on stability testing, p. 291 - 294. 15. G. Wang et al., (2004), “Release of cefazolin and gentamicin from biodegradable PLA/ PGA beads”, Int. J. Pharm., 273, p. 203 - 212. 16. Gilbert s. Banker and Christopher T. Rhodes (2002), Mordern pharmaceutics, third edition, Mercel Dekker, p. 575 - 593. 17. Hebert A. Liebermann, Leon Lachman, Joseph B.Shevartoz, (1989), Pharmaceutỉcal dosageforms, Mercel Dekker Inc, p. 303 - 305. 18. Lakshman Karalliedde, John A.Henry (1998), Handbook of drug interaction, Amold, vol. 1, p. 381 - 385. 19. M. Baro et al., (2002), “In vitro - in vivo characterization of gentamicin bone implants”, J. Control. Realease, 83, p. 353 - 364. 20. R. Bayston, R.D.G Milner et al., (1982), “The sustained release of antimcrobial drugs from bone cement”, The Journal of bone and ịoint surgery, 64, p. 460 - 464. 21. United State pharmacopoeia 24 (2000), p. 767 - 770, 859 - 865. 22. Xiang-dong Li, Yun-yu Hu et al., (2001), “The treatment of osteomyelitis with gentamicin-reconstiued bone xenograít-composite” , The lournaỉ oỷbone andịoint surgery(Br), 83, 7, p. 1063 - 1068. 23. Xu WL, Tu XD, Lu ZD et al., (1991), “Development of gentamicin sulfat sustained release tablet remaining - Aoating in stomach”, Yao Xue Xue Bao., 26 (7), p. 541 - 545. 24. Yang XF et al., (2003), “In vitro release and antibacterial activity of poly (oleic/linoleic acid dimer : sebacic acid)”, Acta pharmacol Sin., 24, p. 306 310. Hình 3. Kết quả chạy sắc ký lớp mỏng [...]... năng kéo dài giải phóng dược chất EC và CA là các tá dược tạo cốt cơ bản và khá phổ biến của chế phẩm viên nén tác dụng kéo dài, mỗi chất đại diện cho một cơ chế giải phóng khác nhau Do đó để đánh giá ảnh hưởng của từng tá dược tạo cốt này tới khả năng GPKD của chế phẩm, chúng tôi tiến hành bào chế một số công thức chỉ chứa EC hoặc CA - Công thức bào chế gồm: + Gentamicin sulíat: 130.5 mg (~ 80 mg gentamicin. .. ra tương tác nào với dược chất gentamicin sulíat Do đó các tá dược này có thể được sử dụng để tiến hành nghiên cứu xây dựng công thức cho viên nén gentamicin GPKD hệ cốt 2.2.2 Xây dựng công thức bào chế cho viên nén gentamicin sulfat giải phóng kéo dài 2.2.2.1 Đường chuẩn mô tả sự phụ thuộc của độ hấp thụ vào nồng độ dung dịch - Tiến hành: Pha các dung dịch gentanicin sulfat có nồng độ lần lượt là 10,... gentamicin, calci phosphat, polyme PLA được bào chế bằng phương pháp tạo hạt, dập thẳng [19] * Dựa vào đặc tính không hấp thu qua đường tiêu hoá, gentamicin được bào chế ở dạng uống để điều trị nhiễm khuẩn đường tiêu hoá, chống nhiễm khuẩn trước và sau khi phẫu thuật đường tiêu hoá: 16 + Viên nén gentamicin sulíat [12] + Viên nang gentamicin sulfat [12] + Hệ nổi kéo dài chứa gentamicin sử dụng tá dược là nhựa... khi viên đã hoà tan hoàn toàn bằng: M = Cóc V Với Coc là nồng độ mẫu thử tại lần đo cuối cùng, V là thể tích môi trường thử, M là lượng DC có trong viên Lượng DC được giải phóng đến thời điểm lấy mẫu thứ i là Mị được tính theo công thức: Mị = q V Như vậy, phần trăm DC giải phóng đến thời điểm i như sau: f = Mị 100/M - Phần trăm DC giải phóng được quy định trong chuyên luận gentamicin sulíat giải phóng. .. của Gentamicin [18] 15 - Với miconazol, sucralfat khi phối hợp sẽ làm giảm tác dụng của gentamicin [18] 1.3.7.2 Tương kỵ - Aminosid nói chung và gentamicin nói riêng bị bất hoạt invitro bởi các penicillin và cephalosporin do phản ứng với vòng p-lactam [2] - Gentamicin tươmg kỵ với furosemid, heparin, natri bicarbonat [2] 1.3.8 Một số nghiên cứu về các dạng bào chế của gentamicin 13.8.1 Các dạng bào chế. .. nghiệm - Máy dập viên Pye Unicam - Máy xác định độ hoà tan ERWEKA - Máy quang phổ UV-VIS HeẰios (Mỹ) - Tủ vi khí hậu Climacell (Đức) - Máy đo pH - Cân phân tích, cân kỹ thuật - Các máy móc và thiết bị khác 2.1.3 Nội dung nghiên cứu - Nghiên cứu sự tương hợp (hoặc tương kỵ) giữa DC và tá dược, từ đó lựa chọn tá dược thích hợp cho công thức bào chế viên gentamicin sulíat TDKD - Nghiên cứu sự ảnh hưởng... các công thức M l, M2, M3, M4 Công thức M l, M2 sử dụng EC làm tá dược tạo cốt, do đó giải phóng DC theo cơ chế khuy ếch tán Công thức MI giải phóng DC khá nhanh, sau 4 giờ đã giải phóng trên 80%, khi tăng lượng EC lên 15% công thức M2 giải phóng DC chậm hơn và theo đúng yêu cầu quy định Ngoài tiêu chuẩn về giải phóng DC đúng quy định, đối với hệ cốt khuyếch tán sau khi đi ra khỏi đường tiêu hoá, cốt... dược tạo cốt, do đó giải phóng dược chất theo cơ chế ăn mòn Qua kết quả ở trên, có thể thấy rằng tốc độ giải 29 phóng DC ở cả hai công thức đều khá nhanh Như vậy, ở những nồng độ này việc sử dụng một mình tá dược CA trong công thức chưa thể kiểm soát được tốc độ giải phóng DC 2.2.23 Khảo sát sự ảnh hưởng khỉ phối hợp hai tá dược ethyl cellulose và cetyl alcol tới khả năng kéo dài giải phóng dược chất Qua... nhau, chúng tôi nhận thấy ờ các tỷ lệ này EC hay CA cũng đều chưa thể kéo dài quá trình giải phóng DC Để hạn chế những khó khăn có thể gặp phải trong quá trình bào chế khi tăng tỷ lệ các tá dược này như khó xát hạt, dính chày cối , chúng tôi tiến hành khảo sát sự ảnh hưởng khi phối hợp EC và CA tới sự giải phóng DC như sau Công thức bào chế cũng bao gồm các thành phần: DC, tá dược tạo cốt, tá dược độn,... vị khó chịu của thuốc - Sự giải phóng thuốc phụ thuộc nhiều vào điều kiện ngoại môi như: nồng độ ion, pH, nồng độ chất điện giải - Một số dược chất đã được chế dưới dạng này: amphetamin, ephedrin d Hệ giải phổng dược chất theo cơ chế áp suất thẩm thấu - Nguyên tắc: Dược chất dễ tan trong nước được dập thành viên, sau đó bao ngoài viên bằng một màng bán thấm có miệng giải phóng dược chất Sau khi uống, ... nghiên cứu bào chế viên Gentamicin sulfat giải phóng kéo dài hướng tới mục tiêu sau: • Lựa chọn tá dược thích hợp cho viên Gentamicin sulíat giải phóng kéo dài hệ cốt • Xây dựng cơng thức bào. .. (hoặc tan) nước tới khả kéo dài giải phóng DC - Tiếp tục nghiên cứu đánh giá độ ổn định viên gentamicin sulíat GPKD bào chế - Tiến hành nghiên cứu rộng nhóm tá dược kéo dài khác 41 TÀI LIỆU THAM... chất gentamicin sulíat Do tá dược sử dụng để tiến hành nghiên cứu xây dựng cơng thức cho viên nén gentamicin GPKD hệ cốt 2.2.2 Xây dựng cơng thức bào chế cho viên nén gentamicin sulfat giải phóng