A. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài M.Gorki đã nói rằng: “văn học là nhân học”, và điều đó đã được các nhà văn khẳng định qua những đứa con tinh thần của chính mình. Thật vậy, văn học là một trong những loại hình nghệ thuật có từ rất sớm và nó gắn bó thân thiết với đời sống tinh thần của con người ngay từ thuở đất trời còn hồng hoang. Dù xuất hiện dưới hình thức nào thì nó vẫn là sự phản ánh thế giới khách quan qua lăng kính chủ quan của người nghệ sĩ. Một tác phẩm nghệ thuật chân chính là sự giải bày những tình cảm, những khát vọng sâu xa của nhà văn trước cuộc đời, trước những vấn đề có ý nghĩa đối với con người. Văn học đôi khi viết về những sự cố lớn lao: bão táp cách mạng, chiến tranh, hay chỉ diễn tả một tiếng côn trùng kêu, một tiếng thở dài…Song ta vẫn tìm thấy ở đó hình bóng, tâm sự của con người gửi gắm ở bên trong. Với tư cách là chủ thể của hoàn cảnh, là động lực của sự phát triển xã hội, là nguồn gốc của mọi nguồn sáng kiến phát minh, con người với tất cả niềm vui, nỗi buồn, tâm tư khát vọng, thành đạt hay thất bại, luôn là đối tượng trung tâm của văn học, là mối quan tâm hàng đầu của người nghệ sĩ. Dù con người xuất hiện trực tiếp hay gián tiếp trong tác phẩm văn học thì nó vẫn là chủ thể duy nhất của văn chương. Con người do đó phải thực hiện nhiệm vụ mà nhà văn đã giao phó, thể hiện một cách sâu sắc ý đồ của nhà văn, nói lên quan điểm của tác giả, thể hiện tinh thần cho văn học của mỗi thời đại. Điều đó đã cho ta thấy rằng, văn học là một bộ môn nghiên cứu về con người sâu sắc nhất. Nó là lăng kính của nhà văn soi chiếu về cuộc sống xã hội một cách thiết thực và tinh tế nhất. Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng phản ánh xã hội đương đại Trung Quốc thông qua cuộc đời và số phận của một số người trong lớp “nhà giàu mới nổi” và những bi hài kịch mà họ là diễn viên chính. Một tỉ sáu không đơn thuần là cuốn tiểu thuyết viết về xã hội Trung Quốc đương đại mà nó còn là cuốn tiểu thuyết với những tình tiết giả tưởng đầy hấp dẫn, kịch tính cùng với giọng văn hài hước, châm biếm. Tác giả đã mở ra cho bạn đọc hiểu hơn về xã hội Trung Quốc đương 1 đại trong sự phát triển của khoa học kĩ thuật tiên tiến, đồng thời khám phá vào những góc khuất của xã hội. Trong tác phẩm, Trương Hiền Lượng đã rất khéo léo đi sâu vào từng ngõ nghách của đời sống con người trước guồng quay của thời đại mới, len lõi vào tận sâu tâm hồn của con người, những góc kín tưởng chừng như không mấy ai để mắt đến, khám phá cái gọi là bản năng của con người. Ông giúp chúng ta có cái nhìn thấu đáo hơn về xã hội Trung Quốc đương đại. Chúng ta đã biết rằng vấn đề con người là một vấn đề đặc trưng của văn học. Văn học hướng đến con người và khám phá về tất cả những gì liên quan đến con người. Trong xã hội của Một tỉ sáu, trước sự biến đổi muôn màu của cuộc sống, xã hội ngày càng phát triển mạnh mẽ, các nền kinh tế - khoa học kĩ thuật tiên tiến, đời sống vật chất của con người vì thế cũng được nâng cao. Nhưng trước sự phát triển mạnh mẽ đó thì đời sống tinh thần của con người lại xuống cấp trầm trọng. Con người ta chủ yếu coi trọng địa vị, danh lợi, những toan tính trong cuộc sống đua chen mà quên đi cách phải sống như thế nào. Đồng tiền trở thành mục tiêu phấn đấu cho con người trong xã hội đương đại. Đọc Một tỉ sáu ta thấy tác giả đã xây dựng một thế giới nhân vật rất đa dạng. Mỗi nhân vật mang trong mình một tính cách riêng, một số phận riêng, nhưng tất cả đều không đáng được gọi là “người”. Tác phẩm đặt ra một vấn đề lớn cho xã hội Trung Quốc đương đại: tương lai của dân tộc Trung Quốc sẽ đi về đâu khi mà có sự chênh lệch rất lớn về đời sống vật chất và đạo đức, nhân cách của con người? Đời sống vật chất ngày càng phát triển, trong khi con người thì ngày càng xuống cấp về đạo đức, về nhân cách? Vấn đề con người trở thành một vấn đề bức thiết của xã hội Trung Quốc đương đại, đó cũng là vấn đề mà Trương Hiền Lượng đang hướng đến trong chính tác phẩm của mình. Một tỉ sáu của nhà văn Trương Hiền Lượng không chỉ là cuốn tiểu thuyết mang đậm màu sắc triết lý mà đây còn là mảnh đất khám phá ra những điều mới mẻ về con người, về xã hội đương đại Trung Quốc. Đồng thời đây cũng là một tác phẩm với giá trị nghệ thuật rất độc đáo và sâu sắc. Chúng tôi đã nghiên cứu tác 2 phẩm này qua đề tài: “Vấn đề con người trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng” với hi vọng có thể góp sức vào việc khám phá những nét đẹp của tác phẩm. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Số lượng và chất lượng sáng tạo nghệ thuật của Trương Hiền Lượng suốt nửa thế kỉ đã xếp nhà văn vào vị trí xứng đáng của nền văn học Trung Quốc. Với những sáng tác cống hiến cả đời văn của nhà văn như: Một nửa đàn ông là đàn bà, Khúc hát đại phong,…Trương Hiền Lượng đã được giới nghiên cứu phê bình đánh giá là một cây bút thông minh, tinh tế và sắc sảo trong khám phá và nắm bắt hiện thực. Sự mẫn cảm với những gì đang diễn ra hằng ngày, với những vấn đề nóng bỏng không riêng gì của Trung Quốc mà còn cả của nhân loại, đã khiến những trang viết sắc sảo, đầy “chất tiểu thuyết” của Trương Hiền Lượng không chỉ thu hút bao thế hệ độc giả mà còn gợi không ít những hứng thú tranh luận, trở thành nơi “giao tiếp đối thoại” với đông đảo bạn đọc. Cùng với sự ra đời của hàng loạt tiểu thuyết nổi tiếng, trường ca, đã khẳng định được tài năng sáng tác của Trương Hiền Lượng, người đọc còn có thể tìm thấy một số lượng khá lớn, khá phong phú những bài nghiên cứu, phê bình được công bố dưới nhiều dạng khác nhau và đề cập đến nhiều phương diện khác nhau về sáng tác của Trương Hiền Lượng. Một tỉ sáu là cuốn tiểu thuyết do 2 dịch giả Phạm Tú Châu và Vương Mộng Bưu dịch từ nguyên bản tiếng Trung “Nhất Ức Lục” của nhà văn Trương Hiền Lượng. Cuốn sách này được nhà xuất bản theo hợp đồng chuyển nhượng bản quyền giữa tác giả Trương Hiền Lượng do NXB Văn nghệ Thượng Hải đại diện và NXB Phụ nữ 2011. Đã có rất nhiều bài viết về tác giả Trương Hiền Lượng. Tất cả đều là những bài viết đánh giá cao về tài năng của ông, tác phẩm của ông chưa nhiều nhưng hết thảy đều là những tác phẩm có sự ảnh hưởng lớn đối với văn học thế kỉ này. Tác giả Lê Huy Tiêu đã cho rằng tiểu thuyết của Trương Hiền Lượng gợi sự suy ngẫm giàu triết lí: “Bất luận đó là những tác phẩm viết về “vết thương” trong “cách mạng văn hoá” hay những tác phẩm phản ánh công cuộc cải cách, hình 3 tượng nhân vật trong tác phẩm của Trương Hiền Lượng đều có những suy nghĩ mang tính triết lí sâu sắc”[ 25, 244] Nhà xuất bản Phụ nữ đã có những lời nhận xét về tác phẩm Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng như sau: Cuốn tiểu thuyết về xã hội đương đại Trung Quốc với những tình tiết giả tưởng đầy kịch tính và giọng văn hài hước, châm biếm một lần nữa khẳng định Trương Hiền Lượng xứng đáng là một trong số 100 nhà văn có ảnh hưởng rộng lớn đến thế kỉ XX do tạp chí Time bầu chọn. Những cuốn tiểu thuyết thời kì hậu hiện đại của Trương Hiền Lượng đã tạo được sự chú ý của công chúng độc giả. Các bài viết đã khẳng định được những đặc điểm cơ bản trong sáng tác của ông như: khả năng phát hiện vấn đề, ý thức tìm tòi lật xới hiện thực thời hiện đại, những sự kiện bên lề mà dường như ít ai để ý. Nhưng với sự mẫn cảm trong tâm hồn, sự bất lực trước thời cuộc đã đưa ngòi bút của ông khám phá một cách sâu sắc hiện thực của xã hội, của bản chất con người. Ngoài ra nhắc đến hình thức trong sáng tác tiểu thuyết của Trương Hiền Lượng còn phải kể đến nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, đưa ra nhiều tình huống kích thích trí tò mò độc giả nhưng lại có ý nghĩa thời cuộc hết sức lớn lao. Đó chính là lối hành văn độc đáo, khác biệt với các nhà văn thời hiện đại khác. Tác phẩm Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng đã để lại ấn tượng rất sâu đậm trong lòng công chúng bạn đọc, không chỉ ở nội dung mà còn ở nghệ thuật đặc sắc của nó. Mặc dù các nhà nghiên cứu đã đề cập nhiều vấn đề trong từng ngõ ngách trong tác phẩm của Trương Hiền Lượng, nhưng trong phạm vi khảo sát của chúng tôi, hầu như chưa có một đề tài nào chuyên sâu tìm hiểu “Vấn đề con người trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng”. Trên tinh thần tiếp thu, phát triển ý kiến của người đi trước và một số ý kiến cá nhân, chúng tôi xin mạnh dạn góp phần làm sáng tỏ vấn đề: “Vấn đề con người trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng”. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của khoá luận này là cuốn tiểu thuyết Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng. Ngoài ra để có thể có được một bài viết hoàn chỉnh đề cập 4 đến vấn đề con người, vấn đề dân tộc, chúng tôi còn tìm hiểu các tác phẩm và tư liệu viết về những vấn đề này để thấy được nét độc đáo trong sáng tác của nhà văn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Với đề tài “Vấn đề con người trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng”, khóa luận sẽ tiến hành khảo sát một số phương diện cơ bản như: Vấn đề con người, quan niệm nghệ thuật về con người, điểm nhìn trần thuật, giọng điệu nghệ thuật trong Một tỉ sáu. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp phân tích Sau khi khảo sát tác phẩm một cách kĩ lưỡng, chúng tôi tiến hành phân tích và chỉ ra các vấn đề liên quan đến vấn đề con người, đi sâu và khám phá xã hội đương đại Trung Quốc. 4.2. Phương pháp cấu trúc hệ thống Tìm và hệ thống các dẫn chứng trong tác phẩm, từ đó làm rõ vấn đề con người và mối quan hệ giữa vấn đề con người và vấn đề dân tộc, nói lên được giá trị của tác phẩm. 4.3. Phương pháp so sánh Nghiên cứu vấn đề con người trong tác phẩm Một tỉ sáu trong mối quan hệ so sánh đối chiếu với các tác phẩm khác về vấn đề con người, vấn đề nhân quyền, thực trạng xã hội. 4.4. Phương pháp liên ngành Đặt tác phẩm dưới góc nhìn của ngành khoa học khác nhau: triết học, xã hội học, tâm lí học…để thấy được mỗi ngành khoa học sẽ có cái nhìn như thế nào về vấn đề con người. 5. Đóng góp của đề tài Nghiên cứu vấn đề con người trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng, chúng tôi hi vọng sẽ đóng góp một số vấn đề mới trong việc nghiên cứu văn học Trung Quốc nói riêng và văn học nói chung. - Khai thác về bức tranh hiện thực của xã hội Trung Quốc đương đại, đồng thời qua đó làm rõ về cuộc sống của con người Trung Quốc. 5 - Khai thác những nét nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm cũng như nghệ thuật thể hiện vấn đề con người ở đó. - Nhìn nhận vấn đề con người trong văn học cũng như trong thực tế của xã hội Trung Quốc đương đại. 6. Cấu trúc của khoá luận Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, nội dung của khoá luận gồm có 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lí luận chung. Chương 2: Hành trình tìm kiếm con người hoàn hảo. Chương 3: Vấn đề con người qua điểm nhìn và giọng điệu trần thuật. 6 B. NỘI DUNG CHƯƠNG I NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN CHUNG 1.1. Vấn đề con người và quan niệm nghệ thuật về con người trong văn học Chính sách con người đang trở thành một nền tảng trong đường lối cách mạng của các nước xã hội chủ nghĩa. Hạnh phúc và đời sống của nhân dân, dân chủ xã hội và tự do của mỗi người là mục tiêu nóng bỏng của cách mạng nước ta hiện nay. Trong bối cảnh đó nhận thức lại cho đúng mối quan hệ văn học và con người là một vấn đề lý luận có ý nghĩa thực tiễn cấp bách. Suốt một thời gian dài, trung tâm chú ý của các nhà nghiên cứu - phê bình và phần nào của cả giới sáng tác là mối quan hệ giữa văn học và chính trị. "Phục vụ chính trị", trực tiếp tham gia vào sự nghiệp cách mạng của Đảng, hưởng ứng các khẩu hiệu và nhiệm vụ chính trị trước mắt - đó là nhiệm vụ cơ bản của văn học ta mấy chục năm vừa qua. Nhờ lẽ sống lớn của dân tộc, nhờ niềm tin tuyệt đối của người sáng tác, văn học cách mạng của chúng ta đã có được những tác phẩm hay mà giá trị của chúng trước hết là ở tính lý tưởng, cảm hứng anh hùng và sự chân thành của nghệ sĩ. Trong hoàn cảnh ấy các nhà văn chỉ mới có điều kiện quan tâm chủ yếu đến cái chung chứ chưa phải cái riêng và do đó vấn đề số phận con người chưa có được vị trí xứng đáng của nó trong văn học. Chúng ta vẫn bắt gặp con người nhưng phần lớn đó là con người - tập thể, con người - quần chúng, con người - nhân dân, chứ chưa phải là những cá nhân, những số phận. Các nhà văn thường tập trung nói lên quyết tâm, ý chí, sức mạnh của con người chứ chưa diễn tả được hết sự phong phú, kể cả nỗi cô đơn và sự yếu ớt của nó - cái cô đơn trong vinh quang và quyền lực, trong cả phút giây hạnh phúc, cái cô đơn của mọi tìm tòi, của những ai dám nghĩ, dám sáng tạo, dám nói điều ngay thẳng. Và sự yếu ớt không phải lúc nào cũng chỉ như biểu hiện của hèn nhát mà còn là dấu hiệu của cái đẹp, của một tâm hồn dịu dàng, phong phú. Cũng trong điều kiện ấy văn học ta phải quan tâm chủ yếu đến việc làm sao phản ánh hiện thực cho thật nhiều, ghi lại cho hay những biến động lớn lao của đời 7 sống. Do vậy số phận con người tuy có được khắc họa nhưng vẫn chưa ở vào vị trí trung tâm của tác phẩm. Phương châm "văn học phản ánh hiện thực "chủ yếu vẫn hướng nhà văn vào việc phản ánh cuộc sống mới, con người mới, chứ không phải toàn bộ cuộc sống và con người hiện thực. Yêu cầu cơ bản đối với các tác phẩm trước hết vẫn là nội dung xã hội - lịch sử, sự phản ánh các mặt hoạt động của đời sống sản xuất, chiến đấu, hợp tác hóa, cải tạo công thương nghiệp, quản lý kinh tế v.v... Ở đây không phải không có con người, nhưng ở đây con người còn khuất sau sự kiện, phong trào; con người chưa hiện ra ở mặt trước (avant-scène) của hiện thực. Thay vì miêu tả lịch sử thông qua con người, con người trở thành phương tiện để trình bày lịch sử. Thành ra khi năm tháng trôi qua, các phong trào này mất đi đến lượt các phong trào khác xuất hiện thì các tác phẩm hiện thực theo kiểu ấy cũng không còn lại bao nhiêu với đời sau ngoài một chút không khí xã hội - lịch sử. Quan niệm nghệ thuật về con người là một phạm trù rất quan trọng, được nhắc đi nhắc lại nhiều lần trong thi pháp học. Mặc dù hiện nay, khái niệm này chưa được các nhà nghiên cứu định nghĩa một cách thống nhất và chặt chẽ, nhưng nó đã phần nào gợi mở cho chúng ta hướng đến đối tượng chủ yếu của văn học. Theo đó, văn học nghệ thuật là một sự ý thức về đời sống, nên nó mang tính chất quan niệm rất cụ thể và hình tượng nghệ thuật một khi đã hình thành là mang tính chất quan niệm, ngay cả vô thức cũng là quan niệm về cái vô thức. Nhà văn không thể miêu tả đối tượng mà không có quan niệm về đối tượng. Có thể khẳng định, quan niệm chính là một phương tiện thiết yếu của sáng tạo nghệ thuật. Do vậy, tìm hiểu quan niệm nghệ thuật về con người trong văn học trung đại nói riêng và văn học Việt Nam nói chung, chính là bước đi thiết thực để đến với chiều sâu của các tác phẩm, của các giai đoạn văn học. Macxim Gorki đã từng khẳng định: “Văn học là nhân học”. Đó là nghệ thuật miêu tả, biểu hiện con người. Do vậy, con người chính là đối tượng chủ yếu của văn học. Dù miêu tả thần linh, ma quỉ, đồ vật, hoặc đơn giản là miêu tả các nhân vật, văn học đều nhằm mục đích miêu tả và thể hiện vào con người. 8 Thực tế cho thấy, không có một tác phẩm, một tác giả hay một nền văn học nào lại chỉ đơn thuần nói về thiên nhiên mà không liên quan đến con người. Nói cách khác, mục đích miêu tả của nhà văn là nhằm hướng đến thể hiện con người. Ví dụ: Truyện cổ tích, thần thoại: miêu tả thần linh, ma quỷ, địa ngục, đồ vật...là nói đến cái hiện thực tồn tại trong đầu óc con người, góp phần thể hiện ước mơ, khát vọng con người. Ngay cả những nhân vật không thực, ví như trong Tây Du Ký của Ngô Thừa Ân, ngoài việc bóc trần hiện thực xã hội Trung Quốc hỗn loạn thời bấy giờ, tác giả còn thể hiện sự khái quát về triết lí làm người. Con người muốn đạt được thành công phải có đầy đủ sự kiên định như Đường Tăng, lanh lợi như Ngộ Không, cần cù như Sa Tăng và rất đời như Bát Giới. Hay với những dòng thơ viết về cảnh vật, thiên nhiên. Đó không phải là động tác phác thảo vài nét cơ bản vào không gian, mà là sự bộc lộ những tâm tư, tình cảm của nhân vật trữ tình cũng như chủ thể tác giả dấu mặt. Bởi thế mới Voltaire khẳng định: "Thơ là âm nhạc của tâm hồn”. Tóm lại, trong văn học, yếu tố con người được nói đến như một điều tất yếu. Con người chính là nhân vật trung tâm của văn học. Quan niệm nghệ thuật về con người là khái niệm cơ bản nhằm thể hiện khả năng khám phá, sáng tạo trong lĩnh vực miêu tả, thể hiện con người của nhà văn. Có thể nói, nó giống như là một chiếc chìa khóa vàng góp phần gợi mở cho chúng ta tất cả những gì bí ẩn trong sáng tạo nghệ thuật của mỗi người nghệ sĩ nói chung và từng thời đại nói riêng. Tuy nhiên, cho đến nay, mặc dù được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm tìm hiểu, song khái niệm quan niệm nghệ thuật về con người vẫn còn nhiều cách định nghĩa và diễn đạt khác nhau. Cụ thể như sau: Giáo sư Trần Đình Sử cho rằng: Quan niệm nghệ thuật về con người là một cách cắt nghĩa, lí giải tầm hiểu biết, tầm đánh giá, tầm trí tuệ, tầm nhìn, tầm cảm của nhà văn về con người được thể hiện trong tác phẩm của mình. Tức, quan niệm nghệ thuật về con người sẽ đi vào phân tích, mổ xẻ đối tượng con người đã được hóa thân thành các nguyên tắc, phương tiện, biện pháp thể hiện con người trong văn học của tác giả, từ đó, tạo nên giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ cho các 9 hình tượng nhân vật trong đó. Vì vậy, chúng ta sẽ thấy được giá trị của hình tượng nghệ thuật trong các tác phẩm. Giáo sư Huỳnh Như Phương cũng góp tiếng nói của mình bằng một cách nhìn khá bao quát: Quan niệm nghệ thuật về con người thể hiện tầm nhìn của nhà văn và chiều sâu triết lí của tác phẩm. Cũng với vấn đề về quan niệm nghệ thuật về con người, Từ điển Thuật ngữ văn học định nghĩa như sau: Quan niệm nghệ thuật về con người là hình thức bên trong, là hệ quy chiếu ẩn chìm trong hình thức tác phẩm. Nó gắn với các phạm trù khác như phương pháp sáng tác, phong cách của nhà văn, làm thành thước đo của hình thức văn học và cơ sở của tư duy nghệ thuật. Nhìn chung, tuy khác nhau về cách diễn đạt nhưng những khái niệm trên đều nói lên được cái cốt lõi của vấn đề quan niệm nghệ thuật về con người. Từ đó, chúng ta có thể đi đến khái quát cách hiểu quan niệm nghệ thuật về con người như sau: Quan niệm nghệ thuật về con người được hiểu là cách nhìn, cách cảm, cách nghĩ, cách cắt nghĩa lí giải về con người của nhà văn. Đó là quan niệm mà nhà văn thể hiện trong từng tác phẩm. Quan niệm ấy bao giờ cũng gắn liền với cách cảm thụ và biểu hiện chủ quan sáng tạo của chủ thể, ngay cả khi miêu tả con người giống hay không giống so với đối tượng. Như vậy, vì trung tâm của văn học là con người nên con người cũng chính là đối tượng thẫm mĩ thể hiện quan niệm của tác giả về cuộc sống. Người sáng tác sẽ là người vận động, suy nghĩ về con người, cho con người, nêu ra những tư tưởng mới để hiểu về con người. Bởi người ta không thể miêu tả và tạo nên chiều sâu, tính độc đáo của hình tượng con người trong văn học nếu không hiểu biết, cảm nhận và có các phương tiện, biện pháp nhất định. Từ việc hướng đến xác định khái niệm quan niệm nghệ thuật về con người, có thể khẳng định rằng: Chúng ta sẽ không thể hiểu một cách đầy đủ những đổi thay trong nội dung phản ánh cũng như nghệ thuật biểu hiện của văn học, nếu không quan tâm tới sự vận động của con người trong văn học, đặc biệt là vấn đề quan niệm nghệ thuật của các tác giả về con người trong văn học. Nói cách khác, nếu bỏ qua 10 quan niệm nghệ thuật về con người sẽ dẫn tới cách hiểu đơn giản về bản chất phản ánh của nghệ thuật, hạ thấp yêu cầu sáng tạo thẩm mĩ của nghệ thuật. Cho nên, tìm hiểu quan niệm nghệ thuật về con người là điều hết sức quan trọng. Đây được xem là cơ sở lí luận để chúng tôi bắt tay vào tìm hiểu “Vấn đề con người trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng” 1.2. Nhân vật và kiểu nhân vật Nhân vật văn học là hiện tượng hết sức đa dạng. Các nhân vật thành công thường là những sáng tạo độc đáo, không lặp lại. Tuy nhiên, trong các nhân vật, xét về mặt nội dung, cấu trúc, chức năng có thể thấy nhiều hiện tượng lặp lại, tạo thành các loại nhân vật. Các tác phẩm tự sự và kịch, miêu tả con người cá nhân với những diện mạo bên ngoài và thế giới nội tâm, người ta gọi đó là nhân vật tác phẩm. Thuật ngữ “nhân vật” lấy từ tiếng Pháp và có nguồn gốc ở Latinh. Người ta gọi bằng Perroncái mặt nạ mà diễn viên đeo vào mặt và về sau người ta gọi là nhân vật, được miêu tả một cách nghệ thuật trong tác phẩm. Nhân vật là hình tượng trung tâm của tác phẩm để nhà văn lí giải và thể hiện quan niệm của mình về cuộc sống. Vì vậy mà trong mỗi tác phẩm không thể không có nhân vật. Nhân vật có thể được miêu tả đầy đặn cả ngoại hình lẫn nội tâm, có tính cách, tiểu sử, có thể không có những nét đó nhưng phải có tiếng nói, giọng điệu cái nhìn như một người trần thuật. Nhân vật trong mỗi tác phẩm văn học có số lượng không hạn định. Có thể có một, một số hoặc là hàng trăm nhân vật như trong các tiểu thuyết và các sử thi, mà trong đó có sự phân biệt giữa nhân vật chính, nhân vật trung tâm, nhân vật phụ. Sự lựa chọn, sắp xếp từng loại nhân vật tùy thuộc vào nhà văn. Mỗi nhân vật là một sáng tạo độc đáo không lặp lại của nhà văn, đó chính là linh hồn của tác phẩm. Nói đến nhân vật trong tác phẩm văn học là nói đến con người được miêu tả, thể hiện trong đó bằng các phương tiện văn học. Đó là phương diện tất yếu và quan trọng nhất để thể hiện tư tưởng trong tác phẩm. Theo từ điển thuật ngữ văn học thì nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ước lệ. Không thể đồng nhất nó với con người có thật trong đời sống. Về 11 vấn đề này, B.Brecht có nhận xét: Các nhân vật của tác phẩm nghệ thuật không phải đơn thuần là những bản dập của những con người sống mà là những hình tượng được khắc họa phù hợp với ý đồ tư tưởng của tác giả. Các nhân vật trong giai đoạn phát triển đầu tiên của nghệ thuật ngôn từ phần lớn được đối chiếu theo một chiều công thức và hoàn toàn quy tụ về một sự tương phản gay gắt. Như vậy có nghĩa là con người trong giai đoạn này được nhìn nhận và khám phá còn rất đơn giản, chưa có sự phức tạp đa chiều. Đến các tác phẩm thuộc những thời đại muộn hơn thì thường được xây dựng trên một hệ thống đối chiếu các nhân vật có nhiều bình diện phức tạp. Đó là các tác phẩm của Puskin, L.tônxtôi, Nam Cao, phạm Thị Hoài,… Từ việc nhìn nhận nhân vật ở những góc độ khác nhau, có thể chia nhân vật văn học thành những kiểu loại khác nhau. Căn cứ vào vai trò của nhân vật đối với kết cấu, cốt truyện của tác phẩm ta có: nhân vật chính, nhân vật phụ, nhân vật trung tâm. Từ góc độ nội dung tư tưởng có thể chia nhân vật thành hai loại: nhân vật chính diện và nhân vật phản diện. Từ tính chất loại thể ta có nhân vật chức năng, nhân vật loại hình, nhân vật tính cách, nhân vật tư tưởng. Tuy vậy, sự phân biệt các loại hình nhân vật chỉ là tương đối, trong tác phẩm có khi nhân vật vừa là loại này vừa là loại kia. Trong quá trình lịch sử văn học đã xuất hiện và cùng tồn tại nhiều kiểu cấu trúc nhân vật đa dạng. a) Nhân vật chức năng (hay mặt nạ) Trong văn học cổ đại và trung đại cổ có loại hình nhân vật không có đời sống nội tâm. Các phẩm chất đặc điểm nhân vật cố định, không thay đổi từ đầu đến cuối. Hơn nữa sự tồn tại và hoạt động của nó chỉ nhằm thực hiện một số chức năng nhất định. Chẳng hạn các nhân vật anh hùng giết trăn tinh, cứu người đẹp trong cổ tích, công chúa thường bị nạn, được cứu và cuối cùng trở thành phần thưởng cho anh hùng. Các nhân vật của Tấm Cám, Thạch Sanh, Cây khế,…đều là như vậy. Hạt nhân của loại nhân vật chức năng là các vai trò và chức năng mà chúng thực hiện trong truyện và trong việc phản ánh đời sống. Do đặc điểm đó mà chúng dễ dàng trở 12 thành các tượng trưng trong đời sống tinh thần, và được hình thức hóa trong sáng tác. b) Nhân vật “loại hình” Nhân vật loại hình là loại nhân vật thể hiện tập trung các phẩm chất của xã hội, đạo đức của một loại người nhất định của một thời. Đó là nhân vật nhằm khái quát cái chung về loại của các tính cách và nhờ vậy mà được gọi là điển hình. Acpagong của Molie thể hiện tập trung cho thói keo kiệt. Táctuyp thể hiện tập trung cho thói đạo đức giả, ông Giuốcđanh của Molie là hiện thân cho thói phù phiếm, hiếu danh của các gã tư sản muốn làm quý tộc. Hạt nhân của loại nhân vật này là bao giờ cũng có một số phẩm chất loại biệt về mặt xã hội được nêu bật hơn hẳn các tính chất khác. Puskin nhận xét rất đúng bản chất của nhân vật loại hình: “Ở Molie, người keo kiệt thì keo kiệt, và chỉ có thế”. Bêlixki cũng nói: “Điển hình vừa là một người, vừa là nhiều người. Trên người anh ta bao quát rất nhiều người, nguyên cả một phạm trù người, thể hiện cùng một khái niệm”. c) Nhân vật tính cách Nhân vật tính cách là một kiểu nhân vật phức tạp. Ở trên đã nói tính cách như là đối tượng chủ yếu của nhận thức văn học. Đó là tính cách theo nghĩa rộng. Nhưng không phải mọi nhân vật văn học đều phản ánh được cấu trúc của tính cách. Do đó trong nghĩa hẹp, tính cách là một loại nhân vật được mô tả như nhân cách, một cá nhân có cá tính nổi bật. Trong nhân vật tính cách, cái quan trọng không chỉ là cái đặc điểm, thuộc tính xã hội này nọ mà người ta có thể liệt kê ra được. Tính cách còn thể hiện ở tương quan của các thuộc tính đó với nhau, tương quan giữa các thuộc tính đó với môi trường, tình huống. Nhân vật tính cách thường có mâu thuẫn nội tại. Những nghịch lí, những chuyển hóa và chính vì vậy tính cách thường có một quá trình phát triển, và nhân vật không đồng nhất giản đơn vào chính nó. Về cơ bản nhân vật Thúy Kiều của Nguyễn Du là một tính cách. Nàng là một cô gái khuê các, đoan trang trong câu trả lời Kim Trọng khi chàng có chút lả lơi, nhưng lại hối hận thương người yêu khi phải ra đi với Mã Giám Sinh,…Đó là một cá tính phức tạp, có nhiều nghịch lí. Không thể dễ dàng quy Kiều vào hạng tiểu thư khuê các hay 13 gái thanh lâu, hạng trung hiếu tiết nghĩa hay nữ nhi thường tình. Trong Kiều có tất cả sự mâu thuẫn của một dòng đời vận động. Do vậy, không nên lẫn lộn nhân vật loại hình, nhân vật tính cách, nhân vật mặt nạ. Mặt khác xây dựng những tính cách điển hình, vừa có cá tính, vừa có ý nghĩa loại hình lại là một yêu cầu của chủ nghĩa hiện thực- như Ăngghen đã nói. d) Nhân vật tư tưởng Trong văn học có những nhân vật mà hạt nhân cấu trúc của nó không phải là cá tính, cũng không phải là các phẩm chất loại hình, mà là một tư tưởng, một ý thức. Chẳng hạn các nhân vật “quỷ sứ” như Manfơrết, Cain của Bairơn, Giăngvangiăng, Giave của Huygô. Giave hoạt động theo ý niệm phụng sự pháp luật nhà nước; còn Giăngvangiang hoạt động theo tư tưởng nhân đạo phụng sự con người. Nhân vật người điên trong Nhật kí người điên của Lỗ Tấn cũng là nhân vật tư tưởng. Đó là hiện thân cho bản thân tư tưởng lên án lễ giáo “đạo đức nhân nghĩa”, “ăn thịt người” của phong kiến Trung cổ. Nhân vật tư tưởng trong văn học cổ và văn học lãng mạn thường mang tính chất tượng trưng, trong chủ nghĩa hiện thực lại kết hợp mật thiết với yếu tố tính cách hoặc loại hình. Trong sáng tác, loại nhân vật này dễ rơi vào công thức, minh họa, trở thành cái loa tư tưởng của tác giả. 1.3. Trương Hiền Lượng - người đi bán hoang vắng Ở Khu tự trị dân tộc Hồi Ninh Hạ, miền Tây Trung Quốc, có một trường quay nổi tiếng trong và ngoài nước - Trường quay miền Tây Trấn Bắc Bảo. Bước vào trường quay này, cứ như đi vào đường hầm thời gian nghệ thuật, cảm nhận bầu không khí mộc mạc, hiu quạnh của thị trấn ở biên cương có lịch sử nghìn năm. Nhà đầu tư của trường quay này là nhà văn nổi tiếng Trung Quốc - Trương Hiền Lượng. Trương Hiền Lượng sinh năm 1936 tại Nam Kinh và là giáo viên Trường văn hóa cán bộ tỉnh Ninh Hạ. Năm 1954, Trương Hiền Lượng chưa đầy 18 tuổi đã phải chia tay tuổi học trò, sau khi người cha qua đời. Trương Hiền Lượng tuy còn ít tuổi đã gánh vác trọng trách gia đình. Sau đó, Trương Hiền Lượng dẫn mẹ và em gái rời khỏi Bắc Kinh đến dưới chân núi Hạ Lan, Ninh Hạ. Mảnh đất này rất thu hút chàng trai trẻ 14 Trương Hiền Lượng. Viết văn trở thành phương thức tốt nhất để bày tỏ ý nghĩ trong nội tâm của ông. Trong thời gian rất ngắn, Trương Hiền Lượng đã trở thành nhà thơ trẻ nổi tiếng Trung Quốc. Năm 1957, Trương Hiền Lượng sáng tác bài thơ "Đại phong ca" thể hiện lòng hăng hái tuổi thanh xuân, đăng trên nguyệt san văn học "Diên Hà" có sức ảnh hưởng lớn và gây phản ứng mạnh mẽ. Nhưng, cũng vì bài thơ "Đại phong ca", Trương Hiền Lượng đã bị phê phán kịch liệt, sau đó bị bắt giam ở nông trường lao động cải tạo gần thành phố Ngân Xuyên. Ông trở thành người tù, bị cắt đứt với bên ngoài. Khi nhìn lại sự từng trải trước kia, Trương Hiền Lượng có tấm lòng độ lượng rộng rãi không hề chìm đắm trong tâm trạng đau buồn. "Tôi cảm thấy rất tự hào, vì tôi cùng một vận mệnh với dân tộc Trung Hoa, lúc cá nhân tôi gặp chuyện không may, dân tộc Trung Hoa cũng đang gặp trắc trở, hơn nữa lúc đó ngoài tôi ra, nhiều công nhân, nông dân, cán bộ và trí thức gặp phải chuyện tan nhà nát cửa, lạc vợ xa con, mất tự do, thậm chí mất tính mạng, tôi vẫn phải coi là người may mắn, là người may mắn sống sót." Sau hơn 20 năm trắc trở, năm 1979, Trương Hiền Lượng bước vào thời kỳ mùa xuân cuộc đời. Lúc Trung Quốc mới thực thi chính sách cải cách mở cửa, Trương Hiền Lượng vẫn ở nông trường bắt đầu viết tiểu thuyết, sau khi ông gửi bài thứ 3, bước ngoặt xuất hiện, số phận của ông đã được thay đổi. Tác phẩm thay đổi số phận Trương Hiền Lượng là tiểu thuyết "Câu chuyện giữa cụ Hình và con chó", sau đó tiểu thuyết này được đạo diễn nổi tiếng Tạ Tấn cải biên thành phim "Cụ già với con chó". Từ đó, Trương Hiền Lượng liên tiếp có tác phẩm xuất sắc ra mắt độc giả, hai tiểu thuyết "Linh hồn và thể xác" và "Xi-ao Ơ Blác" liên tiếp được trao Giải thưởng Truyện ngắn xuất sắc nhất Trung Quốc. Sau đó, tác phẩm "Một nửa đàn ông là đàn bà" khiến ông nổi tiếng hơn cả. Trong các bộ tiểu thuyết của ông, sự suy nghĩ và giãy giụa của nhân vật chính đã phản ánh số phận không may và sự suy nghĩ về cuộc sống thời kỳ đó của một nhóm người. Ông nói: Nếu khi tôi mới bắt đầu viết tiểu thuyết, chỉ phản ánh số phận cá nhân tôi, thì tác phẩm không có giá trị lịch sử lớn, cũng không có sự đóng góp lớn cho xã 15 hội. Nhưng tác phẩm của tôi đã phản ánh trắc trở của dân tộc Trung Hoa chúng ta trong hơn 20 năm. Trương Hiền Lượng nói, suy ngẫm về một thời kỳ lịch sử có lẽ là chủ đề suốt cuộc đời của ông, vì đây chính là số phận của ông. Đối với thế hệ ông mà nói, dù bằng lòng hay không bằng lòng, xã hội và chính trị đã tác động tới cá nhân, rồi trở thành một phần trong cuộc đời của cá nhân. Năm 1993, Trương Hiền Lượng đầu tư thành lập Công ty trách nhiệm hữu hạn trường quay miền tây Hoa Hạ. Đến nay, trường quay miền tây Trấn Bắc Bảo trực thuộc công ty đã trở thành điểm đến du lịch quan trọng của Ninh Hạ. Ông nói, vì có sự nhìn nhận lý tính về văn hóa và lịch sử, ông cũng có đầu óc thương mại xuất chúng. Ông nói: Người trong ngành văn hóa làm nghề văn hóa, trường quay Trấn Bắc Bảo thuộc ngành công nghiệp văn hóa, là điểm đến du lịch, nó rất sát gần với kiến thức vốn có của tôi, vì vậy, tôi đầu tư thành lập công ty này là chuyện dễ dàng. Hiện nay, trường quay miền tây Trấn Bắc Bảo do ông Trương Hiền Lượng xây dựng đã được công nhận là khu phong cảnh đạt tiêu chuẩn 4A cấp quốc gia Trung Quốc, tài sản hữu hình trong trường quay đã lên tới hơn 100 triệu nhân dân tệ. Ở ngõ hẹp của trường quay đã ra mắt hàng trăm bộ phim khán giả rất quen thuộc như "Hiệp khách đao ở trấn Song Kỳ", "Tân Tây Du Ký", "Hiệp khách ở đồng bằng Quan Trung" v.v. Trương Hiền Lượng từng khái quát sự từng trải của ông như sau: viết văn là "bán" câu chuyện đau khổ, làm kinh doanh là "bán" cảm thụ hiu quạnh. Chính vì có sự từng trải như vậy, ông có nhiều cảm nhận về cuộc đời hơn người bình thường. Ông nói “tôi chỉ là người đi bán hoang vắng”. Một tỉ sáu là cuốn tiểu thuyết viết về xã hội đương đại Trung Quốc với những tình tiết giả tưởng đầy kịch tính và giọng văn hài hước, châm biếm để vạch trần được bộ mặt của bức tranh xã hội Trung Quốc thời hiện đại. Khi cả nhân loại đang đứng trước nguy cơ nòi giống bị diệt vong...khi người đàn ông hoàn hảo với kho “hạt giống” khổng lồ xuất hiện...liệu anh ta sẽ là báu 16 vật quốc gia?...hay sẽ là nạn nhân?..Đó là những câu hỏi lớn mà tác giả Trương Hiền Lượng đặt ra cho tác phẩm của mình. Với những đóng góp vượt bậc như vậy, Trương Hiền Lượng được xếp là một trong 100 nhà văn có ảnh hưởng lớn trong thế kỷ 20. Tiểu thuyết Một tỉ sáu của ông cũng được xếp là một trong 100 tác phẩm có ảnh hưởng lớn. 17 CHƯƠNG II HÀNH TRÌNH TÌM KIẾM CON NGƯỜI HOÀN HẢO 2.1. Bức tranh xã hội đương đại Trung Quốc Một tỉ sáu được xem là một bức tranh đa màu đa sắc về xã hội Trung Quốc đương đại. Ở đó có sự phát triển của khoa học kĩ thuật, nhu cầu cuộc sống tăng nhanh, con người chạy đua cùng với đồng tiền, với những lợi nhuận trong kinh doanh. Đó là một xã hội với những vấn đề tồn tại trong những ngõ ngách khó có thể nhận thấy. Các “đại gia” đang cố gắng củng cố lợi nhuận, củng cố vị trí của mình trên thương trường. Những tên quan tham đang ra sức vơ vét cho đầy túi tham trên sức lao động của người khác. Những quán bar, những vũ trường, những “tiểu thư”, những sở cảnh sát, những bệnh viện thì liên tục mọc lên khắp nơi. Đội ngũ y, bác sĩ kém cỏi, giáo dục…tất cả đều bị đồng tiền chi phối. Ta thấy một thực tế của xã hội Trung Quốc đương đại là sự phát triển nhanh mạnh của nền kinh tế. Đời sống vật chất ngày càng tăng, các lĩnh vực trong kinh doanh ngày càng thu được nhiều lợi nhuận. Vương Thảo Căn trong việc kinh doanh luôn đặt ra một chỉ tiêu lớn cho các đơn vị kinh doanh của mình, đòi hỏi lợi nhuận thu về phải quá 100%. Từ một công việc nhặt rác, thu mua phế liệu mà ông đã lên đến đỉnh cao trong giới doanh nhân, nghiễm nhiên trở thành một “đại gia” được nhiều người coi trọng. “Lông dê mọc trên thân dê, không vớt vát thu nhập ngoài luồng của một số quan chức chính phủ và ngân hàng từ người tiêu dùng thì biết vớt vát ở đâu? Đó là nguyên nhân khiến cho giá cả của rất nhiều hàng hoá, bao gồm cả nhà đất Trung Quốc chúng ta vượt rất xa thực tế của chúng, đồng thời đẻ ra việc bán hoá đơn giả để kiếm chác. Xí nghiệp mua hoá đơn giả để làm gì? Ngoài trốn thuế, lậu thuế, hầu hết đều nhằm đưa những thu nhập ngoài luồng chính phủ và ngân hàng kia vào sổ sách, chuyển chi phí ngoài luồng của xí nghiệp thành giá thành sản xuất của xí nghiệp”[20,33]. Kinh doanh dù ở dạng nào con người đều tìm ra những lợi nhuận ngoài luồng. Muốn tăng thêm lợi nhuận cho bản thân mình, người ta sẵn sàng bỏ ra một số tiền, thế là mọi chuyện đều được giải quyết ổn thoả. Cuộc sống đôi khi chỉ cần có thế mà thôi. “Cho nên Vương Thảo Căn đều không 18 thích nghe người ta nói quan chức Trung Quốc tham ô. Ông cảm thấy những quan chức đó thanh liêm đáo để, đưa cho họ một, hai chục ngàn tệ là họ trả lại gấp trăm lần, đưa tận tay cho ông thứ đáng giá đến một, hai triệu tệ”[20,15]. Xã hội sống theo những lợi nhuận nên con người cũng sống theo những lợi nhuận. Vì thế đời sống của họ giữa cuộc sống tráng lệ này rất mong manh. Những cô gái thôn quê như Lục Thư muốn sống một cách tự do trong xã hội ấy buộc phải nhúng chân vào lớp bùn đen của xã hội. Chân đã nhúng bùn khó có thể gỡ ra “Có ai muốn làm tiểu thư đâu hả ông? Nhưng lên thành phố mà không làm tiểu thư thì em biết làm gì? Em chả nói với ông rồi, trong thành phố rộng lớn này làm gì có chỗ dung thân cho em! Em không làm việc đó thì làm sao giúp đỡ bố và em trai em được”[20,89]. Sống phải theo kịp xu thế của thời đại. Thế nên việc phải làm “tiểu thư” không hề đơn giản. Đó là sự sinh tồn cho cuộc sống mai sau. Một tỉ sáu đã phê phán, tố cáo xã hội Trung Quốc đương đại. Một xã hội phát triển mạnh về vật chất, coi trọng lợi nhuận mà quên đi việc hình thành nhân cách của con người. Đời sống tinh thần từ đó mà xuống cấp, con người ngày càng lấy đồng tiền làm mục đích sống. Phê phán một đại gia mù chữ nhưng cũng có thể có một vị trí cao trong thương trường, không có lấy một chút kiến thức như Vương Thảo Căn mà cũng có thể mua lại bệnh viện để kinh doanh. Thì ra người ta chỉ quan tâm đến việc lợi nhuận sẽ thu về như thế nào chứ đâu có quan tâm đến chất lượng sẽ ra sao. Người dân đang phải hứng chịu hằng ngày vô vàn những khí độc, ô nhiễm do hoá chất tạo ra, trong khi đó, “cái người ta quan tâm chỉ là nguy cơ tiền tệ, cổ phiếu, giá nhà, giá xăng dầu và sự lên xuống của thực phẩm v.v..”[20,97]. Ta cũng thấy rằng, mặt trái của sự phát triển đó là sự xuống cấp về tư cách, nhân phẩm của con người, từ y học cho đến giáo dục, pháp luật, chính trị thậm chí là trong các chùa chiền… Tất cả đã tạo nên một bức tranh sống động về xã hội đương đại Trung Quốc - một xã hội mà ở đâu cũng có tệ nạn. Đồng tiền là điều kiện tiên quyết cho mọi sự phát triển của xã hội. Đâu đâu cũng thấy con người ta chỉ sống với lợi nhuận, sống với những tham vọng lớn. Địa vị, chức quyền, danh vọng là điều kiện cho bước tiến của ngày mai. 19 Dường như xã hội này chỉ quan tâm đến đồng tiền, đến lợi nhuận. Điều đó đã khiến cho bao số phận con người đáng thương rơi vào bùn lầy của xã hội. Lục Thư đã phải bỏ học để kiếm tiền nuôi em trai. Giữa vòng xoáy của xã hội, giữa những khó khăn không thể giải quyết được buộc cô phải “bán trinh” để lấy tiền gửi về cho gia đình, dấn thân vào con đường làm “tiểu thư”. Nhị Bách Ngũ đáng thương phải rơi vào cảnh đầu đường xó chợ. Nền giáo dục của Trung Quốc chỉ quan tâm đến việc đào tạo cho con người kiến thức học tập mà không quản lý chặt chẽ đến đời sống giới tính của con người. Cô bé đã rơi từ tay kẻ lưu manh này đến bọn lưu manh khác…Cuộc sống của Nhị Bách Ngũ giống như một nhành liễu rũ bên hồ, không biết những tháng ngày về sau sẽ ra sao. Tác phẩm đã cho nhân vật nói lên tiếng nói của mình, qua đó phản ánh một bức tranh đa dạng về xã hội Trung Quốc. Nhà sư cũng là một tên quan tham. Nhà chùa dựng lên chỉ nhằm che mắt người đời mà thôi. Và một thực trạng rất vô lý nhưng vẫn tồn tại trong cái xã hội hiện đại này: bệnh viện là nơi chữa bệnh cứu người, là nơi tập trung những con người được xem là tài đức của đất nước, “lương y như từ mẫu”. Nhưng tất cả chỉ mang tính lí thuyết mà thôi: “Bất kể người nào, địa vị cao đến đâu, đại gia lớn đến mấy, bình thường người ta cầu cạnh mình, nhưng hễ ốm đau thì ngược lại mình phải cầu cạnh người ta. Cho nên mới nói, mở ra một bệnh viện thì vạn sự chẳng cầu ai, mà ai ai cũng cầu cạnh mình”[20,23]. Đó là cái gì? Là điều quan trọng, là những triết lí mà nhà sư đã nói với Vương Thảo Căn. Trên đời này không có điều gì là cho không cả, và cũng không có điều gì khiến người ta phải bỏ cả tâm huyết ra cả. Thế nên việc mở ra bệnh viện cũng thế. Mục đích không phải là để nghiên cứu tìm ra những phương pháp cứu người mà chủ yếu là để kinh doanh. Nhiều khi một bệnh viện còn kiếm được nhiều lợi nhuận hơn cả ngân hàng: “cần mạng hay cần tiền? Nếu cần mạng thì xuỳ tiền ra”. Nói chung những lời của nhà sư rất thấu tình đạt lý. Sự thật là nếu cứ có bệnh vào bệnh viện dù là ở địa vị nào cũng thấy mình “thấp hẳn ba gang”. Các bác sĩ không quan tâm đến người bệnh bị gì, nặng hay nhẹ. Cho dù ở trường hợp nào đi nữa, đều phải kiểm tra toàn thân, lấy máu để 20 xét nghiệm. Đó là thực trạng của các bệnh viện trong xã hội đương đại, trắng trợn moi tiền người dân. Không chỉ riêng nhà chùa, bệnh viện, trường học mà ta còn thấy chính nơi làm ra pháp luật, nơi chứa đựng luật pháp của con người cũng không tránh khỏi sự chi phối của đồng tiền. Pháp luật lỏng lẻo chỉ khiến cho người ta lách luật, lợi dụng sơ hở để kiếm chác cho bản thân. Sở cảnh sát mọc lên rất nhiều nhưng không có chút động tĩnh gì đến việc bảo vệ trật tự xã hội. Cảnh sát còn bảo vệ cho “tiểu thư” trong khi họ là những người đang thực hiện lệnh truy quét “gái mại dâm”. Chỉ là lệnh và nó chỉ diễn ra một ít ngày rồi lắng xuống. Pháp luật không chặt chẽ nên không thể triệt tiêu được những hoạt động mại dâm của các “tiểu thư”. Cảnh sát chỉ bắt giữ điều tra rồi thả những cô gái bán dâm về. Những “tiểu thư” quay về quê hương nhưng làm gì có quê hương nào nhìn họ như một con người nữa. Họ lại tiếp tục làm gái cho qua ngày. Pháp luật hay giáo dục, bệnh viện hay chùa chiền, cảnh sát hay kinh doanh, tất cả đều quy về trong một chữ tiền. Từ đây ta thấy Trương Hiền Lượng đã rất khéo léo để phơi bày bộ mặt thật của Trung Quốc thời @. Một bức tranh chân thực về mọi mặt, một xã hội tưởng chừng hoàn hảo nhưng chỉ là giả dối. Và con người trong xã hội ấy đôi khi buộc phải tuân theo những thứ được gọi là quy luật, muốn tồn tại phải có “tiền”, “quyền”. “Tiền” “quyền” là hai điều kiện cần và đủ để có thể tồn tại trong xã hội này. Vì thế con người trong xã hội ấy cần phải tìm cho mình một lối thoát, lối thoát đó là ngày càng dấn sâu, tham gia vào những cuộc làm ăn bất chính. Qua tác phẩm của mình, nhà văn Trương Hiền Lượng đã vạch ra trước mắt chúng ta một sơ đồ về xã hội và con người Trung Quốc đương đại. Tất cả đều được phản ánh một cách sâu sắc. Đứng trước số phận “ngàn cân treo sợi tóc” của dân tộc trong tương lai, nhà văn Trương Hiền Lượng đã diễn tả được sự thật về xã hội Trung Quốc thời hiện đại. Và hơn ai hết tác giả mong muốn sẽ có một con người hoàn hảo đứng ra cứu giúp vận mệnh của dân tộc. Ngay từ đầu tác phẩm, nhà văn đã hé mở về nhân vật bí ẩn hoàn hảo này một con người sẽ mang trong mình sứ mệnh của dân tộc, sứ mệnh làm thay đổi lịch sử Trung Quốc tương lai. Tác phẩm xoay quanh những kiểu con người khác nhau 21 trong xã hội Trung Quốc đương đại. Mỗi kiểu con người có những số phận và cuộc đời khác nhau. Nhà văn đã nói lên những nỗi lòng của mình khi đứng trước một xã hội loài người mà vấn đề danh vọng luôn đặt lên hàng đầu. Một sự thất vọng về xã hội chỉ đầy những “đại gia”, “tiểu thư”, “quan tham” và bên kia là bao số phận của những đứa trẻ tội nghiệp. Cuộc sống muôn màu với những con người chỉ biết sống theo bản năng, không có mục đích tiến tới, không tình yêu. Và càng tệ hại hơn đó là khi xã hội ngày càng hiện đại con người ngày càng mất đi khả năng tạo ra một thế hệ mới. Tác giả đã đặt ra một vấn đề bức thiết cho dân tộc. Trung Quốc có thể sẽ bị diệt vong khi mà xã hội ngày càng phát triển đi lên, thì đồng nghĩa với việc bệnh viện liên tục nhận được những ca chữa bệnh vô sinh. Xã hội đầy rẫy những con người chỉ sống dựa vào “đồng tiền”, nhìn đâu đâu cũng chỉ thấy “danh lợi”, “địa vị”, “kinh doanh”, bệnh viện cũng kinh doanh…Tất cả đều kinh doanh, đều sống với tham vọng sẽ có chỗ đứng đáng nể giữa thành phố đầy đua chen. Với sự thất vọng nặng nề, nhà văn đã quyết định sẽ tìm kiếm ra một con người hoàn hảo thực sự. Một con người hội tụ cả những vẻ đẹp về thể chất và cả vẻ đẹp về tâm hồn. Một con người hoàn hảo theo quan niệm của nhà văn là vậy, hoàn hảo đến từng đặc điểm. Nhưng làm sao để tìm ra được một con người hoàn hảo như thế giữa xã hội này. Đó mới là vấn đề quan trọng của tác phẩm. Một tỉ sáu là một cuốn tiểu thuyết viết về bức tranh xã hội Trung Quốc đương đại, nhưng trong đó vấn đề con người rất được quan tâm. Nhà văn đã khéo léo tạo ra những biến cố của tác phẩm, từ đó xây dựng nên những kiểu con người đặc trưng của xã hội. Đồng thời nói lên được mong muốn của chính mình được gửi gắm trong tác phẩm. “Một con người hoàn hảo” không phải là một con người bình thường như bao nhiêu người khác, mà nhân vật đó phải là một “ nhân vật kiệt xuất”. “Nhân vật kiệt xuất sẽ có những cống hiến to lớn trong lịch sử tương lai của Trung Quốc”. Nếu là một con người hoàn hảo thì tất yếu phải được sinh ra từ những cặp vợ chồng hoàn hảo. Một người cha, người mẹ tốt về mọi mặt thì mới có thể tạo ra được một thế hệ hoàn hảo chứ! Nhưng Trương Hiền Lượng đã tạo ra những tình huống bất ngờ của tác phẩm. Vấn đề sinh ra một con người hoàn hảo thực sự theo quan niệm của nhà văn liệu sẽ có không? Chính nhà văn cũng chưa thể 22 giải thích được, nhưng đó là chuyện của tương lai, của mấy chục năm về sau. Và bây giờ tác giả đã vạch ra những bước tiến cho sự ra đời của nhân vật mang sứ mệnh của nhân loại. Trước hết trong xã hội đầy nhố nhăng này việc tìm kiếm một con người hoàn hảo sẽ rất khó khăn. Nhìn con người đầy đường mà chỉ thấy chạnh lòng. Sự thất vọng nặng nề đã giúp bác sĩ nhận ra rằng cái con người hoàn hảo kia sẽ được sinh ra từ những con người có khiếm khuyết mang tên là Nhất Ức Lục. Anh là người bị thiểu năng, dù rất khoẻ mạnh và thậm chí là một con người có kho hạt giống khổng lồ. Một người cha ngờ nghệch sẽ gặp một người mẹ “đĩ điếm”. Từ một đứa trẻ gặp cảnh đời bất hạnh, Nhị Bách Ngũ liên tiếp bị những kẻ lưu manh hãm hại, lợi dụng thân xác của cô để kiếm tiền. Sự kết hợp như vậy rồi sẽ ra sao? Hai con người ấy đều có một sự trong sáng, ngây thơ trong tâm hồn, không bị dòng đời đua chen tác động. Họ đến với nhau bằng tình yêu thực sự, một tình yêu ngây thơ non nớt của tâm hồn hai đứa trẻ tội nghiệp. Nhân vật hoàn hảo ấy sẽ được sinh ra và sẽ là người kiệt xuất cứu giúp toàn dân tộc Trung Quốc. Một bức tranh xã hội Trung Quốc đương đại đang dần được phơi bày trong hành trình tìm kiếm con người hoàn hảo. Nhà văn đã thành công khi vạch trần bộ mặt của nền kinh tế thị trường, biến tướng của những nhố nhăng trong vòng quay của nền kinh tế ấy. Trên con đường tìm kiếm con người hoàn hảo, những dự báo về một tương lai mờ mịt của con người thế hệ mai sau cũng được giải bày. Tác phẩm đặt ra những tình huống về bức tranh xã hội Trung Quốc đương đại, về con người trong xã hội ấy. Con người trong xã hội hiện đại đang dần đánh mất đi chính bản thân mình. Sự xuống cấp về phẩm chất, nhân cách của con người trong xã hội ấy báo hiệu cho một tương lai không mấy sáng sủa. Nhìn nhận vấn đề của xã hội cần có những góc nhìn khác nhau trong tác phẩm của mình. Đứng theo góc nhìn của chính nhà văn thì xã hội đang phát triển mạnh, nền kinh tế đang ngày càng vững chắc. Tuy nhiên, khi xã hội ngày càng phát triển, đời sống vật chất của con người vì thế lại được chú trọng nhiều hơn. Vật chất trở thành điều kiện tiên quyết trong cuộc sống của loài người, thì những mặt trái của sự phát triển ấy đã nảy sinh. 23 Nhà văn đã cho chúng ta thấy một thực trạng mà dân tộc Trung Hoa phải đối mặt, trước hết là sự xuống cấp về nhân phẩm của con người. Xã hội đang tồn tại đầy rẫy những “quan tham”, những “đại gia”, những “tiểu thư”. Một thế giới con người chỉ sống dựa vào vật chất, coi “đồng tiền” là vật bất li thân. Sống chỉ vì những tham vọng, ham muốn giàu sang. Con người ta sống với nhau chẳng qua cũng chỉ vì những mối quan hệ, những danh vọng có thể mang lại cho nhau, tình người dường như không còn nữa. Nhà văn đã đưa ra một loạt những con người đang dần mất đi những tính người, họ sống chỉ biết cho danh lợi của chính mình. Một xã hội mà ở đâu cũng đầy những con người khiếm khuyết. Nhà sư cũng tham vinh hoa phú quý, lấy nhà chùa làm nên giao dịch kinh doanh. Y bác sĩ thì vô trách nhiệm, không có chút lương tâm nghề nghiệp mà chỉ biết làm sao đó có được nhiều tiền là được rồi. Những “đại gia” chỉ biết tiêu tiền ăn chơi, bao các “tiểu thư”. Những lỗ hỏng trong pháp luật, tạo điều kiện cho các thế lực xấu xa thâm nhập vào bên trong, cảnh sát thì lại bảo vệ cho “tiểu thư”. Xem ra cuộc sống này các “tiểu thư” rất được coi trọng, nó như một nghề cao quý mà con người ta không thể từ bỏ. Sự lên ngôi của các “tiểu thư” trong xã hội Trung Quốc đương đại chứng tỏ một sự phát triển rất mạnh mẽ của sự biến thái về đạo đức. Việc mở ra bệnh viện Chúng Sinh với mục đích phục vụ cho sức khoẻ của con người và hơn thế là việc nghiên cứu thụ tinh nhân tạo cho con người. Bác sĩ Lưu người chịu trách nhiệm trong việc nghiên cứu tìm ra phương pháp thụ tinh nhân tạo cho con người. Trong quá trình nghiên cứu ấy, ông đã chợt nhận ra những thứ không đáng trong xã hội này “Từ lâu chủ nhiệm Lưu đã để ý tới, vấn đề lớn nhất mà loài người phải đối mặt không chỉ là vấn đề mà người ta tranh cãi mãi không thôi như chiến tranh, nghèo đói, chủ nghĩa khủng bố, thiếu hụt lương thực, sa mạc hoá trái đất…mà là nhân loại sắp tuyệt chủng”[20,96]. Thật vậy, những vấn đề chiến tranh hay những vấn đề nghèo đói cũng không có gì đáng lo ngại. Những vấn đề thực sự đáng bàn đến , ở đây là con người, là sự diệt vong của dân tộc Trung Hoa. “Khi đời sống vật chất đạt tới mức độ cao nhất của lịch sử thì tinh trùng trong tinh hoàn sẽ giảm tới mức số không, không thể sinh đẻ được gì, và loài 24 người chính thức bị tuyệt diệt”[20,97]. Chủ nhiệm Lưu đã có cuộc khảo sát về số lượng tinh trùng của nam giới những năm trước và những năm gần đây, thì thấy rằng, khi mà xã hội đang còn nghèo đói, cuộc sống còn phải lo nhiều thứ thì số lượng tinh trùng của nam giới lại rất tốt và khoẻ mạnh. Nhưng khi xã hội phát triển, mức sống của con người được nâng cao thì số lượng tinh trùng của nam giới lại giảm rất mạnh và rất yếu. Một cuộc khảo sát về tinh trùng của nam giới được các bác sĩ thực hiện thụ tinh nhân tạo cho giám đốc Vương Thảo Căn theo yêu cầu của San San. Một loạt nam giới được kiểm tra. Đầu tiên là những công nhân, nhưng không có ai đạt được yêu cầu cả. Tuổi của họ còn trẻ nhưng phần lớn tinh trùng của họ không chết thì cũng bị khiếm khuyết, không thể thích hợp cho việc chọn giống thụ tinh được. Âu cũng bởi những người công nhân này đều làm những việc liên quan đến hoá học, nên nó chịu ảnh hưởng nhiều từ những chất hoá học. Một loạt những người đàn ông khác đăng kí qua mạng nhưng không ai có thể làm vừa lòng chủ nhiệm Lưu. Một tỉ sáu cho thấy một sự tuyệt vọng về tương lai của dân tộc Trung Hoa, “khi mà đời sống vật chất đạt tới mức độ cao nhất của lịch sử thì tinh trùng trong tinh hoàn lại giảm tới mức số không, không thể sinh đẻ gì được nữa, và loài người chính thức bị tuyệt diệt”[20,97]. Nhà văn cảm thấy bất lực trước nguy cơ diệt vong của dân tộc mình. Một tương lai của dân tộc Trung Hoa đang đứng trên bờ vực thẳm. Có thể nói, Một tỉ sáu với hành trình tìm kiếm con người hoàn hảo, nhà văn đã có những khám phá mới mẽ về hiện thực xã hội Trung Quốc đương đại. Trước một thực tại xuống cấp về đạo đức lẫn nhân cách của con người Trung Quốc đương đại. Nhà văn đã có một hành trình tìm kiếm con người hoàn hảo, với hi vọng sẽ cứu giúp sự nguy vong của dân tộc Trung Hoa trong tương lai. Sự ra đời của con người hoàn hảo ấy sẽ là một sự thay đổi lớn về vận mệnh lớn của dân tộc Trung Quốc. Nhưng vấn đề đặt ra ở đây là con người hoàn hảo ấy sẽ ra đời như thế nào, trong khi xã hội Trung Quốc đương đại chỉ tồn tại đầy rẫy những con người băng hoại về đạo đức lẫn nhân cách. Một người cha bị thiểu năng và người mẹ “đĩ điếm” liệu có thể cho ra đời một con người hoàn hảo như mong muốn của mọi người được 25 không? Và trên hành trình tìm kiếm con người hoàn hảo ấy, dân tộc Trung Hoa sẽ đi về đâu trước thực tại về con người đầy phủ phàng như vậy? Đó chính là vấn đề mà nhà văn muốn đặt ra cho tác phẩm của mình. 2.2. Các kiểu con người trong Một tỉ sáu Trong dòng chảy của nền văn học nói chung, đặc biệt là thể loại tiểu thuyết nói riêng, có rất nhiều kiểu con người đang tồn tại, đang sống và đang thể hiện mình. Mỗi kiểu con người như vậy trong tác phẩm sẽ hiện thân cho kiểu con người ngoài cuộc sống. Nó nói lên suy nghĩ của nhà văn về thế giới mà con người đang tồn tại. Tác phẩm văn học từ đó đã trở nên trọn vẹn và có hồn hơn khi có một thế giới con người như vậy. Văn học Trung Quốc trong thời kì cải cách mở cửa có sự đổi mới đa dạng. Những kiểu con người mới trong xã hội đương đại Trung Quốc bắt đầu xuất hiện dần trên văn đàn đất nước này, một sự đổi mới toàn diện về nội dung lẫn phong cách nghệ thuật. “Bước sang thời kì cải cách mở cửa, tiểu thuyết đương đại Trung Quốc bắt đầu xuất hiện hình tượng nhân vật mới mang đặc trưng con người hiện đại. Đây là sản phẩm tất yếu của thời kì cải cách mở cửa. Sự đổi mới về thể chế chính trị, kinh tế, sự giao lưu văn hóa Đông - Tây, sự thay đổi quan niệm giá trị, kết cấu tâm lí dẫn đến sự ra đời con người hiện đại”[25,116]. Với một thế giới nhân vật rất sinh động và đa dạng, bằng nhiều mảnh ghép về cuộc đời của mỗi nhân vật, Trương Hiền Lượng đã tạo nên một hệ thống các kiểu con người. Mỗi kiểu con người là một mảnh đời, một số phận, đại diện cho một tầng lớp trong xã hội đương đại Trung Quốc. 2.2.1. Kiểu con người gặp thời Để có thể phản ánh một cách chân thực sinh động về thế giới bên ngoài, nhà văn Trương Hiền Lượng đã xây dựng các kiểu con người khác nhau, tạo nên một bức tranh đa dạng về xã hội đương đại Trung Quốc. Kiểu con người gặp thời là một trong những kiểu con người nổi bật trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng. Nhà văn đã rất khéo léo khi xây dựng kiểu con người rất phổ biến trong xã hội hiện đại này. Tiêu biểu cho kiểu con người gặp thời đó là Vương Thảo Căn - một nhân vật đặc biệt mang nhiều dấu ấn trong tác phẩm. 26 Vương Thảo Căn, nhân vật được mệnh danh là “vị doanh nhân hàng đầu”. Bên cạnh đó là những người phụ nữ như: Lục Thư và San San những người đàn bà quyền quý trong hàng “tiểu thư”…. Cuộc sống muôn hình vạn trạng với những màu sắc rực rỡ. Nào ai biết đâu chính giữa cái xã hội ấy có bao nhiêu con người đang cố gắng chạy đua cho kịp vòng quay của bánh xe trần gian. Kiểu con người gặp thời trong Một tỉ sáu, là những kiểu con người đến từ nhiều vùng miền khác nhau, họ tình cờ gặp nhau giữa vòng tròn số phận. Tất cả họ đều là những con người gặp nhiều những cảnh éo le trong cuộc sống. Vương Thảo Căn và Lục Thư là những người xuất thân nơi thôn quê vất vả, thiếu thốn đủ bề. Họ từ giả quê hương để đến với chốn phồn hoa nhiều cám dỗ. Mỗi người chọn cho mình một con đường đi riêng, những con đường quyết định tương lai của chính bản thân họ. San San - cô gái xuất thân từ thành thị. Cuộc sống gia đình đã đưa đẩy cô vào thế bế tắc, tất cả cũng bởi đồng tiền, bởi chính cái việc quen sống trong cảnh nhung lụa đã đưa cô đặt chân đến với thế giới chớp nhoáng xanh đỏ. Tuy nhiên ta cũng phải thấy một thực tế rằng, tuy gặp nhiều sóng gió trong cuộc đời nhưng họ vẫn lạc quan, yêu đời, không chịu lùi bước trước số phận nghiệt ngã của mình. Cuộc sống ở đô thị đã dạy cho họ một tinh thần luôn luôn sẵn sàng đối đầu với những khó khăn trong cuộc sống. Từ một người xuất thân là nông thôn lạc hậu, không được học hành như bao người khác nhưng không ai có thể ngay lần gặp đầu tiên có thể nhận ra được điều đó. “Đừng tưởng Vương Thảo Căn mù chữ thì không có chút văn hóa nào. Hồi trẻ ở nông thôn, ông cũng hơi nổi tiếng đấy. Người làng đều khen thằng bé này có nhiều sáng kiến, hay bênh vực người yếu, hay giúp đỡ người khác. Nhà ai có việc bận như lợp nhà, cắt lúa, cần tìm người giúp, thì người đầu tiên họ nghĩ đến là Vương Thảo Căn. Vương Thảo Căn không những làm việc cẩn thận mà còn biết nghĩ ra nhiều cách, nên thường làm ít mà thành công nhiều”.[20,55] Kiểu con người gặp thời này đã được tác giả miêu tả rất kĩ từ hoàn cảnh xuất thân cho đến tính cách, địa vị xã hội, tạo nên một sự thống nhất chặt chẽ về cách 27 xây dựng kiểu con người đặc trưng cho một xã hội thời @. Thời @ điều gì cũng có thể xảy ra, những “đại gia” ngày càng phất cao nhờ vào vận may của mình. Cuộc sống với những bất ngờ không thể biết trước. Đôi khi những thứ tưởng chừng như rất khó khăn nhưng con người lại có được, nhờ gặp vận may không ngờ tới khi rời xa chốn quê mùa. Mỗi người có một vận may riêng từ đó trở thành những người nổi tiếng và có được địa vị xã hội. Vương Thảo Căn xuất thân từ bùn đất đã trở thành một “đại gia” thực sự, một kiểu đại gia ngoi lên từ ruộng đồng, một “vị doanh nhân hàng đầu”. Ông phất lên và có địa vị cao trong xã hội là nhờ gặp thời. Từ một nông dân quê mùa trở thành đại gia là nhờ vào vận may, vào những mánh khóe mà ông thu nhận được giữa cuộc sống bon chen nhiều toan tính của con người Trung Quốc hiện đại. Đi lên từ cái nghề nhặt rác, “nhờ chăm chỉ, nhanh nhẹn, ông nhặt được nhiều phế liệu hơn người khác. Người khác bới một đống thì ông bới ba đống” [20,11]. Ông cố gom góp tất cả những gì có thể mang lại lợi nhuận cho việc kinh doanh bằng nhiều thủ đoạn của bản thân, từ chỗ đi nhặt phế liệu ông leo lên thu mua phế liệu. Thường những thứ bẩn thỉu người ta không màng đến thì Vương Thảo Căn rất coi trọng và đó là điều giúp ông may mắn. Từ những mánh khóe trong kinh doanh nhỏ, Vương Thảo Căn đã tiến dần lên những bậc cao hơn trong lĩnh vực kinh doanh của mình. Hết thu mua phế liệu ông chuyển sang buôn bất động sản: “Như chó chạy đến đâu thì vãi đái đánh dấu đến đấy, ông coi đất là lãnh địa của mình và lãnh địa của ông lan ra khắp nơi”[20,15]. Lợi dụng sự xuống cấp về nhân cách của một số thành phần đứng đầu thành phố C. Vương Thảo Căn từ đó đã liên tục được nhận nhiều món lợi trong kinh doanh, trở thành chủ của nhiều xí nghiệp và nhà máy lớn chỉ bằng chút ma mảnh trong việc mua bán. Tên tuổi của ông được nhiều người biết đến. Những cái danh hiệu như “doanh nhân tiên tiến”, “doanh nhân tiên tiến xuất sắc” liên tục dành cho Vương Thảo Căn. Không phải là ông giỏi, thông minh hơn người khác mà chỉ vì ông biết cách để tận dụng những thứ người ta vứt đi trở thành cái lợi cho mình: “bất kể thủ tục phí trong quá trình thu mua là bao nhiêu, hễ chuyển sang tay ông là hiệu quả kinh doanh tăng gấp bội phần, lời lãi ổn định không bao giờ lỗ vốn. Thì ra, những giám đốc và bí thư Đảng ở nhà máy không phải do kiến thức 28 không bằng ông mà là vì không để tâm suy tính như ông” [20,16]. Mọi thứ đến với Vương Thảo Căn như một sự may mắn định trước. Xuất thân từ nông dân lại không được học hành vậy mà sau những ngày tháng rong ruổi ở thành phố với sự khởi đầu nhặt rác, Vương Thảo Căn đã trở thành một “đại gia”, được ngồi vào hàng cấp cao của xã hội Trung Quốc, bao nhiêu người phải kính nể. Ông trở thành một hiện tượng đặc biệt của xã hội Trung Quốc đương đại. Lục Thư một cô gái quê, vì mong cho em trai được đi học mà cô đã rời bỏ ước mơ học thành tài để đi kiếm tiền. Giữa đô thị đầy những cạm bẫy cô gặp được Phượng Thư, người đã giúp đỡ cô rất nhiều trong cuộc sống. Từ chỗ là một cô gái quê mùa nhưng lại xinh đẹp hấp dẫn, Lục Thư rất dễ dàng đặt chân vào thế giới của giai cấp thượng lưu. Vận may trong cuộc đời liên tiếp đến với cô gái trẻ này và luôn được các loại “đại gia” yêu thương chiều chuộng, nâng đỡ. Lục Thư ngày càng khẳng định vị trí của mình trong lĩnh vực kinh doanh, trong làng “tiểu thư”. Từ một cô gái nhà quê, lạc lõng chơ vơ giữa dòng đời đen bạc, Lục Thư đã thực sự đặt đôi chân nhỏ nhắn của mình vào giới thượng lưu, được đại gia bao, được một cảnh sát cấp cao làm vệ sĩ. Đời cô cứ lên như diều gặp gió. Xây dựng kiểu con người gặp thời với nhiều tình tiết làm người đọc cũng phải bất ngờ. Đây là kiểu con người khá nổi bật trong thực tế đương đại không chỉ ở Trung Quốc mà dường như có trên khắp thế giới. Kiểu con người này của Một tỉ sáu đã đưa người đọc có sự hiểu biết thêm về cuộc sống về con người trong sự chuyển đổi của xã hội. 2.2.2. Kiểu “chân dài” rơi vào “bước đường cùng” Một tỉ sáu là thế giới của những đại gia, những “chân dài”, cuộc sống với đầy rẫy những biến động lớn. Xã hội phát triển đi lên, các “đại gia”, “chân dài” ngày càng chứng tỏ vị thế của mình. Trương Hiền Lượng đã xây dựng hình ảnh các cô gái “chân dài” bởi cuộc sống mưu sinh đã đưa đẩy họ vào những rối ren của cuộc đời, chân lún sâu vào bùn đen của xã hội. Các “tiểu thư” thời @ đầy rẫy trên phố. Họ là những cô gái tuổi thanh xuân đã bán đi cuộc đời mình cho các “đại gia” để lo cho cuộc sống, “tiểu thư” trở thành nghề hái ra tiền trong thời hiện đại. Với các nhân vật như Lục Thư, San San, Nhị Bách Ngũ, những cô gái ở quán cắt tóc 29 Phượng Thư, những cô gái trong quán bar chỗ San San làm trước khi gặp Vương Thảo Căn, Hoàng Tiểu Mai,….Những cô gái đến từ những vùng miền khác nhau, mỗi cô một nét đẹp riêng, và cái đẹp chính là đặc điểm chung của họ. Các chân dài có nhan sắc nhưng lại gặp hoàn cảnh không may mắn, kế sinh nhai, miếng cơm manh áo đã đẩy họ đến những “bước đường cùng” bán thân, cho những kẻ thừa tiền ăn chơi. Bằng con mắt quan sát rất tinh tế về thực tại xã hội, Trương Hiền Lượng đã xây dựng khá thành công về con người và cuộc đời của những “chân dài” này. Phải chăng là “hồng nhan bạc phận” hay tự chính họ đã đưa họ đến gần với cuộc sống ấy, cuộc sống của những phấn son. “Đồng tiền” đã chi phối tất cả, từ tình cảm con người cho đến vật chất. Tất cả gói gọn trong một chữ “tiền”. Có tiền mới có địa vị, vậy thì thử hỏi làm thế nào ở giữa chốn thị thành nhiều cám dỗ này có chỗ dung thân cho những “chân dài” này? Chính cái xã hội luôn tồn tại những vấn đề băng hoại về đạo đức, nên cuộc sống con người cũng bị kéo theo guồng quay đó. “Có ai muốn làm tiểu thư đâu hả ông? Nhưng lên thành phố mà không làm tiểu thư thì em biết làm gì? Em chả nói với ông đó rồi, trong thành phố rộng lớn này làm gì có chỗ dung thân cho em! Em không làm việc đó thì sao giúp đỡ cho bố em và em trai em được?”[20,89] Những lời tâm sự ấy rất chân thật. Đâu phải ai cũng muốn mình rơi vào cảnh làm “tiểu thư” như thế, nhưng số phận trớ trêu giữa một xã hội hiện đại buộc cũng phải như vậy thôi. Suy cho cùng tất cả cũng chỉ vì “đồng tiền” mà gây nên mọi chuyện phức tạp, buộc con người ta phải sa vào “bước đường cùng”. Không phải những “chân dài” đều có số phận giống nhau, hoàn cảnh như nhau, có những người vì nghèo nên phải lên thành phố để kiếm kế sinh nhai nhưng cũng có những cô có gia đình đàng hoàng, nhưng vì cái nghiệt ngã của cuộc đời đã đẩy họ vào thân “bướm đêm”. Hoàng Tiểu Mai một nhân vật tuy chỉ được nhắc đến rất ít nhưng cô là hiện thân cho một số phận nghiệt ngã. Một thời xinh đẹp, nhan sắc lẫy lừng, lập gia đình sinh con nhưng hoàn cảnh khó khăn, con cái bệnh tật, chị phải đi thắt ống dẫn trứng, rồi chồng đòi li dị để kiếm con riêng, chị phải lưu lạc lên thành phố, bị tên ma cô ép làm “bướm đêm”, bị bắt vì tội mại dâm. 30 Cuộc đời chị tưởng chừng sẽ hạnh phúc khi có anh quản giáo nơi trại giam đã cưới chị, nhưng chị lại rơi vào cảnh tù tội vì đã không cứu được đứa con chồng. Quá phũ phàng cho kiếp người phụ nữ này, dường như không có điều gì là công bằng trong xã hội hiện đại này cả. Lục Thư xinh đẹp và có một cuộc sống bình yên ở miền quê cùng với gia đình. Mẹ cô mất sớm nên mọi việc trong gia đình Lục Thư đều một tay cô lo liệu. Vì cuộc sống nghèo khổ, vì thương em trai và muốn em được học hành đàng hoàng, cô đã từ bỏ ước mơ của mình, tạm biệt quê hương lên thành phố kiếm việc làm. Thành phố xa hoa lộng lẫy, nhưng đầy rẫy những cám dỗ, đã đưa Lục Thư đến với nghiệp “tiểu thư”- con đường cùng buộc cô phải lựa chọn. Vừa đặt chân đến mảnh đất kinh kì này cô đã gặp được Phượng Thư, tuy là người đàn bà được xem là Tú Bà nhưng là một con người rất tốt và yêu thương cô chân thành, xem cô như chị em vậy. Ở lại tiệm làm tóc của Phượng Thư, Lục Thư cũng kiếm được chút ít từ công việc dọn dẹp, giặt giũ, để gửi về quê cho người cha. Những tháng ngày ở thành phố, chứng kiến cuộc sống của các cô gái ở tiệm làm tóc, Lục Thư quyết định sẽ đi tìm công việc khác. Cô không muốn sống mãi ở cái chốn phức tạp ấy. Trời chẳng chịu chiều lòng người. Những tưởng sẽ có công việc ổn định là làm thư kí tại một công ty, nhưng đó chỉ là cái mác giả danh, thư kí chẳng qua là bồ nhí cho giám đốc. Thất vọng, cô trở về quán Phượng Thư tiếp tục công việc lâu nay của mình. Nhưng cuộc sống này không chịu buông tha cho cô. Giữa lúc không tìm được một công việc gì để kiếm tiền thì gia đình cô lại gặp chuyện. Trận mưa lịch sử ở quê đã đẩy Lục Thư đến bờ vực thẳm. Nhà sập, bố bị thương phải nằm viện. Những sóng gió trong cuộc sống này đã đẩy Lục Thư vào bước đường cùng. Cô lấy đâu ra một lúc nhiều tiền như vậy để gửi về quê cho bố chứ? Không còn lựa chọn nào khác, cô buộc phải “bán trinh” cho “đại gia” để lấy tiền. Từ đây cô đã chính thức bước chân vào thế giới của các “tiểu thư”. Lần “bán trinh” mang lại cho cô rất nhiều tiền nhưng cũng đẩy cô vào cái nghề không thể bước ra được. San San không giống với Lục Thư. Là một cô gái thành thị được ăn học tử tế, nhưng sự phản bội của người chồng khi cô có mang đã đẩy liên tục cô đến với 31 những trớ trêu trong cuộc sống . Cuối cùng cô vào làm tiếp viên tại quán bar. Chính cái xã hội băng hoại đã đẩy những cô gái này vào “bước đường cùng” của cuộc sống. Bởi thế mà San San đã đúng khi nhìn nhận về thực tại xã hội mình đang sống: “xã hội hiện nay, cơm áo gạo tiền cũng không xuềnh xoàng được nữa, phải không nào? Nhìn thấy các cô gái mặt mũi, dáng dấp không bằng mình mà làm gái, tiền kiếm được một đêm nhiều hơn tiền lương mà mình vất vả làm cả tháng trời; rồi người ta mặc hàng hiệu, cho dù là hàng hiệu rởm thì cũng vẫn là hàng hiệu, lại được cùng khách ra vào nhũng khu vui chơi….”[20,77] Vậy thì không việc gì phải “gìn vàng giữ ngọc tấm thân”. Trong cái xã hội này, mấy ai còn coi trọng việc ngọc vàng nữa mà giữ đây? Trương Hiền Lượng đã vạch ra cho chúng ta thấy rất rõ số phận của những cô gái “chân dài”, để từ đó họ nói lên được tiếng nói của chính mình. Xã hội băng hoại ngày nay đã dồn con người đến bước đường cùng, muốn được sống bình yên như người bình thường mà đâu có được. Có thể nói cuốn tiểu thuyết Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng là một thế giới không tình yêu. Con người lãnh cảm với mọi thứ. Họ chỉ biết sống và làm theo bản năng, việc lấy vợ, lấy chồng sinh con dường như cũng chỉ là nhiệm vụ, là trách nhiệm cần phải làm. Họ không cần giữa hai trái tim có cùng chung một chí hướng hay không, chỉ cần thoả mãn sự ham muốn thể xác, thì mọi chuyện có thể được giải quyết. Thương cho số phận của những “tiểu thư”, họ làm cái nghề mua vui cho những kẻ lắm tiền, có tiền họ sẵn sàng lao vào như những con thiêu thân, không biết cảm giác sau những lần chung đụng thể xác với bao nhiêu đàn ông, sẽ như thế nào. Những “đại gia” luôn hào phóng, sẵn sàng vứt cả chục triệu tệ để “mua trinh”, và họ chỉ gặp nhau khi cần đến nhu cầu sinh lý, xong việc xem như không biết nhau. Lục Thư đến với cảnh sát Đào cũng xem là một tình yêu. Nhưng Đào đã có vợ và họ sống với nhau chỉ là với danh nghĩa người tình, ở bên nhau trong tình yêu và cả sự ham muốn thể xác. Dành cả sự trân trọng và rung động của con tim mình cho viên cảnh sát đã bao lần cứu nguy cho sự nghiệp “tiểu thư” của cô, Lục Thư 32 can tâm tình nguyện làm người tình của viên cảnh sát nổi tiếng này. Đằng sau cái tâm hồn nhỏ bé của người phụ nữ này là cả những bầu trời của lo âu, lo một ngày nào đó anh sẽ không yêu cô nữa. Tình yêu của cô và anh như một sợi chỉ mong manh. Ở bên anh, cô luôn có những thèm khát dục vọng mãnh liệt. Phải chăng tình yêu mà nhà văn đề cập đến nó chỉ dừng trong sự ham muốn của bản thân, đầy tròn tác phẩm là sự ham muốn làm tình cả trong mọi suy nghĩ và trong mọi hành động. May ra chỉ có Nhất Ức Lục là ngây thơ trong sáng, cậu thiểu năng nên mọi vấn đề về giới tính, về tình dục cậu chưa một lần nghĩ đến. Nhưng tận sâu trong những giấc mơ hằng đêm, Nhất Ức Lục vẫn có sự ý thức về giới tính của mình, cậu chậm hiểu về thế giới bên ngoài nên chưa hiểu biết về cuộc sống và con người trên trái đất này. Những lần bị “dị mộng tinh” trong giấc ngủ sâu cho ta thấy rằng chính cậu bé thiểu năng này cũng có những ham muốn bản năng làm người của mình. San San đến với Vương Thảo Căn cũng không phải là xuất phát từ tình yêu không giới hạn tuổi tác. Cô đến với vị “đại gia” này cũng chỉ vì hai con người có được sự hiểu biết về nhau. Họ có thể thông cảm cho cuộc sống của nhau. Và hơn thế cái San San cần là chỗ dựa và cái mà Vương Thảo Căn cần là có một đứa con trai để nối dõi sự ngiệp của mình. Vì San San trẻ nên ông ta nghĩ rằng chỉ cần thoả mãn trên thân xác của nhau, với kinh nghiệm làm tình của San San họ sẽ có được một đứa con trai như ý. Có ai trong tác phẩm này đến với nhau mà không hề vụ lợi của cá nhân, họ không toan tính điều này thì cũng suy xét điều kia, tất cả đều vì mục đích thoả mãn cho bản năng làm người của chính họ. Nếu như có những nhân vật không có sự toan tính thì họ lại sống âm thầm và lặng lẽ như một cái bóng, không có tiếng nói, không có mục đích tiến thân như bà cả và bà hai của Vương Thảo Căn. Tất cả dường như trở nên mơ hồ trong cuộc sống của họ. Tình cảm cha con cũng trống rỗng, không có giá trị trong cuộc sống này. Một người cha chỉ lo cho bản thân mình mà không quan tâm đến việc con cái mình sống ra sao, chỉ biết nhận tiền và thế là đủ, khi về già vẫn chỉ muốn có một người phụ nữ ở bên, không nghĩ ngợi điều gì cho con cái – thế mà vẫn xứng đáng làm cha ư? Thật là một thế giới con người kì lạ. Đó liệu có phải là sự phán xét cho xã hội loài người ngày hôm nay không? Vậy thật ra, điều mà nhà văn muốn nói đến 33 là gì khi mà một thế giới con người chỉ sống trong bản năng ham muốn làm tình, không có một tình yêu thuần khiết. Con người trong xã hội này sống theo bản năng của chính họ. Trước lúc ra đi đến với một thế giới khác thường là những lời trăng trối cho người thân, nhưng ông già bé nhỏ bạn với Lục Thư lại muốn ngắm cái thân hình đẹp của Lục Thư. Trước lúc chết trong ông vẫn tồn tại những ham muốn nhục dục: “Này! Em hãy cởi áo để tôi có thể ngắm nhìn cơ thể tuyệt đẹp của em, như thế là tôi mãn nguyện lắm rồi!...Mặt ông già sáng lên, ông nhếch mép rộng hơn vui mừng tràn trề bên nữa mặt chưa bị liệt của mình”[20,239] Đọc Một tỉ sáu không thể không thấy xót thương cho số phận của những “chân dài”, có nhan sắc nhưng muốn tồn tại trong xã hội thời @ này phải biết chấp nhận, chấp nhận số phận của chính mình trong dòng đời lưu lạc, chốn hồng quần nhiều thị phi, cũng đành phó mặc cho số phận mà thôi. Họ biết phải làm gì nữa đâu. Họ chỉ có cách duy nhất để tồn tại đó là phải dựa vào thế lực của các “đại gia”. Sự nâng đỡ của các đại gia sẽ là chỗ dựa vững chắc cho sự tồn tại của chính họ. Không phải ai cũng may mắn được các đại gia bao, cái may mắn đó chỉ có thể đến với một số trường hợp như Lục Thư và San San mà thôi. Cuộc sống của họ trong nhung lụa, có tiền ắt hẳn sẽ có địa vị, tự nhiên thế lực của họ cũng được nâng cấp lên tầng cao mới. Một sự thật phũ phàng nhưng như thế mới đúng là xã hội đương đại Trung Quốc mà Trương Hiền Lượng đã lột tả một cách sắc nét trong Một tỉ sáu. 2.2.3. Kiểu “quan tham” sống nhờ vào “đồng hào có ma” Đứng giữa vòng quay của thời đại mới, khi những điều kiện vật chất càng chứng tỏ vị thế của mình, con người rơi vào sự bon chen tầm thường. “Đại gia” ngày càng nhiều thì các “quan tham” cũng nhiều. Quy luật cung cầu ngàn đời vẫn thế. Kiểu nhân vật này không mới nhưng nó chính là một trong những yếu tố quan trọng làm nên sự xuống cấp của xã hội, đồng thời cũng là một yếu tố làm cho thế giới nhân vật trong Một tỉ sáu thêm phần đa dạng, phong phú. Kiểu “quan tham” sống nhờ vào “đồng hào có ma” là một kiểu con người khá phổ biến trong văn học từ các thời kì trước. Việc khai thác kiểu con người trong giai đoạn văn học đương đại của Trung Quốc cho thấy một cái nhìn bao quát 34 về bức tranh cuộc sống của xã hội Trung Quốc. Trương Hiền Lượng đã lột tả được bộ mặt của những tên “quan tham” này. Đại diện cho kiểu “quan tham” sống nhờ vào “đồng hào có ma” trong Một tỉ sáu cũng không có gì khác lạ, chủ yếu là những ông to bà lớn, những kẻ chỉ biết “ngồi mát ăn bát vàng”. Đó là tên trưởng thôn ở miền quê nghèo của Vương Thảo Căn cho đến những quan chức trên thành phố C, từ bác sĩ đến cảnh sát, cho đến vị sư trụ trì tại chùa,….mà dường như tất cả mọi lĩnh vực trong xã hội đều tồn tại những con người như thế. Một trưởng thôn nhỏ nhoi ở một miền quê nghèo nhưng đã nuôi trong lòng một sự tham lam. Lấy lí do “mượn cớ sửa đường, mảnh ruộng cỏn con được khoán bị thôn đòi lại không bồi thường”, trưởng thôn muốn tiệt đường sinh sống của người dân, vét cho đầy túi tham của chính mình, đẩy Vương Thảo Căn phải sa vào cảnh “lang thang ở ngoài đồng kiếm cái ăn như gà bới thóc”.[20,55]. Ở một miền quê nhỏ bé nghèo nàn còn như vậy nữa là ở thành phố, “quan tham” sống nhờ vào đồng tiền của người khác sẽ càng nhiều hơn. Từ những bon chen trong kinh doanh ta nhận ra một điều rằng chỉ có “tiền” mới giải quyết được tất cả. Và những điều đen tối trở nên sáng sủa, con người dường như chỉ chú trọng vào tiền, vào địa vị. Một bên cần tiền còn một bên lại cần địa vị, quy luật tất yếu sản sinh ra những “quan tham”. Và các “đại gia”, “tiểu thư” ngày càng tăng thì “quan tham” ngày càng nhiều theo. Thực trạng “quan tham” sống nhờ vào “đồng hào có ma” tồn tại một cách tự nhiên và phát triển ngày càng mạnh. Mọi việc kinh doanh nếu không biết cách dàn xếp công việc với những quan chức thì công việc khó mà thuận lợi. Nhưng chỉ cần biết quan tâm các quan chức hậu hĩnh thôi thì mọi chuyện sẽ thành công rất nhanh chóng. Vương Thảo Căn đã nhận ra điều đó như một quy luật tất yếu. “Ông phát hiện những xí nghiệp quốc doanh này chả khác gì phế liệu. Cũng giống như mua đất, chỉ cần có quan hệ tốt với giám đốc và bí thư nhà máy, thoã mãn yêu cầu của họ thì cấp trên và cấp trên của cấp trên của họ sẽ ra mặt thu xếp. Khi đã gia cố mọi mắt xích trên sợi xích lợi ích là nhà máy đáng giá hai mươi triệu nhân dân tệ thì bỏ ra nhiều nhất hai, ba triệu chỉ công khai và cửa sau tổng cộng không tới bốn triệu tệ là xong”[20,14]. Nói chung chỉ cần có tiền hậu hĩnh thì mọi vấn đề đều sẽ 35 thuận lợi, kể cả việc thế chấp ngân hàng. Có tiền trong tay, ngân hàng cũng giống như của chính mình mở ra, điều đó cho thấy một sự suy đồi về đạo đức của những quan chức nhà nước như thế nào. Không chỉ những quan chức mới là những “quan tham” mà chính những nhà sư, người được xem như hình mẫu cho sự từ bi cứu khổ cứu nạn cũng là một trong những nhân vật biểu trưng cho kiểu “quan tham” trong Một tỉ sáu. Lợi dụng lòng tin của mọi người, sư trụ trì nơi Vương Thảo Căn đến xin quẻ đã làm mọi cách để lấy tiền của dân mà không bị ai ca thán. “Đặc biệt ông hoá duyên, dùng danh tiếng của Phật mà làm điểm bán, lấy lịch sử miếu cổ làm thương hiệu, sản phẩm chủ yếu là thẻ. Một tờ giấy xấu mỏng tang ít nhất cũng vài trăm tệ, nhiều hơn thì cả nghìn tệ…”. Vị sư này chủ yếu là tiếp các quan lớn. Bằng con mắt sỏi đời của mình “nhà sư đáng kính” có thể nhận ra ai là đại gia thực sự. Không chỉ có thế, chính đội ngũ y bác sĩ tại các bệnh viện cũng là những nhân vật đại diện cho kiểu “quan tham”. Họ nhận tiền và chữa bệnh, không nhận được tiền thì bệnh nhẹ cũng thành nặng, bệnh nặng thành bệnh không chữa được. Có tiền thôi chưa đủ, phải có địa vị, danh tiếng thì may ra mới được ưu ái trong mọi trường hợp đến khám chữa bệnh. Trương Hiền Lượng đã chỉ ra một cách chi tiết kiểu “quan tham” trong xã hội đương đại Trung Quốc. Những tên bảo vệ tại khách sạn, nếu như các “tiểu thư” muốn được yên thân để hoạt động thì phải dúi cho chúng một đồng bạc lẽ, đảm bảo việc gì cũng giải quyết được hết. Đó là lời mà cảnh sát Đào đã cho Lục Thư biết khi cô bị hai tên bảo vệ tại khách sạn mà cô vừa hành nghề bắt giữ. Người ta đã phải bán mình để làm “tiểu thư” nhưng bọn người quen vơ vét ấy vẫn không chịu buông tha, chúng muốn lấp cho đầy cái miệng tham lam thì chúng mới có thể để cho các “tiểu thư” hoạt động êm xuôi. “Nếu cô ném vài đồng bạc lẽ cho bọn bảo vệ thì dù có chuyện gì cũng giải quyết được hết mà có khi bọn chết tiệt đó còn dắt mối cho cô nữa đấy”. Một sự thật không thể ngờ đến nhưng nó lại diễn ra trước mắt chúng ta. Những bọn quan tham luôn nghĩ đến việc sẽ làm thế nào để có thể lấy tiền của người khác mà mình không mất đi một chút công sức nào là vậy. Một thực trạng về thế giới con người đã được phơi bày ra trước mắt, dưới ngòi bút điêu luyện 36 tài năng của Trương Hiền Lượng, Một tỉ sáu đã thể hiện thành công ý đồ của tác giả khi xây dựng con người trong tác phẩm của mình. Con người thực tại trước mắt nhà văn là những con người chỉ ham danh lợi, sống với những âm mưu và thủ đoạn nhằm làm đạt được mục đích của mình. Một bước may mắn ai cũng có thể trở thành “đại gia”, một chút thủ đoạn, các “tiểu thư” đều có thể trở thành nữ doanh nhân trọng vọng. Tất cả cứ thế diễn ra một cách kì lạ nhưng lại có thực. Con người chỉ sống trong vòng hào quang mà “đồng tiền” mang lại. Còn về nhân tính, phẩm giá và đạo đức chỉ là những thứ rẻ tiền không cần phải quan tâm. Xã hội càng hiện đại thì lại sản sinh ra nhiều những con người như thế. Một con người được xem là sự toàn vẹn về đạo đức, phẩm giá của một người tu hành như nhà sư trong Một tỉ sáu mà cũng sống vì danh lợi, vì đồng tiền, lợi dụng sự tin tưởng của chúng sinh, mang trong mình cái mác “cứu khổ cứu nạn” để thu về cho mình những lợi nhuận khác. Cũng thật kì lạ, khi một ngôi chùa có phong cách “kinh doanh” hợp với thời đại thì mọi chúng sinh thập phương lũ lượt kéo nhau về. Suy cho cùng người ta chỉ nghĩ đến việc đi cúng lễ những ngôi chùa nào lớn, chùa đó có mang lại lợi nhuận gì không chứ không phải đến chùa là vì lòng thành kính dâng hương lễ phật. Và nhà sư trụ trì đã nhận thấy được cơ hội, ngàn năm khó kiếm đó. Ngồi không mà tiền tự nhảy vào túi ai mà chẳng tham. Vậy nên mọi việc trong chùa đều dần dần được thay đổi theo chiều hướng đi lên khác xa so với lúc vị Cao tăng đầu tiên đến trụ trì. Khi Vương Thảo Căn cùng tài xế của mình đến, chỉ cần nhìn qua cái xe vị hoà thượng đã có thể đánh giá được đẳng cấp hai bên: “Đừng tưởng người xuất gia không để ý gì đến sự đời, hoà thượng này biết rất rõ về các loại xe con. Xe vị quan lớn chẳng qua chỉ là con Audi, lại là sản xuất trong nước, còn xe mới đến là Benz S600 mà dân chơi thường gọi là Ben lớn”. Chừng đó thôi cũng đủ thấy hoà thượng đáng kính của chúng ta là người như thế nào - rất sành điệu và rất chịu chơi. Hoà thượng này đã đánh vào lòng tin, sự mê tín của các quý ông, quý bà lắm tiền để bòn rút tiền của họ. Thấy tiền tất yếu sự quan tâm sẽ khác đi rất nhiều so với những người không có tiền. Đồng thời ta cũng thấy được một xã hội toàn những “đại gia”. Xã hội hiện đại nhưng con người lại rất mê tín, vì họ làm nhiều điều tham lam 37 nên ai cũng lo sợ. Trước khi quyết định làm việc gì đó họ lại cuống cuồng lo việc cúng bái, ma chay. Họ có thể bàn luận việc đi lễ chùa nào, quỷ thần ở mọi lúc mọi nơi. Xã hội toàn những con người như thế, mê tín và chỉ dựa vào những vận may, phó thác số phận cho những quẻ bói bốc được, không có chút niềm tin cho bản thân tự vận động, thử hỏi làm sao có thể chống để cho tương lai của đất nước được chứ. Nhưng tất cả đã hiện ra trước mắt một cách chân thực và rõ nét. Sự thất vọng càng đậm nét hơn khi Trương Hiền Lượng cho các nhân vật tự nhìn nhận về chính mình, về chính những con người trong xã hội mà họ đang sống, không chỉ là nhà sư, mà cả bác sĩ, y tá, tất cả đều giống một khuôn đúc ra. Các bác sĩ, y tá tại các bệnh viện lớn nhỏ đều như nhau, “đồng tiền” luôn đi trước, “đồng tiền” trở thành lời chào hợp lý nhất trong mọi trường hợp. Bằng một giọng điệu hết sức mỉa mai Trương Hiền Lượng đã cho chúng ta thấy được một xã hội hiện đại, có tiền thần thánh cũng như con người. Con người thì ăn nói một cách rất thoải mái, tục tỉu nhưng cũng không thấy phải xấu hổ, nói chuyện một cách bản năng, tuỳ tiện cho thấy những con người không ra làm sao của xã hội Trung Quốc đương đại. Bác sĩ, cảnh sát, giáo viên, tất cả cũng chỉ vì đồng tiền mà họ có thể kiếm được và họ sẽ được gì sau những mối quan hệ, trong những công việc đã qua. Một tỉ sáu thực sự là một thế giới của những con người xuống cấp về đạo đức, nhân cách trầm trọng, một xã hội mà nhìn đâu cũng thấy tiền, đâu cũng thấy lợi nhuận kinh doanh là hàng đầu. Trương Hiền Lượng đã thể hiện rõ thái độ của mình trước những con người của thực tại - một sự thất vọng về hành vi và về cả nhân cách con người. “Đại gia” nhiều bao nhiêu “chân dài”, các “quan tham” lại càng tăng theo xu thế của thời đại. Nhìn nhận vấn đề một cách sắc sảo, nhà văn đã phần nào nói lên được quan điểm của chính mình, thất vọng về con người trước thực tại, lo lắng cho tương lai của đất nước. Liệu rồi đây con người có thể sản sinh được những thế hệ mới được hay không? Lo âu cho số phận của con người Trung Quốc không biết sẽ đi về đâu, trôi dạt về phương nào? 38 2.2.4. Kiểu “trẻ em đường phố” chịu nhiều “giông tố” cuộc đời Một tỉ sáu là một sự khám phá trải nghiệm về cuộc sống và con người của xã hội Trung Quốc đương đại. Trương Hiền Lượng đã có một hành trình rất dài để có thể có một cái nhìn sâu sắc về kiểu con người trong cuộc sống hiện nay. Chúng ta cũng có thể nhận ra một điều rằng: tuy xã hội đang phát triển rất mạnh mẽ và đời sống của mọi con người đều được chú trọng nâng cao, nhưng ở ngoài kia, trên từng con đường nhỏ, dưới bóng đèn hiu hắt ấy vẫn còn có những mảnh đời trái ngang không có may mắn. Các em bé tâm hồn còn non nớt nhưng đã phải lang thang khắp nơi, thèm khát một sự quan tâm dù nhỏ thôi, mong được nhận sự yêu thương của những con người kia. Nhưng có lẽ hi vọng đó thật quá mong manh. Nhị Bách Ngũ (Ngũ Tiểu Hạng) là hiện thân cho kiểu: trẻ em đường phố chịu nhiều “giông tố” cuộc đời. Đây có thể nói là nhân vật tiêu biểu đặc trưng cho kiểu con người này trong tác phẩm Một tỉ sáu. Sinh ra không biết mặt bố mẹ, bị bỏ rơi hay bị bắt cóc điều đó cũng không biết được chính xác, chỉ biết rằng cuối cùng Nhị Bách Ngũ được đôi vợ chồng già nhận nuôi. Cô bé sống với ông bà rất ngoan ngoãn, ông bà thương lắm. Nhưng số phận của Nhị Bách Ngũ cũng không được thay đổi chút nào, vẫn được đi học như chúng bạn nhưng cô bé luôn bị mọi người xa lánh. Hơn ai hết Nhị Bách Ngũ thèm khát được hoà đồng với bạn bè nhưng không thể, ai cũng đều xa lánh em. Nhị Bách Ngũ được gửi vào trường trung học cơ sở nội trú, mơ ước được một lần chơi đùa cùng đám bạn của cô bé ngày càng trôi xa. Ai cũng khinh thường và miệt thị cô bé. Cuộc sống của cô bé tội nghiệp này ngày càng tệ hại hơn. Cảnh sống cô đơn không ai yêu thương chia sẻ đã đẩy Nhị Bách Ngũ rơi vào những đau thương. Xã hội nhiều cạm bẫy đang rình rập. Cô bé mới lớn không được dạy dỗ một cách nghiêm túc. Nhà trường chỉ lo phần dẹp trật tự trong giờ học với những bài giảng khô cứng trong khi vấn đề lớn của xã hội là những bài giáo dục về giới tính thì không được lưu ý. Thiếu hiểu biết, Nhị Bách Ngũ đã bị Khỉ Quậy, một tên lưu manh ở vùng đó lợi dụng hãm hiếp và bắt cô bé đi làm “tiểu thư”. Một cô bé với tâm hồn non nớt không hề nghĩ rằng mình đang bị lợi dụng thân xác để kiếm tiền cho kẻ lưu manh. Lần đầu tiên trong cuộc đời cô đơn lẻ loi giữa dòng đời xô bồ ấy, 39 Nhị Bách Ngũ mới có được sự quan tâm của người khác. Cô bé cảm thấy vui vì được ai đó nói chuyện và càng vui hơn khi mình có thể giúp đỡ người bạn của mình. Với sự thiếu hiểu biết về cuộc sống, về xã hội và về giới tính của cô gái mới lớn này, khiến em trở thành nạn nhân của sự lừa lọc mà không hề hay biết. Tên Khỉ Quậy đó đã lợi dụng tâm hồn non trẻ kia để kiếm chác cho mình. Sau bao nhiêu lần Nhị Bách Ngũ phải ngủ với người khác nhưng hắn ta vẫn chưa trả hết nợ, và Nhị Bách Ngũ phải làm “chuyện ấy” cho đến năm mười tám tuổi. Có người lái xe thấy Nhị Bách Ngũ là một con người rất thú vị, anh ta muốn cô bé sẽ đi cùng mình trên những chuyến xe. Cô bé đồng ý cùng người lái xe đi ra thành phố. Nếu như hôm đó người lái xe không đi giải quyết chuyện gia đình thì có lẽ đời cô bé sẽ khác đi. Vừa thoát khỏi “sóng gió” này cô lại rơi vào sóng gió khác. Tất cả ập đến với cô gái này một cách nhanh chóng. Thoát khỏi Khỉ Quậy, Nhị Bách Ngũ lại bị tên lưu manh già ép tiếp khách ở thành phố, lợi dụng thân xác của cô gái ngây ngô này để kiếm tiền cho chúng hút chích. Cảnh “làm đĩ” luôn bị giày vò về thể xác lẫn cả tâm hồn khiến cô thèm khát được nghe nói “anh yêu em”, một nỗi niềm khát khao cháy bỏng. Một đoạn hội thoại ướt át trong phim cổ trang hài hước của Châu Tinh Trì lại khiến Nhị Bách Ngũ “nói người mà nghĩ đến mình”, buồn bã như đánh mất cái gì đó. Nỗi thèm khát được yêu đương trỗi dậy trong Nhị Bách Ngũ. Ngẫm lại cuộc đời mình đã trải qua bao nhiêu người đàn ông, nhưng cô chỉ toàn nhận được sự đau đớn về thể xác và nhục nhã cho thân con điếm của mình, chưa một lần được nghe những lời ngọt ngào dù là giả dối. “Từ nhỏ Nhị Bách Ngũ chỉ quẩn quanh bên những con ngựa, con voi, hình nhân bằng giấy bồi, lớn lên cũng gặp người này người nọ, nhưng người sống cũng không khác gì người giấy, chẳng ai đem lại cho cô sự ấm cúng và thân tình. Những gã đàn ông ăn nằm với cô, giày vò thân thể cô nếu không im lặng chẳng nói câu nào thì cũng gào rú những thứ tởm lợm như “tao đ. Mày”, “tao thịt mày”…Có những gã còn bồi thêm chữ “chết” phía sau mấy động từ đó, cứ như có thù oán với cô, khiến cho phần dưới của cô rất đau, tâm tư cũng không thoải mái”[20,318]. Bằng sự trải nghiệm của mình, Trương Hiền Lượng đã cho chúng ta thấy được một sự thật về số phận của những “trẻ em đường phố”. Đó là những cuộc 40 sống đầy rẫy những “sóng gió”. Bao nhiêu tai hoạ đều có thể xảy ra với cuộc đời của các em. Xây dựng nên kiểu con người này nhà văn muốn chúng ta hãy có những cái nhìn sâu sắc hơn về cuộc sống, về con người trong xã hội đương đại Trung Quốc nói riêng và cho toàn nhân loại nói chung. Nếu như xã hội quan tâm nhiều hơn nữa đến những mảnh đời bất hạnh, những trẻ em cơ nhỡ, thì đâu có những số phận con người có thể bị lãng quên. Những đứa trẻ lang thang đầu đường ngõ hẹp không tên tuổi, không quê quán. Cuộc sống của các em luôn bị đe doạ bởi những màn đêm đen tối. Các em cần có sự chở che của xã hội, của những tình thương, niềm khao khát được như bao đứa trẻ khác có một căn nhà ấm êm. Một tỉ sáu đã phơi bày trước mắt chúng ta những số phận nghiệt ngã ấy Những đứa trẻ như Nhị Bách Ngũ đang tồn tại đầy trong xã hội kia. Mấy ai có thể hiểu hết được nỗi lòng của nó. Trương Hiền Lượng đã sẽ chia một cách rất chân thành, bằng cái nhìn cảm thông đối với những đứa trẻ bất hạnh. Đọc Một tỉ sáu ta có thể thấy được ở đó những số phận con người khác nhau đã được nhà văn khai thác một cách triệt để. Mỗi nhân vật trong tác phẩm là đại diện cho mỗi kiểu con người của xã hội. Có thể nói rằng, khám phá những kiểu con người trong Một tỉ sáu ta sẽ có được một sự nhìn nhận đánh giá khách quan hơn về xã hội Trung Quốc đương đại. 2.3. Hành trình tìm kiếm con người hoàn hảo 2.3.1. Con người hoàn hảo F1 - con người có đủ sức mạnh về thể chất Trương Hiền Lượng đã đặt ra một vấn đề rõ ràng trong tác phẩm của mình vấn đề nhân loại có thể bị diệt vong khi mà xã hội đang ngày càng phát triển, các bệnh viện liên tục nhận được các ca bệnh vô sinh. Bởi lí do phần lớn là những người đàn ông đang mất dần những tinh trùng khoẻ mạnh đủ để sinh ra những đứa con. Bác sĩ Lưu là người nhận trách nhiệm tìm kiếm phương thức cứu chữa bệnh vô sinh cho người bệnh trong bệnh viện Chúng Sinh do Vương Thảo Căn làm giám đốc. Trong công việc của mình, bác sĩ Lưu đã phát hiện ra vấn đề lớn của nhân loại, nhưng thực sự mà nói việc xuất hiện một con người hoàn hảo, có số tinh trùng tốt giữa xã hội này có lẽ là vấn đề khó khăn. Ông đã phát hiện ra nhiều vấn đề làm nên 41 sự suy yếu trong người đàn ông, tinh trùng kém, “những cặp vô sinh được ông cứu chữa cứ năm đôi lại có một đôi vô phương cứu chữa”. Đặt cách so sánh với đời sống trước kia, vào thập kỉ sáu mươi của thế kỉ XX, khi đời sống vật chất còn thiếu hụt thì số lượng tinh trùng của những người đàn ông Trung Quốc lại rất nhiều “mỗi mililit có khoảng sáu mươi triệu con”, thì những năm lại đây, khi đời sống nâng cao “trong mỗi mililit tinh dịch của người đàn ông Trung Quốc chỉ còn khoảng ba mươi triệu con”, điều đó cho thấy sức sinh sản của con người đã giảm mạnh. Việc mượn giống sinh con thật là một vấn đề lớn, khó có thể thành công. Ngân hàng tinh trùng có đó, nhưng nếu lấy một cách nghiêm khắc có lẽ không có con tinh trùng nào qua được cửa ải. Thật là khó để giải quyết. Nếu muốn có được một F2 hoàn hảo, không tì vết thì F1 buộc phải là một nhân vật có đầy đủ sức mạnh về thể chất. Trong quá trình nghiên cứu về trường hợp của Vương Thảo Căn, với hị vọng giúp “đại gia” có được một đứa con trai, sự thật để lấy tinh trùng của Vương Thảo Căn để thụ tinh là điều không thể, bởi tinh hoàn của ông ta chứa những tinh trùng chết. Phải mượn tinh trùng của người khác, nhưng mượn ai mới là vấn đề. Xã hội này đâu còn những người nào có tinh trùng khoẻ như những yêu cầu được chứ. Cuộc đụng độ với Nhất Ức Lục - một thanh niên khỏe mạnh lại thật thà ở bãi đỗ xe đã giải quyết phần nào khó khăn này. Bằng con mắt y học của mình bác sĩ Lưu thấy rõ người mình cần tìm là đây. “Xa tận chân trời gần ngay trước mắt”, Nhất Ức Lục dưới con mắt X quang của bác sĩ Lưu hiện rõ “cao 1m78 đến 1m80, ngũ quan ngay ngắn, sống mũi cao, thẳng mà đầy đặn, mày sáng sủa đẹp đẽ, vai rộng ngực nở, lưng tròn, tỉ lệ trên dưới, tứ chi cùng nhân thể hoàn toàn phù hợp với Người, chẳng khác gì tiêu bản nam giới trong tranh vẽ thân thể con người dạng ra hình chữ “đại” cùng vị trí địa cầu lắp trên máy thăm dò mối liên hệ không tưởng với người ngoài hành tinh mà người Mỹ phóng lên vũ trụ” [20,9]. Thật vậy, ở Nhất Ức Lục còn hội tụ những thể trạng tinh tuý nhất mà không ai có được. Chính bộ đội cũng không có thân hình đẹp như thế, nhân thể đầy khí dương cương, tràn trề sức sống, thể hình lại gần như hoàn mĩ. Nhất Ức Lục, về thể 42 chất anh ta là một người hoàn toàn đạt chuẩn, tính cách hiền lành, thật thà, siêng năng và rất cởi mở. Hơn nữa ở Nhất Ức Lục còn hội tụ đầy đủ tiêu chuẩn để sản sinh ra một hạt giống hoàn hảo. Chàng cũng chưa bao giờ nghĩ đến việc quan hệ lung tung với người khác giới. Một tâm hồn trong trắng rất ngây thơ, xã hội hiện nay khó ai có được. Và điều quan trọng hơn Nhất Ức Lục lại là người đàn ông có số lượng tinh trùng rất lớn. Mỗi mililit có vượt quá một tỉ sáu con.“Bây giờ người có lượng tinh trùng cao như thế trong nhân loại là cực ít, cực cực ít. Sức hoạt động và tỉ lệ sống lại rất cao, đều vượt qua mức bình thường cần phải có. Hình thái ổn định của tinh trùng có đến quá nửa, hầu như không dị dạng” [20,135]. Với số lượng tinh trùng rất khổng lồ “một tỉ sáu”, anh ta hội đủ tố chất để sản sinh ra một thế hệ F2 đạt chuẩn “hoàn hảo”. “Xét nghiệm tinh trùng cho Nhất Ức Lục còn có cả Đỗ Bì và toàn thể y, bác sĩ của phòng thí nghiệm vô sinh. Trong mấy trăm người đàn ông đến làm hoá nghiệm chỉ có mình Nhất Ức Lục có tới một tỉ sáu tinh trùng. Thói thường cái gì hiếm thì thường quý nên không ai là không vui mừng” [20,238]. Nhưng chuyên môn mà Đỗ Bì muốn nói là gì, đó là món hời sẽ thu về từ Nhất Ức Lục với kho tinh trùng khổng lồ ấy: “Chuyên môn của chúng ta là gì? Chuyên môn chính là món hời đấy, anh Lưu ạ! Xem ra anh chàng trai ấy sẽ mang đến cho chúng ta một khoản béo bở. Điều trước mắt là phải thuyết phục anh chàng này cung cấp cho chúng ta những “hạt giống người” tốt nhất. Chúng ta cần biến một tỉ sáu con tinh trùng này thành một tỉ sáu nhân dân tệ”[20,239]. Chủ nhiệm Lưu không đồng tình với cách làm này của Đỗ Bì. Không thể kiếm tiền dựa trên sức khoẻ của người khác. Nhưng từ đây ông mới bắt đầu thấy mối đe doạ cho tính mạng của Nhất Ức Lục. Và cuộc chiến dành giật “tinh trùng” bắt đầu, giữa một bên là người bảo vệ Nhất Ức Lục và một bên là những con người muốn đánh cắp cho bằng được “người giống” ấy. Chủ nhiệm Lưu, đứng ở giữa tiến thoái lưỡng nan, chưa biết sẽ giải quyết thế nào cho ổn. Bằng mọi thủ đoạn và nắm lấy mọi cơ hội, Đỗ Bì – tên bác sĩ cùng bệnh viện với chủ nhiệm Lưu đã cùng bàn bạc với các đồng nghiệp tìm phương án tiếp cận Nhất Ức Lục. Bằng mọi giá phải sở hữu cho được số tinh trùng ấy. Tìm được 43 mọi cách nhưng vẫn không tìm được cách nào có thể có được Nhất Ức Lục một cách an toàn nhất cho tham muốn của họ, nên cuối cùng họ quyết định sẽ gặp trực tiếp Nhất Ức Lục: “Nếu như vậy chi bằng ta trực tiếp tìm đến Nhất Ức Lục. Bỏ mỏ vàng ngay bên cạnh,trơ mắt nhìn kẻ khác tới cướp, sao lại dại dột như thế?”[20,342]. Và họ tiến hành theo kế hoạch, tất nhiên sẽ bí mật và chỉ có họ mới biết. Giữa cuộc chiến đầy gay go và quyết liệt ấy, liệu Nhất Ức Lục có được an toàn không? Và F2 sẽ ra đời như thế nào? Điều đó đã được nhà văn khai thác qua chính nhân vật của mình. Có thể khẳng định rằng, Nhất Ức Lục chính là F1 - một con người có sức mạnh hoàn hảo về thể chất, là “người giống” cho sự ra đời của F2, đồng thời đó cũng là một tài sản vô giá để họ lợi dụng và sở hữu được. Từ điểm nhìn của Vương Thảo Căn và các bác sĩ trong bệnh viện Chúng Sinh, có thể thấy bọn họ là những con người mất nhân tính, vô lương tâm. 2.3.2. Con người hoàn hảo F2 - con người “siêu nhân” trong đời thực Khi F1 là những người có đầy đủ về sức mạnh thể chất, người ta mong đợi cho sự ra đời của F2, sẽ là một nhân vật thực sự mang lại những bất ngờ cho đất nước, cứu lấy sự tồn tại cho nhân loại, và chắc hẳn sẽ cho ra một thế hệ F3, F4 khác rất khoẻ mạnh. Nhưng liệu khi F2 ra đời có là một nhân vật kiệt xuất như chúng ta mong đợi không? Khi mà F1 là một thanh niên thiểu năng, những người thân xung quanh anh ta lại toàn người vướng những vết nhơ của xã hội. Chị gái là một “tiểu thư”, bạn gái cũng như vậy. Cha bị thiểu năng, mẹ là đĩ điếm, xã hội lại đầy rẫy những thói ma cô, tham ô,… liệu F2 sinh ra là người như thế nào? Nhà văn đã khéo léo cho các nhân vật của mình chuẩn bị cho sự ra đời của “nhân vật kiệt xuất”- một con người hoàn hảo thực sự, không phải là một chuyện dễ dàng. Bởi F1 tuy là một con người có đầy đủ về sức mạnh thể chất nhưng là một thanh niên bị thiểu năng. Không phải cứ mang trong mình một kho tình trùng khổng lồ thì có khả năng sinh sản. Là một thanh niên bị thiểu năng, lại hồn nhiên và trong sáng, Nhất Ức Lục lớn từng đó rồi nhưng vẫn không hiểu biết gì về giới tính con người, thậm chí cậu cũng không biết lúc nào cậu sẽ dậy thì. Mọi chuyện đều một tay chị gái chăm lo, nên cậu càng không biết gì cả. Cậu không biết cảm giác 44 thích một người con gái là như thế nào. Việc lấy tinh trùng của Nhất Ức Lục để làm thí nghiệm cũng cần phải chỉ bảo. Và chị gái của cậu cũng phải hướng dẫn rất tỉ mỉ để cậu có thể xuất tinh. Chủ nhiệm Lưu nhận ra được điều đó, nên cần có một F2 hoàn hảo ra đời, thì phải bắt tay vào việc đào tạo F1 về giới tính, cho cậu biết thế nào là cảm giác yêu một người. Trong hoàn cảnh Nhất Ức Lục đang đứng trước mối đe doạ sẽ bị cướp tinh trùng, việc chuẩn bị cho F2 ra đời cũng gặp nhiều khó khăn. Sau lần bị Đỗ Bì lừa không thành công, an toàn của Nhất Ức Lục đã được cảnh giác cao. Nhưng cái khó là có thể chọn ai để có thể dạy cậu những điều cần thiết trước khi quyết định để F2 ra đời. Sau những lần gặp gỡ và nói chuyện tâm sự với San San, Lục Thư cảm thấy San San là người thích hợp nhất có thể giúp em trai mình. San San vốn cũng đã để ý đến Nhất Ức Lục, cô thèm khát được làm tình ngay với cậu thanh niên đó, gặp lúc cô và Vương Thảo Căn đang cần có một đứa con trai mà Vương Thảo Căn thì không thể có được một tinh trùng khoẻ mạnh, nên phải nhờ vào số tinh trùng của Nhất Ức Lục. Thế là vẹn cả đôi đường, vừa thoả mãn dục vọng của San San, cũng có thể giúp Nhất Ức Lục tìm được cảm giác yêu ai đó. Mọi chuyện được sắp xếp theo kế hoạch. Người ta cho San San và Nhất Ức Lục gặp nhau trong một khách sạn bí mật. Hai người có thời gian bên nhau và tâm sự những điều cần nhất. Việc này đối với San San rất dễ dàng thực hiện, nhưng đứng trước sự ngờ nghệch của Nhất Ức Lục khiến cô không khỏi lúng túng. Sau một lúc nói chuyện, San San nhận ra rằng, con người Nhất Ức Lục rất thật, chất phác và không hoa mĩ khi nói chuyện. Nói chuyện với cậu ta cũng cần có một chút ngờ nghệch như cậu thì may ra mới có thể để cậu mở lòng. Và phương pháp này rất có hiệu quả, Nhất Ức Lục rất hồn nhiên, cười đùa cùng với San San, vì thế San San cũng có cơ hội để hiểu hơn về con người này. Chẳng qua vì trong mắt chị gái, Nhất Ức Lục giống như một đứa trẻ chưa trưởng thành, đó cũng chính là điều mà khiến Nhất Ức Lục mãi mãi dừng lại ở một tâm hồn của một đứa trẻ lên tám. San San sau khi nói chuyện với Nhất Ức Lục đã nhận ra cậu trưởng thành hơn rất nhiều. 45 San San đã giúp Nhất Ức Lục mạnh dạn và tự tin hơn trong quan hệ với người khác giới. Cũng từ đây cô cảm nhận được một cảm giác mà lâu nay cô chưa từng được hưởng thụ. Nếu có thể hiểu được Nhất Ức Lục thì có thể dẫn dắt anh ta vào những quy luật của tự nhiên, đúng như lời của chủ nhiệm Lưu: “Nhất Ức Lục không có bệnh, chính chúng ta mới có bệnh”[20,476], do vậy Nhất Ức Lục là lựa chọn F1 duy nhất, có thể sản sinh ra một thế hệ mới hoàn hảo. Và con người hoàn hảo F2 đó phải là một “siêu nhân” trong đời thực, là người có thể làm nên một trang lịch sử chói vàng cho Trung Quốc trong tươmg lai. Ngay từ đầu tác phẩm, nhà văn đã hé lộ một bí mật về nhân vật bí ẩn này. Lời giới thiệu đầu tác phẩm báo hiệu cho chúng ta rằng, đất nước Trung Quốc đến năm 2050 sẽ ra đời một “nhân vật kiệt xuất” vĩ đại. “Nhân vật kiệt xuất ấy sẽ có những cống hiến lớn lao trong lịch sử Trung Quốc họ Lục. Con theo họ cha, vậy cha của anh ta đương nhiên cũng họ Lục”[20,6]. Điều đáng chú ý, nhà văn của chúng ta đã cho nhân vật này sinh ra vào một không gian rất thoáng đãng, không khí phải trong lành và rất ít người qua lại. Tất cả chúng chỉ vì muốn một điều là những thói xấu, những thứ cặn bã của xã hội này sẽ không ảnh hưởng đến việc hình thành con người kiệt xuất sau này. Với San San không thành công, sự gặp gỡ với Nhị Bách Ngũ đã làm đơm hoa kết trái, tình yêu nảy nở thật tự nhiên và thuần khiết. Đến đây Nhất Ức Lục như được quay trở lại thời thơ trẻ, với những niềm vui bất tận. Cuộc sống con người như được thanh lọc hơn. Chàng hí hửng hoà vào trong làn gió, giữa bạt ngàn thảm cỏ xanh um, giữa tiếng kêu của côn trùng trong đêm tối, hít lấy những mùi hương thật kì lạ mà đắm say, mùi của quê hương như hòa vào trong cậu thanh niên này. Thực ra bởi cậu sống ở thành phố đã “quen” với bụi của các loại xe, của những hoá chất, những sóng điện tử nên giờ đây về với thiên nhiên đất trời nơi đây, không gian thật lắng đọng, mùi đó cái mùi “hơi tanh của đất” như làm lắng lại sự trôi chảy của thời gian. Và tiếng sáo của Nhất Ức Lục cất lên như làm tăng thêm vẻ đẹp trinh nguyên của nó. Cậu thổi tuỳ hứng, thích thì thổi. Tất cả cảnh vật xung quanh như 46 đang phối hợp cùng tiến sáo ấy. Trong cái khung cảnh nên thơ của đất trời, nhân vật kiệt xuất sẽ hình thành nơi đây, khung cảnh như reo vui cho sự kiện mới này. Có thể nói rằng, con người hoàn hảo F2 này trong con mắt của nhà văn dường như phải là một con người “siêu nhân”, chỉ có “siêu nhân” may ra mới có thể cứu được tương lai của Trung Quốc trong cái thời công nghệ hiện đại này. Nhân vật này sẽ được sinh ra từ trong một tỉ sáu tinh trùng kia. Tóm lại, F2 sẽ được hình thành từ sự kết hợp của người cha bị thiểu năng và người mẹ “đĩ điếm”. Toàn bộ chiều dài tác phẩm là câu chuyện liên quan đến những người thân và gia đình của F2. Giữa một xã hội đầy những vấn đề đen tối, một sự kết hợp như vậy liệu có thể cho ra đời một nhân vật hoàn hảo theo quan niệm của nhà văn không? Cho đến cuối tác phẩm nhân vật ấy vẫn chưa ra đời, nhưng tác giả khẳng định, phôi thai sẽ được hình thành và trong tương lai. Con người F2 ấy sẽ là con người đứng ra giải quyết vấn đề nan giải của xã hội Trung Quốc đương đại nói riêng và toàn nhân loại nói chung. Như vậy, qua các kiểu nhân vật điển hình trong tác phẩm, ta đã khám phá thêm nhiều điều mới mẻ liên quan đến vấn đề con người trong tác phẩm. Bức tranh đó được nhìn nhận và đánh giá theo quan điểm của nhà văn. Với việc thực hiện hành trình tìm kiếm một con người hoàn hảo trong Một tỉ sáu, Trương Hiền Lượng đã thể hiện rõ quan điểm sáng tạo nghệ thuật của mình, đồng thời nói lên thực trạng đang tồn tại của con người Trung Quốc đương đại. Đó là sự thể hiện khát vọng của nhà văn nói riêng và của dân tộc Trung Hoa nói chung, một khát vọng chiếm lĩnh thế giới. 47 CHƯƠNG III NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN VẤN ĐỀ CON NGƯỜI TRONG MỘT TỈ SÁU 3.1. Phương thức trần thuật đa điểm nhìn Điểm nhìn nghệ thuật (the point of view) là vấn đề cơ bản, then chốt của kết cấu. Điểm nhìn là vị trí, chỗ đứng để xem xét, miêu tả, bình giá sự vật, hiện tượng trong tác phẩm. Trong tác phẩm tự sự, tương quan giữa nhà văn và chủ đề trần thuật hay giữa điểm nhìn của người trần thuật với những gì anh ta kể là điều đặc biệt quan trọng. Có nhiều người đề xuất cách gọi điểm nhìn là nhãn quan, điểm quan sát, tiêu cự trần thuật…nhưng theo chúng tôi, dùng khái niệm điểm nhìn là phù hợp nhất. Vì điểm nhìn còn thể hiện lập trường tư tưởng của nhà văn. Điểm nhìn nghệ thuật giống như một camera dẫn dắt người đọc vào mê cung văn bản ngôn từ. Khi nghiên cứu điểm nhìn nghệ thuật, người ta chia điểm nhìn thành các loại: điểm nhìn tác giả, điểm nhìn nhân vật, điểm nhìn không gian, điểm nhìn thời gian, điểm nhìn tâm lý, điểm nhìn tư tưởng, điểm nhìn tu từ…Trong nghệ thuật trần thuật, sáng tạo của nhà văn trước hết thể hiện ở cách “ứng xử” với câu chuyện để tạo ra sự đa dạng của các điểm nhìn nghệ thuật. Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng là tác phẩm có sự phối ghép nhiều điểm nhìn với các hình thức trần thuật khác nhau. Mỗi hình thức trần thuật như vậy, lại gắn với những vấn đề khác nhau mà tác giả đề cập. Mà ở đây nổi bật lên là vấn đề con người trong tác phẩm. Bằng phương thức trần thuật đa điểm nhìn, Trương Hiền Lượng đã xây dựng nhân vật của mình từ nhiều góc độ khác nhau, tạo nên chân dung hoàn chỉnh cho từng nhân vật. Vì thế khi đọc Một tỉ sáu ta có cái nhìn một cách bao quát nhất về con người Trung Quốc đương đại. 3.1.1. Điểm nhìn bên ngoài Điểm nhìn bên ngoài sẽ thực hiện nhiệm vụ quan sát và miêu tả những đặc trưng bên ngoài của từng nhân vật. Có thể thấy rằng, với điểm nhìn bên ngoài, người trần thuật tập trung vào miêu tả hành động của nhân vật, không bình luận, 48 đánh giá gì thêm và để cho người đọc tự suy nghĩ. Trong tác phẩm của mình, nhà văn Trương Hiền Lượng đã có sự kết hợp giữa điểm nhìn bên ngoài với người kể chuyện ngôi thứ ba, để có thể quan sát tinh tế từng con người và từng số phận của mỗi nhân vật. Nhân vật trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng là những nhân vật thuộc nhiều kiểu loại khác nhau. Có thể thấy điểm nhìn xuyên suốt tác phẩm này là điểm nhìn của người kể chuyện ở ngôi thứ ba - tác giả hàm ẩn. Người kể chuyện đứng bên ngoài quan sát và kể lại câu chuyện. Với điểm nhìn này, người kể chuyện đã thể hiện cái nhìn về đời sống, số phận của từng nhân vật, đồng thời tái hiện một cách rõ nét hơn về bức tranh xã hội Trung Quốc đương đại, mà tác phẩm Một tỉ sáu đã khám phá một cách sâu sắc. Đặc biệt người kể chuyện đã tái hiện lại mọi sự kiện, biến cố của cuộc đời mỗi nhân vật cũng như vận mệnh của nhân loại. Trong Một tỉ sáu, với cặp mắt quan sát rất tinh tế, sự bao quát thật tuyệt vời và một trí tưởng tượng sáng tạo, phong phú, người kể chuyện đã dần dần vẽ ra trước mắt bạn đọc một bức tranh sinh động của cuộc sống, của con người và những hoạt động của xã hội. Những tham vọng về tiền tài, danh lợi của những con người ấy đều được nhà văn quan sát một cách rất tinh tế. Một Nhất Ức Lục với chân dung của một cậu thanh niên bị thiểu năng, ngây thơ và ngô nghê. Nhà văn bằng điểm nhìn bên ngoài đã soi chiếu rất kĩ cái dáng dấp bề ngoài của nhân vật này. Nhất Ức Lục sinh ra ở một miền quê nghèo khổ, mẹ mất sớm, người cha suốt ngày chỉ lo cho việc không có tiền để tiêu pha. Nhất Ức Lục lớn lên nhờ vào sự yêu thương của người chị gái Lục Thư. Qua điểm nhìn của các nhân vật trong tác phẩm, nhà văn đã cho chúng ta thấy được một chàng thanh niên ngây ngô như thế nào, khi sơ ý quệt phải xe của người khác. Nếu là một ai đó lỡ làm như vậy, người ta sẽ bỏ chạy nhưng Nhất Ức Lục vẫn ở đó quan sát chiếc xe và cảm thấy rất có lỗi trong chuyện này. Nhất Ức Lục lúng túng và sợ hãi trước chiếc xe đã bị mình làm xước. Điểm nhìn trần thuật lúc này nhà văn trao cho bác sĩ Lưu, vị bác sĩ cũng lắm duyên nợ với nhân vật. Một bức chân dung về Nhất Ức Lục được định vị bằng con mắt X quang của chuyên gia y học để nhìn nhận. 49 Chân dung của một vị “doanh nhân hàng đầu” Vương Thảo Căn hiện lên qua sự quan sát rất tỉ mĩ của người kể chuyện. Đó là một “đại gia” xuất thân từ ruộng đồng. Bằng điểm nhìn bên ngoài, nhà văn đã lột tả những biến động của cuộc đời nhân vật. Sự miệt mài trong việc kinh doanh, táo bạo trong mọi tình huống đầu tư đã giúp cho vị “đại gia” này càng ngày tiến thân trên con đường lập nghiệp. Con mắt quan sát của vị hoà thượng thật tinh tường. “Sư nhận ra đại gia ngồi xe Benz lớn chẳng biết được mấy chữ. Đừng có thấy đại gia cả người sặc sỡ, nhưng da ông ta lại khô ráp, đốt ngón tay rất to, khe bàn tay còn toả ra mùi ngoi lên từ ruộng đồng chưa được bao lâu.”[ 20,22]. Đó còn là chân dung của Lục Thư qua nhận xét của bác sĩ Lưu “Thiếu phụ đẹp hơn San San nhiều lắm, lại thanh nhã và điềm đạm hơn San San, vừa hấp dẫn vừa đoan trang”[20,118]. Qua con mắt quan sát của bác sĩ Lưu, hai cô “tiểu thư” nổi đình nổi đám về danh tiếng ở thành phố C, đã được vẽ lên những nét vẽ rất mềm mại, về nét riêng trong vẻ đẹp bên ngoài của họ: “San San có khuôn mặt hình dưa hấu, còn thiếu phụ có gương mặt hình trứng ngỗng, đầy đặn và phúc hậu, rất giống với khuôn mặt của các mĩ nhân thời xưa”[20,118]. Một sự so sánh rất kín đáo nhưng cũng đủ cho người đọc nhận ra được sự hơn kém về sắc đẹp của San San và Lục Thư. Qua con mắt quan sát của Vương Thảo Căn, San San hiện lên một cách đầy bí ẩn khiến người khác chú ý: “Dung nhan của cô tuy không phải xinh đẹp nhất trong số các chị em, nhưng lại rất thanh tú, đoan trang”[20,70]. Không chỉ riêng miêu tả những nhân vật trên, nhà văn với điểm nhìn bên ngoài đã cho các nhân vật của mình trong Một tỉ sáu hiện lên qua cách nhìn nhận của từng nhân vật trong tác phẩm. Như vậy nhờ điểm nhìn bên ngoài mà chân dung của các nhân vật hiện lên một cách sinh động, chân thực. Đồng thời qua đó giúp người đọc hiểu hơn phần nào trong con người của các nhân vật. Ta có thể thấy rằng, nhà văn liên tục trao điểm nhìn cho các nhân vật trong tác phẩm, ai cũng có thể quan sát và nhìn nhận vấn đề, ai cũng có khả năng biết hết câu chuyện của từng nhân vật khác. Như thế, thông qua điểm nhìn của người kể chuyện, các biến cố, các sự kiện của câu chuyện được tái hiện một cách trọn vẹn, chân thực và sinh động. Ngoài ra 50 với một cái nhìn rộng rãi, người kể chuyện có thể bao quát hầu như toàn bộ bức tranh về mọi mặt của đời sống xã hội trong những đặc trưng về kiến trúc, văn hoá, sinh hoạt và con người… khiến cho người đọc có thể hình dung được một cách đầy đủ và sắc nét về xã hội Trung Quốc đương đại. Thực trạng của một xã hội hiện đại được phơi bày ra trước mắt chúng ta. Một xã hội với việc ra đời những con người không có một chữ bẻ đôi, vẫn có thể có những chứng nhận doanh nhân hàng đầu của thành phố, vẫn đàng hoàng đĩnh đạc là tổng giám đốc của bệnh viện Chúng Sinh; một xã hội với việc các “tiểu thư” còn được kính nể hơn người thường. Vẫn biết rằng họ sa chân vào những con đường ấy là bất đắc dĩ, nhưng họ lại rất được xem trọng và cả cảnh sát cũng phải kính nể. Một xã hội mà luật pháp ngày càng xuống cấp trầm trọng, chữ “tiền” đã che mắt người ta và đưa họ đến với những thói ganh đua hèn mọn, con người chỉ sống vì địa vị, vì danh vọng, xem trọng tiền tài và danh lợi hơn chính giá trị của bản thân mình. Bằng điểm nhìn bên ngoài ta còn quan sát được những biến động trong cuộc sống của từng nhân vật, những tiến thoái lưỡng nan trong cuộc đời của họ. Các nhân vật trong tác phẩm với những hoàn cảnh khác nhau, số phận khác nhau và luôn có những biến cố lớn trong cuộc đời. Một Vương Thảo Căn với hoàn cảnh xuất thân từ miền quê nghèo, quanh năm lo việc ruộng đồng. Ông không được học hành như bao người khác, lấy vợ theo sự sắp xếp của gia đình. Bố mẹ mất với hai bàn tay trắng, hai vợ chồng cùng những đứa con thơ lặn lội lên thành phố làm ăn. Hình ảnh về làng quê, về gia đình, về cuộc sống của vị “đại gia” này được miêu tả rất cụ thể. Ông là con trai một trong gia đình, một mình giúp bố mẹ lo toan công việc nhà nên không có cơ hội được đi học như bạn bè cùng trang lứa. Cuộc sống của ông đầu tắt mặt tối. Cơ ngơi cũng chỉ dựa vào mảnh ruộng cỏn con. Nhưng sau khi bố mẹ mất, thôn cũng lấy lại ruộng, gia đình ông phải neo nhau lên thành phố kiếm việc làm. Khởi đầu bằng việc đi nhặt rác, rồi đến khi kinh doanh rác phế thải, vợ chồng Vương Thảo Căn ngày càng giàu có hơn. Ông có ba bà vợ. Vợ Cả là người được mai mối cưới xin đàng hoàng, bà Hai là vì ơn nghĩa nên cô gái con người nhặt phế liệu chấp nhận lời cha mà theo ông suốt cuộc đời, còn bà ba - San 51 San, cô “tiểu thư” trở thành cánh tay đắc lực cho ông trong mọi công việc kinh doanh. Hay về hoàn cảnh và xuất thân của Lục Thư. Một đoạn đường dài phải cố gắng vượt qua mọi thử thách, những biến cố trong cuộc đời của cô “tiểu thư” lắm sóng gió này, cũng được miêu tả rất cặn kẽ. Hoàng Tiểu Mai người phụ nữ đẹp và giỏi giang. Vì không may mắn trong đời sống gia đình mà cô đã bị đẩy vào con đường tù tội. Tất cả đều được phơi bày dưới con mắt quan sát của người kể chuyện ngôi thứ 3. Với người kể chuyện ngôi thứ ba, câu chuyện về hoàn cảnh, cuộc đời của các nhân vật đều được làm rõ. Cuộc sống muôn hình vạn trạng, số phận của con người không phải ai cũng may mắn như ai. Như vậy, với điểm nhìn bên ngoài - người kể chuyện - tác giả hàm ẩn, đã khái quát bức tranh xã hội Trung Quốc đương đại. Thông qua đó nhà văn bày tỏ quan điểm của mình về mọi vấn đề của xã hội trong giai đoạn này. Bên cạnh đó nhà văn của chúng ta đã có sự khám phá rất sâu sắc về thế giới con người trong xã hội Trung Quốc đương đại. Những kiểu con người đặc trưng trong xã hội hiện đại, số phận và cuộc đời của họ đều được sàng lọc qua con mắt quan sát tinh tế của nhà văn. Đồng thời, với điểm nhìn bên ngoài, tác giả có thể cho ta thấy được vị trí của người trần thuật. Người trần thuật đứng từ xa kể lại câu chuyện, điều đó đảm bảo tính chân thực của cuộc sống, đôi khi người trần thuật cùng đồng hành trải nghiệm cùng nhân vật, tạo nên một sự sắc nét trong từng tình huống của cuốn tiểu thuyết. Trương Hiền Lượng, một nhà văn với con mắt tinh tế đã quan sát nhân vật của mình bằng nhiều phương diện. Điểm nhìn của Trương Hiền Lượng di chuyển rất nhiều chỗ, từ xa tới gần, từ thấp lên cao, từ không gian đến thời gian. Có thể nói với điểm nhìn di động đó của Trương Hiền Lượng, đã làm nổi bật lên cả một xã hội Trung Quốc thời hiện đại, thấy rõ được bản chất của những con người sống trong xã hội ấy. Với phương thức đa điểm nhìn trần thuật, điểm nhìn không gian là điểm nhìn không thể thiếu. Trong tác phẩm Một tỉ sáu, người kể chuyện đã phóng tầm nhìn rộng lớn bao quát bức tranh toàn xã hội Trung Quốc đương đại. Đó là một 52 không gian thành thị náo nức, xô bồ, con người thì sống với những guồng quay của vụ lợi toan tính, lo lắng cho địa vị, vị trí xã hội của bản thân mình. Đó cũng là một không gian làng quê, tuy nghèo đói nhưng rất bình dị, hương quê thoang thoảng làm dịu mát tâm hồn Nhất Ức Lục. Với điểm nhìn vào các không gian đối lập nhau, nhà văn đã cho chúng ta thấy được một thế giới với những mảnh ghép vụn vặt nhưng khi nó ghép lại thì tạo ra một bức tranh rất rộng lớn. Và dường như nhà văn đã cố gắng “khu biệt hoá” vùng không gian để ngắm nhìn nhân vật của mình đang dịch chuyển ở trong đó. Tác phẩm mở rộng theo chiều dịch chuyển từ thành thị về nông thôn, rồi từ nông thôn ra thành thị, và kết thúc tác phẩm là một không gian đầy mùi hương mạ non, mùi tanh của bùn đất. Đó là vùng không gian thôn quê trong trẻo rất hợp cho đôi tình nhân. Nhà văn đã cho người đọc dịch chuyển theo bước chân của từng nhân vật, nhân vật đi đến đâu và dừng lại ở đâu, đó trở thành vị trí quan sát của nhà văn. Thành thị phố xá xa hoa lộng lẫy với những không gian trong bệnh viện, khách sạn, sở cảnh sát, công trường… tất cả đã tạo nên một bức tranh thành thị rộng lớn mà đông đúc. Điểm nhìn không gian là mấu chốt quan trọng giúp cho người đọc có những khám phá mới mẻ về bức tranh của toàn xã hội. Theo chân bác sĩ Lưu ta sẽ thấy được một không gian trong bệnh viện - nơi nghiên cứu ra phương pháp chữa bệnh vô sinh. Đây cũng là nơi các bác sĩ tiến hành kiểm tra về số lượng tinh trùng của Nhất Ức Lục, là nơi nhìn nhận về vấn đề vô sinh của con người hiện nay. Gắn với Vương Thảo Căn là không gian của chùa chiền nơi các vị “đại gia” thường xuyên lui tới cúng viếng cầu làm ăn phát tài,… Trong tác phẩm, nhà văn thường nhìn nhân vật cận cảnh, trường nhìn mở rộng theo sự dịch chuyển của nhân vật và sự thay đổi của không gian gắn với sự thay đổi về tính cách và số phận của từng nhân vật. Từ điểm nhìn không gian ta thấy một bức tranh toàn cảnh về xã hội Trung Quốc đương đại. Bức tranh ấy là kết quả việc quan sát tỉ mỉ của người trần thuật. Một không gian rộng lớn đang hiện ra trước mắt người đọc. Đứng ở một góc nhìn, khung cảnh thành phố C hiện ra trước mắt với những sự phát triển về kinh tế, các sàn chứng khoán, quán bar, vũ trường mọc lên khắp nơi. Một thành phố với những hoạt động xô bồ không tuân theo một trật tự logic nào cả. Nếu không quan sát kĩ 53 thật khó có thể chứng kiến được những hoạt động của dòng người ở thành phố C. Dịch chuyển điểm nhìn một cách linh hoạt trên những góc khuất của thành phố C, người trần thuật có nhiệm vụ tái hiện lại mọi hoạt động của các nhân vật. Giữa không gian gần công trường và trước bệnh viện, hình ảnh người thanh niên Nhất Ức Lục được miêu tả rất rõ nét. Những trạng thái cảm xúc được lột tả một cách sâu sắc. Phải đứng ở một góc nhìn cận cảnh thì mới có thể quan sát chi tiết đến như vậy. Và điều đó đã được nhà văn gửi gắm ở bác sĩ Lưu, lúc này là người đang đi tìm phương pháp chữa bệnh vô sinh. Chỉ có nhân vật này mới có thể đứng ở một góc nhìn thích hợp như thế. Với điểm nhìn không gian, ta cũng thấy được những biến cố trong cuộc đời của từng nhân vật. Vương Thảo Căn từ miền quê nghèo đói, nơi quê hương một thời ông cùng gia đình tần tảo kiếm sống để đến với thành phố xa hoa. Đây là nơi Vương Thảo Căn tiến thân một cách thuận lợi. Ông ngày càng được mọi người coi trọng đặt cho những cái tên đầy vinh hạnh: “doanh nhân hàng đầu”, “doanh nhân tiên tiến xuất sắc”. Có một không gian đầy suy tư khi vị “đại gia” này lắng nghe việc bình luận của các y bác sĩ về việc mở thêm phòng nghiên cứu vô sinh. Tuy không được học hành, không thể hiểu hết được ý nghĩa của việc này nhưng ông là một người bệnh cũng đang rất muốn sinh con trai, nên ông cảm thấy đó là điều may mắn, cơ hội và phần hy vọng cho mình. Đứng ở một góc nhìn vừa gần vừa xa, đôi khi khuất sau những nhân vật khác, người trần thuật vẫn miệt mài với việc gắn điểm nhìn phù hợp. Không gian vùng quê nông thôn đem lại cho con người một cảm giác gần gũi và thân quen, đưa nhân vật chìm vào nỗi yêu thương ngọt ngào lan toả. Đọc đến những đoạn mà tác phẩm miêu tả về nông thôn, ta thấy một sự đối lập rõ ràng với nơi thành thị phồn hoa nhộn nhịp. Thành phố hiện đại cho ta cảm giác xa lạ và khoảng cách, không giống như ở nông thôn với một cảm giác dịu êm ở giữa đồng cỏ bát ngát. Điểm nhìn không gian lúc này dịch chuyển một cách chầm chậm. Thành phố khuất dần đằng xa và hiện ra trước mắt Nhất Ức Lục một quang cảnh thoáng đãng làm sao. Di chuyển điểm nhìn của nhân vật, đồng thời di chuyển điểm nhìn không gian đưa nhân vật di chuyển theo trục không gian đã định, nhà văn đã 54 cho chúng ta thấy một góc nhìn rất đẹp và lộng lẫy của ánh chiều tà. Nhất Ức Lục và Nhị Bách Ngũ đang phải rời xa thành phố kia, tránh xa “cuộc chiến tinh trùng” đang theo Nhất Ức Lục ráo riết để đến với miền đất Ninh Hạ thoáng đãng, đậm mùi đất của thôn quê. Tại vùng núi non Hạ Lan, hai người thoả thích ngắm cảnh, bỏ lại đằng sau những xô bồ, những toan tính mưu cầu của người thành phố, để sống với những cảnh núi non hùng vĩ dưới trời chiều in bóng dịu êm. Và bầu trời thật dễ chịu hơn khi màn đêm đã bao phủ khắp đất trời, khi mọi hoạt động của ban ngày đã dừng lại. Không khí bốn cõi dường như ngưng đọng, chỉ có tiếng côn trùng kêu làm Nhất Ức Lục như trở về với thời thơ ấu. Anh sà vào những đồng cỏ xanh mát kia, ôm vào đất hít sâu như ngửi thấy mùi lạ, anh như chìm đắm trong sự vui sướng. Đi khắp thành phố anh vẫn không thể tìm kiếm được thứ hương vị quen thuộc này, một thứ mùi hương “hơi tanh của đất”. Ta bất chợt cảm nhận được một luồng không khí trong lành của màn đêm bao phủ khắp mọi nơi, bỏ xa cái không khí ngột ngạt đầy mùi xăng dầu của thành phố, để đến với miền núi sông gần gũi yêu thương. Như vậy, với điểm nhìn không gian, nhà văn đã khắc hoạ rất sinh động thế giới con người. Qua những góc quay khác nhau ở những không gian mà nhân vật đã sống và tồn tại, người trần thuật sẽ cùng với nhân vật trải nghiệm và khai mở những sự thật về con người trong xã hội Trung Quốc đương đại. Bổ sung vào thế giới điểm nhìn bên ngoài còn có sự ảnh hưởng của thời gian nghệ thuật. Trong tác phẩm tự sự, việc tổ chức thời gian trần thuật hoàn toàn do người trần thuật quyết định. Người trần thuật có thể kể theo trật tự thời gian tuyến tính, nhưng cũng có thể phá vỡ trật tự thời gian tuyến tính như : cắt, lắp ghép, đan xen để kể… Và mỗi cách lựa chọn đều mang lại hiệu quả. Trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng, nhìn bề ngoài thì trình tự cốt truyện tuân theo trật tự thời gian tuyến tính, các sự kiện đang nối đuôi nhau diễn ra, nhưng khi khám phá sâu vào tác phẩm ta thấy nhà văn đã cho phá vỡ trật tự tuyến tính ấy, không tuân theo một trật tự nhất định. Câu chuyện của tương lai diễn ra ngay từ đầu tác phẩm. Trục thời gian là một vòng tròn bắt đầu từ tương lai, đứng ở hiện tại và nói chuyện của tương lai sau 55 hơn bốn mươi năm “Hơn bốn mươi năm sau, tức khoảng năm 2050, tất cả mọi người trên toàn thế giới đều biết về nhân vật kiệt xuất vĩ đại của Trung Quốc…”[20,5]. Đây là một cách gợi mở cho sự huyền bí của tác phẩm. Điểm nhìn không gian trong tác phẩm gắn liền với những số phận, những con người, gắn với sự phát triển của cuộc đời mỗi con người. Chúng ta còn có thể đếm được từng phút, từng giây cái khoảnh khắc của cuộc đời mỗi con người. Ở đó hành trình của những số phận được miêu tả tỉ mỉ và chân thực. Bao quát điểm nhìn thời gian của tác phẩm là điểm nhìn của hiện tại. Người trần thuật đã đứng ở hiện tại để quan sát mọi biến cố của xã hội, kể về chuyện hiện tại đang diễn ra. Nhưng thời gian quá khứ cũng đồng thời được xen vào. Khước từ lối kể chuyện theo thời gian tuyến tính, câu chuyện cứ lồng ghép vào nhau, thành một vòng tròn không có điểm dừng. Với điểm nhìn thời gian ta thấy Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng đã tạo ra một mối tương quan rất rõ nét với các điểm nhìn với nhau. Điểm nhìn thời gian đặt trong mối tương quan với điểm nhìn không gian. Điểm nhìn của người trần thuật vì thế được dịch chuyển theo chiều tâm trạng của nhân vật. Đôi khi đó là sự đan xen của điểm nhìn nhân vật. Nhân vật tự kể lại câu chuyện của mình nhưng bị chi phối bởi người trần thuật. Điểm nhìn thời gian trong tác phẩm vì thế cũng được thay đổi theo. Câu chuyện bắt đầu từ việc nhà văn giới thiệu về sự ra đời của nhân vật kiệt xuất, đây là một con người hoàn hảo mà nhà văn đang hướng đến. Tiếp đó là câu chuyện về các nhân vật trong tác phẩm. Đó là việc Nhất Ức Lục không cẩn thận đã cho xe đẩy quệt vào chiếc ô tô con của bác sĩ Lưu - người bác sĩ chịu trách nhiệm nghiên cứu phương pháp chữa bệnh vô sinh cho bệnh viện Chúng Sinh; tiếp đến là câu chuyện về Vương Thảo Căn với những công việc “kinh doanh” của các “đại gia” này, câu chuyện về ba bà vợ của ông, cuộc đời của San San; cuộc nói chuyện tại bệnh viện giữa bác sĩ Lưu với Nhất Ức Lục và Lục Thư; cuộc đời của Lục Thư trải dài theo thời gian của tâm trạng, về hiện tại, về quá khứ. Điểm nhìn thời gian trong Một tỉ sáu được vận động một cách liên hoàn, một vòng tròn, từ tương lai với câu chuyện của nhân vật bí ẩn kiệt xuất, rồi quay về hiện tại, thời điểm của những con người có mối quan hệ với nhân vật kiệt xuất đang sống, rồi quay về với quá 56 khứ, với những tâm trạng trong cuộc đời của những con người ấy. Điểm nhìn không dừng lại ở đó, trở về với thực tại và lại đi đến tương lai. Đứng ở hiện tại, nhà văn cho trượt điểm nhìn thời gian về quá khứ. Mỗi nhân vật được nhìn lại một thời đã qua của chính mình. Những câu chuyện không hẳn là người trần thuật kể lại, mà đôi khi do chính nhân vật kể câu chuyện đó. Sự dịch chuyển điểm nhìn thời gian làm xoá mờ ranh giới của người kể chuyện và nhân vật. Trong khoảnh khắc ấy, nhân vật sẽ trôi theo dòng tâm trạng trở về với quá khứ, với những dòng kí ức của một thời đã qua, đã làm đứt gãy trục thời gian tuyến tính. Việc bác sĩ Lưu đang cố gắng tìm ra phương pháp nghiên cứu bệnh vô sinh là việc đang diễn ra trong hiện tại. Một công việc cần phải được thực hiện nhanh và cấp bách. Gặp Nhất Ức Lục và Lục Thư về việc liên quan đến tinh trùng của nam giới cũng là việc diễn ra ở hiện tại, nhưng từ việc này nhà văn đã có sự liên hệ với các sự việc khác. Trong mối quan hệ giữa các nhân vật nhà văn đã cho các nhân vật tự tìm hiểu về nhau. Đó là độ lùi nhất định về thời gian theo ý đồ của nhà văn. “Đúng như Lục Thư nói, khi Nhất Ức Lục lên tám thì cô tốt nghiệp trung học, em trai cô đã phải đến tuổi đến trường rồi! Nó đi học thì gia đình phải nạp hết khoản này, khoản kia. Hết tiền sách giáo khoa lại đến tiền vở bài tập, khiến cho gánh nặng của người cha càng thêm vất vả!”[20,143]. Nhờ có sự dịch chuyển điểm nhìn về thời gian, từ đó điểm nhìn không gian cũng được thay đổi. Lúc này người trần thuật ngôi thứ ba thực hiện nhiệm vụ thay đổi góc nhìn của mình song hành cùng với điểm nhìn nhân vật. Nhà văn đã cho nhân vật cùng thực hiện đối thoại với nhau, đặt câu chuyện về trạng thái giống như đang ở tại thời điểm diễn ra mọi chuyện. Trong đoạn nói chuyện giữa hai cha con Lục Thư về vấn đề đi học của Nhất Ức Lục ta sẽ thấy rất rõ các cuộc đối thoại giữa hai cha con như đang ở thời điểm hiện tại, và câu chuyện về Lục Thư từ nông thôn lên thành phố trở thành “tiểu thư” cũng bắt đầu hé lộ. Với điểm nhìn thời gian, trong độ lùi của thời gian, ta thấy mọi câu chuyện tuy sắp xếp lộn xộn nhưng tất cả đều có những mắt xích với nhau. Nó đều có sự liên kết rất chặt chẽ các câu chuyện của từng nhân vật. Bắt đầu bằng câu chuyện về nhân vật “kiệt xuất” trong tương lai và tiếp đó là những câu chuyện về các nhân vật 57 có liên quan đến nhân vật “kiệt xuất” bí ẩn đó. Đó là những cha, mẹ, cô, bác…đó là vấn đề tại sao nhà văn lại kể về Nhất Ức Lục trước, vì đây là nhân vật có mối quan hệ trực tiếp với nhân vật hoàn hảo mà nhà văn đang tìm kiếm, là người sẽ sản sinh ra tinh trùng tốt chuẩn bị cho sự ra đời của một nhân vật trong tương lai. Tất nhiên đi kèm bên cạnh Nhất Ức Lục sẽ là bác sĩ Lưu, người đang cố gắng tìm mọi cách để chữa căn bệnh vô sinh cho bao nhiêu cặp vợ chồng trên khắp thành phố C. Chuỗi liên kết tiếp đó sẽ là Vương Thảo Căn - một con người có rất nhiều biến cố trong cuộc đời. Nếu không có nhân vật này thì sẽ không có cuộc tìm kiếm các phương pháp sinh con ưu việt nhất, thì cuộc gặp gỡ giữa bác sĩ Lưu và Nhất Ức Lục sẽ không có gì mới lạ. Một chuỗi những cuộc đời của các nhân vật theo đó mà được hé mở. Các bà vợ của Vương Thảo Căn là những người phụ nữ có tầm ảnh hưởng đến việc ông không sinh được con trai. San San người mà vị “đại gia” này tin tưởng và đặt bao nhiêu hi vọng nhất đều không thành hiện thực, vì số tinh trùng của ông phần đa là tinh trùng chết. Sinh con gái đã khó huống hồ là đẻ con trai, việc mượn giống sinh con từ đó phải được thực hiện. Đồng thời San San là người sẽ dạy cho Nhất Ức Lục biết được cảm giác của một người đàn ông, và sau cùng sẽ là sự xuất hiện của Nhị Bách Ngũ, một nhân vật tưởng chừng như mờ nhạt trong tác phẩm nhưng lại là một nhân vật có tầm tác động lớn cho hành trình tìm kiếm con người hoàn hảo. Đồng thời đây là một cô gái có xuất thân cũng rất bi đát, từ câu chuyện hiện tại xảy ra giữa cô và Nhất Ức Lục và kéo sau đó là những chuỗi câu chuyện về nhân vật này. Thay cho việc sẽ tiếp tục kể về quá khứ bằng chuỗi liên kết từ câu chuyện hiện tại, nhà văn đã đẩy cho điểm nhìn thời gian đi tới tương lai, với câu chuyện về hơn sáu mươi năm sau: “Hơn sáu mươi năm sau, khi Nhị Bách Ngũ qua đời bà đã được hưởng đầy đủ nghi thức tôn vinh. Các vị lãnh đạo quốc gia và rất nhiều nhân sĩ quốc tế nổi tiếng đều gửi điện chia buồn với con trai bà, mong anh bớt đau buồn để tập trung vào công việc trước mắt”[20,303]. Câu chuyện được kể một cách tự nhiên từ hiện tại rồi đến tương lai và trở về quá khứ, cứ thế luân hồi tạo những điểm rất hấp dẫn. 58 Cảnh Nhất Ức Lục và Nhị Bách Ngũ bên nhau ở Ninh Hạ là cảnh thành công và đẹp nhất của Một tỉ sáu. Trương Hiền Lượng đã chọn một góc nhìn hợp lí, không gần không xa, vừa thực vừa hư, và lúc này điểm nhìn thời gian ghi lại khoảnh khắc đẹp và lãng mạn đó. Đoạn này là một cách miêu tả thời gian rất độc đáo, cảnh vật dường như đang hưởng ứng niềm vui của con người. Bắt đầu bằng câu chuyện của tương lai, rồi trở về với hiện tại, quay trở lại quá khứ, lại về hiện tại, rồi đến tương lai, quá khứ, hiện tại…và nhân vật “kiệt xuất” ấy vẫn là một bí ẩn. Sự di chuyển điểm nhìn về thời gian và được diễn ra liên tục, làm xáo trộn về mặt thời gian, tạo nên một độ lùi cần thiết cho việc tổ chức thời gian của tác phẩm. Sự tương quan giữa điểm nhìn không gian và thời gian đã tạo nên một sự logic chặt chẽ cho tác phẩm của mình. Nhà văn xáo trộn trật tự thời gian tuyến tính, tuy nhiên không vì thế mà các sự kiện trong tác phẩm sẽ bị sắp xếp lộn xộn, ngược lại tất cả các sự kiện đều được liên kết với nhau rất chặt chẽ. Đó chính là điểm thành công trong việc tổ chức điểm nhìn cho tác phẩm của mình. Từ đó ta có thể thấy với phương thức trần thuật đa điểm nhìn, vấn đề con người trong Một tỉ sáu đã được thể hiện rất sâu sắc. Trong khi kể chuyện tác giả rất có ý thức trong việc đặt điểm nhìn không gian và thời gian. Nhưng cũng phải nói rằng điểm nhìn bên trong và điểm nhìn bên ngoài mới là điểm nhấn đáng chú ý trong nghệ thuật kể chuyện của nhà văn. 3.1.2. Điểm nhìn bên trong - sự trải nghiệm về tâm lý nhân vật Với người kể chuyện toàn năng, toàn tri biết tuốt, qua điểm nhìn bên ngoài có thể thấy được chân dung của các nhân vật, thì điểm nhìn bên trong cho phép trần thuật qua lăng kính của một tâm trạng cụ thể, đã tái hiện đời sống nội tâm của nhân vật một cách sâu sắc. Việc phối hợp và di chuyển điểm nhìn bên ngoài và bên trong sẽ giúp cho nhà văn có điều kiện vẽ nhiều ô cửa sổ để khám phá đời sống từ nhiều góc độ khác nhau. Theo đó, nhà văn có đủ điều kiện để đào sâu vào cả tầng vô thức cũng như miêu tả một cách sinh động những đường quanh tâm trạng đầy tinh vi của nhân vật. Sự luân phiên thay đổi điểm nhìn trần thuật cũng là một nét đặc sắc trong tác phẩm. Người trần thuật luôn có sự di chuyển điểm nhìn từ bên ngoài vào bên trong, 59 từ điểm nhìn của người trần thuật toàn tri đến điểm nhìn của nhân vật trong câu chuyện. Điều đó tạo nên ấn tượng khách quan, chân thực đồng thời tạo nên tính dân chủ và đối thoại. Người đọc được khuyến khích tham gia tranh luận về những tình huống trong tác phẩm dưới nhiều góc nhìn khác nhau. Trong Một tỉ sáu, ta thấy sự dịch chuyển điểm nhìn trần thuật được thực hiện liên tục. Khi miêu tả về bối cảnh xung quanh của cuộc sống, điểm nhìn bên ngoài dựng nên không gian rộng lớn bao trùm toàn bức tranh xã hội. Trong không gian đó sẽ diễn ra các hoạt động của các nhân vật, những mối quan hệ trong công việc của từng nhân vật. Đi sâu vào khám phá các sự kiện, điểm nhìn bên trong lại thực hiện việc khám phá số phận của các cá nhân. Điểm nhìn bên trong còn cho thấy những băn khoăn, trăn trở, những hoài nghi vô vọng, những nỗi đau về tận sâu trong tâm hồn của mỗi con người trước những hoàn cảnh đầy biến động của chính mình trước cuộc đời. Sự di chuyển điểm nhìn đã giúp cho Trương Hiền Lượng có cái nhìn sâu hơn về cuộc sống và con người trong xã hội Trung Quốc đương đại, đem đến cho người đọc một cái nhìn mới mẽ và sống động trong hành trình tìm kiếm con người hoàn hảo của nhân loại. Một tỉ sáu đã có một hành trình khám phá chiều sâu tâm hồn nhân vật qua từng chi tiết. Nhân vật tự soi chiếu vào đời sống nội tâm của chính mình. Họ tâm sự với những người được xem là tri kỉ. Đừng nói Nhất Ức Lục thiểu năng mà không có nội tâm. Anh ta cũng có những suy nghĩ, những ưu tư trong cuộc sống. Là một thanh niên rất khoẻ mạnh và đã trưởng thành, nhưng anh ta với một đầu óc của đứa trẻ thơ, luôn được sự che chở của chị gái, lớn từng ấy rồi nhưng chị anh phải lo lắng cho anh bao nhiêu là chuyện trong cuộc sống, từ việc ăn uống cho tới học hành, anh chuyên gây rắc rối cho chị gái mình. Nhưng ai ngờ tận sâu trong tâm hồn anh là cả một suy nghĩ dài miên man: “Anh thường gây rắc rối ở bên ngoài. Lớn chừng này tuổi đầu mà nói theo cách của chị gái thì chị anh phải “chùi đít” cho anh. Nghĩ đến đây, anh cảm thấy rất xấu hổ…”[20,7]. Đừng nghĩ rằng bị thiểu năng mà Nhất Ức Lục không có những suy nghĩ của chính mình. Anh không muốn cuộc sống có sự sắp đặt sẵn của chị gái, anh không thích phải gồng mình trong các lớp học vô bổ. Anh không muốn hoà lẫn mình trong những thứ xa xỉ của thành phố 60 xô bồ nhố nhăng. Một tâm hồn rất ngây thơ nhưng cũng có những suy nghĩ của riêng mình, những suy nghĩ rất thật. “Đại gia” Vương Thảo Căn, những “tiểu thư” luôn sống trong giàu sang, nhung lụa quanh mình, xe hơi đưa đón, nhưng tận sâu trong những con người ấy là những nỗi niềm ưu tư không ai hiểu họ hơn chính họ. Nỗi lo âu của vị “đại gia” Vương Thảo Căn là một nỗi lo âu về việc hiếm muộn con trai nối dõi sự nghiệp của chính mình. Những suy nghĩ của những cô gái lầm lỡ bước chân vào cái nghiệp “tiểu thư”, là sự đau xót cho số phận của chính mình. Ta thấy điểm nhìn bên trong thường là hình thức trần thuật theo ngôi kể thứ nhất. Tuy nhiên Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng thay vì trần thuật ở ngôi thứ nhất thì lại trần thuật ở ngôi thứ ba. Nhưng điểm nhìn đôi lúc vẫn trao cho từng nhân vật trong truyện và đôi lúc có sự đánh tráo ngôi kể. Toàn bộ tác phẩm đều không đặt điểm nhìn ở nhân vật xưng tôi. Người kể chuyện hiển diện hầu như toàn văn bản. Đó là cách đánh tráo ngôi kể của nhà văn, với cái tôi len lỏi vào tác phẩm. Có lẽ là do nhu cầu phản ánh hiện thực với tất cả sự phong phú và chiều sâu của con người, các nhà văn không duy trì một phương thức trần thuật từ đầu đến cuối tác phẩm. Tác giả đã mượn điểm nhìn của nhân vật, xâm nhập vào ý nghĩ, cảm xúc của nhân vật, nhìn theo nhãn quan của nhân vật và trần thuật đúng giọng điệu của nó. Chính nhờ sự chuyển dịch điểm nhìn từ bên ngoài vào bên trong làm cho những xúc cảm được khắc hoạ rõ nét cái bên trong sâu thẳm của tâm lí nhân vật. Cùng với sự đan xen chuyển dịch đó cộng với thực tại đầy bi kịch khiến cho đối tượng được miêu tả trở nên đa chiều hơn. Các nhân vật được khẳng định chính mình trong cái thế giới hỗn loạn, đau khổ và đầy bi kịch này. Những dòng hồi ức về quá khứ của nhân vật như trôi chảy dọc theo miền tâm trạng chính họ. Những ngày mới chập chững bước chân lên thành phố, những cám dỗ và cạm bẫy đang rình rập một cô gái trẻ đẹp từ nông thôn, bằng trực giác của mình Lục Thư đã tránh xa bằng những nỗi sợ hãi. Mặc dù sống gần bùn nhưng cô vẫn giữ được nét tươi trong của mình. Lục Thư tự nghĩ không thể ở lại tiệm cắt tóc mãi. Cô xin nghĩ ở quán cắt tóc ít hôm để đi xin việc, nhưng công việc thư kí 61 mà cô được nhận khiến cô không thể làm, thư kí nhưng thực ra làm bồ nhí cho giám đốc mà thôi. Từ đây những biến cố trong cuộc đời cô cũng đã đến, vì gia đình có chuyện cần tiền gấp khiến Lục Thư phải “bán trinh”. Mọi chuyện trong xã hội này đều có thể xảy ra, và buộc cô phải chấp nhận. Cô suy nghĩ rất nhiều cho hành động sẽ cho ai phá trinh của mình, và cô đã thấy “cái tồn tại là cái hợp lý”. Sự trăn trở trước ngày đi “phá trinh” và cái nghiệp “tiểu thư” sắp tới cũng làm cho người đọc băn khoăn, trăn trở. Chỉ có bằng điểm nhìn của chính nhân vật mới có thể có được những dòng tâm sự sâu sắc với chính bản thân mình như vậy. Đó là tài nghệ của nhà văn khi quyết định trao điểm nhìn cho nhân vật. Không riêng nhân vật Lục Thư mới có những dòng tâm sự với chính mình như thế, mà còn có một San San xinh đẹp, kiêu sa luôn sống trong nhung lụa. Xuất thân từ thành phố, bao nhiêu biến cố của cuộc sống gia đình đã đưa cô vào cái nghề làm tiếp viên, cái nghề ấy cũng đưa cô đến với Vương Thảo Căn, được “đại gia” bao, cuộc sống của cô cũng được nhiều sung sướng. Những tâm sự cùng nhau với Lục Thư khiến người đọc cũng phần nào xót thương cho số phận của họ. Khi trao quyền trần thuật và di chuyển điểm nhìn vào bên trong nhân vật, nhà văn đã đồng thời trao quyền nhìn nhận đánh giá người khác theo chủ quan của mỗi nhân vật và đôi khi nhìn nhận lại cả bản thân mình. Tất cả đều được nhìn nhận một cách sâu sắc, với nhiều điểm nhìn khác nhau của nhiều nhân vật khác nhau. Nhất Ức Lục trong con mắt của người chị gái Lục Thư là một cậu bé chưa trưởng thành khiến cô phải lo toan, ân cần; trong mắt bác sĩ Lưu thì đây là nam thanh niên cường tráng vượt cả tiêu chuẩn mà ông đang tìm kiếm, trong con mắt của San San thì Nhất Ức Lục là một thanh niên mà cô mơ ước. Đồng thời ta cũng thấy nhà văn còn cho nhân vật của mình tự nhìn nhận về bản thân, về xã hội mà họ đang sống. Đó là sự đánh giá nhìn nhận vấn đề của cảnh sát Đào trong cuộc nói chuyện với Lục Thư: “Em chế giễu anh không phá nổi án. Nói thực những vụ án ngày nay, chẳng cần phải tra xét cũng rõ, bởi nó tầm thường hết chỗ nói. Quả thật anh không có đất dụng võ, anh muốn phá những vụ án cao cấp hơn…”[20,141], rằng đó chẳng phải là sự bại hoại của dòng giống thì còn là gì?. Cảnh sát Đào liên tục đưa 62 ra hàng loạt những suy nghĩ của mình về xã hội và con người trong xã hội Trung Quốc đương đại. Như vậy, bên cạnh điểm nhìn của người kể chuyện là điểm nhìn của các nhân vật. Đó có thể là lúc các nhân vật tự soi chiếu vào chính bản thân mình. Điểm nhìn khách quan của các nhân vật tập trung vào một nhân vật là điểm độc đáo được các nhà văn thể hiện. Từ phương diện nào đó, có thể nói, sự đan xen và dịch chuyển liên tục điểm nhìn cũng là một cách thức để tạo nên tính phức điệu của tiểu thuyết. Theo đó, văn bản nghệ thuật trở thành một cấu trúc đa tầng, có khả năng phá vỡ tính đơn âm và cùng lúc vang lên nhiều tiếng nói khác nhau. Điểm nhìn bên trong được trao cho các nhân vật một mặt được tạo cơ hội để cho các nhân vật tự bộc lộ cảm xúc tâm trạng, mặt khác tạo nên được tiếng nói dân chủ, bình đẳng trong cách nhìn nhận vấn đề, đánh giá và nhận xét mọi tình huống trong tác phẩm. 3.2. Trần thuật đa giọng điệu Giọng điệu là một phạm trù thẩm mĩ của văn học, một yếu tố quan trọng để tạo nên phong cách của nhà văn. Nói như Krápchenco thì những đặc tính cơ bản của lĩnh vực giọng điệu trong những tác phẩm nghệ thuật của nhà văn, sự ưu tiên phong cách cũng có liên quan mật thiết với cảm hứng chủ đạo trong sáng tạo của nhà văn. Giọng điệu trở thành “chìa khoá” để “giải mã” tác phẩm và từ giọng điệu ta có thể xác định được tác giả. Giọng điệu trần thuật trong tác phẩm Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng là giọng điệu của người trần thuật ngôi thứ ba, người đứng bên ngoài câu chuyện. Tuy nhiên ta cũng thấy được sự luân chuyển, không đơn thuần chỉ là người trần thuật kể câu chuyện mà chính nhân vật đôi khi cũng tham gia vào chính câu chuyện của mình. Toàn bộ tác phẩm nhờ thế mà có sự đa thanh trong giọng điệu trần thuật của tác phẩm. Có nhiều nhân vật thì càng có nhiều giọng điệu được sử dụng, và ngay đôi khi trong chính mỗi nhân vật cũng có sự đa giọng điệu như thế. Vì vậy khi đọc Một tỉ sáu ta sẽ có những cảm nhận rất đa chiều về giọng điệu. Nó giúp ta hoà nhập các tình tiết của các câu chuyện lại với nhau. Đó chính là thành công của tác phẩm. 63 3.2.1. Giọng hài hước, châm biếm Hài hước, châm biếm được xem là giọng điệu chủ đạo của tác phẩm Một tỉ sáu. Sự hài hước, châm biếm là khi nhân vật nói lên tiếng nói của chính mình và nhà văn đồng thời cũng lồng ghép quan điểm của mình vào trong đó. Đôi chỗ trong tác phẩm khiến người đọc phì cười vì những sự thật trớ trêu. Hài hước ở đây không phải dùng để cười vui, để giải trí, mà cười để châm biếm, cười trước sự thật của bức tranh xã hội Trung Quốc đương đại để rồi suy ngẫm và hành động. Sử dụng giọng điệu hài hước, châm biếm nhà văn muốn nhằm vào chính thế giới con người đang tồn tại trong xã hội hiện đại ấy. Một nụ cười mỉa mai cho những sự thật đang tồn tại một cách điềm nhiên. Châm biếm xã hội, những con người chức quyền cao trọng chỉ biết “ngồi mát ăn bát vàng”, giọng điệu trần thuật vừa hài hước vừa châm biếm sâu cay, mang nhiều ẩn ý bên trong lời nói. Đọc Một tỉ sáu ta nhận được một sự mỉa mai đối với xã hội Trung Quốc đương đại, một xã hội sống vì danh lợi, vì đồng tiền. Với giọng điệu hài hước, châm biếm nhà văn đã cho phép người trần thuật khám phá tất cả bề dọc lẫn bề sâu những góc khuất của xã hội loài người. Sự khinh bỉ mỉa mai cho những nhà sư, miệng Nam mô mà lòng đầy cả một “kho tham lam”, chỉ thấy “tiền” là sáng mắt, hành động cầm sổ bố thí cung kính chờ đợi, hi vọng “đại gia” sẽ bố thí cho nhà chùa, ta thấy nó vừa buồn cười vừa có cái gì đó rất đáng châm biếm. Một thực tế của xã hội đương đại, ai cũng sống vì tiền, vì danh lợi. Nhà văn đã dùng giọng điệu vừa hài hước vừa châm biếm để lột tả về hiện thực xã hội một cách sâu sắc nhất. Ngôn ngữ trần thuật mang sắc thái hài hước châm biếm đôi khi được thể hiện qua câu nói đầy ẩn ý của nhà văn: “Vương Thảo Căn rất không thích nghe người ta nói quan chức Trung Quốc tham ô. Ông cảm thấy những quan chức đó thanh liêm đáo để, đưa cho họ một, hai chục ngàn tệ là họ trả lại gấp trăm lần, đưa tận tay cho ông thứ đáng giá một, hai triệu tệ”[20,15]…Trước mọi hoạt động đang diễn ra của cuộc sống, nhà văn nhận ra những sự thật đang tồn tại, con người sống với nhau chẳng qua cũng chỉ vì danh lợi mà thôi. 64 Mỉa mai sự dốt nát của “đại gia”, một con người không có lấy một chữ bẻ đôi nhưng lại rất phát triển trong giới kinh doanh, không học hành nhưng vẫn nắm lấy những vị trí trọng yếu của xã hội, liên tục nhận được những danh hiệu danh giá nhất. Tác giả viết: “Nhắc đến chủ nhân sự thật của bệnh viện ấy thì ở thành phố C không ai không biết, không ai không tỏ. Nào là Uỷ viên Chính trị Hiệp thương của thành phố, “đại gia công thương” của giới xí nghiệp, từ “Doanh nhân tiên tiến”, “Doanh nhân tiên tiến xuất sắc” cho đến “Một trong mười doanh nhân hàng đầu của thành phố C”, ông cứ thế lên thẳng một lèo trong quá trình xây dựng kinh tế thị trường từ bấy đến nay..”[20,11. Một con người không có bằng cấp mà dám để cho làm giám đốc bệnh viện, thử hỏi tính mạng con người có còn quan trọng nữa không? Bao nhiêu người làm kinh doanh đều khó có thể thành công như Vương Thảo Căn, nhưng cứ hễ bất cứ việc gì vào tay ông đều thành công cả. Thì ra, những giám đốc và bí thư Đảng ở nhà máy không phải do kiến thức không bằng ông mà là vì không để tâm suy tính như ông…Từ đó ta có thể thấy rằng, việc sử dụng giọng điệu hài hước, châm biếm, đã nói lên được quan điểm của nhà văn. Hài hước nhưng châm biếm, châm biếm để cho ta thấy được những mặt tối của xã hội. Không chỉ dừng lại ở đó, ta còn thấy nhà văn đã tái hiện lại cảnh các quan chức đi họp đại biểu. Chẳng ai chú tâm vào công việc của mình, mọi quan chức trong thành phố này từ lớn đến nhỏ đều mê tín, vừa thấy nực cười vừa thấy khinh bỉ: “Trên diễn đàn bàn giảng Mác – Lê, dưới diễn đàn bàn chuyện quỷ thần, phong thuỷ…nào con trai thi đại học, nào hôn nhân đại sự của con gái, nào đầu tư cổ phiếu và nhà đất, nào chính trị hiệp thương thành phố khoá sau có được làm Uỷ viên nữa hay không, có khi còn hỏi giúp ai đó xem người đó có bị về tội tham nhũng hay không…”[20,18]. Giống như trò chơi con nít vậy, nhưng người ta lại rất tin tưởng thế mới lạ? Cuộc sống của những con người trong xã hội đương đại giống như một trò đùa. Dường như họ đưa cả chính cuộc sống ra để cá cược với đời. Và nhà văn với giọng điệu châm biếm đã đả kích những con người như thế. Những quan chức nhiều tiền mà lắm thời gian rảnh rỗi, chỉ biết dựa vào việc cầu may, cầu cho thần thánh giúp đỡ, và những thánh thần đáng kính ấy đã cho họ cơ hội để làm giàu 65 thêm. Ta thấy buồn cười hơn khi nhà văn cho ra một tình huống thật mỉa mai châm biếm, đó là khi Vương Thảo Căn đến chùa xin quẻ thử xem có nên mua bệnh viện hay không. Một “đại gia” lúc nào cũng chỉ muốn khoe trong túi mình có rất nhiều tiền nên chẳng bao giờ ông mang theo tiền mặt cả, chỉ kí séc mà thôi, nhưng là nơi chùa chiền và nhà sư, đưa séc có lẽ hơi bất tiện và nhà văn đã không ngần ngại cho “đại gia” của mình buông ra một câu hỏi với chất giọng mỉa mai, châm biếm nhưng cũng rất hài hước: “Đại sư phụ, ở đây có máy rút tiền không?”. Chùa là nơi linh thiêng nhưng lại hỏi có máy rút tiền không?, câu hỏi có vẻ thừa trong tình huống ấy, nhưng đó là dụng ý của nhà văn, vừa mỉa mai chê bai nhà sư, vừa nói lên thái độ của nhà văn với những con người trong xã hội Trung Quốc đương đại. Bất kì ở đâu con người ta đều nghĩ đến tiền, tiền là thứ để cho người ta lấy làm mục đích sự sống. Càng châm biếm và hài hước hơn khi nhà văn đã ví con người giống như những động vật bò cái, ngựa cái, lợn nái. Bởi Vương Thảo Căn vốn chẳng được học hành gì, có được cả một sự nghiệp hoành tráng đó chẳng qua là gặp may. Bây giờ cai quản cả một bệnh viện lớn, dù gì thì cũng là giám đốc, ông phải có cách gì đó để nâng cao danh tiếng của bệnh viện lên. Và cuộc họp trong bệnh viện được mở ra, tất cả các bác sĩ đồng tình việc triển khai nghiệp vụ thụ tinh trong ống nghiệm. Vốn dĩ ông không hiểu gì những chuyện này nên ông nghĩ giống như việc các bác sĩ thú y tiêm vào cơ quan sinh dục của bò cái, ngựa cái, lợn nái. Bây giờ phương pháp này cũng được áp dụng cho con người. Đó là vấn đề mà nhân loại đang gặp phải, việc xã hội phát triển, con người lại ngày càng không có khả năng tự sinh con mà phải nhờ vào thụ tinh nhân tạo, thử hỏi sao không giống với động vật chứ. Bằng giọng điệu hài hước, nhân vật đã khiến cho người đọc cảm thấy một tâm trạng không thoải mái khi đọc Một tỉ sáu và càng hiểu sâu hơn cái mà nhà văn đang muốn nói đến trong tác phẩm này. Sự thật là con người ngày càng sống chủ yếu cho những toan tính tầm thường. Chính sự tầm thường đã khiến cho họ phải trả giá, trả một cái giá quá đắt khi mà chính họ cũng không thể sinh ra những đứa con một cách tự nhiên. Lối sống vị kỉ, sống đua đòi ăn chơi của các tầng lớp thanh niên đã đưa họ rơi vào khoảng 66 không của vũ trụ, khoảng không chơi vơi không biết đi về đâu. Giờ đây họ cũng giống như động vật phải thụ tinh nhân tạo, phải đi tìm cho mình một “giống tốt”. Thái độ của nhà văn vừa châm biếm nhưng cũng đầy xót xa cho số phận của loài người. Tìm đâu ra một con người có thể chất, làm một “người giống” cho công việc thụ tinh này đây? Rất khó có thể có giữa cái xã hội này. Hài hước châm biếm nhưng cũng nói lên sự thất vọng của nhà văn về con người của thực tại. Bên cạnh đó bằng giọng điệu hài hước châm biếm, nhà văn đã vẽ nên chân dung của những con người có chức quyền nhưng sa đoạ xuống cấp, bề ngoài có thể đánh giá được phần nào con người họ như thế nào. Đó là hình ảnh của một tên giám đốc nơi Lục Thư đến xin việc. Nhìn thấy bộ dạng hám gái của ông ta, ta thấy phì cười và ghê tởm: “Bộ mặt vàng như nghệ, chỉ cần nhìn qua cũng biết ngay là chưa già đã suy, còn quả đầu của ông ta thì ở dạng “địa phương nâng đỡ trung ương”, đỉnh đầu bè bè bong loáng, môi thì thưỡn ra, đầy một mồm răng vàng khè, hôi hám” [20,165]. Lại nói đến những tên bảo vệ trong các khách sạn. Thực hiện việc truy quét gái mại dâm nên hầu như những tên bảo vệ này đều lợi dụng vào việc bắt gái mại dâm để kiếm chút bỏ túi. Chỉ cần trong người ai có giữ những vật chứng có thể bán dâm đều là gái bán dâm cả. Hết mọi lí do có thể đưa ra và bao cao su là vật không ngoại lệ , không cần bắt tại trận. Chỉ cần tìm được trong túi của cô gái có vật ấy thì chắc hẳn là bán dâm thật. Thật nực cười cho những hành động như thế, chỉ cần trong người có giữ thứ đồ đó thì đều là gái mại dâm, vậy thì có bao nhiêu người trên trái đất này không có những vật đó chứ: “Bao cao su có thể làm chứng thế được ư? Theo suy luận của anh thì chúng tôi đang lùng bắt tên yêu râu xanh, mà hai anh đây cũng có của quý, mà bất cứ ai có của quý thì đều có khả năng cưỡng hiếp phụ nữ” [20,203]. Sự lỏng lẻo của pháp luật cũng khiến cho con người ta có thể lách luật. Ai lại đưa ra cái lập luận vô lí như vậy chứ. Cứ hễ có bao cao su trong người đều là gái mại dâm? Hài hước và đầy châm biếm đã giúp nhà văn thành công trong việc đưa ra những tình huống, những mặt trái của xã hội, của con người trong xã hội Trung Quốc đương đại. Con người ta sống cho đến già cũng không xác định được mục đích sống của mình là gì. Khẩu hiệu của đồn công an “vì nghĩa quên thân, vì dân phục vụ” đầy ẩn 67 ý sâu xa ở bên trong. Cha của Lục Thư sống đến già một mình thì không chịu được. Biết vậy, Lục Thư và cảnh sát Đào đã bàn ra kế hoạch cưới vợ cho cha, tình huống rất hài hước cũng làm cho người đọc quên đi phần nào sự xáo trộn trong cuộc sống này. Tóm lại, ta có thể thấy rằng với giọng điệu hài hước, châm biếm, nhà văn Trương Hiền Lượng đã khiến cho người đọc phải suy nghĩ. Một tỉ sáu là giọng điệu của nhà văn, chính điều này đã làm tăng thêm phần độc đáo cho tác phẩm. Thông qua giọng điệu hài hước, châm biếm tác giả lên án những lớp người sống tất cả đều vì “đồng tiền”, mà bỏ quên cả nhân tính, nhân phẩm của mình. 3.2.2. Giọng điệu triết lí chiêm nghiệm Trong sáng tạo nghệ thuật, đặc biệt là văn học, điều quan trọng của nhà văn đó là xác định được giọng điệu thích hợp với tác phẩm mà mình sáng tạo nên, và Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng cũng vậy. Bằng giọng điệu triết lí, chiêm nghiệm, tác giả đã giúp bạn đọc và có lẽ trước hết là giúp chính mình có thể nghiền ngẫm sâu hơn về cuộc sống này, một cuộc sống có quá nhiều thị phi, quá nhiều toan tính. Tiểu thuyết viết về cuộc sống, với việc khám phá xã hội đương đại, khám phá về thế giới con người như Một tỉ sáu thì có lẽ chất giọng triết lí chiêm nghiệm này sẽ rất thích hợp và mang lại hiệu quả hơn. Thể hiện vấn đề con người bằng giọng điệu triết lí cộng với lối trần thuật đa điểm nhìn, người trần thuật vừa đứng bên ngoài câu chuyện vừa là nhân vật tự nếm trải và chứng kiến câu chuyện. Trong tác phẩm, với việc thể hiện vấn đề con người bằng phương thức trần thuật đa điểm nhìn, người trần thuật do vậy cũng đa dạng. Có khi người trần thuật là nhà văn hàm ẩn, có khi người trần thuật cũng chính là nhân vật. Thế nên việc thể hiện giọng điệu triết lí chiêm nghiệm cũng rất đa dạng. Nhà văn đã rất khéo léo khi sắp xếp người trần thuật cho tác phẩm của mình nên việc thể hiện giọng điệu sao cho hợp lí cũng là ý đồ của nhà văn. Nhưng có thể nói rằng, trong tác phẩm này, giọng triết lí, chiêm nghiệm chủ yếu là giọng của nhân vật. Khi nói về cuộc sống, về sự tồn tại, nhân vật của chúng ta không ít lần nói lên tiếng nói của chính mình. Muốn sống một cách vững chắc trong xã hội hiện đại 68 này cần phải có tiền, có quyền thì lúc đó mới có thể ngóc đầu lên được. Và những gì tồn tại trong xã hội này đều là những thứ hợp lí cả. Xã hội luôn tồn tại những thứ rõ ràng là không đúng nhưng nó vẫn hiển hiện đương nhiên và diễn ra một cách đường hoàng, pháp luật chẳng qua cũng chỉ là cái cớ và con người ta nhận ra đó là điều đương nhiên của xã hội thời @ này: “Chà! Thời buổi bây giờ là như thế mà! Truy quét mại dâm chỉ làm ở cấp thấp thôi, còn cao cấp thì chẳng thể nào quét nổi,cảnh sát chúng tôi cũng bất lực rồi”[20,204]. Những suy nghĩ của nhân vật và chính giọng điệu mang tính chiêm nghiệm, triết lí đã góp phần làm cho tác phẩm có giá trị sâu sắc hơn. Khi những “tiểu thư” phải lo cơm áo gạo tiền, họ phải bán thân để có được cuộc sống no đủ, thì bên cạnh những nụ cười giả dối với các “đại gia”, trong tâm hồn họ là cả tiếng oán than về cuộc đời đầy tham ô, bị đồng tiền chi phối. Cuộc sống đã đẩy cho những con người ấy phải sa vào bùn lầy của xã hội. Cuộc sống đâu có thể tồn tại mà không phải trả giá điều gì. Tất cả đều có cái giá của nó, và con người phải chấp nhận mà thôi. Sống trong một xã hội mà phần chìm sâu là phần sáng, nó tồn tại rất mơ hồ, còn xã hội đương đại chịu sự chi phối của phần tối, phần làm nên những ngang trái của cuộc đời. Đừng nghĩ rằng “tiểu thư” ăn sung mặc sướng, ở nhà lầu, đi xe hơi, được các đại gia đưa đón là sẽ hạnh phúc. Họ có những nỗi lòng không ai có thể hiểu được và chỉ có bản thân họ mới hiểu tất cả mà thôi. Họ đã rút ra những triết lí cho cuộc sống của mình. Lục Thư đã rút ra một triết lí cho cuộc sống nơi phồn hoa này cho chính số phận của cô cũng như bao cô gái khác rằng: “Có ai muốn làm tiểu thư đâu hả ông? Nhưng lên thành phố mà không làm tiểu thư thì em biết làm gì? Em chả nói với ông rồi, trong thành phố rộng lớn này làm gì có chổ dung thân cho em! Em không làm việc đó thì sao giúp đỡ cho bố và em trai em được?”[20,189]. Cuộc sống ấy chẳng ai mong muốn cả, nhưng cũng chỉ vì nỗi lo cơm áo gạo tiền mà thôi. Những triết lí về cuộc sống dường như đã ngấm sâu vào tâm hồn những cô gái ấy, San San cũng như Lục Thư, họ nhìn nhận cuộc sống đó là một thứ không thể lường trước được và làm “tiểu thư” cũng chẳng ai muốn đâu: “Cái câu “cuộc sống đêm đều chỉ vì cơm áo gạo tiền” là hay nhất”; “Dù trời có sinh ra đĩ 69 thoả đến đâu đi nữa cũng không ai muốn làm gái. Tại sao? Vì đĩ thoả trời sinh thì cũng muốn ngủ với người ra hồn, có phải thế không? Cũng muốn người ta ôm ấp, sờ mó, có phải thế không?”[20,76]. Nhưng xã hội hiện nay nó bạc bẽo lắm “có lúc, so sánh với những bề ngoài là chính nhân quân tử mà bề trong thì hèn kém, đê tiện hơn chúng em thì chúng em nghĩ, làm gái ừ thì làm gái thì sao! Chúng em không tham ô, trộm cắp, càng không phá tán của công, chúng em kiếm tiền nhờ vào thân xác của mình cao thượng hơn cả những kẻ xài tiền nhà nước đến đây đùa cợt, vày vò chúng em”[20,77]. Nhà văn đã cho nhân vật nhận ra sự thật của xã hội bằng chính những triết lí của cuộc sống, với sự chiêm nghiệm về những sự việc xảy ra. Nhân vật bác sĩ Lưu cũng không ngoại lệ khi nhận ra những triết lí ấy, triết lí của xã hội thời @: “Cái người ta quan tâm chỉ là nguy cơ tiền tệ, giá nhà, giá xăng, và sự lên xuống của thực phẩm… đó chính là những việc lặt vặt trong cuộc sống, mà càng quan tâm thì càng nôn nóng, căng thẳng; càng nôn nóng căng thẳng thì tinh trùng càng ít, càng yếu. Cuối cùng đời sống phong phú đấy nhưng tinh trùng trong tinh hoàn lại thiếu hụt, hai cái đó tỉ lệ nghịch với nhau. Khi đời sống vật chất đạt tới mức độ cao nhất trong lịch sử thì tinh trùng trong tinh hoàn sẽ giảm tới mức số không, không thể sinh đẻ gì được nữa ,và loài người chính thức bị tuyệt diệt”[20, 97]. Đó là triết lí cuộc sống, về sự thật tồn tại của loài người trong xã hội đương đại này, một nguy cơ dẫn đến loài người sẽ bị diệt vong, những thứ không thể diễn ra giờ nó đã diễn ra trước mắt, nguy cơ con người bị suy đồi trong tương lai càng phát triển. Cuộc đời của những cô gái trẻ phải làm nghề “tiểu thư” thật không đơn giản. Từ xa xưa phận hồng nhan là bạc mệnh: “Chà! Lầu xanh nhiều bạc bẽo hồng trần ít ấm êm. Ôi! Nơi nào mới tốt ! Nơi nào mới tốt!”[20,224]. Một tiếng thở dài cho xã hội đương đại Trung Quốc: “Chà! Chả biết cái xã hội này đang biến thành cái thứ gì nữa.[20,231]. Cuộc sống luôn nhận được những thứ mà chính nó không thể nhận ra khi đang tồn tại. Trải qua một khoảng thời gian dài sống cùng năm tháng mới hiểu hết về cuộc đời này. Những thứ đáng quý nhưng chưa hẳn là quý, những thứ bị xem là ô nhục nhưng nó lại đáng quý. Cái sự thật của xã hội loài người cũng đúng thôi, con người chỉ biết sống với dục vọng, giới trẻ ngày càng sa 70 đoạ, thì tự hỏi việc có một người khoẻ mạnh đúng tiêu chuẩn sẽ tồn tại không? Và những thứ đó giống như cảnh sát Đào nói: “Chẳng phải do xã hội hay chế độ gì cả đâu… Hoá ra là dòng giống chúng ta hỏng rồi, nhân chủng của chúng ta hỏng rồi!”[20,140]. Giọng điệu trần thuật như lột tả ý nghĩ tư tưởng của nhân vật cũng như của tác giả. Giọng triết lí, chiêm nghiệm đã chiếm một phần không nhỏ trong toàn bộ tác phẩm này. Qua đó còn phản ánh những điểm nhìn sáng tạo, sắc sảo có tính lí luận cao và có một cái nhìn bao quát của người trần thuật khi nhìn nhận về vấn đề con người. Giọng điệu triết lí, chiêm nghiệm của người trần thuật không đơn thuần chỉ là tiếng nói của lí trí và tư duy logic, nó phát ra từ chính trong tiềm thức của con người và những con người đó là những con người đầy tâm trạng. Vì thế mà người đọc có thể cảm nhận được một cách sâu sắc dụng ý của Trương Hiền Lượng trong Một tỉ sáu. 3.2.3. Giọng dung tục đời thường Giọng điệu trong Một tỉ sáu không chỉ bắt nguồn từ cảm hứng chủ đạo mà còn có mối liên quan với sự di động điểm nhìn trần thuật - yếu tố có tác động lớn đến giọng điệu của nhà văn. Bên cạnh sự tồn tại của giọng điệu hài hước, châm biếm, triết lí chiêm nghiệm thì sự xuất hiện của giọng điệu dung tục và rất đời thường sẽ càng làm tăng thêm hiệu quả thẫm mỹ cho tác phẩm. Một cuốn tiểu thuyết đương đại với vấn đề dung tục đời thường là một sự tồn tại rất bình thường và dường như nó đã trở thành xu thế của văn chương giai đoạn này. Một tỉ sáu đôi khi cũng có những khoảnh khắc cần phải nói năng lễ độ, đó là văn hoá trong giao tiếp. Nhưng ta thấy trong chính tác phẩm này nhà văn đã cho nhân vật của mình nói chuyện rất thoải mái, rất đời thường không cầu kì hoa mỹ. Những cuộc đối thoại hết sức thoải mái, dù là một “đại gia”, một “tiểu thư” danh tiếng, họ chỉ nói những lời hoa mỹ với những trường hợp cần phải thể hiện sự trang trọng nhưng cũng rất ít. Gần như toàn bộ tác phẩm đều được trần thuật với giọng điệu này, vừa đời thường vừa dung tục, gợi đến một sự xuống cấp cho nhân cách của con người. Vương Thảo Căn nói năng rất thoải mái, mở miệng ra nói là toàn những từ tục tĩu, nó xuất phát từ miệng của một “đại gia” ngoi lên từ ruộng đồng là vậy: “Ồ, 71 ý ông muốn hỏi còn có thể đ. phải không?... Tôi ấy à xưa nay không quen đ. đàn bà”[20,46]. Trong ý nghĩ của nhân vật cũng vẫn dùng những từ mang tính chất mạnh như thế, với một giọng điệu hết sức tự nhiên: “l. mẹ nó chứ”; “đồ con c”; “tổ cha nó”; “đồ chó đ.”; “đ. mẹ nó”; “đồ trời đánh”… rất thô lỗ trong chính con người này khiến cho người đọc cảm nhận được sự thất học, vô đạo đức của con người này. Đọc Một tỉ sáu ta không phải suy nghĩ nhiều về từng câu nói trong tác phẩm. Có những đoạn nhà văn miêu tả rất tỉ mĩ nhưng lại dùng thứ giọng điệu rất thường trong cuộc sống. Đặc biệt là khi được gọi đến bệnh viện về việc hiến tinh trùng cho quá trình nghiên cứu của bệnh viện, lớn từng ấy tuổi rồi nhưng Nhất Ức Lục chưa một lần “tự sướng”. Đây là một hiện tượng hiếm thấy trong xã hội hiện đại này, nên Lục Thư phải dạy cho em mình. Những đoạn này đều được nhà văn sử dụng những đối thoại rất chân thực: “kéo chim ra”…hàng loạt những câu nói tương tự đều được sử dụng một cách chuyên nghiệp. Điều này cũng thể hiện một sự phản ánh về xã hội Trung Quốc đương đại. Con người ta quá thoải mái trong cách nói năng giao tiếp. Chính nó là điểm nhấn làm nên sự thành công cho tác phẩm, đưa người đọc đến gần hơn với con người, với cuộc sống. Một tỉ sáu được kể với một giọng điệu rất đời thường, rất thực tế, gần với cuộc sống của những người hiện đại, không giấu diếm bản chất của chính mình, rất dung tục. Bản chất thật sự của con người là vậy.“Đại gia”, “tiểu thư”, tất cả đều có xuất thân từ nông thôn quê mùa, những câu nói từ cửa miệng ra không ám chỉ ai và cũng không phải là đích danh ai. Với giọng điệu đời thường, nhà văn đã cho nhân vật của mình xích gần lại với cuộc sống, con người trong các mối quan hệ cũng từ đó mà thể hiện một cách sâu sắc hơn. Ngôn ngữ trần thuật nhờ vậy mà được biểu hiện những sắc thái cảm xúc trong tâm hồn nhân vật. Nhìn đời bằng con mắt quan sát chân thực, cuộc sống có giàu sang bao nhiêu, địa vị có cao bao nhiêu đi nữa, thì bản chất của chính bản thân mình cũng có gốc gác. Và cái gốc gác kia chính là một phần tác động trong việc sử dụng giọng điệu trần thuật đời thường và dung tục. Như vậy, ta có thể thấy rằng, tuy không phải là giọng điệu chủ đạo cho tác phẩm nhưng giọng điệu dung tục đời 72 thường này cũng là một phần quan trọng trong việc thể hiện vấn đề con người trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng, thể hiện một sự đa dạng trong giọng điệu trần thuật của tác phẩm. Tóm lại, với việc thể hiện vấn đề con người qua phương thức trần thuật đa điểm nhìn, nên từ đó sẽ kéo theo tác phẩm sẽ có phương thức thể hiện đa giọng điệu. Sự đa dạng và phong phú trong giọng điệu trần thuật là yếu tố tạo nên sự thành công trong việc biểu hiện sắc thái cảm xúc của nhà văn. Tất cả đều được thể hiện qua điểm nhìn trần thuật và giọng điệu trong chính tác phẩm đó. Đồng thời đó là sự phản ánh con người trong xã hội Trung Quốc đương đại, sự xuống cấp về đạo đức trong chính mỗi con người, nó là một phần làm nên sự nguy vong cho dân tộc. Với Một tỉ sáu có thể thấy rằng Trương Hiền Lượng đã tõ ra khá thuần thục trong việc phối hợp các phương thức trần thuật đa điểm nhìn, đa giọng điệu. Và với sự phối hợp uyển chuyển ấy, người đọc không chỉ có được một cái nhìn phong phú, đa chiều về thực tại xã hội, về chân dung “con người” trong thực tại ấy, mà còn có được những dự báo về tương lai của xã hội Trung Quốc đương đại nói riêng và nhân loại nói chung để mà suy nghĩ và hành động đúng cách. 73 C. PHẦN KẾT LUẬN Trương Hiền Lượng là cây bút độc đáo, luôn đứng ở vị trí hàng đầu của nền văn học Trung Quốc đương đại. Hành trình sáng tạo văn chương của ông được tạo dựng bằng sự say mê, sự trăn trở, day dứt, băn khoăn nhiều hơn nữa đối với con người. Vì vậy, những tiểu thuyết của ông luôn đem lại những cách nhìn mới sâu thẳm về nhân loại, về thực tại đầy rẫy những toan tính, bon chen của xã hội Trung Quốc đương đại. Nhà văn – một con người được lớn lên từ mảnh đất Nam Kinh - Trung Quốc. hơn ai hết ông thấu hiểu bản chất của xã hội Trung Quốc hiện đại đã mang lại cho con người những toan tính bon chen. Chính vì thế, trên những trang viết của ông luôn trở đi trở lại hình ảnh những “con người gặp thời”, những kiểu “trẻ em đường phố” chịu nhiều “giông tố” cuộc đời, hay những kiểu con người sống nhờ “vào đồng hào có ma”. Trương Hiền Lượng đặt họ trong mối quan hệ với xã hội Trung Quốc thời hiện đại để lí giải cho cuộc đời của họ. Dẫu cho họ không phải lựa chọn những con đường đi đó, nhưng xã hội thực tại buộc họ phải lựa chọn để song hành cùng lối đi của xã hội. Với những con người gặp thời như Vương Thảo Căn, như Lục Thư, như San San,…giờ họ chỉ biết bấu víu vào “đồng tiền” để tồn tại, để sống. Họ cho rằng những gì tồn tại được trong xã hội này đều là lẽ phải. Bởi thế, họ bất chấp tất cả nhân bản, nhân tính con người để có được chỗ đứng trong xã hội. Để làm nên thành công trên những trang viết của mình về con người, về bức tranh của xã hội Trung Quốc, nhà văn Trương Hiền Lượng luôn bám sát hiện thực, chăm chú tìm hiểu về cuộc sống ngày hôm nay, khám phá để nhận thức đúng đắn về nó. Để từ đó nhà văn luôn tự day dứt với bản thân mình là phải tìm ra một con người hoàn hảo thực sự - một con người có đủ sức mạnh về thể chất và trí tuệ để cứu rỗi được cái xã hội “hỗn loạn”- một xã hội của sự tồn tại những bất công, những toan tính có thể đẩy con người tới chỗ không lối thoát. Trên hành trình cầm bút của mình, Trương Hiền Lượng luôn cố gắng tạo cho mình một dấu ấn riêng, một lối đi riêng khác với những nhà văn cùng thời khác. Trên mỗi trang viết ấy là mỗi trang đời của người cầm bút – không thôi trăn trở, suy nghĩ, mãi mê kiếm tìm con người hoàn hảo, kiếm tìm chân lí. Chính chặng đường lao động nhọc nhằn đó, Trương Hiền Lượng xứng đáng được vinh danh là một trong 100 nhà văn có ảnh hưởng lớn trong thế kỉ XX. 74 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Aravind adiga (2009) (Thi Trúc dịch), Cọp Trắng, Nhà xuất bản trẻ - Dt books. 2. Lại Nguyên Ân (1999), 50 thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 3. M.Bakhtin (1992), Lý luận và thi pháp tiểu thuyết, Phạm Vĩnh Cư dịch, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội. 4. M.Bakhtin (2003), Lí luận và thi pháp tiểu thuyết, Trường viết văn Nguyễn Du, Hà Nội. 5. Lê Huy Bắc (2008), Những huyền thoại, Phùng Văn Tửu dịch, Nxb Tri thức, Hà Nội. 6. Trương Đăng Dung (2004), Tác phẩm văn học như là quá trình, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 7. Đặng Anh Đào (2001), Đổi mới nghệ thuật tiểu thuyết phương Tây hiện đại, Nxb Đại Học Quốc Gia, Hà Nội. 8. Đặng Anh Đào và…(2002), Văn hoá phương Tây, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 9. Hà Minh Đức (2006, chủ biên), Lí luận văn học, Nxb Giáo dục Hà Nội. 10. Nhiều tác giả (2004), Từ điển văn học (bộ mới), Nxb Thế giới, Hà Nội. 11. Nguyễn Hải Hà (2006), Thi pháp tiểu thuyết L.Tonxtoi, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 12. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (2007), Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 13. Lê Thị Tuyết Hạnh (2003), Thời gian nghệ thuật trong cấu trúc văn bản tự sự, Nxb Đại Học sư phạm, Hà Nội. 14. Đào Duy Hiệp (2008), Phê bình văn học từ lí thuyết hiện đại, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 15. Đỗ Đức Hiểu (1994), Đổi mới phê bình văn học, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 16. Nguyễn Thái Hoà (2000), Những vấn đề thi pháp của truyện, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 17. PGS.TS Hồ Sĩ Hiệp (2007), Một số vấn đề Văn học Trung Quốc đương đại, Nxb Tổng hợp Đồng Nai, Tp Biên Hoà, Đồng Nai. 18. PGS.TS Hồ Sĩ Hiệp (2003), Một số vấn đề Văn học Trung Quốc thời kì mới, Nxb Đại Học Quốc Gia TP. Hồ Chí Minh. 75 19. Nguyễn Thái Hoà (2005), Từ diển tu từ - phong cách – thi pháp học, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 20. Trương Hiền Lượng (2012) (Phạm Tú Châu – Vương Mộng Bưu dịch), Một tỉ sáu, Nxb Phụ nữ, Hà Nội. 21. Phương Lựu (Chủ biên) (2002), Lí luận văn học, Nxb Văn học, Hà Nội. 22. Mai Thị Nhung (2008), “ Giọng điệu nghệ thuật trong tiểu thuyết thời kì đổi mới của Ma Văn Kháng”, Tạp chí Văn học. 23. Trần Huyền Sâm (2010), Những vấn đề lí luận văn học phương Tây hiện đại, Nxb Văn học. 24. Trần Đình Sửu (1998), Giáo trình dẫn luận thi pháp học, Nxb Giáo dục. 25. Lê Huy Tiêu (2011), Tiểu thuyết Trung Quốc thời kì cải cách mở cửa, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội. 76 MỤC LỤC A. PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 4 3.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 4 3.2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 5 4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 5 4.1. Phương pháp phân tích ................................................................................. 5 4.2. Phương pháp cấu trúc hệ thống ..................................................................... 5 4.3. Phương pháp so sánh .................................................................................... 5 4.4. Phương pháp liên ngành ............................................................................... 5 5. Đóng góp của đề tài ......................................................................................... 5 6. Cấu trúc của khoá luận .................................................................................... 6 B. NỘI DUNG .................................................................................................... 7 Chương I: Những vấn đề lí luận chung ................................................................ 7 1.1. Vấn đề con người và quan niệm nghệ thuật về con người trong văn học .7 1.2. Nhân vật và kiểu nhân vật ........................................................................... 11 1.3. Trương Hiền Lượng - người đi bán hoang vắng .......................................... 14 CHƯƠNG II ...................................................................................................... 18 HÀNH TRÌNH TÌM KIẾM CON NGƯỜI HOÀN HẢO ................................... 18 2.1. Bức tranh xã hội đương đại Trung Quốc ..................................................... 18 2.2. Các kiểu con người trong Một tỉ sáu ........................................................... 26 2.2.1. Kiểu con người gặp thời........................................................................... 26 2.2.2. Kiểu “chân dài” rơi vào “bước đường cùng” ............................................ 29 2.2.3. Kiểu “quan tham” sống nhờ vào “đồng hào có ma” ................................. 34 2.2.4. Kiểu “trẻ em đường phố” chịu nhiều “giông tố” cuộc đời ........................ 39 2.3. Hành trình tìm kiếm con người hoàn hảo .................................................... 41 2.3.1. Con người hoàn hảo F1 - con người có đủ sức mạnh về thể chất .............. 41 2.3.2. Con người hoàn hảo F2 - con người “siêu nhân” trong đời thực .............. 44 77 CHƯƠNG III .................................................................................................... 48 NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN VẤN ĐỀ CON NGƯỜI TRONG MỘT TỈ SÁU ... 48 3.1. Trần thuật đa điểm nhìn .............................................................................. 48 3.1.1. Điểm nhìn bên ngoài ................................................................................ 48 3.1.2. Điểm nhìn bên trong – sự trải nghiệm về tâm lý nhân vật ........................ 59 3.2. Trần thuật đa giọng điệu ............................................................................. 63 3.2.1. Giọng hài hước, châm biếm ..................................................................... 64 3.2.3. Giọng điệu triết lí chiêm nghiệm .............................................................. 68 3.2.3. Giọng dung tục đời thường ...................................................................... 71 C. PHẦN KẾT LUẬN ....................................................................................... 74 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 75 78 [...]... là vấn đề quan trọng của tác phẩm Một tỉ sáu là một cuốn tiểu thuyết viết về bức tranh xã hội Trung Quốc đương đại, nhưng trong đó vấn đề con người rất được quan tâm Nhà văn đã khéo léo tạo ra những biến cố của tác phẩm, từ đó xây dựng nên những kiểu con người đặc trưng của xã hội Đồng thời nói lên được mong muốn của chính mình được gửi gắm trong tác phẩm Một con người hoàn hảo” không phải là một con. .. lớn mà tác giả Trương Hiền Lượng đặt ra cho tác phẩm của mình Với những đóng góp vượt bậc như vậy, Trương Hiền Lượng được xếp là một trong 100 nhà văn có ảnh hưởng lớn trong thế kỷ 20 Tiểu thuyết Một tỉ sáu của ông cũng được xếp là một trong 100 tác phẩm có ảnh hưởng lớn 17 CHƯƠNG II HÀNH TRÌNH TÌM KIẾM CON NGƯỜI HOÀN HẢO 2.1 Bức tranh xã hội đương đại Trung Quốc Một tỉ sáu được xem là một bức tranh... kiểu con người là một mảnh đời, một số phận, đại diện cho một tầng lớp trong xã hội đương đại Trung Quốc 2.2.1 Kiểu con người gặp thời Để có thể phản ánh một cách chân thực sinh động về thế giới bên ngoài, nhà văn Trương Hiền Lượng đã xây dựng các kiểu con người khác nhau, tạo nên một bức tranh đa dạng về xã hội đương đại Trung Quốc Kiểu con người gặp thời là một trong những kiểu con người nổi bật trong. .. trước thực tại về con người đầy phủ phàng như vậy? Đó chính là vấn đề mà nhà văn muốn đặt ra cho tác phẩm của mình 2.2 Các kiểu con người trong Một tỉ sáu Trong dòng chảy của nền văn học nói chung, đặc biệt là thể loại tiểu thuyết nói riêng, có rất nhiều kiểu con người đang tồn tại, đang sống và đang thể hiện mình Mỗi kiểu con người như vậy trong tác phẩm sẽ hiện thân cho kiểu con người ngoài cuộc sống... của xã hội, đồng thời cũng là một yếu tố làm cho thế giới nhân vật trong Một tỉ sáu thêm phần đa dạng, phong phú Kiểu “quan tham” sống nhờ vào “đồng hào có ma” là một kiểu con người khá phổ biến trong văn học từ các thời kì trước Việc khai thác kiểu con người trong giai đoạn văn học đương đại của Trung Quốc cho thấy một cái nhìn bao quát 34 về bức tranh cuộc sống của xã hội Trung Quốc Trương Hiền Lượng. ..quan niệm nghệ thuật về con người sẽ dẫn tới cách hiểu đơn giản về bản chất phản ánh của nghệ thuật, hạ thấp yêu cầu sáng tạo thẩm mĩ của nghệ thuật Cho nên, tìm hiểu quan niệm nghệ thuật về con người là điều hết sức quan trọng Đây được xem là cơ sở lí luận để chúng tôi bắt tay vào tìm hiểu Vấn đề con người trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng 1.2 Nhân vật và kiểu nhân vật Nhân... của dân tộc Trung Quốc Nhưng vấn đề đặt ra ở đây là con người hoàn hảo ấy sẽ ra đời như thế nào, trong khi xã hội Trung Quốc đương đại chỉ tồn tại đầy rẫy những con người băng hoại về đạo đức lẫn nhân cách Một người cha bị thiểu năng và người mẹ “đĩ điếm” liệu có thể cho ra đời một con người hoàn hảo như mong muốn của mọi người được 25 không? Và trên hành trình tìm kiếm con người hoàn hảo ấy, dân tộc... trong Một tỉ sáu của Trương Hiền Lượng Nhà văn đã rất khéo léo khi xây dựng kiểu con người rất phổ biến trong xã hội hiện đại này Tiêu biểu cho kiểu con người gặp thời đó là Vương Thảo Căn - một nhân vật đặc biệt mang nhiều dấu ấn trong tác phẩm 26 Vương Thảo Căn, nhân vật được mệnh danh là “vị doanh nhân hàng đầu” Bên cạnh đó là những người phụ nữ như: Lục Thư và San San những người đàn bà quyền quý trong. .. bày trong hành trình tìm kiếm con người hoàn hảo Nhà văn đã thành công khi vạch trần bộ mặt của nền kinh tế thị trường, biến tướng của những nhố nhăng trong vòng quay của nền kinh tế ấy Trên con đường tìm kiếm con người hoàn hảo, những dự báo về một tương lai mờ mịt của con người thế hệ mai sau cũng được giải bày Tác phẩm đặt ra những tình huống về bức tranh xã hội Trung Quốc đương đại, về con người trong. .. chính giữa cái xã hội ấy có bao nhiêu con người đang cố gắng chạy đua cho kịp vòng quay của bánh xe trần gian Kiểu con người gặp thời trong Một tỉ sáu, là những kiểu con người đến từ nhiều vùng miền khác nhau, họ tình cờ gặp nhau giữa vòng tròn số phận Tất cả họ đều là những con người gặp nhiều những cảnh éo le trong cuộc sống Vương Thảo Căn và Lục Thư là những người xuất thân nơi thôn quê vất vả, thiếu ... chỉnh đề cập đến vấn đề người, vấn đề dân tộc, tìm hiểu tác phẩm tư liệu viết vấn đề để thấy nét độc đáo sáng tác nhà văn 3.2 Phạm vi nghiên cứu Với đề tài Vấn đề người Một tỉ sáu Trương Hiền Lượng ,... qua đề tài: Vấn đề người Một tỉ sáu Trương Hiền Lượng với hi vọng góp sức vào việc khám phá nét đẹp tác phẩm Lịch sử nghiên cứu vấn đề Số lượng chất lượng sáng tạo nghệ thuật Trương Hiền Lượng. .. tâm lí học…để thấy ngành khoa học có nhìn vấn đề người Đóng góp đề tài Nghiên cứu vấn đề người Một tỉ sáu Trương Hiền Lượng, hi vọng đóng góp số vấn đề việc nghiên cứu văn học Trung Quốc nói