TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN BỘ MÔN NGỮ VĂN NGÔ THỊ DIỂM TRINH MSSV: 6106441 NỘI DUNG VÀ NGHỆ THUẬT TÁC PHẨM VIỆT LAM XUÂN THU Luận văn tốt nghiệp đại học Ngành Ngữ Văn Cán bộ hướng dẫn: ThS. GV. TẠ ĐỨC TÚ Cần Thơ, năm 2013 0 ĐỀ CƯƠNG TỔNG QUÁT ĐỀ TÀI: NỘI DUNG VÀ NGHỆ THUẬT TÁC PHẨM VIỆT LAM XUÂN THU A- MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 2. Lịch sử vấn đề 3. Mục đích nghiên cứu 4. Phạm vi nghiên cứu 5. Phương pháp nghiên cứu B- NỘI DUNG CHƯƠNG 1: TÁC GIẢ, TÁC PHẨM 1.1. Tác giả 1.2. Tác phẩm CHƯƠNG 2: NỘI DUNG TÁC PHẨM VIỆT LAM XUÂN THU 2.1. Vạch trần tội ác của Hồ Quý Ly và miêu tả sự suy vong của nhà Trần 2.2. Hình tượng người anh hùng Lam Sơn 2.2.1 Hình tượng Lê Lợi 2.2.2. Hình tượng Nguyễn Trãi 2.2.3. Hình tượng một số anh hùng khác 2.3. Thắng lợi cuộc khởi nghĩa CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT TRONG TÁC PHẨM VIỆT LAM XUÂN THU 3.1. Nghệ thuật thể hiện nhân vật 3.1.1. Nghệ thuật thể hiện tính cách nhân vật 3.1.2. Nghệ thuật thể hiện nhân vật qua ngôn ngữ 3.1.3. Nghệ thuật thể hiện nhân vật qua hành động 3.2. Yếu tố kỳ ảo 3.3. Ngôn ngữ kể chuyện, dẫn truyện C- KẾT LUẬN D- TÀI LIỆU THAM KHẢO 1 A.PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Văn học Việt Nam gắn bó chặt chẽ với sự phát triển của lịch sử. Những thành tựu văn học có được ngày nay hôm là sự kế thừa thành quả lao động của cha ông ta ngày trước. Thể loại tiểu thuyết trung đại, đặc biệt là tiểu thuyết chương hồi là một bộ trong những phận quan trọng trong di sản văn học Việt Nam. Tiểu thuyết trung đại manh nha từ khá sớm nhưng phải đến giai đoạn thế kỷ XVIII – XIX mới đạt được đỉnh cao của nó. Nó không chỉ là những ghi chép phản ánh những vấn đề lịch sử mang tầm cỡ xã hội rộng lớn, mà còn là nơi tác giả gửi gắm những tư tưởng và dụng ý nghệ thuật. Tiểu thuyết trung đại đã sớm khẳng định được vị trí của mình trong nền văn học Việt Nam. Từ những năm 1969, tiểu thuyết trung đại đã được chọn để giảng dạy trong nhà trường. Trong khoảng thời gian từ thế kỷ XVIII – XIX cũng có khá nhiều tiểu thuyết ra đời nhưng thực sự có giá trị thì chỉ có một số tác phẩm. Tiêu biểu như : Hoàng Lê nhất thống chí (Ngô Thì Nhậm), Hoàng Việt long hưng chí (Ngô Giáp Dậu), Nam triều công nghiệp diễn chí (Nguyễn Khoa Chiêm)… Tác phẩm Việt Lam xuân thu (Lê Hoan) thời gian gần đây cũng được các nhà nghiên cứu đánh giá cao. Việt Lam xuân thu ra đời cùng với những đóng góp về giá trị nội dung và nghệ thuật, đã góp phần làm nên giá trị của văn học trung đại nói riêng và thúc đẩy quá trình phát triển của văn xuôi Việt Nam nói chung. Việt Lam xuân thu xuất hiện trong vai trò là một đại biểu cuối cùng của tiểu thuyết chương hồi Việt Nam. Nó đã đánh dấu phát triển mới về mặt tiểu thuyết chương hồi, để chuẩn bị cho sự ra đời của tiểu thuyết hiện đại. Tác giả đã rất thành công trong việc đưa các nhân vật lịch sử vào tác phẩm, các nhân vật ấy trở thành một hình tượng văn học và đặc biệt là sự thành công về nội dung của tác phẩm. Chỉ trong 60 hồi nhưng tác giả đã truyền tải cho người đọc thấy được một giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc ta, những khó khăn của nhân dân trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và ca ngợi công đức của người anh hùng Lê Lợi. Lê Hoan đã dùng hết những hiểu biết và sự sáng tạo của mình để hoàn thành cuốn tiểu thuyết chương hồi để miêu tả về một chặng đường lịch sử của dân tộc trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Qua đó, tôi muốn tìm hiểu sâu hơn về tác giả và tác phẩm Việt Lam xuân thu. Mặt khác, việc nghiên cứu về tác phẩm này còn rất ít, chỉ có một vài người 2 nghiên cứu nhưng chưa thực sự đi sâu vào nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Chính vì thế tôi chọn đề tài “ Nội dung và nghệ thuật tác phẩm Việt Lam xuân thu ” để tìm hiểu và nghiên cứu. 2. Lịch sử vấn đề Việt Lam xuân thu là tác phẩm được viết vào cuối thế kỉ XIX nhưng không được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu do một số yếu tố khách quan xung quanh tác giả Lê Hoan. Nhưng thời gian gần đây, tác phẩm Việt Lam xuân thu được một số nhà nghiên cứu quan tâm và có một số bài viết về tác phẩm. Tuy những bài viết của các nhà nghiên cứu chưa thật sự đi sâu vào nghiên cứu về tác phẩm nhưng qua đó cũng một phần nào khẳng định giá trị của Việt Lam xuân thu. Một số nhà nghiên cứu tác phẩm Việt Lam xuân thu như: Trong phần phụ lục tác phẩm Việt Lam xuân thu, Trần Nghĩa có trích bài nghiên cứu của Chương Thâu với bài viết “Đọc Việt Lam xuân thu bản duy tân nghĩ về người khắc in, công bố và một vài nhân vật thời đại”. Trong bài nghiên cứu, Chương Thâu tập trung vào vấn đề người khắc và người in tác phẩm Việt Lam xuân thu và lí giải một số vấn đề về tác giả Lê Hoan. Từ đó, nhà nghiên cứu đánh giá tác phẩm “Không đánh giá Việt Lam xuân thu như một tác phẩm sử học, ta chỉ xem nó đơn thuần là một cuốn tiểu thuyết, “tiểu thuyết lịch sử”. Bút pháp là theo kiểu chương hồi, cách diễn thuật miêu tả không hợp với nghệ thuật tiểu thuyết hiện đại, nhưng chủ đề, chủ ý của tác giả thì rõ ràng là rất đáng được trân trọng” [5; tr. 387]. Quan điểm này của tác giả Chương Thâu góp phần nhấn mạnh, Việt Lam xuân thu là một tác phẩm văn chương thực sự dù nghệ thuật chưa đạt đến đỉnh cao của tiểu thuyết hiện đại. Cũng trong phần phụ lục của tác phẩm Việt Lam xuân thu, tác giả Trần Nghĩa có trích dẫn bài viết của PGS. Tạ Ngọc Liễn với nhan đề “Việt Lam xuân thu qua các bản dịch”. Với bài viết này tác giả chú ý vấn đề văn bản học trong Việt Lam xuân thu. Để làm sáng tỏ vấn đề trên, Tạ Ngọc Liễn đã thẩm định lại ba bản dịch. Qua việc đối sánh ba bản dịch, Tạ Ngọc Liễn đã đưa ra ý kiến “Theo ý kiến tôi thì Việt Lam xuân thu vẫn là tác phẩm khuyết danh. Chính Lê Hoan, người đã phát hiện rồi bỏ nhiều công sức sửa chữa, khắc in cuốn Việt Lam xuân thu cũng không nói ai là tác giả?” [5; tr. 402]. Trên Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 58 – 1964, nhà sử học Phan Huy Lê có bài viết “Tác phẩm Việt Lam xuân thu có giá trị về mặt sử liệu hay không?”. Vấn đề được 3 tác giả đề cập đến là bàn về giá trị sử liệu của tác phẩm Việt Lam xuân thu. Tác giả nhận định: “Đây là một bộ tiểu thuyết lịch sử về căn bản xây dựng theo sự hư cấu, theo trí tưởng tượng của tác giả, trong đó những tình tiết lịch sử chỉ được tôn trọng về mặt chi tiết mà thôi” [2; tr. 34]. Với nhận định trên, nhà sử học cho rằng Việt Lam xuân thu là một cuốn tiểu thuyết lịch sử có những giá trị về mặt văn học nhưng về mặt sử học thì tác phẩm không có giá trị, không thể dùng làm căn cứ cho những công trình nghiên cứu sử học. Phó giáo sư Nguyễn Đăng Na có bài “Tiểu thuyết chương hồi Việt Nam thời trung đại – quá trình hình thành, phát triển và đặc trưng nghệ thuật” in trong Con đường giải mã văn học trung đại Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà Nội – 2006, đã phân tích từ con đường hình thành, nội dung, nghệ thuật, đến những mặt tích cực và hạn chế của tiểu thuyết Việt Lam Xuân thu. Ông nhận định: “Việt Lam tiểu sử lấy bối cảnh nước ta ba chục năm đầu thế kỷ XV làm nền. Vào thời điểm ấy hàng loạt biến cố trọng đại của dân tộc diễn ra: “Nhà Trần mất vai trò lãnh đạo và bị nhà Hồ thay thế; cuộc xâm lược của người Trung Hoa vào quốc gia Đại Việt với quy mô lớn chưa từng có và mang tính chất khốc liệt. Cuộc chiến tranh toàn gian khổ hy sinh dưới sự lãnh đạo của người anh hùng Lê Lợi, đã giành thắng lợi vẻ vang, giải phóng nước nhà, lập triều Lê một triều đại đánh dấu bước ngoặc lịch sử vĩ đại của dân tộc. Ba chục năm ấy chứa đầy chất sử thi, cuộc đời mỗi nhân vật lịch sử của thời đại là một bản hùng ca” [4; tr. 543]. Nhìn chung, các nhà nghiên cứu đã có những bài viết đánh giá về giá trị của tác phẩm Việt Lam xuân thu. Mỗi người đều có những nhận định riêng và nghiên cứu về một vấn đề nào đó của tác phẩm. Tuy những bài viết chưa thực sự đi sâu vào nội dung và nghệ thuật của tác phẩm nhưng những bài viết này đã khẳng định giá trị thực sự của các phẩm. Thông qua những bài nghiên cứu, chúng tôi có nhiều kinh nghiệm, biết thêm về những vấn đề liên quan đến tác phẩm. Những bài nghiên cứu này như nguồn tài liệu để tham khảo trong quá trình làm luận văn. Với đề tài “Nội dung và nghệ thuật tác phẩm Việt Lam xuân thu”, chúng tôi cũng muốn góp phần nhỏ công sức của mình vào những công trình nghiên cứu tác phẩm, để góp phần làm sáng tỏ những vấn đề mà mọi người chưa hiểu rõ về các phẩm và cũng qua đó một lần nữa khẳng định giá trị của tác phẩm Việt Lam xuân thu. 3. Mục đích nghiên cứu 4 Với đề tài “Nội dung và nghệ thuật tác phẩm Việt Lam xuân thu”, chúng tôi tìm hiểu nội dung và nghệ thuật của tác phẩm trong mối quan hệ với hoàn cảnh lịch sử để tìm ra nội dung và hiểu thêm về những biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng trong tác phẩm. Bên cạnh đó, giúp người viết nắm vững thêm về tác giả Lê Hoan, con người cũng như sự nghiệp của ông. Việc tìm hiểu nội dung và nghệ thuật tác phẩm Việt Lam xuân thu giúp tôi biết thêm về một tiểu thuyết chương hồi giai đoạn văn học trung đại, giúp tôi cũng cố kiến thức văn học, qua đó nắm bắt được nhiều thông tin, kiến thức về tác phẩm này. Và qua việc nghiên cứu này phần nào giới thiệu đến người đọc một tác phẩm có giá trị, mọi người cần trân trọng và giữ gìn. Qua đó, người viết rèn luyện khả năng nghiên cứu, đánh giá sâu hơn về một tác phẩm văn học cụ thể. 4. Phạm vi nghiên cứu Với đề tài “Nội dung và nghệ thuật tác phẩm Việt Lam xuân thu”, tôi chỉ khảo sát gói gọn trong tác phẩm này. Như chúng ta đã biết tác phẩm Việt Lam xuân thu ra đời cuối thế kỷ XIX, do thất lạc về văn bản và liên quan một số vấn đề về tác giả Lê Hoan nên tác phẩm không được chú ý nhiều, vì thế tác phẩm có nhiều dị bản. Ngày nay, vấn đề về văn bản Việt Lam xuân thu cũng hết sức phức tạp và gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, khi nghiên cứu tác phẩm Việt Lam xuân thu, sau khi so sánh đối chiếu tôi dựa vào quyển Việt Lam xuân thu của Trần Nghĩa dịch và giới thiệu của Nhà xuất bản Thế giới, Hà Nội năm 1999 để làm tài liệu tham khảo chính và kết hợp một số tư liệu liên quan đến tác giả, tác phẩm để tham khảo và dẫn chứng trong quá trình làm luận văn. 5. Phương pháp nghiên cứu Mỗi đề tài đều có đặc trưng riêng của nó, với đề tài “Nội dung và nghệ thuật tác phẩm Việt Lam xuân thu”, tôi sử dụng hai phương pháp cơ bản nhất là ngữ văn học và văn bản học để nghiên cứu. Phương pháp ngữ văn học với các thao tác phân tích bình luận, tổng hợp để làm nổi bật các vấn đề liên quan đến tác phẩm. Phương pháp văn bản học với các thao tác đối chiếu, so sánh giúp tôi phân tích chính xác, khách quan hơn trong quá trình nghiên cứu để thấy được đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. 5 B. PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM VIỆT LAM XUÂN THU 1.1. Tác giả Như chúng ta đã biết, tác phẩm Việt Lam xuân thu từ khi ra đời chưa thật sự hoàn chỉnh và chưa có một tên gọi chính thức. Ai là tác giả của tác phẩm Việt Lam xuân thu vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau chưa thật sự thống nhất. Như trong bài viết Đọc Việt Lam xuân thu (bản duy tân) nghĩ về người khắc in công bố và một vài nhân vật thời đại của Chương Thâu, được Trần Nghĩa trích dẫn ở cuối tác phẩm. Với bài viết này, Chương Thâu đã có những nhận xét về tác giả của tác phẩm và đã đưa ra ý kiến “Chúng ta chưa có điều kiện tra cứu để biết chính xác tác giả của Việt Lam xuân thu là ai. Theo Trần Văn Giáp trong cuốn Tìm hiểu Kho sách Hán Nôm (tập 2. NXB. KHXH. 1990) thì đó là Vũ Xuân Mai, Tri huyện Phúc Thọ (Hà Tây)” [5; tr. 394]. Trần Nghĩa có trích dẫn bài viết của PGS. Tạ Ngọc Liễn với nhan đề “Việt Lam xuân thu qua các bản dịch”. Tạ Ngọc Liễn đã đưa ra ý kiến “Theo ý kiến tôi thì Việt Lam xuân thu vẫn là tác phẩm khuyết danh. Chính Lê Hoan, người đã phát hiện rồi bỏ nhiều công sức sửa chữa, khắc in cuốn Việt Lam xuân thu cũng không nói ai là tác giả?” [5; tr. 402]. Trong lời tựa Việt Lam xuân thu, Lê Hoan đã viết rằng mình không phải là người khởi thảo, mà là tình cờ tìm được và chỉnh sửa lại “Mới vừa rồi, từ hòm sách về sử của một gia đình nổi tiếng, tôi tìm được cuốn Việt Lam xuân thu. Mở ra xem, thấy tường tận bản sắc anh hùng của vua Lê Thái Tổ…. Chỉ đáng tiếc là tác phẩm về mặt bút pháp, từ khế mạch, giáp cổ, đấu tranh, phục tuyến, cho đến khai thừa, chuyển hợp đều chưa thật sự tinh xảo, diệu kỳ. Bởi vậy nhân lúc rỗi rãi, tôi đã mạn phép đem sách ra sửa sang chau chuốt thêm rồi đưa in và công bố, nhằm giúp người đời sau ai muốn biết Lê Thái Tổ sáng nghiệp gian nan vất vả như thế nào, có thể lật sách này mà nắm được những nét lớn”[5; tr. 16]. Thông qua lời tựa của Lê Hoan ta biết rằng ông không phải là người khởi thảo tác phẩm này, ông chỉ có công chỉnh sửa và công bố tác phẩm. Trong lời giới thiệu văn bản, Trần Nghĩa cũng đã đồng ý rằng người khởi thảo là Vũ Xuân Mai, biên tập và đề tựa là Lê Hoan “Người khởi thảo tương truyền là Vũ Xuân Mai (xem Tìm hiểu kho sách Hán Nôm, tập 2, NXB, Khoa học xã hội, Hà Nội, 1990, tr.179). Người biên tập và đề tựa là Lê Hoan”[5; tr. 10]. 6 Với một số nhận định của các nhà nghiên cứu, ta có thể thấy việc xác định tác giả của tác phẩm Việt Lam xuân thu là hết sức khó khăn và cần có thời gian dài để có thể xác định đúng tác giả của tác phẩm này. Do quá trình làm luận văn, chúng tôi sử dụng quyển Việt Lam xuân thu của Trần Nghĩa dịch và giới thiệu, với những thông tin mà chúng tôi tìm hiểu và đọc được từ các nhà nghiên cứu, chúng tôi đồng tình với ý kiến của Trần Nghĩa là Vũ Xuân Mai khởi thảo và Lê Hoan là người biên tập và đề tựa. Về Vũ Xuân Mai, tài liệu có được rất ít, hiện chưa rõ năm sinh năm mất, chỉ biết quê phường Xuân Yên, Hà Nội, đậu cử nhân năm Phúc Kiến thứ 2 (1884) từng làm tri huyện Phúc thọ ( Hà Tây). Lê Hoan (1856- 1915) còn có tên là Lê Tôn, tự là Ưng Chi, hiệu là Mục Đình, thụy là Vân Nghị, quê ở làng Mọc, xã Nhân Mục, tổng Khương Đình, huyện Thanh Trì, phủ Thường Tín, tỉnh Hà Đông, nay là quận Thanh Xuân, Hà Nội. Ông có người con trai là Lê Phổ, họa sĩ Pháp gốc Việt nổi tiếng thế kỷ XX. Người con trai thứ mười của ông là Lê Tuân, năm 1928 tham gia hoạt động của An Nam Cộng sản Đảng. Thời trẻ Lê Hoan đi lính triều Nguyễn đóng ở Tây Sơn. Khi quân Pháp chiếm Bắc Kỳ, ông phối hợp với Quân cờ đen đánh Pháp. Sau vì phạm quân lệnh bị khép án tử hình, nhưng được giảm án. Năm 1886, dưới triều vua Đồng Khánh thân Pháp, Lê Hoan quy thuận Pháp, nên được làm thông phán ở Lạng Sơn, rồi Hưng Yên. Sau đó ông thăng tiến rất nhanh. Năm 1892, dưới triều vua Thành Thái, ông được thăng chức Bố chánh Tây Sơn, rồi lần lượt trải qua các chức: Tuần phủ Hưng Hòa kiêm Tiểu phủ sứ Tam Nguyên (gồm các tỉnh Tây Sơn, Hưng Hóa, Tuyên Quang), Tổng đốc Ninh Thuận. Năm 1896, Lê Hoan bị cắt chức Tổng đốc Bắc Ninh vì để hai người Pháp bị giết và về tội ăn hối lộ. Người Pháp nghi ngờ ông làm gián điệp khai man, vừa công tác với Pháp vừa kín đáo ủng hộ các hoạt động chống Pháp, tuy nhiên họ không thể công khai chuyện này vì ảnh hưởng đến công cuộc cai trị của người Pháp. Năm 1905, Lê Hoan được lệnh về Huế làm Thượng thư bộ binh kiêm Đô sát viên Hữu đô ngự sử. Dưới triều nhà vua yêu nước Duy Tân ông vẫn tiếp tục được trọng dụng. Năm 1909, ông làm tổng đốc Hải Dương, được phong Khâm sai đi tiêu trừ Đề Thám với 400 lính. Cuối năm 1909, ông bị người Pháp kết án với tội thương lượng, lấy lòng Đề 7 Thám. Hội đồng điều tra sau đó kết luận là Lê Hoan vô tội, nhưng thực dân Pháp không trọng dụng ông nữa . Năm 1915, Lê Hoan mất ở tuổi 59. Sinh thời ông được triều đình nhà Nguyễn phong tước Phú Hoàn nam. Ngoài ra, Lê Hoan đóng góp cho sự nghiệp văn học nước nhà qua việc năm 1905 ông tổ chức cuộc thi thơ Đề Thanh Tâm Tài Nhân và một số tác phẩm được các nhà nghiên cứu sưu tầm công bố như tiểu thuyết chữ Hán Việt Lam xuân thu (gồm 60 hồi), Lê Lựu Thanh Trì thị thế phả và các văn bút văn bia và câu đối. 1.2. Tác phẩm Việt Lam xuân thu Việt Lam xuân thu còn gọi là Việt Lam tiểu sử hay Hoàng Việt xuân thu, biên soạn bằng chữ Hán vào cuối thế kỷ XIX, được sửa sang lại và xuất bản vào năm Duy Tân Mậu Thân (1908). Người khởi thảo tương truyền là Vũ Xuân Mai, người biên tập và đề tựa là Lê Hoan. Về tên gọi của tác phẩm Việt Lam xuân thu hiện nay cũng chưa có sự thống nhất. Tên gọi đầu tiên của tác phẩm là Việt Lam xuân thu, sau khi Lê Hoan chỉnh sửa và công bố để phân biệt với chính sử nên đặt tên tác phẩm là Việt Lam tiểu sử. Với tên gọi Việt Lam xuân thu, đây có thể xem là cách đặt tên chịu ảnh hưởng của văn học Trung Quốc. Như chúng ta đã biết, giai đoạn văn học trung đại chịu nhiều ảnh hưởng của văn học Trung Quốc, nên cách đặt tên tác phẩm văn học trong giai đoạn này cũng chịu sự chi phối. Cách đặt tên tuy cũng chịu ảnh hưởng ít nhiều nhưng vẫn thể hiện được tinh thần dân tộc và chủ ý của tác giả. Có thể tác phẩm Việt Lam xuân thu chịu ảnh hưởng từ cách đặt tên Kinh Xuân thu của Khổng Tử. Kinh Xuân thu là một tác phẩm ghi lại những biến cố của nước Lỗ, được Khổng Tử ghi chép lại và thể hiện quan niệm của mình về giai đoạn lúc bấy giờ của Trung Quốc. “Xuân Thu” (春秋) là từ bắt nguồn từ Kinh Xuân Thu của Khổng Tử, xuất phát từ câu “Thưởng dĩ xuân hạ, hình dĩ thu đông”. Tác phẩm Kinh Xuân Thu được xếp vào năm loại kinh của nho gia và thuật ngữ “Xuân Thu” ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều nhà sử học thế hệ sau này. “Xuân Thu” (春秋) có nghĩa là mùa xuân và mùa thu. “Xuân Thu” (春秋) còn là một từ hoán dụ thường chỉ tổng thể thời gian trong năm, thể hiện những biến cố trong một giai đoạn lịch sử. 8 Tác giả sử dụng từ “Xuân Thu” ở cuối tên tác phẩm Việt Lam xuân thu, nhằm phản ánh một giai đoạn lịch sử của dân tộc ta, có một số nét tương tự với giai đoạn Xuân Thu Chiến Quốc trong lịch sử Trung Quốc. Tác phẩm đã thể hiện giai đoạn lịch sử từ năm Khai Hữu triều Trần Hiến Tông đến năm Bính Ngọ, Thuận Thiên năm thứ nhất. Trong giai đoạn này, đã xảy ra những biến cố trọng đại như: Hồ Quý Ly cướp ngôi, nhà Trần suy vong, quân Minh xâm lược, anh em Lê Lợi đứng lên khởi nghĩa, nhà Hồ sụp đổ, quân Minh thua cuộc, Lê Lợi lên ngôi lập nên nhà Hậu Lê. Tác phẩm Việt Lam xuân thu là tiểu thuyết lịch sử được tác giả mượn lại nhân vật, sự kiện từ trong lịch sử rồi hư cấu theo ý đồ sáng tác của mình. Lê Hoan đã biên tập và đề tựa lại nhằm phân biệt với chính sử và cũng để khẳng định đây là một tác phẩm văn học chứ không phải là một tác phẩm lịch sử. Nội dung chính của tác phẩm là viết về sự nghiệp của Đức Lê Thái Tổ gắn liền với cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, lãnh đạo nhân dân ta kháng chiến chống quân Minh xâm lược ở thế kỷ XV. Việt Lam xuân thu là tiểu thuyết lịch sử được viết theo kết cấu chương hồi gồm 60 chương được chia làm ba quyển, quyển một gồm có hai mươi mốt hồi, quyển hai có mười chín hồi và quyển ba có hai mươi hồi. Các hồi được xây dựng theo chuẩn, hầu hết ở mỗi hồi có hai câu đối ngẫu tóm tắt nội dung và cuối mỗi hồi thường có hai câu thơ thất ngôn mang tính bình luận của “thời đại” hay của “hậu thế” nhằm đánh giá về con người hoặc sự việc vừa được kể trước đó. Đi kèm với hai câu thất ngôn là một lời hứa hẹn. Hầu hết các hồi đều giống nhau chỉ có một số hồi như cuối hồi 23 không có lời hẹn, cuối hồi 33 sau hai câu thơ thất ngôn và lời hẹn, được chép thêm bài thơ thất ngôn Cảm hoài của Đặng Dung, riêng hồi thứ 60 không có thơ thất ngôn cũng không có lời hẹn. Khi đọc tác phẩm ta dễ dàng thấy được ngay mỗi hồi có cụm từ “lại nói” trừ hồi một. Việc lặp lại cụm từ “lại nói” nhằm sâu chuỗi các sự kiện trên một trục thời gian giúp người đọc luôn bắt được mạch kể của câu chuyện, đồng thời làm cho trình tự của các sự kiện được liền mạch tạo nên sự liên kết về mặc nội dung. Việt Lam xuân thu hiện có 12 dị bản: Năm bản của Thư viện Viên Nghiên cứu Hán Nôm mang các kí hiệu VHv.1819/1-3 (sách in mang tiêu đề Việt Lam xuân thu, thiếu 10 hồi cuối), A.13 (viết tay), A.3215 (viết tay mang tiêu đề Hoàng Việt xuân thu, gồm sơ tập, trung tập và hạ tập), VHv.1683 (viết tay thiếu 32 hồi cuối) và VHv.2085 (viết tay, thiếu 9 hồi đầu và hồi 60 ở cuối sách). Hai bản của Thư viện Viện sử học mang kí hiệu HV.84 (sách in đủ cả 3 quyển và 60 hồi) và Hv.141 (viết 9 tay). Một bản của Thư viện Quốc gia Hà Nội, kí hiệu R.451 (viết tay, chỉ có 2 quyển với các hồi từ 22 đến 40). Một bản của Thư viện Hiệp hội Châu Á Paris, kí hiệu HM.2184 (viết tay). Một bản của Thư viện Quốc gia Paris kí hiệu A.69/1-2. Một bản của Bảo tàng Guimet Paris, kí hiệu MG.FV.55732 (sách in) và 1 bản của Đông Dương khố Nhật Bản (sách in). Những thông tin về tác phẩm Việt lam xuân thu rất ít, trên đây là một số thông tin chính về tác phẩm, một phần nào cũng cung cấp cho chúng ta biết về tác phẩm. Với những thông tin về tác phẩm giúp, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về nội dung mà tác giả muốn truyền đạt đến người đọc. 10 CHƯƠNG 2: NỘI DUNG TÁC PHẨM VIỆT LAM XUÂN THU 2.1. Vạch trần tội ác của Hồ Quý Ly và miêu tả sự suy vong của nhà Trần Việt Lam xuân thu là cuốn tiểu thuyết lịch sử viết về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn với sự lãnh đạo của Lê Lợi. Tác phẩm chủ yếu ca ngợi về sự nghiệp dựng nước của Lê Thái Tổ. Nhưng bên cạnh đó, tác phẩm còn lên án tội ác của cha con Hồ Quý Ly và sự suy vong của nhà Trần. Mở đầu tác phẩm tác giả có dẫn hai câu đối ngẫu: “Con cháu nhà Trần cậy mạnh, mất nước; Cha con họ Hồ ngang ngược chuyên quyền”. Dưới triều của vua Trần Nhân Tông đất nước phát triển, nhân dân sống yên ổn, thái bình. Nhưng chính sự phát triển phồn thịnh đó đã làm cho con cháu họ Trần cậy mình lớn mạnh không lo việc triều chính, ăn chơi sa đọa không lo nghĩ đến cuộc sống của nhân dân“Truyền qua sáu đời, đến khoảng năm Khai Hựu triều Hiến Tông, nhà vua cậy vào uy tín của thiên tổ, thừa hưởng một cơ nghiệp lớn lao, không lo sửa sang triều chính, hoang chơi vô độ, đến nỗi bị người anh là Thúc Minh bức hại để tự lên ngôi làm vua tức Dụ Tông”. Sự bạc nhược của vua, quan, chính là cơ hội để cho Hồ Quý Ly thực hiện kế hoạch cướp ngôi. Để thực hiện việc cướp ngôi, Quý Ly tàn bạo giết lần lượt con cháu họ Trần “Quý Ly ngày đêm bạo ngược, truất ngôi Nhật Hôn, lập con của Nghệ Tông là Ngung lên ngôi tức Thuận Đế, rồi lại giết Thuận Đế, lập con của vua Xung Lợi đang tuổi nằm trong tả lên ngôi, sau đó cũng giết luôn”. Sau khi giết hàng loạt con cháu họ Trần, Quý Ly tự xưng mình là con cháu của Hồ Công Mãn thuộc dòng dõi của vua Thuấn và đổi tên thành Hồ Nhất Nguyên, con trai đổi tên thành Huyễn “Sau một phen làm cỏ người họ Trần, Quý Ly tự xưng là con cháu của Hồ Công Mãn thuộc dòng dõi vua Thuấn, từ đó sửa lại tên là Hồ Nhất Nguyên. Hán Thương, con của Quý Ly cũng đổi tên là Huyễn”. Khi đã đổi họ Quý Ly tiến hành cướp ngôi, lấy tên nước là Đại Việt, đặt niên hiệu là Thiên Thánh. Sau một năm trị vì ở ngôi vua, Quý Ly truyền ngôi cho con là Hán Thương và đổi niên hiệu là Thiệu Thành. Để giữ được ngôi vua bền vững, Hán Thương lật lộng, xảo trá “Năm Tân Tỵ, Thiệu Hoàng Thành 1, Hán Thương gửi tờ biểu sang Bắc triều nói dối rằng họ Trần không còn ai nữa, chỉ có người cháu ngoại tên là Huyễn, xin tạm thay thế để trông coi việc nước”. Được sự chấp nhận của Minh Thành Tổ, Hán Thương ăn mừng cho tập tụ ăn uống, chè chén suốt canh thâu, xa hoa trong ba ngày liền. Trong khi đó không quan tâm đến cuộc sống của người dân, bắt họ phải phục dịch “Trẫm nay đã làm vua mà 11 quan dân hưởng ân đức chưa được khắp. Hãy cho họ tập tụ ăn uống vui chơi trong 3 ngày. Chiếu ban xuống, trong triều đình dân dã, đâu đâu cũng tổ chức tiệc tùng linh đình đàn sáo râm ran, đèn đóm sáng rực, đêm hóa thành ngày…”. “Hán Thương tiếp tục cho lũ bề tôi tiếp tục vui chơi say sưa cho đến sáng bảnh, chè chén suốt canh thâu, xa hoa hết chỗ nói trong 3 ngày liền. Nhân Dân phải nai lưng phục dịch mà Hán Thương thì không hề hay biết”. Sau khi ăn chơi xa đọa “Hán Thương lại ra lệnh cho viên Nội giám đi sục sạo khắp thiên hạ, hễ có gái đẹp thì bắt cống nạp cho vua, ai không nghe sẽ bị giết ba họ”. Còn Quý Ly thì du ngoạn khắp chốn, bắt nhân dân phải phục dịch “Núi Thôi Ngụy là một nơi danh lam cổ tích, điện ngọc cung châu, trẫm muốn đến để ngắm phong cảnh. Hãy sai trăm họ sửa sang đường sá, chờ trẫm giá lâm. Nhân dân được lệnh, phải chạy như đèn cù, phục dịch vất vả không nói sao cho xiết”. Sau khi chiếm được ngôi, cha con Hồ Quý Ly đã bộc lộ bản chất xấu xa, chuyên quyền bạo ngược của mình. Vốn dĩ Hồ Quý Ly muốn giết hết tất cả con cháu nhà Trần để trừ mối họa về sau này. Hồ Quý Ly đã đuổi cùng giết tận, nhưng may thay Trần Thiên Bình trốn thoát chạy sang nhà Minh để kêu cứu “Sau khi nghe họ Hồ cướp nước, Thiên Bình muốn dấy nghĩa phục thù, nhưng bị Hán Thương sai biên thần truy nã, bèn bàn cùng viên Tuyên ủy sứ Lão Qua tên là Điêu Lục giúp mình kêu nài Trung Quốc rủ lòng thương”. Khi biết được cớ sự, Minh Thành Tổ cho người mang sắc thư hỏi tội cha con Hồ Quý Ly và buộc Quý Ly phải rước Thiên Bình về nước. Trước tình hình đó, cha con họ Hồ ngầm thực hiện một ý đồ đen tối, bèn chấp nhận rước Thiên Bình về nước. “ Quần thần cúi đầu lạy tạ, nói: - Thượng hoàng có mưu lược gì để thoát khỏi mối lo? Quý Ly đáp: Soạn tờ biểu sai sứ giả mang đi, trước để tạ lỗi, sau mời Thiên Bình về nước. Như thế chẳng có gì phải lo nữa. Quần thân chấp tay hỏi: Thiên Bình về nước, sao lại không lo? Quý Ly đáp: Khi đó sẽ thấy, hà tất phải hỏi”. 12 Khi biết Thiên Bình về gần tới biên giới, Quý Ly lập kế để giết Thiên Bình “Tiên lễ hậu binh, ấy là cách hay nhất. Trước hết, ta hãy cử đại tướng đem quân mai phục những nơi hiểm yếu. Tiếp đó cho người chuẩn bị rượu thịt thết đãi quân Thiên Bình, rồi dụ chúng vào rừng giết sạch để trừ mối họa về sau”. Sự phục tùng của Hồ Quý Ly làm cho mọi người đều tin rằng hắn đã biết tội lỗi của mình gây ra nên không đề phòng. Chính việc không đề phòng Quý Ly đã tạo cơ hội cho hắn giết Thiên Bình một cách dễ dàng “Chợt nghe một tiếng súng nổ, phục binh bốn mặt nổi lên, tiếng hò hét vang động cả rừng núi. Dân Hiến từ bên trái đánh thốc xuống, Bá Nhạc từ bên phải đánh ập vào. Thiên Bình vừa đi đến đầu cầu, kinh hồn mất vía, bị Dân Hiến đâm cho một nhát, rơi xuống nước chết”. Sau khi giết Thiên Bình, Hán Thương mở tiệc linh đình mừng chiến thắng và khen thưởng các tướng lĩnh. Tuy đã giết được Thiên Bình nhưng Hồ Quý Ly vẫn chưa yên tâm về con cháu họ Trần. Quý Ly đã truyền lệnh xuống dân hễ thấy con cháu họ Trần phải bắt nộp, nếu không sẽ bị giết cả ba họ “Trẫm nghe nói người họ Trần như một mối họa tiềm tàng hiện còn lẩn lút trong dân, các khanh phải bí mật sức cho các nơi hễ thấy con cái nhà Trần thì bắt giải nộp ngay để lĩnh thưởng. Ai cố tình che giấu, sẽ bị giết cả ba họ”. Ta có thể thấy được một trong những tội ác của cha con Hồ Quý Ly là tìm diệt con cháu nhà Trần bằng mọi thủ đoạn. Những tội ác như giết vua cướp ngôi, bạo ngược chuyên quyền, thâm độc là không thể tha thứ, bọn chúng phải bị trừng trị thích đáng về những tội lỗi mà chúng đã gây ra. Chính những tội ác của Hồ Quý Ly đã giúp cho quân nhà Minh có cớ để xâm lược nước ta “Tân Thành Hầu Trương Phụ tâu rằng: Quý Ly phản phúc, bạo ngược đủ điều, tội ác không gì lớn hơn. Nay nhân dân trong nước biến loạn, phúc tội họ Trần đã hết, ta nên đưa quân đi bắt cha con họ Hồ đem về đây, rồi đặt dân nước họ vào chế độ quận huyện, để đứt nối lo cho đất nước”. “Cứ theo ngụ ý, trước hết ta sai người sang hỏi tội cha con họ Hồ, khiến chúng phải đón Thiên Bình, trả việc nước lại cho ông ta. Nếu chúng tham quyền cố vị, thì đem quân đi diệt, lập lại họ Trần cai quản người Giao, mãi mãi là thần thiếp của ta”. Trong nước thì Hồ Quý Ly bạo ngước chuyên quyền đi khắp nơi lùng sục con cháu họ Trần, ngoài nước thì giặc Bắc muốn xâm chiếm nước ta. Cuộc giao tranh giữa hai nước là khó tránh khỏi nhưng tình hình trong nước thực sự chưa ổn định. Từ đó cho thấy sự suy vong của nhà Trần là không thể tránh khỏi. Nhưng Lê Lợi, Lê Thiện, một số anh hùng khác đã đứng lên đấu tranh, cùng với sự đoàn kết của nhân 13 dân đã tiêu diệt được cha con Hồ Quý Ly “Ngày Ất Mão, Liễu Thăng dẫn vệ binh Vĩnh Định gồm Vương, Sài, Hồ v.v. cả thảy 7 người đi tầm nã, biết Quý Ly đang ẩn trong núi, liền xua quân vào lùng sục, bắt được Quý Ly và con trai là Lý Trừng trói đưa lên xe”. Tiêu diệt được quân Hồ, Lê Lợi, Lê Thiện và các quan văn trong triều tôn Giản Định lên làm vua, đặt niên hiệu là Hưng Khánh. Sau khi lên ngôi, với sự phò trợ của anh em Lê Lợi và các tướng, quân ta giành thắng lại trong nhiều cuộc giao tranh với quân Bắc. Những thắng lợi bước đầu, làm cho Giản Định đắc ý và nghe theo lời Nguyễn Cảnh Dị “Vua Trần đắc ý, việc nước bắt đầu buông lơi. Nguyễn Cảnh Dị khéo đón ý bề trên, tìm mọi cách làm cho vua thỏa mãn, do vậy mà được tin sủng, cất nhắc làm Tướng quốc”. Với sự trọng dụng của vua Trần, Nguyễn Cảnh Dị ngày càng ngang ngược, hống hách, chuyên quyền. Vua Trần bù nhìn không thèm lo việc triều chính, chỉ lo đi du ngoạn đây đó. Lê lợi và Lê Thiện can ngăn nhưng không nghe. Với mưu đồ muốn đuổi anh em Lê Lợi ra khỏi triều đình, Nguyễn Cảnh Dị tìm cơ hội tâu vua Trần làm cho vua Trần nổi giận và cắt chức anh em Lê Lợi làm dân thường “Ngay ngày hôm đó xuống chiếu lột hết chức tước của anh em Lê Lợi cùng phe cánh, truất làm dân thường, để khỏi mang tiếng là bất trung”. Sau khi truất anh em Lê Lợi, Giản Định nhường ngôi cho Quý Kháng, còn Giản Định làm Thái thượng hoàng. Quân Bắc ngày càng mạnh, anh em Lê Lợi thì bị truất khởi triều đình, tình hình lúc bấy giờ rất căng thẳng. Cuối cùng vua Trần bị bắt “Bấy giờ Thượng hoàng mất hết quân, sau lưng thì quân Minh đang đuổi theo rất gấp, sinh sợ hãi, vứt cả ngựa chạy lên núi Cát Lợi. Phụ chia quân bốn bề lùng sục. Thượng hoàng trốn vào hang sâu. Chu Vinh cuối cùng cũng tìm tới, Thượng hoàng không kịp trở tay, bị Chu Vinh đấm ba bốn đấm rồi bắt trói”. Với những tính toán sai lầm, không biết trọng dụng người tài, đó là nguyên nhân dẫn đến kết cuộc thảm hại và chấm dứt sự trị vì của họ Trần “Phúc vận nhà Trần đến đây là hết”. Với những chương đầu của tiểu thuyết, đã vạch trần tội ác của cha con Hồ Quý Ly và kết cuộc thảm hại mà chúng phải gánh chịu bởi những tội ác tài trời chúng gây ra. Và đã cho thấy sự suy vong của nhà Trần khi bị những thế lực trong nước hãm hại, ngoài nước có ý xâm lược. Những cuộc đấu tranh diễn ra, làm cho nhân dân lầm than, đói khổ. Một nguyên nhân dẫn đến sự suy vong của nhà Trần đó là do sự bù nhìn của vua, không biết cớ sự, chỉ biết ăn chơi nghe theo lời nịnh hót, không biết trọng dụng người tài. Chính vì thế sự suy vong của họ Trần là không thể tránh khỏi. 14 2.2. Hình tượng người anh hùng Lam Sơn 2.2.1. Hình tượng anh hùng Lê Lợi Như chúng ta đã biết, Lê Lợi là một nhật vật có thật trong lịch sử Việt Nam. Lê Lợi là một người anh hùng kiệt xuất, một vị lãnh đạo tài giỏi và sáng suốt trong các cuộc đấu tranh chống ngoại xâm. Tên tuổi của ông được lưu truyền trong sử sách và trong các tác phẩm văn học. Những tác phẩm viết về Lê Lợi cũng khá nhiều như: Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi, tiểu thuyết lịch sử Hội thề của Nguyễn Quang Thân, tiểu thuyết Việt Lam xuân thu,… Mỗi tác phẩm có một cách khắc họa riêng biệt về hình ảnh của Lê Lợi nhưng có một điểm chung là các tác phẩm đều ca ngợi về con người, tài năng cũng như trí tuệ của ông. Trong mỗi tác phẩm hình tượng của Lê Lợi là một tâm điểm trong cho tác phẩm. Khi xây dựng hình tượng nhân vật Lê Lợi trong tác phẩm Việt Lam xuân thu, Lê Hoan đã xây dựng Lê Lợi là một người hội tụ đủ cả ba mặt của một vị anh hùng đó là nhân, trí, dũng. Đó là những yếu tố quan trọng của một người anh hùng để có thể lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa và đặc biệt là trở thành một vị vua anh minh, chính trực, trị vì đất nước. Việt Lam xuân thu, đã khắc họa hình tượng Lê Lợi khá đặc sắc trong vai trò là một vị lãnh đạo tài giỏi. Tác giả không giới thiệu trực tiếp về tài năng của Lê Lợi mà thông qua một nhân vật trong truyện nói về Lê Lợi, từ đó làm nổi bật lên hình ảnh Lê Lợi “Đoàn Phát nói: Lê Lợi lúc sinh, nhà có đóa mây hồng che phủ suốt ba ngày liên tục không tan. Ông tính tình cởi mở, ít nói, có kiến thức, Ngũ kinh, Chư sử xem qua là nhớ”. Đó còn là một điềm báo rằng sau này Lê Lợi sẽ là một người tài giỏi, sẽ hoàn thành đại nghiệp một cách vinh quang, lừng lẫy như áng mây hồng lan tỏa. Tài năng của Lê Lợi được nhiều người biết đến và muốn ông cộng sự với họ. Lê Lợi là một người khôn khéo trong ứng xử và rất khiêm tốn không kiêu ngạo về tài năng của mình. Khi quân Bắc có ý mời Lê Lợi về cộng sự, ông đã khéo léo từ chối “Lê Lợi nói: Thần chỉ là hạng phàm phu bé mọn, do tin đồn thất thiệt mà đến tai Thánh thượng, khiến thiên sứ phải vất vả tới đây, rồi sẽ làm cho triều đình thất vọng. Lợi tôi không dám phụng chiếu”. Lời từ chối khéo léo của Lê Lợi, đã làm cho tướng giặc không thể nào ép buộc ông cộng sự với họ. Biết là lời từ chối của mình sẽ làm Minh Thành Tổ tức giận nên Lê Lợi đưa gia đình vào rừng, chiêu binh mãi mã “Lê Lợi nói: rất hợp ý ta! Liền đưa vợ con vào trong rừng trốn”. 15 Là một người tài giỏi, Lê Lợi đứng lên gây dựng cuộc khởi nghĩa từ hai bàn tay không. Nhờ tài trí của mình, Lê Lợi đã chiêu binh, dần dần tập hợp những người yêu nước thành một lực lượng lớn để chống giặc ngoại xâm “Hồi nay thiên hạ đang chán ghét sự tàn bạo của họ Hồ nên chưa đầy ba ngày, đã có 8000 người tới đầu quân. Người giàu giúp của, người khỏe giúp sức”. Khi đã chiêu binh, tập hợp được lực lượng, Lê Lợi bàn bạc cùng Lê Thiện chọn nơi an toàn để dựng trại, ngày đêm tập luyện binh mã chờ thời cơ khởi nghĩa “Lại nói tướng quân Lê Lợi sau khi đem quân ra Mỹ Lương, đã thiết lập đồn trại, chiêu hiền đãi sĩ…Lợi xây dựng đội ngũ, ngày luyện võ, tối dạy binh thư”. Muốn cuộc khởi nghĩa thắng lợi trước nhất là phải tập hợp được lực lượng, có lực lượng không chưa đủ mà còn phải rèn luyện võ nghệ, hiểu biết về chiến thuật thì mới có thể thắng lợi. Hiểu được vấn đề đó, Lê Lợi luôn cho các tướng sĩ luyện tập võ nghệ, chờ thời cơ tốt nhất để khởi nghĩa. Với tài điều binh khiển tướng của mình, Lê Lợi đã giành những thắng lợi quan trọng như dùng kế lấy Đông Đô “Ngày Tân Dậu, lấy được Đông Đô. Lê Lợi vào thành vỗ yên trăm họ. Nhân dân trong thành đốt hương phủ phục bên đường nghênh đón”. Tiếp theo dùng kế đánh thắng Trương Phụ, làm cho hắn thất kinh hồn vía “Lê Thạch từ trên cao sắp cung nỏ bắn xuống, Phụ năm lần bảy lượt tổ chức tấn công, nhưng không tài nào lên nổi. Chợt Phạm Yến từ bên trái đánh ra, Sùng Quang từ bên phải, làm cho tướng nhà Minh vứt cả áo giáp, kéo lê giáo mác mà chuồn. Phụ thất kinh, bèn quay ngựa chạy”. Những thắng lợi đó, đã phần nào khẳng định tài năng lãnh đạo của Lê Lợi trong cuộc chiến. Dù là một người lãnh đạo có quyền quyết định mọi chuyện nhưng Lê Lợi bao giờ cũng thận trọng, họp tất cả mọi người lại để cùng bàn bạc công việc “Nay giặc Hồ ngông cuồng, quân Bắc phóng túng, ta đóng quân tại đây xa gần lắm người theo. Các ông bảo thế nào là tiện hơn cả ?”. Lê Lợi là người không cậy vào vị trí, quyền thế của mình mà ông biết lắng nghe những ý kiến hay để áp dụng vào cuộc chiến, đó là yếu tố góp phần thắng lợi của cuộc khởi nghĩa. Lê Hoan đã xây dựng nhân vật Lê Lợi là một vị tướng tài giỏi, đầy mưu lược. Trong quá trình khởi nghĩa, Lê Lợi giành nhiều thắng lợi nhưng đôi lúc ông cũng vấp phải những thất bại khôn lường do tính toán sai lệch. Như hồi 47, sau khi nhận tin của Đoàn Mãng về tình hình quân Bắc, Lê Lợi đã thân chinh dẫn 5000 quân ra trận “Thế giặc đang mạnh, trẫm phải thân chinh mới được; bằng không, các tướng khó mà đương đầu nổi với bọn chúng”. Do không lường trước được thế mạnh của giặc nên Lê 16 Lợi bị bao vây: “Thái Tổ lúc này chỉ còn hơn 300 quân, vùng vẫy thế nào cũng không thoát ra được. Phạm Liễu kéo quân tới đánh, bị Trần Trung chặn lại, cuối cùng cũng thua chạy. Hậu bộ Phạm Đán giương cung bắn chết mấy chục người, cứu Thái Tổ ra”. Hồi 55, khi nhận thư chiêu hàng của Thái Tổ, Lý An trả lời thư xấc xược. Do bực tức, Lê Lợi nóng vội cho quân tấn công Giao Chỉ “Thái Tổ tiến quân đến bên ngoài thành Giao Chỉ, truyền lệnh hạ trại. Tướng sĩ tất bật dựng lều trại. Bỗng thấy một hồi còi đồng vang lên, Lý Cát từ Đông Đô xông ra, Chu Thường từ Tây Đô lao tới. Quân Nam trận địa dở dang nên thua chạy, Tư không Đinh Lễ quát thế nào cũng không được… Thái Tổ bị địch vây chặt lớp trong lớp ngoài. Vua than rằng: Chỉ vì ta coi thường địch nên mới đến nông nổi này! Nói đoạn, rút bảo kiếm trỏ thẳng về phía quân Bắc. Những quân Nam theo vua đều tử trận. Cùng lúc ấy, Thiếu Ngại và Công Soạn đều bị thương nặng, đang dẫn quân chạy tới kêu rằng: Chúa thượng hãy khoan đã, bọn thần xin liều mình cứu chúa. Hai người cố mở đường máu xông vào đưa Thái Tổ ra ngoài”. Những phân tích trên cho thấy khi xây dựng hình tượng nhân vật Lê Lợi, Lê Hoan đã xây dựng ở nhiều khía cạnh khác nhau. Dù là một vị tướng tài giỏi việc thắng lợi hay thất bại là đều thường gặp. Thông qua những thất bại, tác giả nhằm tô đậm ý chí quật cường của người anh hùng Lê Lợi, tuy thất bại nhưng không lùi bước. Qua đó, cho thấy Lê Lợi là một người có ý chí, quyết tâm cao, đã vượt qua những gian khổ để lãnh đạo nghĩa quân Lam Sơn làm nên những thắng lợi vang dội. Tuy có ý chí quật cường, cứng rắn nhưng Lê Lợi là một con người đầy tình cảm, nhiều khi con người ấy như sụp đổ hoàn toàn không còn muốn chiến đấu, muốn ngã quỵ trước thời cuộc. Như khi được tin Lê Lai mất, Lê Lợi rất đau đớn “Thái Tổ nghe tin liền khóc òa lên rồi ngã vật xuống đất ngất lịm, muốn tự vẫn. Đoàn Mãng khuyên hãy gắng gượng mà đi, nhưng Thái Tổ không chịu dậy…. Đại huynh đã chết, trẫm sống làm gì nữa”. Với sự thương tiếc về cái chết của người anh, Lê Lợi đã ngã quỵ, không còn tinh thần để tiếp tục chiến đấu. Nhưng với sự giúp đỡ và động viên của các tướng lĩnh, Lê Lợi đã đứng dậy tiếp tục lãnh đạo cuộc khởi nghĩa. Ông là một người rất nghiêm khắc “Lại nói Lê Lợi cai quản gia đình rất nghiêm. Con trai thì chuyên việc cày cấy, con gái thì trăm bề thêu dệt”; “Hành quân phải có phép tắc. Tướng lĩnh phải biết tình hình quân đội, quân lính phải theo ý người chỉ 17 huy. Thấy giặc đừng rút, thấy lợi đừng tranh”. Với sự nghiêm khắc trong việc quản lí cũng như trong lãnh đạo quân sĩ, thấy được Lê Lợi là một người có khí phách của một vị anh hùng, một vị tướng lĩnh tài ba biết cách điều binh khiển tướng. Lúc nào Lê Lợi cũng thể hiện sự oai phong của mình trước các tướng lĩnh và đặc biệt là trước quân giặc “Lợi tuyên bố: Thiên binh tới đây là để giúp dân chứ không phải để hại dân. Vậy để các ngươi sống làm gì? Lập tức đem chém. Tướng tá nhà Minh trông thấy đều thất sắc, nhưng vì đuối lý nên không dám hé môi”. Lê Lợi là một người sáng suốt, biết tôn hiền đãi sĩ. Như Nguyễn Trãi đến tìm Lê Lợi và trốn trong phòng không dám ra, Lê Lợi phát hiện định chém Nguyễn Trãi. Lê Lợi vô cùng vui sướng khi biết Nguyễn Trãi là một người tài giỏi “Lê Lợi nghe xưng là Tiến sĩ, lòng thấy kính mộ, liền bước xuống dìu Nguyễn Trãi lên giường cùng ngồi”; “Tiên sinh nếu không từ bỏ kẻ cô quả yếu kém này, thì xin hãy chỉ vẽ, dạy bảo giúp các tướng sĩ, khiến họ hiểu được muôn một, sau đó bắt tay vào đại sự cũng chưa muộn”. Dù có tài trí thế nào, một mình Lê Lợi cũng không tài nào đánh thắng giặc, chỉ có sự giúp đỡ từ những người có tài, có trí cùng nhau nghĩa ra những kế sách mới có thể đánh thắng. Từ đó, cho thấy Lê Lợi là một người anh minh, chính trực biết dùng và tôn trọng người tài, đó là một yếu tố quan trọng trong cuộc khởi nghĩa. Ông luôn lo lắng cho các tướng sĩ khi chiến đấu, họ sẽ gặp những khó khăn, vất vả. “Đinh Lễ và Lê Trãi cùng tâu: Bọn thần thờ bệ hạ là muốn lập chút công lao để làm vẻ vang cho tiên tổ… Thái Tổ nói: Lẽ nào trẫm lại không biết đều đó, chẳng qua thấy các tướng vất vả vì binh đao, quân sĩ sa vào nơi hòn tên mũi đạn, trẫm không nỡ”. Lê Lợi luôn xót thương cho những tướng sĩ tử trận, ông luôn cho người chôn cất cẩn thận, phong tặng chức vị để người đời sau biết đến công lao của họ. Như khi biết tin Phạm Yến bị giết “Thái tổ nghe xong khóc òa lên, rồi sai làm lễ truy điệu Phạm Yến trong quân, vua đến bên bàn thờ khóc lóc rất thảm thiết”. Khi Hoàng Tất chết “Thái Tổ thương xót, sai dân sở tại lập miếu thờ Hoàng Tất trong núi để bốn mùa cúng tế, phong làm trung trinh hiển ứng uy linh đại thần”. 18 Lê Lợi thấy cuộc sống của nhân dân khó khăn, phải chịu sự thống trị, bị bóc lột sức lao động, chính vì thế Lê Lợi đứng lên đấu tranh. Lê Lợi thể hiện một tình thương yêu đối với nhân dân, biết lo cho cuộc sống của nhân dân bất chấp nguy hiểm trước mắt “Lợi tôi vì dân mà diệt giặc, không ngờ bị nguy khốn ở đây, cúi mong Hoàng thiên, Hậu thổ hãy cứu đám sinh linh”. Khi chiếm đóng các thành Lê Lợi luôn vỗ về nhân dân, coi nhân dân là trên hết “Ta đến đây là để trừ bạo cứu dân, không làm hại đều gì. Ra lệnh trong quân tơ không được đụng tới của dân, ai vi phạm sẽ xử trảm, trăm họ vui mừng khôn xiết”. Vì lo cho dân, Lê Lợi ngày đêm không ngủ tìm kế đánh giặc để đem lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân “Lợi sai người gọi Lê Thiện tới bàn công việc. Nhưng Thiện lúc ấy ra ngoài chưa về, Lợi lui vào phòng buông màn nằm nghỉ, song vì lo cho dân nên trằn trọc mãi không sao ngủ được, bèn trở dậy châm đèn tính Thất ất”. Dù đang trong tình cảnh nguy hiểm nhưng Lê Lợi vẫn thể hiện sự thương xót của mình đối với người dân vô tội bị hại, tự trách bản thân mình đã làm nên chuyện này “Lại nói Thái Tổ sau khi được Phạm Đán cứu thoát, liền cướp đường cùng Đoàn Mãng và Lê Lai chạy tháo thân. Đến giữa đường thấy một mỹ nữ bị quân Bắc hiếp chết nằm ngay lối đi, Thái Tổ than rằng: Vì trẫm mà trăm họ phải chịu cảnh thê thảm như thế này sao! Bèn dừng lại để đào hố chôn cất người xấu số. Vừa mai táng xong, đã thấy Trần Trung xua quân ồ ạt tới”. Không chỉ thương xót nhân dân trong nước, Lê Lợi còn thể hiện sự thương xót của mình đối với quân giặc khi họ tử trận “Lại nói Lê Lợi sau khi thắng trận, dẫn quân sĩ đi thu nhặt trang phục khí giới mang về. Sai Triệu Hộ đốc thúc binh lính lượm xác quân Bắc đem chôn dưới chân núi Đông Sơn trước khi rút quân”; “Thái Tổ lại sai đem các tướng nhà Minh tử trận trước đây thiêu thành tro, dựng thành hộp gỗ mang về để ngoài cửa thành Đông Đô, lập đàn cho tướng sĩ Bắc. Thái Tổ sau khi dẫn tướng đi cúng điếu, cho phép quân Bắc chở hộp tro về nội địa an táng, Vương Thông từ biệt Thái Tổ lên đường”. Là một người biết lo cho dân, thương dân và đặc biệt là thương xót cho những quân sĩ tử trận của quân giặc. Cho nên, Lê Lợi đi đến đâu cũng được mọi người nghênh đón nồng nhiệt và tôn trọng. Bọn giặc thấy vậy, cũng phần nào phải kiêng nể về đức độ của Lê Lợi. Lê Lợi luôn canh cánh trong lòng là tiêu diệt giặc lập lại triều đình nhà Trần để nhân dân an cư lạc nghiệp “Ta dẹp giặc là để khôi phục nhà Trần, không ngờ lại hóa thành trò bù nhìn! Không biết Giản Định giờ ở nơi đâu?”. Là một người tài trí song 19 toàn nhưng Lê Lợi không cầu danh lợi, một lòng trung thành với họ Trần. Bị vua Trần khiển trách cắt chức đuổi Lê Lợi ra khỏi triều đình về làm dân thường. Lê Lợi không một lời oán trách, vẫn ngày đêm chiêu tập binh mã lấy rừng núi làm chỗ nương tựa và vẫn một lòng với vua Trần “Tới Nghĩa An, Lợi cho quân dừng lại, dẫn các tướng vào thành bái yết vua Trần. Nhưng khi đến nơi, không thấy ai cả. Lợi gọi người địa phương đến hỏi, dân sở tại nói:…”; “Lê Lợi nói: Muốn vào gặp mặt vua, may được rủ lòng thương để mình được dốc tâm phụng sự. Nay lại không gặp phải chăng tại trời ?”. Với tài năng của mình, Lê Lợi có thể lên ngôi vua để bình trị đất nước nhưng lúc nào cũng từ chối. Ông cho rằng mình đứng lên khởi nghĩa là vì nước vì dân chứ không có “mưu đồ bá vương”. Khi Đoàn Phát yêu cầu Lê Lợi lên làm vua thì Lê Lợi đã khước từ “Tiên sinh mới đến, sao lại đẩy tôi vào chỗ bất nghĩa?. Tôi mặt mũi nào đang tâm chiếm đoạt thiên hạ của họ Trần”. Đến lược Nguyễn Trãi yêu cầu thì Lê Lợi vẫn không chấp nhận “Trãi nói: Trời sinh ra dân ai cũng có đều ham muốn, nếu không có chúa thì loạn ngay. Xin minh công hãy lên ngôi Hoàng đế rồi sau đó dấy binh là hợp nhất. Lê Lợi sợ hãi nói: Sao ông lại thốt ra những lời như vậy?Ta có đức độ gì đâu mà làm vua !... Lợi nhất định không nghe, phủ áo đứng dậy”. Mọi người đều mong mỏi Lê Lợi lên ngôi nhưng ông từ chối. Đến khi Nguyễn Trãi dùng kế mới chịu lên ngôi, nhưng khi lên ngôi Lê Lợi nói rằng: “Lợi tôi do số đông nài ép lên làm vua để dấy binh khởi nghĩa, điếu dân phạt tội. Cúi mong Hoàng thiên Hậu thổ giám lâm, mãi mãi ban phúc cho đất nước”. Lên ngôi chỉ là do sự ép buộc của mọi người nên khi dấy binh khởi nghĩa gần như thắng lợi, Lê Lợi lại muốn tìm con cháu họ Trần để tôn lên ngôi báo cho thỏa lòng mong đợi “Ta trước đây bị các ông cùng trăm họ bức ép, dựng lên làm vua. Nay thiên hạ mười phần đã giành lại được tám chín phần, giá có ai giúp ta đi khắp nơi dò la con cháu nhà Trần đưa về tôn lên ngôi báu, ta sẽ tôn thờ, với tư cách bề tôi, để thỏa lòng mong mỏi của ta”. Nhưng với lí do trên, Lê Lợi không thể nào thuyết phục được mọi người, lòng dân đã quyết thì không thể nào thay đổi. Mọi người cố khuyên răn nhưng Lê Lợi không nghe “Thái Tổ nói: Chẳng lẽ trẫm lại phải gánh cái tiếng bất nghĩa hay sao ?”. Lê Lợi luôn kiên quyết rằng mình không thể nào lên ngôi vua vì còn con cháu họ Trần. Nhưng khi Trần 20 Cao là hậu duệ cuối cùng của nhà Trần đã qua đời, Lê Lợi vẫn không chấp nhận “Nếu mỗ làm như vậy, đời sau sẽ bảo Lê Lợi cướp nước Trần Cao, mỗ không đâu”. Cuối cùng, lòng dân đã hướng, ai nấy đều ủng hộ Lê Lợi lên ngôi, ông đã nhận lời theo ước nguyện của nhân dân “Lòng dân đã như vậy, tránh sau cho được? Đến lúc này Thái Tổ mới chịu nghe, bèn soạn tờ biểu kêu người mang sang Trung Quốc”. Lê Lợi lên ngôi trị vì đất nước, làm cho cuộc sống nhân dân ấp no hạnh phúc, đất nước thái bình thịnh trị “Thiên hạ thái bình, sĩ nông công thương đều vui với nghề nghiệp. Triều đình nhàn nhã, bên cảnh yên tĩnh, đất nước trở thành xứ sở ấm no hạnh phúc”. Với tài năng của mình, Lê Hoan đã xây dựng một hình tượng nhân vật Lê Lợi vô cùng độc đáo. Bằng những hiểu biết lịch sử của mình và một phần do bản thân hư cấu, ông đã xây dựng hình tượng Lê Lợi khác hẳn so với nhân vật nguyên mẫu và những tác phẩm khác viết về Lê Lợi. Hình tượng Lê Lợi hiện lên trong tác phẩm không oai phong lẫm liệt như trong tác phẩm Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi. Nhưng trong Việt Lam xuân thu, Lê Lợi hiện lên là một người có đầy đủ cả ba yếu tố “nhân, trí, dũng”. Hình ảnh Lê Lợi luôn gắn liền với cuộc khởi nghĩa và trong vai trò là một vị tướng lãnh đạo kiệt xuất. Trong quá trình khởi nghĩa, Lê Lợi và nghĩa quân đã từng vào sinh ra tử, cùng nhau chiến đấu đối mặt những khó khăn gian khổ. Nhưng Lê Lợi vẫn bền trí, ngày đêm nung nấu quyết tâm đánh giặc, một lòng hi sinh vì nước vì dân. Với những ý chí, quyết tâm không sợ gian khổ, Lê Lợi đã lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn vượt qua mọi thử thách để giành thắng lợi huy hoàng cho dân tộc. Tóm lại, Lê Lợi là hình ảnh tiêu biểu của những con người yêu nước, dám hi sinh quên mình đứng dậy chống giặc ngoại xâm, bảo vệ độc lập cho đất nước. Qua tác phẩm này, còn cho ta thấy Lê Lợi là một người nhân đức không tham danh lợi, là một vị vua anh minh, sáng suốt đáng được người đời tôn trọng. 2.2.2. Hình tượng anh hùng Nguyễn Trãi Nguyễn Trãi chắc hẳn không xa lạ với chúng ta, ông là một nhà văn, nhà thơ kiệt xuất mà còn là một người hoạt động chính trị tài ba. Ông có công rất lớn trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, với tài trí của mình ông đã góp phần làm nên thắng lợi của cuộc khởi nghĩa. Trong tác phẩm Việt Lam xuân thu, Nguyễn Trãi hiện lên với vai trò là một vị quân sư tài ba. Với những hiểu biết và mưu lược của mình, ông đã giúp Lê Lợi giành thắng lợi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Nguyễn Trãi, xuất hiện trong Việt Lam 21 xuân thu được tác giả giới thiệu một cách rõ ràng về tiểu sử cũng như tài năng “Lại nói người vén màn sụp lạy Lê Lợi chính là Nguyễn Trãi, người Nhị Khê, huyện Thượng Phúc. Trãi tấm bé đã côi cút bần hàn, nhưng vốn tính thông minh, các phép bói Nhâm, Cầm, Độn, Ất không thứ nào không thạo. Cuối đời Trần, Trãi đỗ thái học sinh”. Là một người yêu nước, thương dân nên Nguyễn Trãi luôn tìm mọi cách để có thể cứu nước, cứu dân “Từ lúc họ Hồ cướp nước, tướng Minh đem quân sang đánh, chiếm cứ đất đai, cho đến lúc họ Trần trung hưng, Trãi biết vận nhà Trần không còn được mấy nên đã bỏ trốn không chịu ra, muốn ngầm tìm các bật hào kiệt trong thiên hạ để cùng lo tính việc nước”. Nguyễn Trãi đến với cuộc khởi nghĩa Lam Sơn gần như là do mệnh trời sắp đặt “Đó là vị danh thần mở nước theo sứ mệnh trời trao”. Cuộc hành trình Nguyễn Trãi tìm đến với Lê Lợi và cuộc khởi nghĩa được tác giả miêu tả rất chi tiết. Nguyễn Trãi tới trọ ở một túp liều tình cờ gặp được thần nữ Sùng Sơn, thần nữ cung cấp một thông tin cho Nguyễn Trãi biết “Thượng đế sẽ cho Lê Lợi làm vua, Nguyễn Trãi làm phụ tá để ổn định tình hình”. Với những thông tin của thần nữ, Nguyễn Trãi vô cùng sung sướng vì hào kiệt mà bấy lâu nay mình tìm kiếm đã xuất hiện “Trãi vừa sợ vừa mừng, vội xách kiếm trở vào nhà nằm”. Khi biết được mình cần phải làm gì, Nguyễn Trãi liền tìm gặp Lê Lợi nhưng sau 6, 7 tháng ở Nghĩa An, Trãi không gặp được Lê Lợi, chỉ nghe lời của nhân dân nói lại. Nguyễn Trãi luôn tìm mọi cách để gặp Lê Lợi, nhân cơ hội một cụ già trong làng đi thăm hỏi Lê Lợi, ông liền đi theo tìm cách vào phòng Lê Lợi. Khi vào phòng, Nguyễn Trãi đợi Lê Lợi bày gần xong Thái ất thì vén màn xông vào, hành động của Nguyễn Trãi làm cho Lê Lợi “Lợi giật mình rút kiếm ra định chém”. Nguyễn Trãi sụp lạy Lê Lợi và trình bày những suy nghĩ của mình với Lê Lợi, đặc biệt là trổ tài nghệ của mình cho Lê Lợi thấy. Cuộc gặp gỡ ở giữa khuya đầy bất ngờ giữa hai người tạo nên dấu ấn trọng đại khi “vua sáng” và “tôi hiền” gặp nhau và họ sẽ cùng sát cánh bên nhau xây dựng đại nghiệp. Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn là môi trường thuận lợi để Nguyễn Trãi bộc lộ tài năng, tâm huyết và nhân cách của mình. Hình ảnh Nguyễn Trãi hiện lên trong tác phẩm là một người thông minh, mưu lược và đầy nhân nghĩa. Trước hết, Nguyễn Trãi là một người thông minh, học rộng hiểu nhiều kinh sử, ông luôn mong muốn đem những sự hiểu biết của mình truyền đạt lại cho dân “Ta vâng mệnh thiên tử tới đây dạy học, chính là để cứu dân, không phải cố ý hại người”. Từ đó cho thấy tấm lòng nhân 22 nghĩa của ông và trong suốt cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Chính tư tưởng đó giúp Nguyễn Trãi vượt qua những khó khăn thử thách để đánh đuổi giặc ngoại xâm giành độc lập, làm cho cuộc sống nhân dân ấm no hạnh phúc. Những ngày đầu đến với nghĩa quân Lam Sơn, ông đảm nhiệm việc dạy chữ cho binh lính và người dân nếu họ có nhu cầu “Tướng sĩ sáng tới lớp, chiều về doanh trại. Con em nhân dân trong vùng lân cận nghe tiếng đều tới xin nhập học đông vô kể. Tiếng đọc sách hòa cùng âm thanh rừng núi, vẻ văn chương hợp với cảnh sắc mây ngàn”. Nguyễn Trãi rất được Lê Lợi và các tướng sĩ kính nể “Trãi thiên văn địa lý không mặt nào là không thạo, tam giáo cửu lưu không thứ gì không học, hơn Thiện gấp mười lần”. Là một vị quân sư biết nhìn xa trong rộng, Nguyễn Trãi biết rằng cuộc khởi nghĩa phải có người lãnh đạo mới có thể giành thắng lợi hoàn toàn. Chính vì vậy Nguyễn Trãi đã thay mặt tất cả các tướng sĩ khuyên Lê Lợi lên ngôi hoàng đế để lãnh đạo cuộc khởi nghĩa và có thể dễ dàng tập hợp lực lượng. Nhưng sợ mang tiếng là bất nghĩa nên Lê Lợi không chịu lên ngôi, Nguyễn Trãi đã dùng kế và kêu gọi tất cả mọi người cùng thực hiện theo kế sách “Trãi nảy ra một kế: lấy mật ong vẽ lên cây cổ thụ dòng chữ “Lê Lợi làm vua, Nguyễn Trãi làm phụ tá, để cho kiến tụ tập tới ăn, làm trống chỗ vỏ cây có mật ong, đâu đâu cũng thế”. Tin đồn được truyền đi khắp nơi làm cho Lê Lợi tin rằng là là do ý trời nên quyết định lên ngôi “Hẳn là trời khiến ta làm vua thật”. Nhờ kế của Nguyễn Trãi, Lê Lợi lên ngôi giúp cho lòng dân quy thuận, triều đình được tổ chức sắp xếp rạch ròi, trên dưới được sắp đặt theo thứ bậc rõ ràng từ các quan văn, quan võ. Nhân dân vui mừng kéo nhau đến xin Lê Lợi dấy binh chống quân Minh, Lê Lợi phê chuẩn mọi người hăm hở bước vào cuộc kháng chiến “Những kẻ hào trưởng lũ lượt kéo nhau tới theo. Quần thần tâu xin dấy binh. Thái Tổ giáng chỉ cho phép”. Không những là một người thông thiên văn giỏi về địa lý, Nguyễn Trãi còn là một vị tướng có tài thao lược. Với khả năng tính toán như thần lại khá am hiểu về binh pháp, Nguyễn Trãi luôn lường trước những âm mưu của địch vì vậy trong các cuộc chiến ông đều giành thắng lợi. Nhờ sự mưu trí mà các trận Nghĩa An, Cầm Bành, Nguyễn Trãi đã giành thắng lợi lớn. Như trận Nghĩa An, khi tướng bên giặc qua xin hàng, ông biết là trá hàng nên đã cho quân lính uống rượu, gươm giáo vứt lung tung để lừa tướng giặc “Trãi nói: Đã biết rồi ! Ta cố ý bảo sĩ tốt giả vờ lười nhát để cho địch coi thường, sau đó mà dùng kế tóm địch”. Tiếp theo, Nguyễn Trãi bày kế cho các 23 tướng sĩ để ứng phó với bọn giặc. Bọn giặc biết tình hình của quân ta nên chúng tỏ ra khinh địch. Với kế sách của Nguyễn Trãi, quân ta đã giành thắng lợi “Trãi vờ tức giận, lệnh cho tướng sĩ đánh vào thành. Chu Quảng mở cửa thành ra ứng chiến. Phan Liêu vỗ ngựa tới nghênh địch…. Vừa tới nơi, đã thấy Phạm Liễu đứng trên thành nói rằng: Ta vâng lệnh Quân sư lấy ngôi thành này rồi, sao ngươi không đầu hàng đi? Phúc hết hồn, vội vàng xuống ngựa xin hàng”. Sau chiến thắng vẻ vang ở trận Nghĩa An là đánh Cầm Bành. Trong cuộc giao tranh với Cầm Bành, Nguyễn Trãi bày binh bố trận, cho quân mai phục để dụ Cầm Bành ra hàng. Nhưng Cầm Bành kiên quyết chống đối “Cầm Bành nói: Bọn các ngươi đồ mọi rợ mà lại dám xưng vương xưng tướng ư? Ta quyết lấy cho được đầu ngươi, đâu có chuyện hàng”. Với sự chống cự kiên quyết của Cầm Bành, Nguyễn Trãi đã dùng kế, ông vờ tức giận sai Đoàn Mãng ra đánh và giả vờ thua chạy nhưng Cầm Bành biết bị lừa nên không đuổi theo. Nguyễn Trãi thấy mưu kế bị lộ nên liền tiến hành kế hoạch khác “Trãi thấy mưu kế bị lộ, bèn sai người gọi Phan Liêu và Xa Tam cho quân theo đường tắt tới, từ hai bên đánh kẹp lại… Cầm Bành một mình địch không nổi ba, liền quất ngựa chạy vào trong thành, kéo cầu dây lên rồi đóng cửa thành cố thủ, không trở ra nữa”. Trước tình hình đó, Nguyễn Trãi “lệnh cho quân sĩ đem đất lấp hào, dùng thang mây áp sát vào thành leo lên…. Trãi lại ra lệnh khoét một đường hầm xuyên vào trong thành”. Qua mấy ngày mà vẫn chưa hạ được thành, Nguyễn Trãi cho 1000 quân mai phục ở ngoài thành phía tây, lại cho một số khác đi lấy rơm củi chất thành phía đông và chuẩn bị đốt thành. Với kế sách trên, Nguyễn Trãi cùng với các tướng sĩ đã giành thắng lợi “Quân Bắc tất cả 6000 người đều xin hàng. Đến lúc trời hửng sáng, châu Trà Long được bình định, Trãi ra ngoài thành an ủi vỗ về dân”. Chiến thắng trận Nghĩa An, thắng Cầm Bành đã phần nào khẳng định tài trí của Nguyễn Trãi. Thông qua những chiến thắng đó, làm cho các tướng sĩ có tinh thần hưng phấn để đấu tranh giành những thắng lợi tiếp theo. Tiếp theo hai trận Nghĩa An và Cầm Bành, Nguyễn Trãi cùng với các tướng sĩ lần lượt giành chiến thắng ở các trận Lâm Thao, Tuyên Hóa, Tam Đới và Lạng Sơn. Ở trận Lâm Thao, do thăm dò tình hình của giặc trước nên Nguyễn Trãi đã đưa ra kế sách và sự chỉ đạo nghĩa quân, cuối cùng đã giành thắng một cách dễ dàng “Ông đem 1000 quân theo đường rừng xuôi vùng hạ lưu, chờ trời tối chèo thuyền qua sông, đi đường tắt mai phục ở bên trái thành Lâm Thao. Còn Xa Tam thì đem 1000 quân đi về phía thượng lưu bí mật sang sông, rồi đi 24 đường tắt tới mai phục ở bên phải, hễ thấy trên sông có hiệu lửa thì đánh vào thành…. Trãi lệnh cho quân sĩ quấn rơm thành hình người tay cầm gậy gộc, đặt đứng dọc hai bên mạn thuyền. Khoảng canh hai, mỗi thuyền chở 4 người, 2 người cầm đèn, 2 người chèo thuyền lên phía trước, đại quân tiếp theo sau, đánh trống hò hét, vẫy quân qua sông….”. Với kế sách tiến quân của Nguyễn Trãi, đã làm cho quân giặc hoang mang không còn tinh thần chiến đấu và cuối cùng quân ta đã giành thắng lợi “Lương Thành thất kinh, men theo thành mà chạy. Văn Lịch phía sau lưng lấn tới chém Lương Thành rơi xuống ngựa. Trời tản sáng, Trãi dẫn quân vào thành. Trăm họ phủ phục hai bên đường bái yết. Trãi an ủi, hiểu dụ”. Sau chiến thắng trận Lâm Thao, Nguyễn Trãi tiếp tục đánh đến các nơi khác. Khi nghe báo cáo tình hình ở Tuyên Hóa, Nguyễn Trãi tiếp tục dẫn quân đi dẹp loạn. Với khả năng thao lược và mưu trí của mình, Nguyễn Trãi đã đưa ra kế sách hay để có thể đối phó được Vương Ngọc. Là một người am hiểu về binh pháp nên khi thấy đường đao của Vương Ngọc, Nguyễn Trãi đánh giá rất cao “Ta xem đường đao của Vương Ngọc lão luyện lắm. Vậy phải dùng kế chứ không thể dùng sức để thắng hắn”. Sau khi bàn bạc cùng các tướng sĩ, Nguyễn Trãi đã đưa ra kế sách và chỉ đạo mọi người thực hiện “Ngày hôm sau, Trãi cho Nông Văn Lịch ra tiếp tục khiêu khích, nói: Ta vâng lệnh quân sư tới đây để lấy đầu nhà ngươi, vậy nhà ngươi có dám đánh với ta không ?…. Đánh được ba bốn hiệp, Lịch lại bỏ chạy. Ngọc lao theo, Lịch quay đầu lại nói: Ngươi dám đến đây, ta băm nát đầu ngươi ngay lập tức!... Trãi sai quân dùng cung nỏ từ trên cao bắn xuống, khiến Ngọc năm ba lần muốn lên đều không được, quân sĩ mệt mỏi”. Cuối cùng, Nguyễn Trãi và các tướng sĩ đã giành được thắng lợi “Văn Lịch từ trên núi bắn tên xuống, trúng vào mũ kim khôi của Ngọc, làm Ngọc ngã nhào xuống ngựa, bị Phan Liêu bắt sống. Quân Bắc chạy tán loạn”. Khi lấy được Tuyên Hóa, Nguyễn Trãi ra sức vỗ về, an ủi nhân dân bên cạnh đó ông cho quân đi dò la tình hình ở các vùng khác. Với tài năng thao lược, dùng binh như thần của mình, Nguyễn Trãi tiếp tục giành thắng lợi ở những trận tiếp theo như trận Tam Đới. Với sự phòng hộ chặt chẽ của quân giặc, Nguyễn Trãi không thể tiếp cận được, ông đã nghĩ ra kế sách để có thể tiếp cận được. Trong cái rủi lại có cái may, Nguyễn Trãi chỉ đạo đội quân đánh vào thành giặc nhưng không may bị tên lạc cắm vào đầu nhưng không sao. Nhờ vậy, Nguyễn Trãi đưa ra một kế là loan tin rằng ông đã chết. Với kế sách của Nguyễn Trãi, quân ta đã kịp phòng bị và sẵn sàng chiến đấu. Sau khi nghe tin Nguyễn Trãi chết, các tướng bên giặc đều mừng rỡ vì đã tiêu diệt được 25 một mối nguy ngại lớn và tiến hành tấn công cướp trại. Nhưng không ngờ họ bị trúng kế của Nguyễn Trãi, dẫn đến thất bại thảm hại “Quân Minh phải dựa lưng vào sông mà đánh nên chết vô kể. Lịch không tìm thấy Lý Bân, đành quay về. Nguyễn Tế cho thuyền đưa Văn Lịch sang sông. Trời hửng sáng, tiến quân lấy châu Tam Đới”. Một quân sư tài giỏi đầy mưu lược, Nguyễn Trãi đã có những kế sách theo từng tình huống và biết cách xử lý một cách khéo léo linh hoạt và có hiệu quả. Khi đã bình định được Tam Đới, Nguyễn Trãi tiếp tục cùng các tướng lĩnh bàn bạc và quyết định đánh phủ Lạng Sơn để cắt bớt sự viện trợ của địch “Chi bằng nhân lúc các quận huyện tạm ổn, ta kéo quân đi đánh phủ Lạng Sơn để vứt bớt vây cánh địch, sau đó hả tính chuyện trong châu, thế mới hay”. Với ý kiến mà Nguyễn Trãi đề ra, mọi người ai cũng tán thành và cho là rất hợp với tình hình lúc bấy giờ. Nguyễn Trãi tiến hành kế hoạch của mình. Ông cho quân đánh vào thành nhưng đánh mãi không được “Trãi lại sai quân vây thành mà đánh, ròng rã ba ngày mà vẫn không thắng được”. Thấy tình hình không ổn, Nguyễn Trãi đã nghĩ ra kế sách mới để đánh giặc. Với sự nhạy bén và khả năng mưu lược của mình, Nguyễn Trãi đã tìm ra kế sách rất hay là trèo lên cây cổ thụ, quan sát thấy trong thành của giặc không còn rơm củi. Nguyễn Trãi cho rút quân, việc rút quân chỉ là giả vờ chờ giặc mở thành kiếm củi, nhân cơ hội đó Nguyễn Trãi cho quân tấn công vào trong thành “Dịch Quang từ trên chòi gác nhìn ra, không thấy quân Nam đâu nữa, liền sai người mở cửa thành ra xem, quả nhiên không còn tung tích. Quang bèn cho quân sĩ ra ngoài thành kiếm củi. Bỗng quân Nam quay lại, quân Bắc hốt hoảng chạy vào trong thành. Lúc này Trãi đã sai Văn Lịch giả làm tiều phu trà trộn vào trong đám quân Bắc để vào trong thành.”. Bọn giặc đã trúng kế của Nguyễn Trãi và chấp nhận thất bại“Quang bị Lịch chém chết. Lịch giết thêm năm sáu người nữa. Quân Bắc vỡ chạy…. Quân Bắc đều xin hàng, Nguyễn Trãi vào thành, quân Bắc đổ xô tới van xin cho về Đông Đô”. Qua những trận thắng của nghĩa quân đã khẳng định tài năng về quân sự của Nguyễn Trãi. Với những kế sách mà Nguyễn Trãi đề ra, quân ta đã giành thắng lợi một cách vẻ vang. Qua tác phẩm Việt Lam xuân thu, hình tượng Nguyễn Trãi được khắc họa khá rõ nét. Tác giả đã xây dựng Nguyễn Trãi là một vị quân sư tài ba, đã công hiến hết mình cho cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Cuộc khởi nghĩa là nơi để Nguyễn Trãi có thể bộc lộ hết được tài năng của mình. Trong tác phẩm hình tượng Nguyễn Trãi hiện lên là một người thông thiên văn, giỏi địa lý mà còn đầy mưu lược. Ông có vai trò quan trọng 26 trong cuộc khởi nghĩa và những đóng góp của ông đáng được trân trọng. Và thông qua tác phẩm, tác giả đã một phần nào giúp người đọc có cái nhìn đầy đủ hơn về những đóng góp và công lao to lớn của vị anh hùng Nguyễn Trãi đối với lịch sử của dân tộc. Qua đó, một lần nữa khẳng định tài năng của Nguyễn Trãi về mặt quân sự. Vì đa số đọc giả thường biết nhiều đến Nguyễn Trãi là một nhà thơ, nhà văn chính luận kiệt xuất mà không biết nhiều về tài năng của ông trong lĩnh vực quân sự. Cũng như những tác phẩm viết về sự nghiệp quân sự của Nguyễn Trãi thường đề cập ít và không khắc họa rõ nét. Việt Lam xuân thu đã làm được đều đó, tác phẩm đã khắc họa rõ nét quá trình hoạt động của Nguyễn Trãi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, từ khi mới gầy dựng đến thắng lợi của cuộc khởi nghĩa. Và cũng qua tác phẩm này, ta biết được Nguyễn Trãi là một người yêu nước thương dân, sẵn sàng chiến đấu vì chính nghĩa, ông luôn đặt tư tưởng nhân nghĩa lên hàng đầu. Ông đứng lên đấu tranh vì dân vì nước, muốn nhân dân có một cuộc sống ấm no hạnh phúc. Với những đóng góp đó, tác giả đã khắc họa nên một vị quân sư tài ba, để người đọc có đánh giá đúng hơn về công lao của Nguyễn Trãi trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước. 2.2.3. Hình tượng một số vị anh hùng khác Việt Lam xuân thu là tiểu thuyết chương hồi với số lượng nhân vật khá đông. Với tác phẩm này, tác giả nhằm mục đích ca ngợi hình tượng anh hùng Lê Lợi và Nguyễn Trãi là chính. Nhưng thông qua hai hình tượng đó tác giả còn nêu cao một số hình ảnh của một số anh hùng khác, cũng có công lớn trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Do thời gian có hạn và số lượng nhân vật khá đông nên chỉ nêu một số nhân vật nổi bật trong tác phẩm. Hình tượng nhân vật Lê Thiện trong tác phẩm Việt Lam xuân thu, được tác giả khắc họa khá nổi bật với vai trò là một quân sư, luôn sát cánh cùng Lê Lợi và Nguyễn Trãi trong cuộc khởi nghĩa. Trong tác phẩm, khi giới thiệu về Lê Thiện, Lê Hoan đã giới thiệu một cách khái quát về tài năng của Lê Thiện. Để từ đó, người đọc biết được Lê Thiện là một con người tài giỏi “Riêng Lê Thiện, mẹ ông lúc có mang, đêm nằm mộng thấy một ngôi sao to bằng hạt cườm rơi trên bụng, lúc tỉnh dậy sinh ra ông. Năm lên ba ông biết nói: 15 tuổi làu thông các sách kinh điển, am hiểu thao lược, người đương thời gọi ông là thần đồng”. Với cách giới thiệu ngắn gọn nhưng phần nào đã nói lên được tài năng của Lê Thiện. Lê Thiện luôn gắn bó với cuộc khởi nghĩa, cùng với Lê Lợi đứng lên chống giặc ngoại xâm. Ông luôn đặt niềm tin sẽ đánh thắng 27 giặc, lập lại con cháu nhà Trần để nhân dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Với quyết tâm đó Lê Thiện đã cống hiến sức lực, tài trí cho cuộc khởi nghĩa. Hình tượng Lê Thiện hiện lên trong tác phẩm là một vị quân sư tài ba, mưu trí hơn người thông thiên văn giỏi về địa lý. Ông nhìn thiên văn có thể đón biết trước được những sự việc sẽ xảy ra. Như khi luận thiên văn, Lê Thiện có thể biết được là có thể bắt cha con Hồ Quý Ly hay không “Thiện đáp: Mỗ hôm trước xem thiên văn, thấy chưa thể bắt được hắn”. Hay Lê Thiện luận thiên văn biết được Nhân Tông qua đời, nên suy đoán được tình hình giặc là họ chưa có thể khởi binh vì lo bận tang sự “Thiện nói: Tiểu đệ xem thiên văn, thấy quầng sao Tử Vi mờ lắm, chắc Nhân Tông đã không còn ở trên cõi đời, cho nên dù chúng có khởi binh rồi cũng phải dừng lại”. Nhìn một luồng sát khí bốc lên có thể đón biết là quân Bắc tấn công “Đệ thấy một luông sát khi bốc lên trời, rồi từ từ phủ xuống doanh trại ta, đêm nay quân Bắc thế nào cũng tới!... Đưa ngay dân vào trong rừng để tránh tên đạn, sau đó đem quân ngăn địch”. Với tài luận thiên văn, Lê Thiện đã giúp rất nhiều cho cuộc khởi nghĩa, chính nhờ luận thiên văn chính xác nên quân ta đã ứng phó kịp thời và giành thắng lợi trước sự tấn công của bọn giặc. Ngoài có tài thông thiên văn, giỏi địa lý, Lê Thiện còn là một người đầy mưu lược với tài trí thao lược dụng binh rất hay. Chính nhờ tài trí mưu lược, Lê Thiện đã dẫn dắt nghĩa quân giành thắng lợi này đến thắng lợi khác. Lê Thiện đưa ra ý kiến rất hay “Chi bằng ta hợp sức cùng quân Minh để tóm bọn loạn thần, khiến non sông nước Nam trở về chỗ cũ, sau đó anh em ta sẽ lùi về chốn ruộng đồng an cư lạc nghiệp”. Những ý kiến của Lê Thiện đề ra ai cũng tán đồng, ủng hộ và cùng thực hiện. Là một người mưu lược, Lê Thiện đã dùng kế sách cướp lấy ấn phù từ trong tay giặc một cách dễ dàng. Ông đã lên một kế hoạch và truyền xuống cho mọi người cùng thực hiện. Trước hết, ông cho người bí mật sang quân Bắc làm nội gián, tiếp theo đó sai người đem thư truyền kế cho Trương Phụ “Lấp hào thì dùng bao cói đựng cỏ khô, leo thành thì dùng thang mây, qua sông thì kết bè nổi…. Hễ thấy người nào áo khâu chữ “nghĩa”, cổ buộc bè chuối, thì đấy là quân ta, cẩn thận chớ giết bừa”. Tiếp đó, Lê Thiện cho quân đóng ở trong rừng để chặn giặc, nếu thấy giặc đi qua thì đánh. Lệnh cho Triệu Hộ mai phục ven Hạc Hải, Nguyễn Tế ra núi Cẩm Đới, Đặng Đôn ở núi Ngọc Nhụy. Với một kế hoạch hoàn hảo, các quân lính đều sẵn sàng chiến đấu, các ngả đều có quân mai phục, việc lấy ấn phù là rất dễ dàng. Kế sách của Lê Thiện đề ra, quân ta đã giành thắng lợi, ấn phù lấy được và đem về Phong Châu “Quân Hồ 28 bối rối không biết làm thế nào để đối phó lại vì đang say rượu nên tên đạn không bắn được phát nào, chỉ còn cách bỏ chạy. Nhân lúc này bọn Đán vào trong trướng chộp lấy ấn phù rồi ra cửa đông chạy về phía Đông Châu”. Sau khi lấy được ấn phù, Lê Thiện tiếp tục bày kế cho Lê Lợi lấy Đông Đô và kế đánh cha con Hồ Quý Ly. Đối với cha con Hồ Quý Ly, Lê Thiện rất thận trọng, ông đích thân đi dò la tình hình địch. Khi đã biết được tình hình địch, Lê Thiện mới đưa ra kế sách để có thể tiêu diệt tận gốc cha con Hồ Quý Ly. Cuối cùng quân ta đã tiêu diệt được cha con Hồ Quý Ly, một mối nguy ngại cho đất nước “Ngày Ất Mão, Liễu Thăng dẫn vệ binh Vĩnh Định gồm Vương, Sào, Hồ v.v cả thảy 7 người đi tầm nã, biết Quý Ly đang ẩn trong núi, liền xua quân vào lùng sục, bắt được Quý Ly và con là Quý Trừng trói đưa lên xe”. Sau khi tiêu diệt được cha con Hồ Quý Ly, nhà Minh lại sang xâm chiếm nước ta. Lê Thiện cùng với Lê Lợi và Nguyễn Trãi lại tiếp tục đứng lên đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Như trong trận đánh Lã Nghị, Lê Thiện đã đưa ra kế sách mới có thể giành thắng lợi. Lê Thiện đã chỉ đạo, xếp đặt các chốt đánh chặt địch ở những nơi hiểm yếu “Tả phó tướng Nguyễn Cảnh Dị dẫn 300 người chèo thuyền qua sông. Nơi ấy thuộc Lỗi Giang, bờ sông dốc đứng, ghé thuyền vào dùng thang dây mà lên. Gặp một con đường nhỏ vén mà đi, tới mai phục ở hai bên bờ sông Sinh Quyết….”. Với sự chỉ đạo và kế sách của Lê Thiện đã làm cho Lã Nghị phải bỏ mạng “Lúc này Nghị lâm vào cảnh người thì khốn quẫn, ngựa người kiệt sức, bị Đặng Dung đâm một nhát lăn xuống đất chết tươi”. Mọi người ai cũng khâm phục tài trí mưu lược của Lê Thiện, qua đó một lần nữa khẳng định tài năng về quân sự của ông. Tiếp theo là trận Kiến Xương, Lê Thiện cũng đã dùng kế để đánh Mã Thư và cũng đã giành được thắng lợi “Vừa đến nơi, thấy Lê Thiện đã ngồi trên thành kêu rằng: Ta đã lấy ngôi thành này rồi! Thư cả giận muốn đánh thốc lên thành, nhưng thấy sau lưng Đỗ Dung và Đinh Tuận đang xong tới…. Thư chạy tới An Lão, bị Đinh Tuận đuổi kịp, vung đao chiếm chết ngay ở gốc cây”. Với những kế sách của Lê Thiện, quân ta đã giành nhiều thắng lợi và làm cho giặc nhiều phen phải điêu đứng và phải kiêng nể Lê Thiện“Hồi này Mộc Thạch cũng sợ thanh thế Lê Thiện không dám đề xuất việc ra quân, chỉ theo kế hoạch của Hoàng Phúc chia quân đóng chặt các cửa thành để cố thủ”. “Lê Thiện dụng binh tài như thế, chớ bảo chằm nông không có rồng”. Là một người thông minh, tài năng nên Lê Thiện luôn được mọi người trong nghĩa quân kính trọng, khâm phục và kiêng nể. Nhưng không vì đó mà kêu ngạo, Lê 29 Thiện luôn khiêm tốn về tài năng của mình. Khi Mộc Thạch khen tài dùng binh, Lê Thiện đã khiêm tốn nói: “Xin các cụ khen ít thôi, Đông Đô tuy đã phá được, nhưng bọn cường tặc vẫn chưa bị tiêu diệt, tướng sĩ còn phải nỗ lực hơn nữa để quét sạch bè lũ gian ác”. Ngoài ra, Lê Thiện còn là một người rất coi trọng người tài, biết cách thuyết phục theo nghĩa quân chống giặc ngoại xâm. Như khi bắt được Đoàn Phát, Lê Thiện biết Đoàn Phát là một người tài giỏi nên đã cố gắng thuyết phục gia nhập vào nghĩa quân cùng đánh quân Hồ. Với những lời lẽ cứng rắn và đầy thuyết phục, Đoàn Phát đã hiểu ra và chấp nhận theo Lê Thiện “Phát thấy Lê Thiện lời lẽ hùng hồn, ngay thẳng, xuất phát từ chân tình, liền bước xuống thềm bái phục xin hàng. Thiện đỡ dậy, dắt vào trong trướng cùng mưu tính việc quân”. Cùng chung chí hướng với Lê Lợi, Lê Thiện dấy binh khởi nghĩa cũng chính mong muốn diệt giặc, khôi phục lại nhà Trần làm cho cuộc sống nhân dân ấm no hạnh phúc “Ta có thể nhân lúc này dấy binh cùng họ tiêu diệt giặc Hồ, lập lại con cháu nhà Trần, vỗ trị một phương, cứu trăm họ khỏi cảnh khổ ải”. Với quyết tâm đó Lê Thiện cùng Lê Lợi đã dốc hết sức lực của mình gây dựng, đứng ra lãnh đạo cuộc khởi nghĩa. Đúng là trời không phụ lòng người, cuộc khởi nghĩa đã giành được những thắng lợi vẻ vang. Lê Thiện là một người không mưu cầu danh lợi, đối với ông chức vụ như ràng buộc, nó làm cho người khác đánh giá khác về nhân cách của ông. Nên khi đề cử hay phong tặng chức vụ, Lê Thiện lúc nào cũng từ chối “Thiện là em ruột của vua, lẽ nào lại độc giữ binh quyền; chỉ mong được làm tòng sự trong quân là đủ”. “Thiện may được làm Hoàng đệ, thế là vinh hạnh cùng cực rồi, không dám lạm dụng triều chính”. Với những trang viết, Lê Hoan đã làm nổi bật hình ảnh của Lê Thiện trong vai trò là một vị quân sư tài ba. Cho người đọc cảm nhận, biết được tài năng cũng như con người của Lê Thiện. Qua đây, ta thấy được công lao to lớn của Lê Thiện trong cuộc khởi nghĩa, dù trải qua bao khó khăn nhưng vẫn không lùi bước. Tác giả đã khắc họa hình ảnh Lê Thiện với vai trò là một vị quân sư tài trí, mưu lược không mưu cầu danh lợi. Hình ảnh của Lê Thiện trong tác phẩm không trùng lập với một nhân vật nào, ông toát lên với một phong thái riêng biệt. Thông qua việc khắc họa hình tượng Lê Thiện, cho ta thấy được tài năng cũng như sự sáng tạo của Lê Hoan. Hình ảnh Đoàn Phát trong tác phẩm, cũng được tác giả khắc họa cũng khá nổi bật và cho ta thấy được những đóng góp của Đoàn Phát trong cuộc khởi nghĩa Lam 30 Sơn. Tuy lúc đầu Đoàn Phát theo phe cha con Hồ Quý Ly chống lại quân Bắc và anh em Lê Lợi. Nhưng khi được Lê Thiện khuyên nhủ và thuyết phục, Đoàn Phát đã quyết định theo anh em Lê Lợi dấy binh vì chính nghĩa. Là một người có tài trí cũng không kém ai, Đoàn Phát được Lê Lợi và Lê Thiện trọng dụng và tin tưởng. Hình ảnh Đoàn Phát hiện lên trong Việt Lam xuân thu là một tướng lĩnh tài ba và đầy mưu trí. Đoàn Phát là một người rất trung thành, yêu nước, thương dân, ông đứng lên đấu tranh vì cuộc sống của nhân dân. Khi Lê Thiện khuyên ông theo nghĩa quân Lam Sơn, ông đã từ chối và cho rằng Lê Thiện là người bán nước theo giặc Minh “Ngươi là kẻ không có lương tâm, cùng sinh cùng ở cõi Nam lại thông đồng với giặc Bắc, cùng chung Tổ quốc mà bỏ rơi dân mình, sống tại nước nhà mà giở mặt phản bội chúa,…. Mau mau chém ta đi, may ra đỡ thẹn là người phụ bạc”. Một lòng trung thành của mình, Đoàn Phát đã kiên quyết không chấp nhận lời đề nghị của Lê Thiện. Nhưng khi nghe Lê Thiện phân trần, lý giải thì Đoàn Phát đã nhận ra và chấp nhận theo Lê Thiện khởi binh chống lại cha con Hồ Quý Ly. Khi tham gia vào nghĩa quân, Đoàn Phát rất năng nổ, hết lòng phục vụ cho cuộc khởi nghĩa. Như khi biết tin quân Minh sang xâm chiếm nước ta, Đoàn Phát đã nhanh chóng tìm Lê Lợi để bàn kế đánh giặc “Mỗ được tin triều Minh chiếm giữ lãnh thổ, chia quân cai trị, nên chẳng quản đêm tối gió mưa, tức tốc tới đây để nói với minh công đôi lời”. Đoàn Phát là một người rất yêu nước thương dân, hăng hái, quyết tâm chiến đấu chống giặc ngoại xâm. Đoàn Phát luôn trong tư thế sẵn sàng chiến đấu “Lợi nói: Ai dám ra chống địch. Phát nói: Mỗ xin đi”. Với tinh thần chiến đấu không ngại gian khổ và có tài trong binh lược nên Đoàn Phát được Lê Lợi tin tưởng và giao trách nhiệm trong nhiều trận đánh. Là một tướng sĩ tài giỏi và mưu lược, Đoàn Phát cùng các tướng sĩ đã giành thắng lợi ở nhiều trận đánh. Như ở Châu Thuận, Đoàn Phát đã dùng kế để lừa địch “Chúng dùng kế trá hàng nên tôi cố ý cho chúng biết tình hình của ta, về sau cứ tương kế tựu kế”. Sau khi đã lừa địch, Đoàn Phát đưa ra kế sách và chỉ đạo nghĩa quân dàn trận để đánh địch “Ông đem 300 người mai phục ở hai bên trại ta, hễ giặc đến thì ra hiệu tiến đánh. Còn Phạm Đán đem 500 người tìm cách vượt núi đến giết quân mai phục ở hai bên trại Bắc, sau đó xong vào cướp trại”. Với kế sách và sự chỉ đạo của Đoàn Phát, nghĩa quân đã giành thắng lợi, làm cho tướng tá bên địch thất kinh hồn vía. Sau chiến thắng, Đoàn Phát ngày càng khẳng định tài năng binh lược của mình trong các trận đánh. Chính vì thế, ông ngày càng được Lê Lợi trọng dụng, 31 tin tưởng. Các trận đánh giành được thắng lợi cũng là do một phần công sức của Đoàn Phát. Như ở trận Quốc Oai, Đoàn Phát cùng phối hợp với Phạm Đán, cuối cùng đã giành thắng lợi “Đoàn Phát dẫn quân đi gấp đường ra phủ Quốc Oai. Lúc này chỉ huy Trần Hoằng và Thái thú Hà Trí chẳng hay biết gì cả nên không đề phòng. Đến khi Đoàn Phát bất chợt tới, hai người mới dẫn quân nghênh địch…. Sau lưng Phạm Đán sấn tới, giương cung bắn một phát trúng vào gáy, Hoằng ngã xuống…. Bốn tướng hiệp sức đánh đuổi, lấy được phủ Quốc Oai. Quân Bắc thua chạy về Giao Chỉ”. Khi lấy được phủ Quốc Oai, Đoàn Phát tiếp tục tiến đánh thành Đa Bang. Lấy được thành Đa Bang, Đoàn Phát chỉnh đốn lại hàng ngũ quân sĩ sẵn sàng chiến đấu cho những trận đánh tiếp theo. Khi bình định được thành Đa Bang, Đoàn Phát cho nghĩa quân đóng ở Quốc Oai. Trong thời gian đóng ở Quốc Oai, Phát đã có một sáng kiến rất hay. Với tài trí của mình, Phát đã lập một công lớn và giúp rất nhiều cho nghĩa quân. Đoàn Phát, thấy ruộng của người dân bị giặc chiếm đoạt để trồng lúa, lúa thì đang trong thời kì thu hoạch. Phát đã nghĩ ra kế, gặt hết số lúa để phục vụ lương thực cho nghĩa quân. Nhưng trước khi thực hiện kế sách, Đoàn Phát đã có những tính toán và chỉ đạo nghĩa quân cần phải phòng bị “Đỗ Dung lấy 1000 quân ra huyện Phú Thọ tìm chỗ mai phục, chuẩn bị đánh bật quân cứu viện ở mặt tiền, Nguyễn Sản cũng lấy 1000 quân ra mai phục Từ Liêm để cắt quân cứu viện ở mặt hậu”. Sau khi gặt được số lúa, Đoàn Phát cho người phòng bị cẩn thận, sẵn sàng chiến đấu khi giặc đến. Sự suy đoán của Đoàn Phát là chính xác, quân Bắc đến cướp trại nhưng do có chuẩn bị trước nên nghĩa quân giành thắng lợi “Đoàn Phát lệnh cho quân sĩ thu nhặt các thứ quân trang quân dụng, về tới doanh trại thì phương đông cũng bắt đầu hửng sáng. Sai đếm chiến lợi phẩm, được hơn 3000 vũ khí và ngoài 10.000 học lương thực”. Với chiến thắng đó, Đoàn Phát mọi người ai cũng khâm phục với kế sách của Đoàn Phát đề ra. Là một người chính trực, trung thành, yêu thương nhân dân, Đoàn Phát còn là một người con rất hiếu thảo. Khi nghe tin mẹ bị giặc bắt, Đoàn Phát đã òa khóc và dốc hết sức lực của mình để cứu mẹ “Phát lệnh cho Đỗ Dung đem 100 người phục sẵn ở bên trái, Nguyễn Sơn đem 100 người mai phục sẵn ở bên phải, còn mình thì dẫn 100 người mai phục ở hóc đá”. Đoàn Phát đưa ra kế hoạch và chỉ đạo nghĩa quân mai phục đánh địch để cứu mẹ “Ba tướng giết quân Bắc đầy đường, tháo thiếc cũi tre cứu 32 mẫu thân Phát ra”. Với lòng hiếu thảo của mình, Đoàn Phát không ngại gian khó để cứu mẹ, từ đó thấy tấm lòng hiếu thảo của Phát đối với mẹ của mình. Hình tượng Đoàn Phát trong Việt Lam xuân thu, được tác giả xây dựng và khắc họa khá nổi bật. Qua đó, thấy được Đoàn Phát là một người chính trực, biết lẽ phải với một tấm lòng vì nước vì dân đã cống hiến hết mình cho cuộc khởi nghĩa. Dù cuộc khởi nghĩa có nhiều thử thách, gian nan nhưng Đoàn Phát không lùi bước, ông đã cùng với nghĩa quân kháng chiến chống giặc cho đến cùng. Đoàn Phát, đã góp một phần công sức của mình trong cuộc khởi nghĩa để làm nên những chiến thắng vang dội. Trong tác phẩm này, Đoàn Phát còn hiện lên là một người hết mực hiếu thảo. Tấm lòng hiếu thảo của Đoàn Phát, là tượng trưng cho những tấm lòng của những chiến sĩ trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Họ đã hi sinh bản thân, gia đình để phục vụ cuộc kháng chiến vì độc lập đất nước. Cũng qua hình ảnh Đoàn Phát, ta thấy tài năng và sự sáng tạo của Lê Hoan. Ông đã xây dựng thành công hình tượng một tướng sĩ tài năng, mưu lược mà lại còn hiếu thảo. Ông đã khắc họa hình ảnh Đoàn Phát khá đậm nét và không có sự trùng lập với một nhân vật nào trong tác phẩm. Và qua đây, tác giả đã giúp cho người đọc biết được những đóng góp của Đoàn Phát trong cuộc khởi nghĩa và công lao to lớn trong lịch sử dân tộc. Ngoài hình tượng Lê Thiện, Đoàn Phát, hình ảnh của Phạm Đán cũng được tác giả khắc họa khá nổi bật trong tác phẩm Việt Lam xuân thu. Trong vai trò là một tướng lĩnh, chỉ huy đạo quân trong các trận đánh, Phạm Đán đã có những đóng góp không nhỏ trong cuộc khởi nghĩa. Trong tác phẩm, hình ảnh Phạm Đán hiện lên là một người có tài mưu lược, giỏi dụng binh bất chấp mọi nguy hiểm ông sẵn sàng chiến đấu đến cùng. Cũng xuất phát từ lòng yêu nước, thương dân, thấy cuộc sống nhân dân khổ cực bị bóc lột tàn nhẫn. Phạm Đán đã cùng với anh em Lê Lợi dấy binh khởi nghĩa mong đất nước độc lập, cuộc sống nhân dân no ấm, hạnh phúc. Trong cuộc khởi nghĩa, Phạm Đán đã đóng góp một phần không nhỏ công sức và tài trí của mình. Cuộc chiến là cơ hội để Phạm Đán bộc lộ tài năng và tấm lòng yêu nước thương dân của mình. Là một người mưu lược, giỏi về thao binh, Phạm Đán đã giành nhiều thắng lợi trong các trận đánh. Với thắng lợi đó, một phần làm nên thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Những thắng lợi, đã phần nào khẳng định tài năng của Phạm Đán nên ông được Lê Lợi tin dùng và được giao những nhiệm vụ đặc biệt. Là một người có tài binh lược lại mưu trí, Phạm Đán đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Khi 33 được Lê Thiện yêu cầu sang quân Hồ làm nội gián, để nghĩa quân thuận lợi hơn trong việc cướp ấn phù. Phạm Đán đã có lời lẽ đầy sức thuyết phục làm cho quân Hồ tin tưởng một cách tuyệt đối. Khi bị nghi ngờ là nội gián, Phạm Đán đã cố tỏ ra mình bị nghi oan và đã dùng tính mạng của mình để chứng minh. Hành động của Phạm Đán làm cho Dân Hiến càng tin tưởng, trọng dụng “Mỗ cùng quẫn, thất thế nên mới chạy đến đây nương tựa, may tính mệnh được an toàn những mong giết giặc phục thù để đền đáp ơn nghĩa…. Nói xong lấy gươm định tự sát. Dân Hiến vội ôm chàng Phạm Đán, giật thanh gươm vứt vào trong trướng rồi quát: Tham quân cút khỏi đây ngay! Ta được Phạm Đán như Tề Hoàn được Di Ngô, sao ngươi chẳng rộng lượng tí nào vậy?”. Với sự thông minh và tài ứng biến linh hoạt nên kế hoạch lấy ấn phù không bị bại lộ. Nhờ như vậy việc lấy ấn phù thuận lợi và không tốn nhiều công sức “Nhân lúc này, bọn Đán lao vào trong trướng chộp lấy ấn phù rồi ra cửa đông chạy về phía Phong Châu”. Lấy được ấn phù là công lao rất lớn của Phạm Đán. Thông qua đó, ta thấy được tài năng, sự khôn khéo trong giao tiếp và xử lý linh hoạt trong các tình huống. Sau khi lấy được ấn phù, Phạm Đán cùng với Đoàn Phát chung sức đánh Lã Nghị và trận Thuận Châu cũng giành thắng lợi. Tài trí của Phạm Đán còn khẳng định trong các trận đánh khác, như ở trận Trà Long ông đã dùng kế và chỉ đạo cho các binh lính đóng chặn các chốt điểm hiểm yếu “Bấy giờ Phạm Đán leo lên núi nhìn, thấy Trần Lý đã vào trong thành, liền lệnh cho Thiếu Ngại bên tả, Công Soạn bên hữu, Hoàng Nghĩa ở giữa, còn mình thì ở phía sau dốc quân chiến đấu”. Với kế sách và sự chỉ đạo hợp lý của Phạm Đán, quân ta đã giành thắng lợi và đã lấy được Trà Long “Trong ngoài giáp kích, khiến Trần Trí và Phương Chính quân tuy đông, vẫn nôm nớp sợ mưu lược các tướng bên Lê, không dám cố đánh ra…. Phạm Đán vẫy quân bám theo mà đánh, làm cho quân Bắc thất điên bát đảo, chạy thốc chạy tháo, Phạm Đán thắng lợi kéo quân vào trong thành;…”. Tiếp theo Phạm Đán nhận lệnh Lê Thiện đánh Quảng Oai và Đán đã hoàn thành nhiệm vụ được giao. Sau khi lấy được Quảng Oai, Phạm Đán đã cùng với Lê Thiện dấy binh trả thù cho Hoàng Tuất. Ông đã dùng kế dụ địch vào chỗ có quân ta mai phục “Đán dùng ngựa giơ đao thét lớn: Vương Thông định đến đây nộp mạng phải không? Thông cả giận múa thương tới giao chiến. Đấu với nhau ba bốn hiệp, Đán chạy thua. Thông sấn lại, Đán múa đao quay lại đánh. Được hai ba hiệp, Đán lại chạy. Cứ thế ba bốn bận, kéo Vương Thông đến núi Hoàng Thổ”. Với cách dụ địch của Phạm Đán, làm cho Vương Thông mắc 34 kế, cuối cùng hắn phải gánh chịu thất bại não nề “Vương Thông túng thế phải nhảy xuống sông, nhờ bơi thạo mà sang được bờ bên kia,…. Thông hồn vía lên mây, vất cả vũ khí chạy vào nhà dân, cởi bỏ quần áo giả làm nông phu trốn về Đông Đô”. Phạm Đán đã có công rất lớn trong trận đánh, có thể nói ông là hạt nhân quan trọng trong cuộc chiến. Nếu có người lãnh đạo giỏi nhưng không có tướng lĩnh giỏi thì cuộc chiến sẽ không giành được thắng lợi. Tóm lại, hình ảnh Phạm Đán trong Việt Lam xuân thu, được tác giả khắc họa cũng khá nổi bật. Hình ảnh Phạm Đán hiện lên trong vai trò là một tướng lĩnh tài năng và đầy mưu lược. Phạm đán đã có công lớn trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, nhờ tài năng mưu lược của ông quân ta đã giành được những thắng lợi. Ông đã chiến đấu hết mình không ngại khó khăn, gian khổ vì độc lập của đất nước. Qua hình tượng Phạm Đán, ta thấy được vai trò của các tướng sĩ trong cuộc khởi nghĩa, họ đã góp một phần công sức không nhỏ cho thắng lợi. Nếu không có các tướng sĩ dũng cảm chiến đấu, dù cho anh em Lê Lợi tài trí như thế nào đi chăng nữa cũng không thể giành thắng lợi. Qua đây, khẳng định tinh thần đoàn kết của dân ta trong cuộc chiến và thấy được quyết tâm chống giặc ngoại xâm giành độc lập của dân tộc ta. 2.3 . Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn diễn ra từ năm 1418 đến năm 1427, là một cuộc khởi nghĩa đánh đuổi quân Minh xâm lược do Lê Lợi lãnh đạo. Cuộc khởi nghĩa nổ ra trong bối cảnh rất khó khăn, nhất là giai đoạn đầu của cuộc khởi nghĩa. Trong thời gian đầu, cuộc khởi nghĩa chỉ có vài ngàn người, lương thực thiếu thốn chỉ đánh thắng được vài trận nhỏ và thường bị quân Minh đánh bại. Nhưng không vì vậy mà làm lung lay ý chí chiến đấu của nghĩa quân Lam Sơn. Với sự lãnh đạo của Lê Lợi, dần dần tập hợp lực lượng ngày càng đông. Nghĩa quân trải qua bao gian khổ khó khăn cuối cùng đã thắng lợi vẻ vang, giành độc lập cho đất nước. Với chiến thắng vẻ vang đó Lê Lợi là người có công rất lớn trong cuộc khởi nghĩa. Sau thắng lợi, Lê Lợi lên ngôi vua lập nên nhà Hậu Lê, làm cho cuộc sống nhân dân ấm no hạnh phúc. Tác phẩm Việt Lam xuân thu là một tiểu thuyết chương hồi, tác giả đã phác họa một giai đoạn lịch sử với những biến cố trọng đại. Tác phẩm đã cho người đọc thấy được quá trình chiến đấu gian khổ của nghĩa quân Lam Sơn và ca ngợi công lao to lớn của người anh hùng Lê Lợi. Từ một cuộc khởi nghĩa nhỏ, nhờ sự tập hợp lực lượng của Lê Lợi, cuộc khởi nghĩa dần lớn mạnh và trở thành một phong trào rộng lớn có tổ 35 chức. Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn đã nêu cao tinh thần đoàn kết của toàn dân, chính yếu tố đó góp phần làm nên thắng lợi của cuộc khởi nghĩa. Với quyết tâm chống giặc ngoại xâm giành độc lập cho đất nước, Lê Lợi đã đứng lên gầy dựng cuộc khởi nghĩa. Những khó khăn lúc mới gầy dựng không làm nản trí, Lê Lợi đã kiên trì tập hợp lực lượng tập võ nghệ, binh pháp chờ thời cơ đứng lên khởi nghĩa. Với sự lãnh đạo sáng suốt của Lê Lợi và sự trợ giúp của Lê Thiện, Nguyễn Trãi,… và sự đoàn kết của nghĩa của nhân dân, nghĩa quân đã giành những thắng lợi. Bước đầu là những trận đánh nhỏ, dần dần lực lượng ngày càng nhiều, lớn mạnh thì đánh những trận lớn. Tuy trong cuộc khởi nghĩa có những trận nghĩa quân ta thất bại nhưng chính những thất bại đó nghĩa quân dần trưởng thành và có nhiều kinh nghiệm để đánh những trận tiếp theo. Những trận đánh diễn ra giữa ta và địch rất khốc liệt được tác giả khắc họa khá rõ nét. Quân ta đã chiến đấu hết mình vì độc lập của đất nước, cuối cùng nghĩa quân đã giành thắng lợi vẻ vang. Những khó khăn tiếp nối nhau như khi tiêu diệt được cha con Hồ Quý Ly, thì tiếp đến phải đấu tranh chống lại quân Minh xâm lược. Nhưng những khó khăn đó không làm nản lòng, với ý chí quật cường của Lê Lợi , ông cùng sát cánh với nhân dân, lãnh đạo nhân dân đấu tranh. Không phụ lòng mong mỏi của nhân dân, cuộc khởi nghĩa dần dần giành những thắng lợi bước đầu. Như thắng lợi ở trận Nghĩa An “Phúc hết hồn, vội vàng xuống ngựa xin hàng”, tiếp đến là trận Cầm Bành “Đến lúc trời hửng sáng, châu Trà Long được Bình Định, Nguyễn Trãi ra ngoài thành an ủi vỗ về dân”, còn trận Lâm Thao “Văn Lịch phía sau lưng sấn tới chém Lương Thành rơi xuống ngựa. Trời tản sáng, Trãi dẫn quân vào thành”…. Với những thắng lợi đó làm cho lòng quân háo hứng kháng chiến. Là một nguồn động lực hết sức to lớn để nghĩa quân tiếp tục chiến đấu chống giặc Minh xâm lược. Những chiến thắng vang dội của nghĩa quân, đã một phần làm cho giặc phải sợ trước sức mạnh của nghĩa quân. Và những chiến thắng đó là một bước điệm cho nghĩa quân ta đánh một trận đánh tiếp theo để giành độc lập. Chiến thắng trận Chi Lăng – Giang Xương, là một chiến thắng oanh liệt nhất của cuộc khởi nghĩa. Quân ta đã giết chết Liễu Thăng, một số tướng lĩnh bên quân Minh và cũng đã bắt giữ hầu hết quân Minh “Thái Tổ giương cung bắn trúng ngực Liễu Thăng, Thăng ngã xuống nước chết… Đinh Tuận xông lên chém Lương Minh rơi xuống ngựa. Bên hữu, Sùng Quang lao tới, Lý Khánh trở tay không kịp, bị Quang giết chết… Bảy vạn tinh binh của Liễu Thăng thế là 36 nướng sạch”. Chiến thắng đó đã đánh dấu một bước ngoặc lớn trong cuộc khởi nghĩa, nó đã khẳng định nghĩa quân đã giành được thắng lợi hoàn toàn. Sau chiến thắng Lê Lợi đã ân xá cho quân Bắc, cung cấp thuyền bè, lương thực cho quân Minh rút về nước. Với hành động của Lê Lợi, ta thấy được phẩm chất cao quý của ông, làm cho quân Minh càng bái phục và kiêng nễ, chúng sẽ không dám xâm chiếm nước một lần nữa. Có thể nói chiến thắng ở trận Chi Lăng – Giang Xương là một thắng lợi đánh dấu sự thắng lợi hoàn toàn của nghĩa quân và sự thất bại vô cùng thảm hại của quân Minh. Với sự lãnh đạo sáng suốt của Lê Lợi và đặc biệt là sự đoàn kết của nhân dân đã làm nên chiến thắng vẻ vang, một chiến thắng đi vào lịch sử. Tác phẩm Việt Lam xuân thu đã miêu tả khá chân thật về những chiến thắng của quân ta. Để có được những chiến thắng, nghĩa quân đã phải trải qua bao khó khăn gian khổ, những mất mát đau thương. Để khắc họa đầy đủ những chiến thắng, tác giả đã chỉ ra hàng loạt các thất bại của quân Minh như: Quân Bắc chạy tới bên sông, người kêu trời vì khổ ngựa hí lên vì mệt… Quân Bắc chết đuối, áo giáp và vũ khí trôi đầy sông”. “Quân Bắc giẫm đạp lên nhau, thây chết đầy đồng”. Tóm lại, sau 10 năm chiến đấu anh dũng và gian khổ, nghĩa quân Lam Sơn đã giành thắng lợi một cách vẻ vang nhất. Cũng giống như các cuộc đấu tranh chống xâm lược ở những giai đoạn trước, cuộc khởi nghĩa Lam Sơn là cuộc đấu tranh vì chính nghĩa, bảo vệ độc lập cho đất nước. Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn đã nêu cao tinh thần đoàn kết và tinh thần yêu nước của nhân dân ta, dù có khó khăn gian khổ họ vẫn vượt qua vì độc lập của dân tộc. Tác giả như muốn nhắn nhủ rằng chính nghĩa luôn luôn thắng phi nghĩa, không có gì quý hơn độc lập tự do. Vì độc lập tự do, nhân dân sẵn sàng hi sinh tất cả để đấu tranh giành độc lập cho đất nước. Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn giành được thắng lợi cũng một phần nhờ vào công lao của Lê Lợi. Lê Lợi đã gây dựng và lãnh đạo cuộc khởi nghĩa. Với tấm lòng yêu nước, thương dân Lê Lợi không ngại khó khăn, gian khổ ngày đêm tập hợp lực lượng. Cuộc khởi nghĩa với sự lãnh đạo và chỉ đạo sáng suốt của Lê Lợi cùng với ý chí, quyết tâm và tinh thần đoàn kết của nhân dân đã giành độc lập cho dân tộc. Cuộc khởi nghĩa thắng lợi, Lê Lợi lên ngôi vua xây dựng một vương triều mới làm cho cuộc sống của nhân dân ấm no hạnh phúc, đất nước hòa bình không còn chiến tranh “Thiên hạ thái bình, sĩ nông công thương đều vui với nghề nghiệp. Triều đình nhàn nhã, biên cảnh yên tĩnh, đất nước trở thành xứ sở ấm no hạnh phúc”. 37 CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT TRONG TÁC PHẨM VIỆT LAM XUÂN THU 3.1. Nghệ thuật thể hiện nhân vật Nhân vật là hình thức phản ánh hiện thực cơ bản nhất của văn học. Có rất nhiều khái niệm về nhân vật văn học. Trong quyển Lí luận văn học của Phương Lựu, ông cho rằng “Nhân vật văn học là con người được miêu tả trong văn học bằng nhiều phương tiện văn học. Nhân vật có thể được thể hiện bằng nhiều hình thức khác nhau. Văn học không thể thiếu nhân vật, bởi vì đó là hình thức cơ bản để qua đó văn học miêu tả thế giới một cách hình tượng. Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật ước lệ, có những dấu hiệu để ta nhận ra” [3; tr. 277-278]. Còn trong Từ điển thuật ngữ văn học viết “Con người được miêu tả trong tác phẩm văn học là nhân vật văn học. Nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ước lệ, không thể đồng nhất nó với con người có thật trong đời sống. Chức năng cơ bản của nhân vật văn học là khái quát tính cách của con người. Do tính cách là một hiện tượng xã hội, lịch sử, nên chức năng khái quát tính cách của nhân vật văn học cũng mang tính lịch sử. Nhân vật văn học thể hiện quan niệm nghệ thuật lý tưởng thẩm mỹ của nhà văn về con người” [1; tr. 235]. Qua những khái nệm trên cho ta thấy, con người trong tác phẩm văn học là nhân vật văn học và nhân vật đó là đứa con tinh thần của nhà văn. Thông qua nhân vật, nhà văn thể hiện lý tưởng thẩm mỹ và quan niệm của mình về cuộc đời và con người. Nhân vật trong tác phẩm văn học là yếu tố quan trọng tạo nên tính hấp dẫn của câu chuyện. Một tác phẩm văn học có giá trị, muốn có sức sống lâu bền thì tác phẩm đó phải khắc họa rõ nét, chân thực, sinh động hình tượng nhân vật. Tác phẩm văn học không thể thiếu nhân vật, vì nó là phương tiện để nhà văn khái quát hiện thực. Nhân vật văn học là sự sáng tạo của nhà văn, qua đó ta có thể hiểu được tư tưởng cũng như quan niệm của tác giả gửi gắm trong tác phẩm. Đối với tiểu thuyết chương hồi, nhân vật lịch sử là nhân vật mà tác giả chú trọng nhất. Nhân vật hiện lên trong tác phẩm là do nghệ thuật thể hiện nhân vật mà tác giả sử dụng. Nhân vật trong tác phẩm được thể hiện qua nhiều thủ pháp khác nhau như: ngoại hình, hành động, ngôn ngữ, tính cách hay được giới thiệu qua ngôn ngữ người kể chuyện hay qua cảm nhận của một nhân vật khác,…. Ngoài ra, còn một số thủ pháp như: Miêu tả ngoại hình nhân vật, khắc họa tính cách nhân vật, miêu tả hành động nhân vật, miêu tả tâm lý,… 38 Trong tác phẩm Việt Lam xân thu, tác giả đã có những suy nghĩ và tìm tòi các cách thức thể hiện nhân vật, sao cho người đọc thấy được nội dung mà mình muốn truyền tải. Bên cạnh đó, thông qua các nhân vật tác giả có thể gửi gắm được những tư tưởng và những dụng ý nghệ thuật của mình. Khi đọc Việt Lam xuân thu, ta thấy trong quá trình thể hiện nhân vật tác giả ít chú trọng đến việc miêu tả ngoại hình và khắc họa nội tâm nhân vật mà chủ yếu tập trung thể hiện tính cách, hành động, ngôn ngữ của nhân vật. Và dưới đây là một số phân tích về nghệ thuật thể hiện nhân vật trong tác phẩm Việt Lam xuân thu, qua đó thấy được tài năng và sự sáng tạo của Lê Hoan. 3.1.1. Nghệ thuật thể hiện tính cách nhân vật Trong quyển Lý luận văn học của Phương Lựu, ông đã trình bày về tính cách như sau: “Tính cách là sự thể hiện các phẩm chất xã hội lịch sử của con người qua các đặc điểm cá nhân, gắn liền với phẩm chất tâm sinh lý của họ. Tính cách là một hiện tượng xã hội, lịch sử, xuất hiện trong một hiện thực khách quan” [3; tr. 279]. Còn trong quyển Thuật ngữ văn học thì trình bày: “Tính cách là hình ảnh con người được phác họa đến mức đủ rõ và đủ tính xác định, thông qua đó làm bộc lộ một kiểu ứng xử (hành vi, ứng xử, lời nói) có căn nguyên lịch sử, đồng thời cũng làm bộc lộ một quan niệm của tác giả về con người…. Tính cách là sự thống nhất hữu cơ giữa cái chung, cái mang tính trùng lặp và cái cá thể, cái riêng biệt không bị lặp lại, là sự thống nhất giữa cái có tính khách quan và cái mang tính chủ quan, sự trình bày và đánh giá hình mẫu ấy bởi tác giả” [1; tr. 260]. Với những quan niệm trên, cho ta thấy được tính cách có vai trò quan trọng trong việc xây dựng một hình tượng văn học. Chính vì thế, Lê Hoan đã rất chú trọng trong việc xây dựng tính cách nhân vật trong tác phẩm. Tác phẩm Việt Lam xuân thu là một tiểu thuyết chương hồi với số lượng nhân vật đông đảo gồm ta và địch nhưng tác giả đã khắc họa mỗi nhân vật một nét tính cách khác biệt không ai giống ai. Có một số nhân vật được tác giả nói rất kỹ nhưng có một số nhân vật tác giả chỉ điểm qua, nhưng nhân vật đó cũng để lại những dấu ấn nhất định trong lòng người đọc. Trong Việt Lam xuân thu, tác giả thể hiện tính cách nhân vật chủ yếu thông qua lời giới thiệu trực tiếp của người kể chuyện và lời giới thiệu gián tiếp của các nhân vật trong tác phẩm. Thứ nhất, thể hiện tính cách nhân vật qua lời giới thiệu trực tiếp của tác giả. Tác giả đã giới thiệu trực tiếp những phẩm chất cũng như tính cách của nhân vật là để đưa ra những nhận định, đánh giá chung về nhân vật. Như tác giả giới thiệu về Nguyễn 39 Trãi “Trãi từ tấm bé côi cút bần hàn, nhưng vốn tính thông minh các phép đối Nhâm, Cầm, Độn, Ất không thứ nào không thạo”. Hay khi giới thiệu về Đặng Tất “Lại nói Đặng Tất vốn tính cần kiệm nhân từ, thương người cô quả, sống hòa mình với dân, thấy tướng Minh chia đất nước thành châu quận để cai trị, bèn tự động tập hợp dân binh bảo vệ thôn xã, trộm cướp đều yên”. Lời giới thiệu trực tiếp về nhân vật được xem như là một nhận định khái quát về tính cách của nhân vật. Lời giới thiệu được tác giả sử dụng khi nhân vật xuất hiện lần đầu trong tác phẩm, để người đọc có thể cảm nhận những nét tính cách và phẩm chất của nhân vật. Nhưng cũng có lúc, tính cách của nhân vật được tác giả khái quát sau khi nhân vật xuất hiện và thể hiện rõ phẩm chất cũng như tính cách của mình. Sau đó, tác giả mới đưa ra nhận định của mình nhằm khẳng định tính cách, phẩm chất của nhân vật. Như khi nói về Lê Lợi: “Thế mới biết kẻ có đức ắt được trời giúp, người theo; vốn không cậy phú cường mà thiên hạ vẫn tự bình trị”. Với câu nói đó, Lê Hoan đã khẳng định lại những phẩm chất, tính cách mà nhân vật Lê Lợi bộc lộ thông qua những hành động và việc làm trước đó. Tác phẩm Việt Lam xuân thu, việc giới thiệu trực tiếp tính cách của nhân vật là tương đối ít nhưng qua lời giới thiệu trực tiếp, cho thấy được thái độ của tác giả đối với nhân vật trong tác phẩm. Thứ hai, là thể hiện tính cách nhân vật thông qua lời giới thiệu gián tiếp của các nhân vật khác trong tác phẩm. Trong tiểu thuyết này, những nét tính cách của các nhân vật chủ yếu được hiện lên qua thái độ, cách nhìn và tình cảm của các nhân vật khác. Văn học vốn là tấm gương phản ánh đời sống và cuộc đời của con người. Trong cuộc sống con người có những mối quan hệ xã hội phức tạp, thông qua các mối quan hệ đó ta có thể nhìn nhận một cách chính xác về tính cách, phẩm chất của một người. Các nhân vật trong Việt Lam xuân thu cũng vậy, họ có những mối quan hệ và từ mối quan hệ đó nảy sinh ra những cách nhìn nhận khác nhau về tính cách của mỗi nhân vật. Chính vì thế, tác giả đã không chú trọng việc giới thiệu trực tiếp tính cách nhân vật mà ông đã cho nhân vật hiện lên rõ nét trong cái nhìn của các nhân vật khác. Qua việc cho các nhân vật trong tác phẩm nhận xét về tính cách của nhau, đã tạo nên tính khách quan cho các hình tượng nhân vật vì đó là những cảm nhận đã trải qua một thời gian dài để cảm nhận. Và có thể nói đó là những nhận xét chính xác nhất về tính cách của một nhân vật. Việt Lam xuân thu, tác giả chủ yếu ca ngợi người anh hùng Lê Lợi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn nên ông rất chú ý lột tả hết những nét tính cách của nhân vật 40 này. Khi giới thiệu về lai lịch cũng như tính cách của Lê Lợi, Lê Hoan đã không trực tiếp giới thiệu mà để cho nhân vật hiện lên qua cảm nhận của nhân vật Đoàn Phát. Hán Thương rất lo lắng khi Thiên Bình về nước nên Đoàn Phát đã tiến cử Lê Lợi để có thể giúp Hán Thương. Đoàn Phát đã giới thiệu Lê Lợi “Lê Lợi lúc sinh, nhà có đóa mây hồng che phủ suốt ba ngày liền không tan. Ông tính tình cỡi mở, ít nói có kiến thức, Ngũ kinh, Chư sử xem qua là nhớ”. Với tài năng xuất chúng của mình, Lê Lợi được rất nhiều người biết đến và trọng dụng. Mặc dù Đoàn Phát lúc này còn đang là tướng bên giặc Hồ, nhưng Đoàn Phát đã có cái nhìn đúng đắn và đánh giá được tài năng của Lê Lợi. Lê Lợi trong con mắt của Đoàn Phát là một người tài giỏi, đáng trân trọng và ca ngợi. Khi Đoàn Phát nghe Dân Hiến phỉ báng Lê Lợi, Đoàn Phát đã lên tiếng khẳng định tài trí của Lê Lợi “Nguyên soái chớ coi thường người ta. Lê Lợi có cái bậc của đế vương,…”. Không những Đoàn Phát, mẹ của Đoàn Phát cũng hết mực kính trọng Lê Lợi. Khi biết Đoàn Phát bỏ quân Hồ sang phục vụ cho Lê Lợi, bà rất mừng và luôn ca ngợi tài đức của Lê Lợi “Ngày trước do tình thế bức bách, con phải ra phục vụ ngụy triều, lòng mẹ thường áy náy. Nay gặp buổi Lê Công là vị vua trưởng giả, khoan hồng độ lượng, mẹ muốn đến Đông Đô chửi bọn Hoàng Phúc, Trương Phụ một mẻ, có chết cũng sướng”. Với những lời nhận xét của các nhân vật, Lê Lợi hiện lên là một người có tài, có đức độ và nhân cách được nhiều người mến mộ, tôn trọng và ca ngợi hết lời. Tiếp đến là nhân vật Lê Thiện, Lê Hoan cũng cho người đọc cảm nhận nét tính cách của nhân vật này thông qua lời giới thiệu của Đoàn Phát “Riêng Lê Thiện, mẹ ông lúc có mang, đêm nằm mộng thấy một ngôi sao to bằng hạt cườm rơi trên bụng, lúc tỉnh dậy sinh ra ông. Năm lên ba, ông đã biết nói; 15 tuổi, làu thông các sách kinh điển, am hiểu thao lược, người đương thời gọi ông là thần đồng”. Không những Đoàn Phát ái mộ Lê Thiện, nhân vật viên thổ quan cũng hết sức coi trọng Lê Thiện. Khi Trương Phụ hỏi về Lê Thiện, viên thổ quan đáp “Ông ấy học vấn uyên thâm, vừa có tài vừa có trí, cha con cùng nổi tiếng ở đời. Họ Hồ nhiều lần cho người đến vời ra giúp mà không được, nói chi tước lộc?”. Lê Thiện là một con người cương trực, không màng danh lợi và luôn hết lòng vì đại. Dù được ban tặng chức vụ nhưng Lê Thiện đã từ chối nhưng ông vẫn đem hết khả năng của mình để phục vụ cho cuộc khởi nghĩa, giúp dân, giúp nước. Đối với Lê Lợi, Lê Thiện là một cánh tay đắc lực giúp ông rất nhiều trong cuộc khởi nghĩa. Lê Lợi luôn tôn trọng những ý kiến mà Lê Thiện đưa ra. Không những người trong nghĩa quân, kẻ thù cũng phải trầm trồ khen ngợi Lê Thiện 41 “Lê Thiện dụng binh như thần”. “Quân sư mưu lược thần tình, khiến người ta không sao đoán nổi”. “Quân sư tính toán giỏi như thế, thật là một bậc kỳ tài”. Đến cả Nguyễn Trãi là một vị quân sư tài trí hơn người cũng phải nể phục tài năng của Lê Thiện “Ông Tư kiến thức hơn thần gấp mười lần, xin bệ hạ bảo ông ấy về hiệp sức thì có khả năng lấy thiên hạ được”. Thông qua những thái độ và những lời nhận xét của các nhân vật khác dành cho Lê Thiện, chúng ta đã phần nào biết được tài năng, tính cách cũng như phẩm chất của nhân vật Lê Thiện. Đến với nhân vật Nguyễn Trãi, Lê Hoan cũng cho nhân vật khác nhìn nhận về tính cách và phẩm chất của Nguyễn Trãi. Như khi Lê Lợi hỏi Lê Thiện về Nguyễn Trãi, Lê Thiện đáp: “Trãi thiên văn địa lý không mặt nào là không thông, tam giáo cửu lưu không thứ nào là không học, hơn Thiện gấp mười lần. Tiểu đệ nghe tên tuổi của ông ta đã lâu lắm, nhiều phen muốn tìm gặp mà chưa có dịp. Nay ông tự tới, việc lớn như thế là ổn rồi”. Là một người thông minh, tài trí nhưng Lê Thiện đã hết mực ca ngợi tài năng của Nguyễn Trãi. Qua lời ca ngợi, giúp người đọc có cái nhìn chính xác hơn về tính cách, tài năng cũng như phẩm chất của Nguyễn Trãi. Ngoài thể hiện tính cách nhân vật qua lời giới thiệu gián tiếp và lời giới thiệu trực tiếp của các nhân vật. Tác giả còn sử dụng nghệ thuật thể hiện tính cách nhân vật thông qua lời giới thiệu của quần chúng nhân dân hay qua những lời tương truyền của người đời sau. Những lời ca ngợi hay bình luận không đúng tuyệt đối nhưng cũng có một phần sự thật. Để tạo những góc nhìn khác nhau về tính cách cũng như phẩm chất của các nhân vật, Lê Hoan đã dùng những bài thơ bình tán của người đương thời và người đời sau để làm cho tính cách của các nhân vật hiện lện rõ hơn trong tác phẩm. Như khi Trương Phụ chém Đinh Mỹ, Mỹ vì một lòng trung thành nên không đầu hàng và trước khi chết luôn mồm chửi Trương Phụ. Lê Hoan đã dẫn bài thơ điếu của người đương thời: “Trương Phụ ngạo nghễ chí cần vương, Thà chết lòng son chẳng chịu hàng. Trung hiếu để đời vừng nhật nguyệt, Nghìn thu sử sách mãi lưu hương”. Như sự kiện Lê Lợi tìm thấy được gươm báo ở Bích Hồ “Người đương thời có thơ ca ngợi rằng: Vật thiêng đây vốn của trời trao, 42 Tỏa chiếu hào quang tận Đẩu, Ngưu. Ba thước Long tuyền nơi đức độ, Đế vương vẫn thuộc chúa Nam Châu”. Cũng ca ngợi về khí tiết của Phan Để “Người đương thời có thơ điếu rằng: Tấm lòng trung nghĩa thấu thần linh, Một vạn cô nhi chống hải kình. Giặc nghịch đang tâm mà giết hại, Trời kia rõ khí tiết Phan Sinh”. Tương tự, khi ca ngợi về phẩm chất của Phạm Yến “Người đương thời có thơ điếu rằng: Quân lỳ ủ rủ bóng trầm trầm, Máu đẫm chiến bào, chí vẫn căm. Một dạ thờ vua không đổi chủ, Lâm nguy, sống chết vẫn vô tâm”. Đây là một số bài thơ bình tán của người đương thời và người sau được Lê Hoan dùng trong tác phẩm. Thông qua những lời bình tán của người đương thời và người đời sau cho người đọc thấy được những phẩm chất và tính cách của các tướng sĩ trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Đây cũng chính là cách thức để tác giả lồng ghép những nhận định, sự đánh giá hay những quan niệm của mình về nhân vật. Qua đó, ta thấy được những công lao, sự hi sinh của các tướng lĩnh vì độc lập của đất nước. Việc dùng những bài thơ bình tán của người đương thời và người đời sau cho ta thấy được sự sáng tạo của tác giả trong việc thể hiện tính cách nhân vật. Việc thể hiện tính cách nhân vật thông qua ngôn ngữ trực tiếp của tác giả hay ngôn ngữ gián tiếp của các nhân vật khác, cho ta thấy những nét mới trong nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật trong văn xuôi chữ Hán Việt Nam giai đoạn trung đại. Và qua đây, thấy được tài năng và sự sáng tạo của tác giả trong việc xây dựng hình tượng nhân vật. Lê Hoan đã nỗ lực hết sức mình, triển khai và thể hiện toàn diện những nét tính cách của từng nhân vật dù nhân vật được miêu tả trực tiếp hay gián tiếp. 3.1.2. Nghệ thuật thể hiện nhân vật qua ngôn ngữ Theo Từ điển thuật ngữ văn học: “Ngôn ngữ nhân vật là một trong các phương tiện quan trọng được nhà văn sử dụng nhằm thể hiện cuộc sống và cá tính nhân vật… 43 trong các tác phẩm tự sự, nhà văn thường trực tiếp miêu tả phong cách ngôn ngữ của nhân vật” [1; tr. 214]. Ngôn ngữ của nhân vật nhằm chỉ những lời nói của nhân vật trong tác phẩm, thông qua lời nói ta có thể biết được tính cách của nhân vật. Qua ngôn ngữ của nhân vật, tác giả bộc lộ thái độ, quan điểm của mình về nhân vật, về cuộc sống xã hội. Ngôn ngữ của nhân vật trong tác phẩm văn học thường được nhà văn sàng lọc rất kỹ và đúng với chủ đích, yêu cầu của tác phẩm. Ngôn ngữ nhân vật trong tác phẩm văn học được thể hiện ở nhiều dạng khác nhau như: Ngôn ngữ đối thoại, ngôn ngữ độc thoại nội tâm…. Trong Việt Lam xuân thu, ngôn ngữ của nhân vật hầu hết là thể hiện qua ngôn ngữ đối thoại. Những cuộc đối thoại trong tác phẩm là những lời nói trực tiếp giữa các nhân vật trong một tình huống cụ thể hay một vấn đề nào đó. Thông qua ngôn ngữ nhân vật, ta phần nào biết được tính cách, phẩm chất, con người của các nhân vật. Khi khắc họa hình ảnh nhân vật Lê Lợi, tác giả không chỉ thể hiện qua hành động mà còn chú trọng rất nhiều trong miêu tả ngôn ngữ của nhân vật. Những câu nói của Lê Lợi đều thấm đẫm tình yêu nước, thương dân. Ông dấy binh dẹp loạn không màng danh lợi mà chỉ vì giang sơn xã tắc. Khi dẹp xong giặc Hồ, quân Minh lật lọng với tham vọng thôn tính nước ta. Quân Minh cho tướng sang thỏa hiệp với Lê Lợi nhưng Lê Lợi quyết chí không thỏa hiệp với chúng, Lê Lợi nói với các tướng sĩ rằng “Ta dẹp giặc là để khôi phục nhà Trần, không ngờ lại hóa thành trò bù nhìn! Không biết Giản Định giờ đang ở đâu?”. Với khát vọng dẹp giặc để lập lại họ Trần và ý định đó đã thôi thúc Lê Lợi đứng lên khởi nghĩa. Nên khi Đoàn Phát đề nghị Lê Lợi lên làm vua, ông đã từ chối “Tiên sinh mới đến sao lại đẩy tôi vào chỗ bất nghĩa? Tôi mặt mũi nào đang tâm chiếm đoạt thiên hạ của họ Trần”. Không màng danh lợi, Lê Lợi quyết tâm thực hiện ý nguyện của mình, ông đã chiêu tập binh mã chờ thời cơ khởi nghĩa dẹp giặc ngoại xâm. Là một người trọng nghĩa khí, khi bị vua Trần Giản Định phế chức đuổi về quê, Lê Lợi vẫn giữ lòng trung thành của mình, khi đi ngang qua Nghĩa An, Lê Lợi cho quân vào bái yết vua Trần. Nhưng khi biết vua đã vào Thuận Châu, Lê Lợi tỏ thái độ nuối tiếc và nói rằng “Muốn được vào gặp mặt vua, may được rủ lòng thương xót để mình được dốc tâm phụng sự. Nay lại không gặp, phải chăng tại trời?”. Một lòng trung thành với nhà Trần, Lê Lợi từ chối mọi yêu cầu của các tướng sĩ khi đề nghị ông lên làm vua. Là một người nhân từ, có tài nhưng Lê Lợi lúc nào cũng khiêm tốn về tài năng và đức độ của mình. Khi Nguyễn Trãi đề nghị Lê Lợi lên làm vua, ông 44 nhất quyết từ chối và nói rằng : “Sao ông lại thốt ra những lời như vậy? Ta có đức độ gì đâu mà dám làm vua”. Lê Lợi từ chối lời đề nghị của Nguyễn Trãi không phải vì ông gánh vác trách nhiệm không nổi mà là do ông không muốn mang tiếng là kẻ bất trung bất, bất nghĩa với nhà Trần. Lê Lợi chỉ muốn khởi binh dẹp loạn, cứu dân chúng thoát khỏi cảnh khổ cực và khôi phục lại nhà Trần. Thông qua những cuộc đối thoại giữa Lê Lợi với các tướng, ta thấy được tính cách và phẩm chất của Lê Lợi. Từ đó người đọc có thể cảm nhận sâu sắc hơn về con người Lê Lợi và cũng như những hi sinh, công lao của ông trong cuộc khởi nghĩa chống quân Minh xâm lược. Đến với nhân vật Nguyễn Trãi, Lê Hoan rất chú trọng đến việc lựa chọn ngôn ngữ cho nhân vật để làm sao bộc lộ được bản chất, tính cách con người của Nguyễn Trãi. Thông qua ngôn ngữ, người đọc biết được Nguyễn Trãi là một vị quân sư đầy nhân nghĩa, tài trí và đầy mưu lược. Những lời nói của Nguyễn Trãi đều được mọi người tôn trọng, ông xứng đáng là một bậc hiền nhân. Nhờ tài trí và sự khéo léo trong giao tiếp đã giúp cho Nguyễn Trãi thoát chết khi lần đầu tiên gặp Lê Lợi. Với tài ứng xử khéo léo đã làm cho Lê Lợi kính mộ “Thần là tiến sĩ triều Trần, người Nhị Khê, họ Nguyễn tên Trãi, bởi tướng nhà Minh bạo ngược nên phải lẩn lút tha phương. Nghe minh công là bậc trưởng giả khoan dung, thần đặc biệt muốn tới đây xin theo, nhưng không có cách gì đề đạt nguyện vọng. May lúc gặp minh công ra tiếp dân, thần hân hạnh được thấy nhung nhan, muốn vào bái chào nhưng sợ đường đột. Vì vậy mà liều lĩnh đi theo, trốn vào góc phòng, trộm thấy minh công tính Thái ất còn sai đôi chút, muốn giải giúp minh công”. Qua những lời giới thiệu ngắn gọn về bản thân, Nguyễn Trãi đã bộc lộ cho Lê Lợi thấy được sự khôn khéo cũng như tài năng của mình. Chính nhờ sự khôn khéo đó đã giúp cho Nguyễn Trãi chiếm được tình cảm và sự trọng dụng của Lê Lợi. Là một người tài trí lại lanh lợi, Nguyễn Trãi thường đưa ra những ý kiến và thẳng thắn bày tỏ ý kiến của mình cho với mọi người. Khi Lê Lợi một mực từ chối lên làm vua, Nguyễn Trãi đã thẳng thắn nói: “Mệnh trời ở lòng người. Lòng người theo về đâu, tức mệnh trời ở đó. Nay mệnh trời đã ở minh công, đúng như người ta nói: “Mệnh trời quy vào kẻ có đức”. Nếu không có đức, sao nhân tâm lại hướng về? Minh công dù muốn tránh cũng không được!”. Qua lời nói của Nguyễn Trãi, cho thấy ông là người am hiểu sâu rộng về “mệnh trời” về lòng người, là người có tầm nhìn xa trông rộng và sáng suốt. Chính vì thế, Nguyễn Trãi xứng đáng là một vị quân sư tài ba “văn võ song toàn” và được Lê Lợi hết mực tin tưởng và trọng dụng. 45 Nhân vật Đoàn Phát trong tác phẩm không phải là một nhân vật trọng tâm nhưng Lê Hoan cũng đã chú ý miêu tả ngôn ngữ để làm nổi bật phẩm chất của nhân vật này. Khi Đoàn Phát còn là tướng nhà Hồ, Dân Hiến tổ chức tiệc tùng trong quân không màng đến việc quân. Đoàn Phát đã thẳng thắn, cương trực không sợ hãi đã lớn tiếng mắng Dân Hiến “Nay hai nước đang giằng co chưa biết hươu chết vào tay ai, vậy mà Nguyên Nhung không biết lo xa, đam mê chơi bời, trong lúc giặc Bắc kết bè, đóng thuyền, thế nào chúng cũng tới đây giao chiến, nguy cơ chỉ trong sớm tối”. Lời nói của Đoàn Phát thể hiện khí chất của một vị tướng tài giỏi. Đoàn Phát là một người ngay thẳng, cương trực, ông thường đi thẳng vào vấn đề. Khi bị bắt, Đoàn Phát không hề sợ hãi mà tỏ ra cứng rắn hết sức kháng cự lại và không hề nhún nhường. Khi Lê Thiện mời trà, Đoàn Phát đã gạt ngang và mắng “Ngươi là kẻ không có lương tâm, cùng sinh ở cõi Nam lại thông đồng với giặc Bắc, cùng chung Tổ quốc mà bỏ rơi dân mình, sống tại nước nhà mà giở mặt phản chúa,…”. Với lời nói thẳng thắn và đầy kiên quyết đã làm cho Lê Thiện càng mến mộ và quyết tâm thuyết phục cho bằng được. Khi Đoàn Phát đã quy thuận theo anh em Lê Lợi, Đoàn Phát vẫn thẳng thắn, dám nghĩ dám làm không ngại gian khó. Biết tin quân Minh sang chiếm nước ta, Đoàn Phát đã nhanh chóng tìm Lê Lợi nói: “Kế sách bây giờ là hãy tiêu diệt bọn tướng tá nhà Minh rồi tôn minh công lên làm chúa, bảo toàn dân chúng một phương, sau đó chia quân giữ các nơi hiểm yếu, hễ chúng đến là đánh, chứ đâu có chuyện non sông ta cứ để mặc bọn chúng ngang nhiên muốn làm gì thì làm?”. Khi Lê Lợi không chịu lên làm vua, Đoàn Phát cũng đã đưa ra ý kiến của mình “Người ta theo minh công là để chung lo việc đánh kẻ thù có tội, cứu vớt dân lành. May được chút công lao, trên có thể làm vẻ vang tiên tổ, dưới có thể làm hiển hách họ hàng. Nếu minh công không chiều theo ý nguyện của dân thì lòng người sẽ trễ biếng, còn ai cộng sự với minh công nữa?”. Đoàn Phát nói ra những suy nghĩ là xuất phát từ tấm chân tình của mình. Thông qua lời nói, cho ta biết được tính cách cũng như con người Đoàn Phát. Ông là một người ngay thẳng, cương trực, dám nghĩ dám làm, xứng đáng là một bậc trung nghĩa mọi người phải nể phục. Lê Hoan không chỉ chú trọng đến việc thể hiện ngôn ngữ nhân vật chính diện mà ông còn thể hiện ngôn ngữ của nhân vật phản diện. Qua ngôn ngữ, cho người đọc thấy được bản chất xấu xa, tàn độc của bọn giặc. Để lột tả bản chất nham hiểm của Trương Phụ, Lê Hoan không chỉ khắc họa bằng hành động mà còn thể hiện ngôn ngữ của nhân 46 vật này. Khi thấy Thiên Bình sang cầu cứu Minh Thành Tổ, Trương Phụ đã tâu với Minh Thành Tổ rằng: “Quý Ly phản phúc, bạo ngược đủ điều, tội ác không gì lớn hơn. Nay nhân trong nước biến loạn, phúc tộ họ Trần đã hết, ta nên đưa quân đi bắt cha con họ Hồ đem về đây rồi đặt nước họ vào chế độ quận huyện, để dứt mối lo cho đất nước”. Trương Phụ đã bộc lộ rõ ý định muốn thôn tính, thuần phục nước ta và biến nước ta thành các quận huyện nhỏ để chúng cai trị. Lúc nào Trương Phụ cũng kêu căng, hống hách tỏ ra mình là một người tài giỏi. Khi họp tác với anh em Lê Lợi để đánh quân Hồ, những thắng lợi hầu như là do Lê Thiện dùng mưu kế và tài trí để thắng địch. Mọi người khen ngợi Lê Thiện, Trương Phụ tỏ ra khó chịu, ganh tị nói rằng: “Hạng tép rêu thì làm nên trò trống gì! Chẳng qua là dựa vào cái thế của ta để hoạt động nên mới được nổi như vậy. Có gì mà các ông khen quá thế?”. Lời nói của Trương Phụ đã bộc lộ được cả bản chất thâm độc, tàn ác, lạnh lùng không còn tính người của hắn. Như khi Tiết Thách và Nhiếp Hạnh giết được Hiến và Nhạc trả thù cho cha, Trương Phụ nói “Ngươi trả được thù cho cha một cách ngoạn mục, chỉ tiếc là khi giết người ta đang bị trói, giết như thế chưa khoái lắm”. Lời nói đó, cho ta thấy được những nét tính cách cơ bản của Trương Phụ là một kẻ tàn bạo, xấu xa, nham hiểm, mất hết tính người. Khi họp tác với quân ta chống lại nhà Hồ, Trương Phụ đã được sự giúp đỡ và cưu mang của nghĩa quân. Nhưng khi Minh Tuyên Tông đọc thư cầu hòa của Lê Lợi, Trương Phụ biết được Lê Lợi muốn cầu hòa, Phụ một mực không đồng ý và phẫn nộ nói: “Không thể như thế được. Tướng tá vất vả suốt bao nhiêu năm trời mới có được đất ấy. Tờ biểu này là do sự xảo quyệt của Lê Lợi mà ra. Ta nên đưa quân sang để giết tên giặc đó”. Với thái độ và lời nói của Trương Phụ, đã bộc lộ rõ mưu đồ đen tối, xảo quyệt của hắn. Những lời nói của Trương Phụ, chứng tỏ hắn là một kẻ hiếu chiến, luôn có ý định chiếm đoạt nước ta. Bằng tài năng của mình, Lê Hoan đã miêu tả tinh tế những câu nói của Trương Phụ và thông qua những lời nói tính cách của nhân vật hiện lên một cách rõ rệt và cụ thể. Tiếp đến là nhân vật Hồ Quý Ly, Lê Hoan cũng đã chú trọng lời nói để làm nổi bật tính cách cũng như con người của Hồ Quý Ly. Khi Thiên Bình sắp về tới, Quý Ly họp quần thần và nói: “Tiên lễ hậu binh, ấy là cách hay nhất. Trước hết, ta hãy cử đại tướng đem quân mai phục những nơi hiểm yếu. Tiếp đó, cho người chuẩn bị rượu thịt thết đãi quân Thiên Bình, rồi dụ chúng vào rừng mà giết sạch để trừ mối họa về sau”. Hồ Quý Ly đã bộc lộ rõ bản chất nham hiểm, độc ác của một kẻ lòng lang dạ sói. Bề 47 ngoài tỏ ra nhường nhịn, chấp nhận cho Thiên Bình về nước nhưng Hồ Quý Ly đã ngầm nghĩ ra kế hoạch để tiêu diệt Thiên Bình. Hán Thương nói với Quý Ly nên đến mời anh em Lê Lợi ra giúp việc nhưng Quý Ly không chịu và nói rằng : “Xem ra hắn chỉ là một gã nhà quê thôi, việc gì mà phải hạ nhục trẫm như vậy? Trẫm sẽ sai người gọi hắn tới, không tới thì trẫm giết quách đi là xong”. Qua lời nói, cho thấy Quý Ly là một người rất kiêu ngạo xem thường người tài giỏi, luôn tỏ ra mình là người có tài. Quý Ly là một người không biết trọng hiền tài, coi mọi người không ra gì muốn chết giết lúc nào cũng được. Thông qua những lời nói, Lê Hoan đã cho người đọc thấy Hồ Quý Ly là một người tàn độc, lòng lang dạ sói, không biết trọng dụng người tài. Chính vì thế, Hồ Quý Ly thất bại trong cuộc chiến là lẽ đương nhiên của một kẻ bất tài. Khi xây dựng nhân vật, Lê Hoan rất chú trọng đến ngôn ngữ của nhân vật, ngôn ngữ của nhân vật cũng là một hành động nhưng đó là một hành động với chất liệu là ngôn từ. Việc Lê Hoan tách ngôn ngữ ra khỏi hành động là có chủ đích, ông muốn có sự tìm hiểu sâu và có thể hiểu rõ hơn về nhân vật. Tiểu thuyết Việt Lam xuân thu, được viết theo lối kết cấu chương hồi và tác phẩm này cũng còn chịu nhiều chi phối bởi những thủ pháp nghệ thuật. Nên khi xây dựng nhân vật, Lê Hoan chủ yếu xây dựng theo bút pháp tượng trưng, ước lệ là chủ yếu. Chính vì vậy, ngôn ngữ của các nhân vật trong tác phẩm cũng bị chịu sự tác động, ngôn ngữ lời nói của các nhân vật thường theo lối công thức, hoa mĩ, diễn tả bằng những câu văn biền ngẫu. Trong tác phẩm, ta có thể thấy được lối nói đó thông qua những đoạn đối thoại giữa người trên kẻ dưới, giữa bề tôi và tướng lĩnh. Qua những lời nói, thấy được thái độ khiêm nhường và kính trọng của bề tôi đối với tướng lĩnh. Những câu nói của các nhân vật thường dùng những từ hoa mĩ, giàu hình ảnh và thường so sánh bản thân với những sự vật nhỏ bé thấp hèn. Như khi Thiên Bình sang gặp Minh Thành Tổ cầu cứu, Thiên Bình nói: “Nay Hoàng thượng thừa kế đại thống, tôn trọng nếp xưa, cúi mong bệ hạ lấy đức sinh thành của trời đất cha mẹ mà thương xót tới kẻ bề tôi bé mọn này, làm cho đời đời được giữ đất phương Nam, chăm lo triều cống”. Lời nói của Thiên Bình thể hiện thái độ tôn trọng và sự khiêm nhường của mình đối với Minh Thành Tổ. Khi Mai Sĩ có ý mời Lê Thiện ra giúp việc, Lê Thiện đáp rằng: “Còn như anh em Thiện đây chỉ là hạng trí mọn tài sơ, không xứng đáng để triều đình sai phái”. Câu nói của Lê Thiện thể hiện sự khiêm tốn về tài năng của mình và cũng là một lời từ chối khéo léo. 48 Ngôn ngữ đối thoại trong tác phẩm Việt Lam xuân thu rất đặc biệt. Dù nhân vật là người có học cao hay những người tầm thường không biết chữ nghĩa nhưng những lời nói của họ bao giờ cũng thể hiện cho người khác thấy tầm nhận thức cao như những người có học thức. Như khi Mai Sĩ tướng giả của nhà Hồ sang để thuyết phục anh em Lê Lợi về phục vụ cho quân Hồ, Mai Sĩ nói “Ngay nay trên có thành chúa sáng suốt, khắp bốn biển không ai không xưng là bề tôi. Giúp triều đình giữ mối hòa hiếu với các nước, vĩnh viễn loại bỏ nạn xâm lấn từ bên ngoài, vin theo mình rồng, tựa vào cánh phượng vốn không thiếu chi người. Duy có hạng hiền sĩ câu ở sông Vị, cày ở núi Sằn thì còn đang khát khao mong ngóng. Nếu quý ngài chịu tung chí hồng hộc, trổ tài kỳ lân, ra mà duy trì thế đạo, giúp chúa, làm lợi cho dân, khiến công danh lưu sử sách thì hay biết mấy!”. Mai Sĩ đã chọn ngôn ngữ giàu hình ảnh, có sức thuyết phục. Qua lời nói, cho thấy ông là người có học vấn cao, hiểu rộng. Nhưng người đối thoại với Mai Sĩ là Lê Thiện, một người tài trí vốn hiểu biết sâu rộng nên những lời nói của Mai Sĩ chẳng là gì. Đáp lại lời nói của Mai Sĩ, Lê Thiện đã dùng cách nói ví von, những điển cố điển tích để khẳng định sự hiểu biết của mình “Trên đã có bậc vua hiền như Nghiêu, Thuấn dưới lại có bề tôi giỏi như Tắc, Tiết, Vũ, Cao, dù bên ngoài triều đình có hàng trăm Sào Phủ, Hứa Do chăng nữa thì cũng không ảnh hưởng đến nền thịnh trị của đời Đường, đời Ngu”. Lời nói của Lê Thiện không chỉ thể hiện ông là một người hiểu biết rộng về tri thức mà qua lời nói đó là một lời từ chối hết sức tế nhị. Đây là một lời từ chối khéo léo, chắc hẳn sẽ không làm tức giận tướng sĩ nhà Hồ mà làm cho Mai Sĩ kính nể về tài trí của Lê Thiện. Không những bậc hiền tài mới có thể nói ra những câu nói đó, Lê Hoan đã xây dựng một nhân vật không có tài trí và không có học vấn cao nhưng những lời nói phát ra đều có một triết lý sâu sắc, nhân vật đó chính là người đàn bà nhà họ Đinh. Trong lời minh bạch của mình với người chồng cho thấy bà là một người thông thạo chữ nghĩa “Thiếp từ tuổi còn thơ đã nâng khăn sửa túi cho chàng, không hề thay đổi lòng dạ, trước sau vẫn một niềm chung thủy, nào có chuyện trăng gió như Tiểu Ngọc, sỗ sàng như Văn Quân? Bài thơ kia là để vịnh cái bóng của thiếp đấy thôi”. Đến khi chết và biến thành yêu tinh, người đàn bà họ Đinh vẫn khẳng định mình là một người tiết hạnh. Khi Quý Ly du hành gặp người đàn bà, người đàn bà đã luận về đức của vua Trần “Nhà Trần hết phúc, cho nên đức không thắng được yêu tinh. Còn nay là triều thánh, yêu tinh không thắng được đức! Huống chi bệ hạ đạo như Nghiêu Thuấn, đức 49 giống vua Thang; lấy lễ làm kẻ đánh xe, lấy nhạc làm cỗ xe chở; dùng nhân làm cái mộc, dùng nghĩa làm cái khiên. Như thế, kẻ xa sẽ tới, người gần sẽ đẹp lòng”. Người đàn bà họ Đinh là một phụ nữ bình thường nhưng những lời nói của bà hết sức trau chuốt và bóng bẩy. Trong những câu nói của bà thường có lối so sánh với các nhân vật lịch sử. Từ đó cho thấy sự hiểu biết sâu rộng, khéo léo trong giao tiếp và một phần tạo được thiện cảm đối với người nghe. Trong tác phẩm Việt Lam xuân thu, những cuộc đối thoại của các nhân vật thường có những điển cố và điển tích. Ngoài sử dụng điển cố điển tích trong các cuộc đối thoại, nhân vật còn sử dùng cách nói bóng bẩy. Như lời nói của Trương Phụ với Lý Tự Thành “Lan sinh ở khe sâu không có ý khoe thơm mà hương thơm ngào ngạt; trăng mọc nơi biển thẳm không cố tình phô sắc mà ánh sáng lung linh. Cần gì phải ngắm mình trước gương, đứng đầu ngọn gió rồi mới biết?”. Để thuyết phục Lý Tự Thành khuyên Lê Thiện, Trương Phụ đã dùng những lời bóng bẩy, hết mực khen ngợi tài năng của Lê Thiện làm cho Lý Tự Thành phải xiêu lòng. Trong tác phẩm Việt lam xuân thu, chúng ta thường bắt gặp thấy những lời đối thoại của các nhân vật thường sử dụng những điển cố điển tích. Với việc sử dụng những điển cố điển tích giúp cho lời nói của các nhân vật trở nên sắc sảo, mạnh mẽ và có tính hàm súc cao. Như cuộc đối thoại giữa Đoàn Phát và Lê Thiện khi nói về tội ác của họ Hồ, Lê Thiện nói “Họ Hồ tàn hại muôn vật, giết chóc dân lành, ác như Kiệt, Trụ; giết vua cướp nước, tội quá Vương, Tào. Huống hồ dân là dân nhà Trần, chúa là chúa nhà Trần. Việc dấy quân của Thiện này không nhằm lợi ích bản thân, mà chính là trên thì vì nước, dưới thì vì dân, lẽ đâu lại manh tâm tiếm thiết để thực hiện cái chí bấy lâu ôm ấp?”. Để thuyết phục Đoàn Phát, Lê Thiện đã rất khéo léo dẫn những điển cố, điển tích rất quen thuộc để vạch rõ tội ác của nhà Hồ. Chính việc dẫn những điển cố, điển tích giúp Đoàn Phát nhận ra đâu là chính nghĩa đâu là phi nghĩa. Với những câu nói ngắn gọn nhưng đầy sức thuyết phục của Lê Thiện, ta thấy được ông là một người hiểu lẽ đời, có khả năng ứng xử trong giao tiếp rất linh hoạt. Ngoài cuộc đối thoại giữa Đoàn Phát và Lê Thiện còn một số cuộc đối thoại giữa các tướng với vua hay giữa các tướng với nhau. Cuộc đối thoại giữa Cảnh Dị với vua Trần “Nhị đế nhường ngôi cho người hiền, Tam vương truyền ngôi cho con mình. Trần Tể tướng đức, nghĩa nhân, hiếu đều nổi tiếng ở đời, bệ hạ nhường ngôi cho ông ấy, ý đồ cũng giống như vua Nghiêu vua Thuấn, có gì mà không được”. Hay những lời nói của Phùng Quý nói với Đỗ Dung “Ta là con của 50 thiên triều, đứng vào hàng danh giá, chỉ muốn sống như Hứa Viễn, Trương Tuần, chứ không thể làm theo Lý Lăng, Vệt Luật. Nguyện làm cái lưỡi của Nhan Trường Sơn, cái đầu của Nghiêm tướng quân, đó là tố khí của đấng trượng phu, ta dạy cho ngươi biết đấy!”. Lê Hoan đã để cho các nhân vật sử dụng những điển cố điển tích trong các cuộc đối thoại nhằm mục đích làm cho ngôn ngữ của nhân vật mang sắc thái trang trọng, đồng thời thể hiện được tài trí, sự hiểu biết và tăng tính hàm súc lời nói của các nhân vật. Nhân vật trong tác phẩm Việt Lam xuân thu còn sử dụng lối chơi chữ trong giao tiếp để thể hiện trình độ học vấn của mình. Ví dụ, như khi Phạm Đán vào rừng bắt được đôi chồn đen, Lê Thiện thấy đôi chồn liền mượn hình ảnh đó nói về Hán Thương “Chồn tức là Hồ, đen tức là Thương. Hán thương sắp đi đời rồi sao?”. Cách nói chơi chữ của Lê Thiện thể hiện ông là một người có học vấn uyên thâm. Lê Thiện vốn là một người tài trí, những lời nói của Lê Thiện xuất phát từ những hiểu biết. Với sự am hiểu đó mà Lê Thiện đã bày kế cho Phạm Đán, làm cho Dân Hiến bị mắc mưu và quân ta lấy được ấn phù. Tác phẩm Việt Lam xuân thu, Lê Hoan đã tái hiện lời nói của nhân vật một cách có hiệu quả. Thông qua việc thể hiện ngôn ngữ nhân vật đã phần nào làm nổi bật được tính cách cũng như phẩm chất của nhân vật. Từ đó người đọc có cái nhìn chính xác và cảm nhận chân thật hơn về từng nhân vật trong tác phẩm. Ngôn ngữ đối thoại của các nhân vật trong tác phẩm đã tạo nên một phần giá trị nghệ thuật của tác phẩm. Và chính nhờ ngôn ngữ làm cho nhân vật trong tác phẩm sống động, chân thật hơn. Thông qua việc thể hiện nhân vật bằng ngôn ngữ đã khẳng định tài năng và sự sáng tạo của tác giả. 3.1.3. Nghệ thuật thể hiện nhân vật qua hành động Hành động nhân vật là khái niệm chỉ các việc làm của nhân vật trong tác phẩm. Trong một tác phẩm, khi miêu tả nhân vật nhà văn rất chú ý đến hành động của nhân vật. Đặc biệt là tiểu thuyết chương hồi, vì hành động của nhân vật không chỉ là yếu tố để bộc lộ tính cách mà còn là yếu tố thúc đẩy diễn biến của cốt truyện. Có thể nói hành động nhân vật có vai trò quan trọng trong tác phẩm, nó giúp cho nhân vật bộc lộ rõ ràng tính cách, phẩm chất của nhân vật một cách rõ ràng và chân thực. Để hành động của các nhân vật bộc lộ một cách khách quan đúng với bản chất của họ, nhà văn phải đặt mình vào nhân vật đó. 51 Trong tác phẩm Việt Lam xuân thu, có rất nhiều nhân vật nhưng các nhân vật đều có những tính cách riêng vì vậy hành động của các nhân vật cũng khác nhau, những hành động đó phù hợp với bản chất của từng nhân vật. Tác giả miêu tả một cách khái quát hành động của nhân vật. Trong tác phẩm, Lê Hoan miêu tả hành động của nhân vật thường là thể hiện trực tiếp hành động của nhân vật. Mỗi việc làm, hành động của các nhân vật đều dẫn đến một kết quả. Kết quả của hành động như là một sự đánh giá, tổng kết những việc làm của nhân vật để từ đó nhân vật bộc lộ những phẩm chất và tính cách của mình. Trong một tác phẩm, nhân vật trung tâm thường được tác giả chú ý, khắc họa và miêu tả một cách rõ nét hơn các nhân vật khác trong tác phẩm. Nhân vật Lê Lợi có thể nói là nhân vật tâm điểm trong tác phẩm nên Lê Hoan rất chú trọng khái quát hành động. Khi miêu tả hành động của người anh hùng Lê Lợi trong vai trò lãnh đạo cuộc khởi nghĩa, đánh đuổi giặc Minh xâm lược. Lê Hoan đã khái quát hành động của nhân vật như ca ngợi công lao to lớn và thể hiện khí phách của một vị vua tài đức. Các hành động khái quát của Lê Lợi như: Hành động đem quân ra Mỹ Lương, Lê Lợi đã xây dựng đồn trại, chiêu tập binh mã, cuối cùng Lê Lợi đạt được kết quả ngoài sự mong đợi “Lại nói Tướng quân Lê Lợi sau khi đem quân ra Mỹ Lương, đã thiết lập đồn trại, chiêu hiền đãi sĩ. Phàm nhân trong thiên hạ do Quý Ly vô đạo mà phải lánh vào rừng núi để ở, nay nghe Lê Lợi khởi binh, đều rủ nhau theo về rất đông”. Khi lấy được Đông Đô, Lê Lợi có hành động rất đáng nể là vào trong thành an ủi vô về dân chúng, làm cho nhân dân vui mừng và tỏ thái độ tôn trọng “Ngày Tân Dậu, lấy được Đông Đô. Lê Lợi vào thành vỗ yên trăm họ. Nhân dân trong thành đốt hương phủ phục bên đường nghênh đón”. Sau khi đã vỗ yên trăm họ, Lê Lợi còn ra lệnh trong quân không ai đụng tới nhân dân “Ra lệnh trong quân tơ hào không được đụng tới của dân, ai vi phạm sẽ bị xử trảm”. Với hành động đó, Lê Lợi làm cho nhân dân vui mừng, phấn khởi vô cùng. Tiếp đến tác giả khái quát hành động dẫn quân về Lam Sơn cư trú khi bị vua Trần khiển trách. Với ý chí quyết tâm chống giặc ngoại xâm, Lê Lợi đã không lùi chí, tiếp tục tập hợp lực lượng và chăm lo cho cuộc sống của người dân “Lại nói anh em Lê Lợi sau khi bị vua khiển trách về nhà được ít lâu, vào trong rừng dựng một túp lều tranh, sai người sang lão Qua đón gia đình về đây ở. Riêng anh em Lê Lợi đến cư trú tại Lam Sơn, bọn đồ đảng đều tình nguyện theo đi, không nỡ rời bỏ. Trong vòng ba bốn năm an thường thủ phận, giáo hóa đến tận xóm thôn, nhân dân đều vui vẻ”. Thông qua việc khái quát hành động, Lê Hoan cho người đọc thấy được phẩm 52 chất, tính cách của Lê Lợi. Ông là một người nhân nghĩa, đức độ và có công rất lớn trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Và qua việc khái quát những hành động, còn cho ta thấy được những kết quả thu được sau những hành động đúng đắn, xứng đáng với những công sức bỏ ra. Ngoài khái quát hành động của Lê Lợi, Lê Hoan còn khái quát hành động của Lê Thiện. Như khi cùng Lê Lợi dẫn quân về Nghĩa An, tới nơi Lê Thiện đã đích thân đi xem chỗ ở rồi mới cho quân xây thành “Lê Thiện đích thân đi xem chỗ ở, lệnh cho quân sĩ xây một ngôi thành bên trong và dựng 8 doanh trại bên ngoài…. Tìm nơi yên tĩnh trong núi làm nhà cho nhân dân già trẻ cùng ở. Lại sai người vỡ đất cấy trồng”. Lê Thiện là một người cẩn trọng và biết tính toán trước khi làm một việc nào đó. Hành động của Lê Thiện, đã đem lại kết quả ngoài sự mong đợi, làm cho cuộc sống của người dân an phận thủ thường. Khi khái quát hành động của nhân vật, Lê Hoan không chỉ ca ngợi công lao của các nhân vật mà còn thông qua hành động để các nhân vật bộc lộ những tính cách và phẩm chất một cách khách quan và tự nhiên nhất. Đó cũng là những gửi gắm của tác giả vào những việc làm của các nhân vật. Khi việc làm của họ phù hợp với lòng người và ý trời thì họ sẽ gặt hái được những thành công như mình mong đợi. Bên cạnh những hành động khái quát của các nhân vật được Lê Hoan chú ý miêu tả thì những hành động cụ thể của các nhân vật cũng được tác giả chú trọng. Vì những hành động cụ thể sẽ là minh chứng cho những nhận định khái quát về nhân vật. Từ đó, những tính cách và phẩm chất của các nhân vật hiện lên rõ nét. Lê Hoan xây dựng nhân vật Lê Lợi là một vị vua anh minh, sáng suốt hết lòng vì xã tắc. Thông qua những hành động cụ thể, ta có thể thấy rõ hơn về nét tính cách và phẩm chất của Lê Lợi. Khi liên minh với nhà Minh để tiêu diệt quân Hồ, Lê Lợi đã lập nhiều chiến thắng vang dội. Chính những chiến thắng đó làm cho quân Minh đắc ý, bọn chúng ra ngoài thành cướp bóc, hãm hiếp phụ nữ khiến nhân dân khốn khổ phải chạy lại kêu cứu. Khi biết được việc, Lê Lợi cho người đi bắt các quân sĩ nhà Minh, khi bắt được Lê Lợi đã sai người đem ra chém “Thiên binh đến đây là để giúp dân chứ không phải để hại dân. Vậy để các ngươi sống làm gì? Lập tức sai đem chém”. Hành động đó thể hiện Lê Lợi là một người quyết đoán, khi đã phạm tội thì phải trừng trị thích đáng. Và qua hành động chém các quân sĩ nhà Minh nhằm để răn đe các quân sĩ và một phần là để cho 53 các tướng nhà Minh thấy để họ sợ không dám tái phạm “Tướng nhà Minh trông thấy đều thất sắc, nhưng vì đuối lý nên không dám hé môi”. Lê Lợi dấy binh khởi nghĩa với mục đích là xây dựng xã tắc, cứu vớt lê dân ra khỏi cảnh khốn cùng. Lê Lợi rất thương dân sẵn sàng hi sinh mạng sống của mình để cứu nhân dân. Những hành động của Lê Lợi đều xuất phát từ tấm lòng nhân nghĩa. Ông muốn đem hết sức lực, tài trí của mình để cứu giúp dân chúng. Như khi thua ở trận Thanh Hóa, Lê Lợi được Lê Lai và Đoàn Mãng cứu giúp mở đường để thoát thân. Nhưng đến giữa đường thấy một mỹ nữ bị quân Bắc hiếp chết, Lê Lợi đã vô cùng thương xót và dừng lại chôn cất người mỹ nữ rồi mới tính đến chuyện chạy thoát thân “Bèn dừng lại đào hố chôn cất người xấu số. Vừa mai táng xong, đã thấy Trần Trung xua quân đuổi ồ ạt tới”. Dù trong tình cảnh bức bách nhưng Lê Lợi không hề nghĩ đến bản thân mình, trong khi giặc đang tiến tới ở phía sau. Hành động của Lê Lợi cho thấy ông là người thương dân, trong mọi hoàn cảnh ông không bỏ mặt dân dù phải hi sinh cả tính mạng. Không chỉ đối với nhân dân trong nước, mà ngay cả với kẻ địch Lê Lợi vẫn có những hành động cao thượng khiến cho kẻ thù phải tôn trọng và kính nể. Như sau khi thắng trận, Lê Lợi cho quân đi thu nhặt vũ khí và đem xác của quân giặc đi chôn cất “Lại nói Lê Lợi sau khi thắng trận, dẫn quân sĩ đi thu nhặt trang phục khí gới mang về. Sai Triệu Hộ đốc thúc binh lính lượm xác quân bắc đem chôn dưới chân núi Đông Sơn trước khi rút quân”. Ở Đông Quan, Thái Phúc chết được Lê Lợi cho người khâm liệm và cùng với các xác của quân Bắc tử trận. Lê Lợi cho người đem thiêu thành tro và để ở cửa thành cho quân Bắc đến tế “Thái Phúc không may chết ở Đông Quan, được Thái Tổ cho khâm liệm trong quan ngoài quách. Thái Tổ lại sai đem xác các tướng nhà Minh tử trận trước đây thiêu thành tro, dựng vào hộp gỗ mang về để ở cửa thành Đông Đô, lập đàn cho tướng sĩ Bắc triều đến tế”. Lê Lợi là một người rất cao thượng, khoan dung không có suy nghĩ phân biệt ta địch. Qua hành động của Lê Lợi làm cho mọi người và kể cả quân địch phải kính nể. Hay hành động bước dìu Nguyễn Trãi khi gặp và biết được Nguyễn Trãi là một người tài giỏi “Lợi nghe xưng là Tiến sĩ, lòng kính mộ, liền bước xuống dìu Nguyễn Trãi lên giường cùng ngồi”. Với hành động đó cho thấy, ông là một người biết trọng người tài, biết khiêm tốn để được người tài đó là một trong những yếu tố làm nên những thắng lợi. Tóm lại, thông qua những hành động của Lê Lợi cho ta biết được Lê Lợi là một người rất mẫu mực và nhân từ có một tấm lòng thương người sâu sắc. Mọi hành động của Lê Lợi dù lớn hay 54 nhỏ đều được nhân dân và kẻ thù phải kính nể. Và thông qua những hành động, ta thấy rõ được tính cách và phẩm chất của Lê Lợi. Đến với nhân vật Nguyễn Trãi, tác giả cũng đặc biệt chú ý đến những hành động của Nguyễn Trãi. Lê Hoan đã miêu tả những hành động cụ thể của Nguyễn Trãi để làm nổi bật tính cách và tài năng của một vị quân sư tài ba. Với khí phách của một vị anh hùng không sợ trời, không sợ đất, khi Nguyễn Trãi dừng chân ở trọ ban đêm nghe tiếng yêu tinh bàn kế ăn thịt, ông không hề sợ hãi liền rút kiếm làm cho bọn chúng sợ chạy mất “Trãi rút kiếm lẻn ra ngoài cửa. Cả bọn đều chạy tản, chỉ còn một thiếu nữ áo xiêm chững chạc, dáng vóc mảnh mai, khép nép đứng bên trái lối”. Với một lòng muốn ra sức giúp đỡ và cứu vớt nhân dân, Nguyễn Trãi quyết chí đi tìm minh chủ. Khi nghe tin của Lê Lợi, Nguyễn Trãi quyết chí tìm gặp, ông đã kiên trì chờ đợi cơ hội để gặp Lê Lợi. Khi có cơ hội Nguyễn Trãi đã tìm đến gặp Lê Lợi, cách gặp mặt của Nguyễn Trãi cũng hết sức đặc biệt. Với hành động hết sức táo bạo “Trãi vòng quanh, phát hiện căn phòng có một lỗ trống, bèn trèo lên nóc nhà chui vào, thấy Lê Lợi đang xếp Thái ất trong trướng. Trãi vào góc phòng ngồi yên chờ lúc quẻ bày gần xong thì vén màn xông vào”. Hành động của Nguyễn Trãi, làm cho Lê Lợi giật mình rút kiếm định chém Nguyễn Trãi. Cách ra mắt độc đáo của Nguyễn Trãi cho ta thấy được khí chất, bản lĩnh của ông. Khi được Lê Lợi trọng dụng, Nguyễn Trãi đem hết tài năng và sức lực để giúp đỡ Lê Lợi. Khi khuyên Lê Lợi lên ngôi vua, nhưng Lê Lợi từ chối, Nguyễn Trãi đã nghĩ ra kế “Lấy mật ong vẽ lên cây cổ thụ dòng chữ “Lê Lợi vi vương, Nguyễn Trãi vi phụ”, nghĩa là “Lê Lợi làm vua, Nguyễn Trãi làm phụ tá”, để cho kiến tụ tập tới ăn, làm trống chỗ vỏ cây có mật ong, đâu đâu cũng thế”. Là một người nhìn xa trông rộng, Nguyễn Trãi muốn Lê Lợi lên ngôi vua để ổn định nhân dân, có người lãnh đạo và đề ra những luật lệ chấn chỉnh lại triều đình. Một phần là Nguyễn Trãi muốn nghĩa quân danh chính ngôn thuận để dấy binh khởi nghĩa. Trong các trận đánh Nguyễn Trãi đã chỉ huy và có những hành động đúng đắn để có những thắng lợi vang dội. Ngoài ra ông còn có những hành động trượng nghĩa, có những việc làm đáng nể phục. Như khi lấy thành Giao Chỉ, Nguyễn Trãi vào thành an ủi nhân dân, sau đó thấy 30 mỹ nữ bị bắt ông liền sai người thả “Sau đó vào công đường, thấy hơn 30 mỹ nữ đều là con gái của dân bị Lương Thành bức đem về đây làm của riêng, Trãi bèn ra lệnh thả tất cả”. Hành động của Nguyễn Trãi xuất phát từ lòng 55 thương người, ông muốn cuộc sống của nhân dân được bình yên, ấm no hạnh phúc không còn sự bóc lột tàn nhẫn của bọn giặc. Nhân vật Lê Thiện cũng vậy, Lê Hoan cũng đã chú trọng trong việc miêu tả hành động của nhân vật để làm nổi bật được phẩm chất và tài năng của Lê Thiện. Lê Thiện là một người tài giỏi, thông minh và linh hoạt trong mọi tình huống. Có thể nói Lê Thiện là một người cũng có công lao lớn trong cuộc khởi nghĩa. Khi nói đến Lê Thiện, ai cũng nể phục về tài năng và luôn kính trọng ông. Những hành động của Lê Thiện, đã làm nổi bật lên phẩm chất, tính cách của mình. Khi bắt được Đoàn Phát, Lê Thiện đã có hành động rất hảo hán “Thiện thấy quân sĩ trói Đoàn Phát dẫn đến trước cửa, vội vàng bức tới quát mọi người lui ra, thân hành tới cởi trói cho Phát, rồi đẩy Phát ngồi lên chiếu trên, pha trà mời”. Với hành động đó cho thấy Lê Thiện là một người có con mắt tinh tường, biết trọng dụng người tài. Dù tỏ thái độ khoan dung, nhượng bộ trước Đoàn Phát nhưng Đoàn Phát đã dùng những lời lẽ thiếu tôn trọng đối với Lê Thiện. Nhưng Lê Thiện hết sức bình tĩnh, không nóng giận trước thái độ đó. Lê Thiện rất tử tế, dùng những lời lẽ của mình để thuyết phục Đoàn Phát và cuối cùng Đoàn Phát cũng xiêu lòng. Khi Đoàn Phát chấp nhận theo nghĩa quân, Lê Thiện đã hành động “Thiện đỡ dậy, dắt vào trong trướng cùng mưu tính việc nước”. Hành động đó cho thấy, ông là một người biết nhẫn nhục để làm nên nghiệp lớn. Qua đó người đọc có thể thấy được tầm nhìn xa trông rộng, sự mưu lược của Lê Thiện. Với khả năng đoán biết những sự việc như thần nên những hành động của Lê Thiện bao giờ cũng là hành động có mục đích và được tính toán trước. Trong trận đánh với Vương Thông để trả thù cho Hoàng Tất, Lê Thiện đã sắp đặt trước những kế sách nhằm dụ Vương Thông đến để có thể tiêu diệt Vương Thông một cách dễ dàng. Lê Thiện cho người đi dụ Vương Thông đến núi Hoàng Thổ, khi đến nơi Vương Thông thấy Lê Thiện đang ngồi trên núi và ung dung uống rượu “Nói vừa dứt lời thì thấy một tiếng súng nổ, Thông dừng ngựa đứng xem, thấy Lê Thiện đang ngồi chễm chệ trên đầu núi uống rượu”. Hành động ngồi uống rượu của Lê Thiện toát lên một phong thái ung dung, tự tại, bình tĩnh trước kẻ thù. Cũng chính nhờ hành động đó làm cho Vương Thông tức giận xua quân đánh lên núi. Lê Thiện tiến hành kế hoạch của mình đã chuẩn bị trước và cuối cùng Vương Thông đành chấp nhận thất bại. Qua những hành động của Lê Thiện cho ta thấy được tài trí, tính cách cũng như phẩm chất của nhân vật Lê Thiện, giúp cho người đọc có cái nhìn cụ thể, rõ hơn về nhân vật Lê Thiện. 56 Qua những hành động của Lê Thiện, Lê Lợi, Nguyễn Trãi, tác giả đã cho người đọc thấy được tính cách, phẩm chất của các nhân vật, và có cách nhìn đúng đắn hơn. Cũng qua những hành động của các nhân vật ta thấy được thái độ trân trọng, ca ngợi và những tình cảm của tác giả giành cho các nhân vật. Ngoài các nhân vật chính diện, Lê Hoan cũng đã thể hiện những hành động của các nhân vật phản diện nhằm bộc lộ bản chất thâm độc, tàn ác của chúng. Như khi nói về nhân vật Hán Thương, Lê Hoan đã chú ý khắc họa những việc làm cụ thể của nhân vật để qua đó bộc lộ bản chất tàn bạo, độc ác của nhân vật này. Khi được Phụ hoàng nhường ngôi, Hán Tương nắm mọi quyền hành tay, nên lộng hành bạo ngược. Hán Thương ban chiếu xuống cho dân chúng tổ chức tiếc tùng linh đình “Chiếu ban xuống, trong triều đình ngoài dân dã, đâu đâu cũng tổ chức tiệc tùng linh đình, đàn sáo râm ran, đèn đóm sáng rực, đêm hóa thành ngày…”. Ăn chơi chưa thỏa mãn dục vọng, Hán Thương cho người đi lùng sục khắp nơi hễ có gái đẹp là phải cống nạp “hễ có gái đẹp thì cống nạp cho vua, ai không nghe sẽ bị giết cả ba họ”. Với sự chỉ đạo của Hán Thương, Nội giám đã đi khắp nơi hãm hiếp mỹ nữ trong vòng một tháng đã đem về 3000 gái đẹp và 300 người hầu. Hán Thương không lo việc triều chính, chỉ ở trong hậu cung cùng với những mỹ nữ “Từ đó, suốt 3 tháng liền, Hán Thương không ngó ngàng gì đến việc triều chính, ngày đêm ở lì trong hậu cung để vui đùa cùng mỹ nữ”. Hán Thương không lo việc triều chính mà chỉ lo ăn chơi xa đọa không nghĩ đến cuộc sống của người dân. Lê Hoan đã khắc họa chân thật những hành động của nhân vật Hán Thương. Qua đó, giúp cho người đọc thấy được bản chất con người của Hán Thương là một con người tàn ác, tham độc, tìm vui trên nỗi đau của người khác. Hành động của Hán Thương đáng lên án và bị chê trách. Tiếp đến là nhân vật Trương Phụ, Lê Hoan cũng chú ý đến những hành động cụ thể của nhân vật này để làm rõ bản chất mưu mô, xảo quyệt của hắn. Được anh em Lê Lợi giúp tiêu diệt được cha con Hồ Quý Ly, Trương Phụ tự đắc muốn thôn tính nước ta nên cho người vẽ bản đồ nước Nam “Lại nói Trương Phụ sau khi bắt được họ Hồ, bình định nước An Nam, tỏ vẻ dương dương tự đắc, quyết chí thôn tính, bèn sai người vẽ bản đồ nước nam. Phàm núi sông thành quách, quận huyện châu phủ, hộ khẩu gia súc, khí giới lương thuyền đều theo thực số mà chép thành một quyển để đối chiếu”. Khi đã cho người bí mật vẽ bản đồ nước Nam, Trương Phụ tỏ ra không có chuyện gì xảy ra, cùng với anh em Lê Lợi mở tiệc ăn mừng thắng lợi. Trong bữa tiệc, Lê Lợi đưa 57 ra ý kiến lập con cháu nhà Trần để yên dân nhưng Trương Phụ phớt lờ diện lý do là đang trong cuộc vui không nên bàn đến chuyện đó. Trương Phụ lấy cớ đi ra ngoài, kêu người đi xúi giục dân chúng “Nói rồi liền ra ngoài, mật sai người đi xúi giục dân xin lập chế độ quận huyện. Tiệc vừa mãn, đã thấy ngoài cửa có ba bốn kỳ lão phủ phục dưới đất kêu rằng: Họ Trần không còn ai nữa, xin lập lại chế độ đô hộ như nhà Hán nhà Đường thuở trước”. Những hành động của Trương Phụ, đã bộc lộ hết lòng dạ xảo quyệt và dã tâm muốn chiếm đoạt nước ta. Được Minh Thành Tổ trọng dụng cử làm tướng chỉ huy sang xâm lược nước ta, vì vậy Trương Phụ tỏ ra hết sức bạo ngược, tàn độc. Như khi bị Nguyễn Nhạc đâm trúng đùi và hận quân Nam vì đã giết chết Giang Hạo nên khi bắt được Phạm Hữu với 2000 người, Phụ đã làm một hành động rất tàn độc đó là chôn sống tất cả chung vào một chỗ “Trương Phụ căm hận, sai đem chôn sống tất cả, đắp thành ngôi mộ chung gọi là Kinh Quán”. Với những hành động của mình, Trương Phụ đã trở thành một kẻ đại diện cho sự tàn bạo của quân Bắc. Hành động của Trương Phụ, đã bộc lộ rõ tội ác cũng như tính cách và con người của hắn. Thông qua hành động của nhân vật Trương Phụ, Lê Hoan cũng ngầm thể hiện những tội ác của quân Minh gây ra cho dân ta khi chúng sang xâm lược nước ta. Tác phẩm Việt Lam xuân thu của, có số lượng nhân vật khá nhiều nên khó có thể trình bày hết về hành động của các nhân vật. Trên đây là một số phân tích hành động của các nhân vật nổi bật trong tác phẩm và được tác giả tập trung xây dựng. Qua những phân tích trên, ta có thể thấy được tác giả rất chú trọng việc miêu tả hành động của các nhân vật. Nhà văn đã chú ý lựa chọn những hành động tiêu biểu của các nhân vật, qua đó làm nổi bật được tính cách, phẩm chất của nhân vật và tạo ra những nét riêng biệt cho từng nhân vật. Với một số lượng lớn nhân vật nhưng không có nhân vật nào giống nhân vật nào, mỗi nhân vật đều có những nét riêng không hòa lẫn. Chính việc tạo những hành động riêng biệt là cho nhân vật có sức sống và sinh động hơn so với nhân vật trong lịch sử. Việc xây dựng các hành động nhân vật theo tính cách của mỗi nhân vật đã tạo nên tính cách riêng cho từng nhân vật. Qua đó, ta thấy tài năng của tác giả trong việc thể hiện nhân vật thông qua hành động. Và việc sử dụng nghệ thuật miêu tả hành động để thể hiện nhân vật, Lê Hoan đã dựng nên một bức tranh sinh động, phong phú với sự góp mặt phong phú và đa dạng của các kiểu nhân vật. Tóm lại, tác giả đã rất thành công trong nghệ thuật thể hiện nhân vật trong tác phẩm Việt Lam xuân thu. Nhờ vào nghệ thuật thể hiện nhân vật mà tác phẩm đã gây ấn 58 tượng đối với người đọc. Tiểu thuyết Việt Lam xuân thu là tác phẩm viết theo lối chương hồi nên còn ảnh hưởng của lối viết công thức của tiểu thuyết Trung Quốc. Nhưng Lê Hoan đã có những sáng tạo theo cách riêng của mình và để lại những dấu ấn rất đậm nét. Trong quá trình thể hiện nhân vật, Lê Hoan còn một số hạn chế như: Tính cách của nhân vật được tác giả khắc họa chưa có chiều sâu, nhà văn không chú ý đến việc miêu tả nội tâm của nhân vật. Nhân vật trong tác phẩm còn mang tính chất và dáng dấp của nhân vật lịch sử chưa thực sự trở thành một hình tượng văn học. Lê Hoan đã cố gắng hết sức để thể hiện nhân vật trong tác phẩm để những nhân vật trở thành hình tượng nhân vật. Những nhân vật nguyên mẫu lịch sử trở thành hình tượng văn học sống động, giúp cho tác phẩm có sức sống lâu bền trong lòng người đọc. Và chính nhờ nghệ thuật thể hiện nhân vật, Lê Hoan giúp cho tác phẩm Việt Lam xuân thu đạt đến giá trị văn học đích thực. 3.2. Yếu tố kỳ ảo Trong Từ điển Tiếng Việt, kỳ ảo được định nghĩa là “kỳ lạ, tựa như không có thật mà chỉ có trong tưởng tượng” [7; tr. 460]. Kỳ ảo được xem như là sản phẩm của trí tưởng tượng, thường hiện diện dưới hình thức thần linh, ma quỷ, siêu nhân có những hành động khác thường. Như vậy có thể hiểu rằng kỳ ảo là sản phẩm của trí tưởng tượng sáng tạo của nhà văn xuất phát từ hiện thực và phản ánh hiện thực bằng những yếu tố phi thường, hoang đường. Kỳ ảo có thể xem như một thủ pháp nghệ thuật được nhà văn sử dụng trong quá trình phản ánh hiện thực, thể hiện quan niệm về con người và đời sống. Qua yếu tố kỳ ảo, tác giả phản ánh những ước mơ, khát vọng, những nỗi lo lắng, bất bình về thời cuộc,… của con người trước những sự phức tạp của cuộc sống. Việt Lam xuân thu là một tiểu thuyết lịch sử viết theo kết cấu chương hồi, tác phẩm đã phản ánh một giai đoạn lịch sử khá hào hùng của dân tộc. Để tránh việc nhầm lẫn Việt Lam xuân thu là một tác phẩm văn học chứ không phải là một cứ liệu ghi chép lịch sử, tác giả đã hư cấu một số chi tiết có phần kỳ ảo để gửi gắm những dụng ý của mình. Trong tác phẩm Việt Lam xuân thu, tác giả đã sử dụng một số yếu tố kỳ ảo để thể hiện thái độ tình cảm, những quan niệm, dự báo hay qua những yếu tố kỳ ảo đó thể hiện ước mơ, khát vọng của nhân dân. Nhân vật trong tác phẩm là những nhân vật anh hùng có tài trí được xem là người quan trọng của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Tác giả đã tập trung ca ngợi những con 59 người ấy, không chỉ thông qua những hành động, ngôn ngữ hay thể hiện tính cách của các nhân vật. Lê Hoan đã thêm một vài yếu tố kỳ ảo để góp một phần ca ngợi những người anh hùng và một phần dự báo về tài năng, sự nghiệp của họ sau này. Nhân vật Lê Lợi, tác giả đã nêu một số chi tiết mầu nhiệm và có phần kỳ ảo khi chào đời “lúc sinh ra, nhà có đóa mây hồng che phủ suốt ba ngày liền không tan”. Có thể nói khi xây dựng nhân vật Lê Lợi, tác giả đã huyền thoại hóa sự xuất hiện của nhân vật bằng nhiều yếu tố kỳ ảo khi ra đời. Những yếu tố kỳ ảo đó không chỉ tạo một sắc màu huyền ảo xung quanh cuộc đời của Lê Lợi mà còn là một dự báo về sự nghiệp. Lê Lợi sẽ hoàn thành đại nghiệp giữ và dựng nước một cách vẻ vang như “đóa mây hồng”, “đóa mây hồng” đó sẽ lan tỏa đi khắp nơi đó cũng chính là công đức của Lê Lợi sẽ làm cho cuộc sống của nhân dân ấm no hạnh phúc. Tiếp đến, tác giả cũng sử dụng yếu tố kỳ ảo là Lê Lợi “thấy bóng hai người đang trò chuyện. Lợi làm vua, thiên hạ tất ổn định đấy!… nghe đến đó liền rút gươm ra chém, chỉ thấy một chòm lửa hóa thành tảng đá”. Thông qua lời nói của hai người, đó cũng chính là nguyện vọng của nhân dân muốn Lê Lợi lên ngôi để lãnh đạo cuộc khởi nghĩa để cuộc sống nhân dân được ấm no hạnh phúc. Cũng chính nhờ yếu tố mang tính chất thần linh, Lê Lợi đã chấp nhận lên ngôi vua lãnh đạo cuộc khởi nghĩa và đã giành thắng lợi vẻ vang. Lê Lợi nhặt được gươm báo “Hóa ra vật của Lê Lợi là một chuôi gươm lỗ cắm vẫn con, vật của Thạch là một lưỡi gươm đốc chưa bị hỏng. Đem lưỡi gươm lắp vào chuôi gươm, thấy vừa vặn sít sao, không tháo ra được nữa. Hai anh em bèn mang vào cất trong trướng”. Với chi tiết Lê Lợi nhặt được gươm báo cho thấy tài, đức độ của Lê Lợi được thần linh ủng hộ. “Vật thiêng đây vốn của trời trao, Tỏa chiếu hào quang tận Đẩu, Ngưu. Ba thước Long tuyền nơi đức độ, Đế vương vẫn thuộc chúa Nam châu”. Việc Lê Lợi nhặt được gươm báo, tác giả cho người đọc thấy được người có đức độ, tài trí sẽ được mọi người và ngay cả thần linh ủng hộ. Qua đây thấy được đức độ của Lê Lợi, ông xứng đáng được mọi người tôn trọng và đáng là một bậc vua anh minh. Tương tự Lê Lợi, Lê Thiện cũng được hạ sinh cũng mang nhiều yếu tố thần kỳ “Riêng Lê Thiện, mẹ ông lúc mang thai, đêm nằm mộng thấy một ngôi sao to bằng hạt cườm rơi trên bụng, lúc tỉnh dậy sinh ra ông. Năm lên ba, ông đã biết nói, 15 tuổi, làu 60 thông các sách kinh điển, am hiểu thao lược, người đương thời gọi ông là thần đồng”. Đây là một sự dự báo về tài năng, là người sẽ trợ giúp đắc lực cho Lê Lợi trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập cho dân tộc. Tiếp đến tác giả đã cho Lê Thiện nằm mơ thấy Hoàng Tất hiện hồn về “Vừa thiu thiu ngủ, đã thấy Hoàng Tất tới trước mặt vừa lại vừa khóc, nói: Thần nhỡ trúng kế giặc đến nỗi bại vong, hận không được sống để đền ơn Chúa thượng, nay dẫu chết cũng nguyện góp sức diệt thù, mong minh công rủ lòng thương”. Việc Lê Thiện nằm mơ thấy Hoàng Tất hiện về cho thấy lòng căm thù giặc của Lê Thiện dâng lên đến đỉnh. Cũng nhờ việc nằm mơ thấy Hoàng Tất hiện về, Lê Thiện đã tỉnh giấc và nghe tiếng trống đánh dàn trận của quân địch, Lê Thiện kịp thời chiến đấu. Thông qua những yếu tố kỳ ảo, tác giả đã phần nào ca ngợi tài năng của Lê Lợi, Lê Thiện và cũng đã đưa ra những dự báo về sự nghiệp của hai người. Qua đó làm cho người đọc thấy được tài trí xuất chúng và những sự khác thường đó làm cho mọi tin tưởng rằng đó làm một điềm báo tốt. Tiếp đến là nhân vật Nguyễn Trãi, tác giả cũng đã thêm một vài yếu tố kỳ ảo khi Nguyễn Trãi tìm kiếm người có tài đức để cùng chống giặc và trong quá trình tham gia khởi nghĩa Lam Sơn. Thứ nhất, Nguyễn Trãi đã gặp sơn nữ đang ở trọ trong một quán khi đang trên đường đi tìm người có đức. Nguyễn Trãi gặp sơn nữ, được sơn nữ mách bảo “Thiếp vốn là thần nữ ở Sùng Quang, hôm qua về chầu Thượng đế, nghe các ban ở Lưỡng tào nói nước Nam đang nhiễu loạn, Thượng đế sẽ cho Lê Lợi làm vua, Nguyễn Trãi làm phụ tá để ổn định tình hình”. Lời mách bảo của sơn nữ, giúp Nguyễn Trãi có những định hướng trong việc tìm người có đức để cùng tham gia khởi nghĩa. Thông qua chi tiết Nguyễn Trãi gặp sơn nữ, tác giả nhằm giải quyết tình huống khó khăn và định hướng cho Nguyễn Trãi. Lời nói của sơn nữ đã giúp cho Nguyễn Trãi nhận ra điều mà bấy lâu nay chưa xác định được và cũng là một dự báo về sự nghiệp sao này. Tiếp đến Nguyễn Trãi nằm mộng gặp một người đàn bà có thai kêu Nguyễn Trãi rằng “Núi này là chỗ của thiếp, tướng quân thơi thơi cho độ mươi hôm nữa, chờ thiếp sinh xong rồi muốn làm gì thì làm”. Khi nghe thấy lời nói đó, Nguyễn Trãi vội tỉnh dậy và biết là mình đang nằm mơ và cho rằng đó là một điềm báo không hay. Với việc sơn thần báo mộng cho Nguyễn Trãi, đây như một điềm báo cho Nguyễn Trãi biết trước để tránh khỏi phải đắt tội với sơn thần. Vài ngày sau, Trãi đang đọc sách thấy một giọt máu rơi trên sách và nhìn lên nóc nhà là một con rắn màu vàng “Trãi ngạc 61 nhiên nhìn lên, thấy một con rắn to màu vàng đang nằm cuộn tròn trên nóc nhà”. Việc Nguyễn Trãi thấy con rắn màu vàng, cho biết được sơn thần đang nổi giận và đang oán trách. Nguyễn Trãi cũng đã nhanh trí lý giải những việc làm của mình là để cứu nước, cứu dân nên sơn thần đã tạm bỏ qua tội lỗi. Thông qua việc Nguyễn Trãi nằm mộng gặp sơn nữ và gặp rắn vàng cho thấy được đó là điềm báo và lý giải tội của Nguyễn Trãi. Qua yếu tố này, ta có thấy chính nghĩa luôn được các vị thần ủng hộ. Ngoài những nhân vật chính diện, những nhân vật phản diện tác giả cũng hư cấu thêm một số yếu tố mang tính chất kỳ ảo để gửi gắm những dụng ý của mình như phê phán, chê trách, dự báo về tương lai. Như sau khi lên ngôi, Quý Ly đi tuần du trong thiên hạ, trong lúc đi gặp một nữ yêu tinh. Trong cuộc trò chuyện giữa Quý Ly và yêu tinh, yêu tinh đã thể hiện những suy nghĩ của mình về đại cuộc “Nhà Trần hết phúc, cho nên đức không thắng được yêu tinh. Còn nay là triều thánh, yêu tinh không thắng được đức!... Vả cây ngô đồng nghìn năm là cột trời chống đỡ một phương, giả dụ có yêu quái cậy thế hại người đi nữa, thì nạn dân bất quá cũng mệnh bạc. Còn các bậc tôi trung, lo lắng cho đất nước, sống ngay thẳng, không gian dối, yêu quái nào dám xúc phạm. Còn nữa, nhân dân có cây đại thụ cũng như đất nước có bậc thế nhân. Nếu đại thụ mà khô héo, thì thế thần cũng khó đứng vững”. Lời nói của nữ yêu cũng chính là những lời nói của nhân dân trước thời cuộc. Khi nhà Trần đã suy thoái và cũng qua đó cũng khuyên Quý Ly nên là một con người ngay thẳng, không gian dối. Tiếp đến nữ yêu hiện lên nói tội ác của Quý Ly và khuyên Quý Ly nên chuẩn bị chống quân Bắc không nên tuần du, nếu tiếp tục thì sẽ gặp tai vạ “Thiếp vốn là trích tiên có dịp gặp mặt ông. Vì ông bạo ngược, rồi sẽ bị trừng phạt. Thiếp vừa được lệnh trở lại cung Bích Ngô. Ông mau quay loan giá trở về ghìm giặc bắc. Nếu còn tiếp tục đi tuần du, tai vạ e không nhỏ”. Thông qua những lời nói của yêu tinh, tác giả như ngầm phê phán những tội ác mà Hồ Quý Ly. Việc Hồ Quý Ly gặp yêu tinh đó không phải là trùng hợp ngẫu nhiên mà đó là một lời dự báo về sự sụp đổ của nhà Hồ và bi kịch diệt thân của Hồ Quý Ly phải gánh chịu. Qua đó thể hiện quan niệm của tác giả là ở hiền sẽ gặp lành, những người nào gây tội thì sẽ bị quả báo. Còn nhân vật Trần Thiên Bình, sau khi Hồ Quý Ly chấp nhận cho Thiên Bình về nước. Thiên Bình được Hoàng Trung hộ tống về nước Nam. Sau khi vỗ về trăm họ, Thiên Bình đi nghỉ nhưng không sau ngủ được “Vừa chợp mắt, bỗng thấy mặt trời hồng từ phía bắc mọc lên, di chuyển sang phía nam, rồi rơi tõm xuống nước, ánh sáng 62 chói chang ai nấy cũng phải sợ. Bình bừng tỉnh dậy, hóa ra là một giấc chiêm bao”. Giấc chiêm bao của Trần Thiên Bình như một dự báo về kết cuộc thảm hại mà Thiên Bình phải gánh chịu khi trở về nước. Và đúng như giấc mơ, Trần Thiên Bình đã rơi vào trận mai phục của Hán Thương “Thiên Bình vừa đến đầu cầu, kinh hồn mất vía, bị dân Hiến đâm một nhát, rơi xuống nước chết”. Tóm lại, với những yếu tố kỳ ảo mà tác giả sử dụng trong tác phẩm giúp cho tác phẩm có phần huyền thoại, tăng thêm tính tiểu thuyết và hấp dẫn cho tác phẩm. Những yếu tố đó một phần nào nói lên những dự báo về tương lai, phê phán hay những ước nguyện của nhân dân về thời cuộc. Thông qua đó ta thấy được những quan niệm mà nhà văn gửi gắm qua những lời nói của yêu tinh, sơn nữ, thần nữ. 3.3. Ngôn ngữ kể chuyện, dẫn truyện Ngôn ngữ kể chuyện là phương tiện cơ bản giúp cho người đọc nắm bắt được thái độ, cách đánh giá nhân vật cũng như tính cách của nhân vật. Người kể chuyện bằng giọng nói của mình, gợi lên cho người đọc thấy được thái độ của mình đối với những nhân vật cũng như những sự việc đang diễn ra. Phần lớn ngôn ngữ kể chuyện đều có dấu ấn chủ quan của tác giả, đó là những lời nhận xét, quan điểm hay là những câu thơ, câu văn mang tính chất dẫn truyện đến một phần khác của câu truyện. Có thể thấy ngôn ngữ kể chuyện rất quan trọng trong một tác phẩm, nó giúp cho người đọc hiểu về nội dung cũng như những thái độ mà tác giả gửi gắm thông qua các nhân vật. Ngôn ngữ kể dẫn truyện cũng chiếm một phần rất quan trọng trong tác phẩm, nhờ ngôn ngữ dẫn truyện mà tác giả giúp cho người đọc hiểu được những nội dung mà tác giả muốn nói đến. Việc sử dụng ngôn ngữ sao cho người đọc hiểu được là một phần làm nên thành công của tác phẩm. Giống như các loại hình tự sự khác, tiểu thuyết lấy nghệ thuật kể chuyện làm giọng điệu chính. Người kể chuyện có nhiệm vụ miêu tả và kể lại đầu đuôi câu chuyện và có thể đưa ra những nhận xét, quan điểm của mình về một vấn đề nào đó. Đặc biệt là tiểu thuyết chương hồi viết về lịch sử, với thể loại này đòi hỏi tác giả kể lại những sự kiện của quá khứ một cách mạch lạc, đầy đủ các sự kiện lịch sử. Tuy các sự kiện lịch sử trong tác phẩm cũng có một phần hư cấu nhưng tác phẩm cũng phải tuân thủ cốt truyện và đảm bảo tính lịch sử của tác phẩm. Ngôn ngữ kể trong tiểu thuyết chương hồi viết về lịch sử cũng rất quan trọng, nó tạo ra mối quan hệ với hiện tại, bởi vì người kể chuyện, kể cho những người hiện tại nghe và những thế hệ sau. Chính vì 63 thế việc lựa chọn ngôn ngữ kể truyện rất quan trọng. Nó giúp cho người đọc hiểu được nội dung mà tác giả muốn truyền tải đến không phải thế hệ hiện tại mà còn thế hệ mai sau. Như chúng ta đã biết, ngôn ngữ rất phong phú và mang đậm dấu ấn lịch sử, vì thế ngôn ngữ qua các giai đoạn có sự cải biến và làm mới để thích nghi với hoàn cảnh xã hội. Trong văn học cũng vậy, qua các thời kỳ, ngôn ngữ trong tác phẩm có những cải biến để thích nghi với xã hội và thị hiếu của đọc giả. Vì vậy, các tác giả có những lựa chọn về ngôn ngữ như thế nào để dẫn dắt người đọc đi vào tác phẩm, đặc biệt là hiểu được cốt truyện đó là nhờ vào tài năng sử dụng ngôn ngữ của nhà văn. Tác phẩm Việt Lam xuân thu, là một tiểu thuyết lịch sử, tác giả đã kể lại một chặng đường lịch sử hào hùng của dân tộc ta trong cuộc khởi nghĩa chống quân Minh xâm lược. Tác giả đã dẫn dắt người đọc đi từ nguyên nhân dẫn đến cuộc chiến, diễn biến và đến kết quả của cuộc khởi nghĩa. Các sự kiện được tác giả sắp xếp một cách mạch lạc, hợp lý, giúp cho người đọc bắt được luồng tư tưởng cũng như theo dõi trận chiến. Việt Lam xuân thu ra đời ở lúc xế chiều của giai đoạn văn học trung đại nên tác phẩm có một bức phá hơn các tác phẩm trước đó. Tác phẩm đã có những sáng tạo, thoát khỏi những quy định khắt khe của thể loại tiểu thuyết chương hồi. Nhưng tác giả cũng vẫn giữ được bản chất của tác phẩm là một tiểu thuyết chương hồi. Ngôn ngữ dẫn truyện trong tác phẩm có một số điểm mới hơn so với những tác phẩm trước đó. Do tác phẩm ra đời vào cuối giai đoạn văn học trung đại và dần chuyển sang văn học hiện đại, nên ngôn ngữ trong tác phẩm văn học không còn mang tính chất hàm súc cao mà đòi hỏi tác giả phải dùng những từ ngữ gần gũi, dễ hiểu để người đọc có thể hiểu rõ hơn về nội dung của tác phẩm. Trong tác phẩm, ngôn ngữ kể dẫn truyện của tác giả sử dụng là ngôn ngữ đời thường không còn mang tính chất uyên bác, hàm súc như trước để dẫn dắt người đọc đi từ những sự kiện này đến sự kiện khác của cuộc khởi nghĩa. Chính nhờ ngôn ngữ kể dẫn truyện tạo một sự hấp dẫn cho người đọc, làm các câu chuyện trong tác phẩm có sự liên kết chặt chẽ không rời rạc. Với cách kể sử dụng ngôn ngữ đời thường để miêu tả những cuộc chiến một cách sinh động và chân thật, giúp cho người đọc hình dung được cuộc chiến giữa hai bên và kết quả của cuộc giao tranh. Với cách kể chuyện tự nhiên, tác giả đã dẫn dắt người đọc đi vào câu chuyện, người đọc có thể tự cảm nhận được những tình tiết của cuộc chiến và có thể hình dung cảnh tượng giữa những cuộc chiến diễn ra sôi nổi và ác liệt. Những trận đánh, tác giả 64 sử dụng ngôn ngữ một cách khéo léo, miêu tả một cách chi tiết hình ảnh cuộc chiến. Ngôn ngữ tả truyện đã một phần nào làm nên thành công của tác phẩm, thông qua ngôn ngữ tả truyện người đọc biết được một cách chi tiết và các hình ảnh được khắc họa rõ nét hơn. Như trận Giao Chỉ, tác giả đã miêu tả “cờ quạt kín đất, gươm giáo đầy trời” với việc miêu tả cảnh hành quân của nghĩa quân giúp cho người đọc thấy được không khí của trận đánh. Hay trong các trận đánh, tác giả cũng đã miêu tả một cách chi tiết bằng ngôn ngữ hết sức gần gũi và dễ hiểu làm cho người đọc cảm nhận được sự chiến đấu anh dũng của nghĩa quân và sự tàn bạo của chiến tranh, cuối cùng hậu quả là sự chết chóc đau thương. Ở hồi 21, quân ta đánh cha con Hồ Quý Ly, tác giả đã miêu tả một cách chi tiết trận đánh từ cảnh hành quân cho đến hai bên đánh nhau và kết cuộc của cuộc giao tranh “Gươm chỉa gợp trời, chèo khuấy dậy nước…. quân Hồ đều bốc lửa, đỏ rực cả một vùng trời nước. Hai bên giao chiến, quân Hồ liều chết mà đánh, kẻ sứt đầu, người mẻ trán, bị giết và bị bắt đến mấy vạn người, thây trôi đầy sông, máu chảy đỏ nước”. Hay hồi thứ 32 đánh Trương Phụ, tác giả cũng đã miêu tả một cách chi tiết về thất bại của Trương Phụ “Phụ vùi mình trong khói lửa, sém đầu mẻ trán. Chạy tới Bà Sơn, lại nghe một tiếng súng nổ, lửa bốc cháy, tiếng trống vang lừng…. Quân Minh chạy tán loạn, giẫm đạp lên nhau, xô đẩy nhau rơi xuống vực không biết bao nhiêu mà kể”. Việc sử dụng ngôn ngữ gần gũi với người đọc, tác giả đã thể hiện cho người đọc thấy được không khí của cuộc chiến và sự tàn bạo của chiến tranh. Giúp cho người đọc hình dung ra cảnh tượng cuộc chiến như đang diễn ra trước mắt. Từ đó người đọc có cái nhìn thấu đáo hơn về sự nghiệp bảo vệ đất nước và sự đấu tranh dũng cảm của cha ông ta ngày trước. Với cách dùng ngôn ngữ như vậy, tác giả đã dẫn dắt người đọc đi từ cuộc chiến này đến cuộc chiến khác, từ sự kiện này đến sự kiện khác mà không làm cho người đọc cảm thấy chán. Thay vào đó là một sự hấp dẫn làm cho người đọc muốn tìm hiểu và muốn biết thêm về những sự việc sẽ xảy ra tiếp đó. Chính cách tác giả sử dụng ngôn ngữ của mình để dẫn dắt người đọc vào câu truyện là một thành công lớn và cho ta thấy được tài năng của tác giả. Ngoài việc dẫn những câu chuyện thông qua ngôn ngữ tả truyện, tác giả còn dẫn truyện bằng cách dẫn các bài thơ của người đương thời hay người đời sau vào tác phẩm. Những bài thơ là những lời nhận xét, những cảm nhận của người đương thời về thời cuộc hay những vấn đề bức xúc trong cuộc sống. Tác giả dẫn những bài thơ vào tác phẩm người đọc dễ dàng cảm nhận những tâm tư tình cảm của tác giả gửi gắm 65 thông qua những sự kiện trong tác phẩm. Những bài thơ được tác giả dẫn vào tác phẩm với số lượng tương đối nhưng nó góp một phần hết sức quan trọng trong tác phẩm. Chính việc dẫn những bài thơ của người đương thời hay người đời sau, tác giả đã thể hiện quan điểm cũng như tình cảm của mình đối với các nhân vật và sự kiện vừa diễn ra. Những bài thơ được người đương thời hay người đời sau sáng tác, tác giả dẫn vào làm cho người đọc dễ hiểu, dễ cảm nhận ý mà tác giả muốn nói vì bài thơ đó cũng như tiếng nói của nhân dân, nói lên một phần nhận xét của họ. Hồi 25, cũng có bài thơ của người đương thời: “Sa trường muôn dặm bấy gian nan, Giúp chúa ngược xuôi chẳng dám nhàn. Vương nghiệp chưa thành, thân đã bỏ, Ba quân than khóc, lệ dâng tràn.” Bài thơ thể hiện công lao và sự đóng góp của Đặng Tất trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và đây cung là sự tiếc nuối thương xót trước cái chết của Đặng Tất. Như hồi thứ 53, có bài thơ của người đương thời : “Trương Phụ ngạo ngễ chí cần vương, Thà chết lòng son chẳng chịu hàng. Trung hiếu để đời vừng nhật nguyệt, Nghìn thu sử sách mãi còn lưu.” Bài thơ trên ca ngợi về phẩm chất, chí khí của Trương Phụ, một người trung thành, dám hi sinh vì đất nước và cống hiến hết sức mình cho đất nước. Đây như là một lời ca ngợi của người đương thời dành cho Trương Phụ và cũng là ý kiến tình cảm của tác giả đối với nhân vật này. Hay ở hồi 42, có bài thơ của người đương thời ca ngợi khí tiết của Phan Để: “Tấm lòng trung nghĩa thấu thần linh, Một vạn cô nhi chống hải kình. Giặc nghịch đang tâm mà giết hại, Trời kia rõ khí tiết của Phan Sinh.” Việc dẫn những bài thơ của người đương thời hay người đời sau vào tác phẩm cũng là một nghệ thuật kể chuyện. Những bài thơ mà tác giả dẫn vào tác phẩm không nêu tên người sáng tác mà tác giả chỉ để là của người đương thời hay hậu thế, làm cho người đọc có phần phân vân về tác giả của những bài thơ. Có thể đó là những bài thơ 66 của người đương thời hay của hậu thế và cũng có thể là của chính tác giả. Đây cũng chính là nghệ thuật kể truyện trong tác phẩm, tác giả dấu mặt không lộ diện trong tác phẩm mà chỉ thông qua lời của nhân vật hay thông qua những bài thơ để thể hiện tình cảm và quan niệm của mình. Việc dẫn dắt người đọc theo cốt truyện là hết sức khó khăn ngoài sự kiện phải được sắp xếp chặt chẽ và có sự liên kết thì ngôn ngữ dẫn truyện cũng hết sức quan trọng. Ngôn ngữ kể dẫn truyện nó làm cho tác phẩm dễ đi vào lòng người đọc. Nếu một tác phẩm với ngôn ngữ dẫn truyện hàm súc, khó hiểu, thì quan niệm của tác giả truyền đạt đến người đọc khó có thể cảm nhận được sẽ làm cho người đọc chán nản không thu hút được sự tìm hiểu của người đọc. Chính vì thế lựa chọn ngôn ngữ để kể dẫn truyện là một trong những điều mà nhà văn rất chú ý. Tác phẩm Việt Lam xuân thu, tác giả đã dùng ngôn ngữ tả và dẫn những bài thơ vào tác phẩm để kể dẫn truyện, dẫn dắt người đọc vào những sự kiện, những trận chiến. Việc sử dụng ngôn ngữ tả truyện làm cho những cuộc chiến trở nên sinh động và giàu hình ảnh. Ngôn ngữ đời thường gần gũi với người đọc làm cho người đọc hứng thú và dễ dàng cảm nhận. Ngoài ra tác giả còn dùng một số bài thơ của người đương thời hay hậu thế vào tác phẩm, những bài thơ đó nó gần gũi. Chính người dân sáng tác nên khi đưa vào tác phẩm người đọc cũng dễ dàng hiểu được ý nghĩa và cũng như tình cảm, quan niệm của tác giả nhắn nhủ. Thông qua ngôn ngữ kể dẫn truyện một phần nào cho thấy được tài năng của tác giả, chính việc dẫn dắt người đọc vào các sự kiện của một tác phẩm là một sự thành công lớn của một nhà văn. 67 C- KẾT LUẬN. Tiểu thuyết Việt Lam xuân thu, là tác phẩm ra đời ở lúc xế chiều của nền văn học trung đại Việt Nam. So với các tiểu thuyết chương hồi khác thì Việt Lam xuân thu về mặt nội dung cũng như nghệ thuật chưa đạt tới độ hoàn hảo. Điều này do thực tế khách quan của tác phẩm đã nói ở trên. Tác phẩm đã dựng lên được một bức tranh hoành tráng của dân tộc trong 30 năm đầu thế kỷ XV. Đây là một giai đoạn có nhiều biến cố lịch sử, đặc biệt là cuộc khởi nghĩa Lam Sơn với sự lãnh đạo của Lê Lợi đã giành thắng lợi trước sự xâm lược của quân Minh, giành độc lập cho dân tộc. Lê Hoan đã đem đến cho người đọc những cảm giác như sống lại trong từng trận đánh của nghĩa quân cũng như những thắng lợi vang dội. Qua đó giúp cho người đọc thấy được những gian khổ của nghĩa quân trong cuộc chiến và thấy được công lao của anh em Lê Lợi. Những chiến thắng vang dội ấy giúp cho người đọc tự hào về lịch sử cũng như truyền thống yêu nước và giữ nước của dân tộc ta. Và cũng qua đây ta thấy được tâm huyết và sự cố gắng của Lê Hoan trong việc xây dựng lại cuộc chiến những năm tháng đau thương và những phút giây huy hoàng thông qua một tác phẩm văn học. Tác phẩm Việt lam xuân thu đã đánh dấu bước phát triển mới về thể loại tiểu thuyết và sẵn sàng cho sự ra đời của tiểu thuyết hiện đại. Việt Lam xuân thu là một tiểu thuyết lịch sử lấy nhân vật và những sự kiện lịch sử làm cốt truyện. Tác giả Lê Hoan đã cố gắng và bằng sự sáng tạo của mình đã dẫn dắt những hình tượng nguyên mẫu vào tác phẩm để trở thành hình tượng văn học. Lê Hoan đã cố gắng thoát khỏi cách ghi chép khô khan như các nhà sử học, ông đã vận dụng những hiểu biết về lịch sử của dân tộc và những sáng tạo nghệ thuật riêng của mình làm nên một tác phẩm văn học. Thông qua tác phẩm này, Lê Hoan đã phần nào ca ngợi được công lao hiển hách của vua Lê Thái Tổ trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và cũng cho người đọc thấy được những khó khăn gian khổ của nhân dân trong cuộc chiến. Một mặt thành công của tác phẩm là về nghệ thuật, tác giả đã có những sáng tạo riêng của mình trong việc thể hiện nhân vật trong tác phẩm. Ông đã chú ý đến việc thể hiện hành động, tính cách cũng như ngôn ngữ của các nhân vật trong tác phẩm, làm cho các nhân vật có phần sinh động hơn và đặc biệt là tác giả sử dụng nghệ thuật hư cấu nhưng vẫn giữ được tính chân thực của sự kiện lịch sử. Chính nghệ thuật thể hiện nhân vật có thể xem là một yếu tố quan trọng giúp chúng ta khẳng định tiểu thuyết Việt lam xuân thu là một tác phẩm văn học có giá trị. 68 Tuy đạt được những thành tựu về nội dung cũng như về mặt nghệ thuật nhưng tác phẩm Việt Lam xuân thu còn một số hạn chế như: tác giả chưa chú trọng trong việc khắc họa nội tâm của nhân vật, một số sự kiện trong tác phẩm bị phản ánh sai lệch và việc khắc họa hình ảnh của Lê Lợi còn mờ nhạt chưa thực sự cho người đọc thấy được tài năng và những đóng góp của Lê lợi trong cuộc khởi nghĩa. Nhưng những hạn chế đó là chuyện thường tình trong văn học do quan điểm và cái nhìn lịch sử của nhà văn. Tác phẩm văn học là sự sáng tạo của nhà văn, những sáng tạo đó cũng là dụng ý nhất định của tác giả. Chính vì vậy chúng ta không thể phủ nhận công lao của Lê Hoan trong việc tạo nên một tác phẩm văn học có giá trị về nội dung và nghệ thuật. Với những đóng góp đó cho ta thấy được giá trị của tác phẩm Việt lam xuân thu trong nền văn học, chúng ta cần trân trọng và giới thiệu cho nhiều người biết về giá trị của tác phẩm cũng như công lao của Lê Hoan. 69 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Lê Bá Hán – Trần Đình Sử - Nguyễn Khắc Phi (2004), Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Giáo dục. 2. Phan Huy Lê (1964), Tác phẩm Việt Lam xuân thu có giá trị về mặt sử liệu hay không, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 58. 3. Phương Lựu (chủ biên) – Trần Đình Sử - Nguyễn Xuân Nam – Lê Ngọc Trà – La Khắc Hòa – Thành Thế Thái Bình (2006), Lý luận văn học, NXB Giáo dục. 4. Nguyễn Đăng Na (2006), Con đường giải mã văn học trung đại Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà Nội. 5. Trần Nghĩa (dịch và giới thiệu) (1999), Việt Lam xuân thu, NXB thế giới Hà Nội. 6. Trần Nghĩa (1997), Tổng tập tiểu thuyết chữ Hán Việt Nam, tập IV – NXB thế giới. 7. Nhiều tác giả (2007), Từ điển Tiếng Việt phổ thông , NXB Phương Đông. 8. Nguyễn Q. Thắng _ Nguyễn Bá Thế (2006), Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam, NXB tổng hợp Tp. HCM. 9. Chương Thâu (1999), Đọc Việt Lam xuân thu bản duy tân nghĩ về người khắc in, công bố và một vài nhân vật thời đại, Tạp chí Văn học số 8. 70 MỤC LỤC A. PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 0 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................2 2. Lịch sử vấn đề..........................................................................................................3 3. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................4 4. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................5 5. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................5 B. PHẦN NỘI DUNG ............................................................................................................ 6 CHƯƠNG 1: TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM VIỆT LAM XUÂN THU ...........................6 1.1. Tác giả...............................................................................................................6 1.2. Tác phẩm Việt Lam xuân thu ............................................................................8 CHƯƠNG 2: NỘI DUNG TÁC PHẨM VIỆT LAM XUÂN THU.............................11 2.1. Vạch trần tội ác của Hồ Quý Ly và miêu tả sự suy vong của nhà Trần......11 2.2. Hình tượng người anh hùng Lam Sơn.........................................................15 2.2.1. Hình tượng anh hùng Lê Lợi ................................................................15 2.2.2. Hình tượng anh hùng Nguyễn Trãi.......................................................21 2.2.3. Hình tượng một số vị anh hùng khác....................................................27 2.3. Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn ....................................................35 CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT TRONG TÁC PHẨM...............................................38 3.1. Nghệ thuật thể hiện nhân vật...........................................................................38 3.1.1. Nghệ thuật thể hiện tính cách nhân vật ....................................................39 3.1.2. Nghệ thuật thể hiện nhân vật qua ngôn ngữ.............................................43 3.1.3. Nghệ thuật thể hiện nhân vật qua hành động ...........................................51 3.2. Yếu tố kỳ ảo ....................................................................................................59 3.3. Ngôn ngữ kể chuyện, dẫn truyện ....................................................................63 C- KẾT LUẬN. ..................................................................................................................... 68 71 [...]... tin chính về tác phẩm, một phần nào cũng cung cấp cho chúng ta biết về tác phẩm Với những thông tin về tác phẩm giúp, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về nội dung mà tác giả muốn truyền đạt đến người đọc 10 CHƯƠNG 2: NỘI DUNG TÁC PHẨM VIỆT LAM XUÂN THU 2.1 Vạch trần tội ác của Hồ Quý Ly và miêu tả sự suy vong của nhà Trần Việt Lam xuân thu là cuốn tiểu thuyết lịch sử viết về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn với sự... tiểu thuyết lịch sử Hội thề của Nguyễn Quang Thân, tiểu thuyết Việt Lam xuân thu, … Mỗi tác phẩm có một cách khắc họa riêng biệt về hình ảnh của Lê Lợi nhưng có một điểm chung là các tác phẩm đều ca ngợi về con người, tài năng cũng như trí tuệ của ông Trong mỗi tác phẩm hình tượng của Lê Lợi là một tâm điểm trong cho tác phẩm Khi xây dựng hình tượng nhân vật Lê Lợi trong tác phẩm Việt Lam xuân thu, ... hùng khác, cũng có công lớn trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn Do thời gian có hạn và số lượng nhân vật khá đông nên chỉ nêu một số nhân vật nổi bật trong tác phẩm Hình tượng nhân vật Lê Thiện trong tác phẩm Việt Lam xuân thu, được tác giả khắc họa khá nổi bật với vai trò là một quân sư, luôn sát cánh cùng Lê Lợi và Nguyễn Trãi trong cuộc khởi nghĩa Trong tác phẩm, khi giới thiệu về Lê Thiện, Lê Hoan đã giới... tài năng của ông trong lĩnh vực quân sự Cũng như những tác phẩm viết về sự nghiệp quân sự của Nguyễn Trãi thường đề cập ít và không khắc họa rõ nét Việt Lam xuân thu đã làm được đều đó, tác phẩm đã khắc họa rõ nét quá trình hoạt động của Nguyễn Trãi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, từ khi mới gầy dựng đến thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Và cũng qua tác phẩm này, ta biết được Nguyễn Trãi là một người yêu nước... tài trí của mình ông đã góp phần làm nên thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Trong tác phẩm Việt Lam xuân thu, Nguyễn Trãi hiện lên với vai trò là một vị quân sư tài ba Với những hiểu biết và mưu lược của mình, ông đã giúp Lê Lợi giành thắng lợi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn Nguyễn Trãi, xuất hiện trong Việt Lam 21 xuân thu được tác giả giới thiệu một cách rõ ràng về tiểu sử cũng như tài năng “Lại nói người... họa hình ảnh Đoàn Phát khá đậm nét và không có sự trùng lập với một nhân vật nào trong tác phẩm Và qua đây, tác giả đã giúp cho người đọc biết được những đóng góp của Đoàn Phát trong cuộc khởi nghĩa và công lao to lớn trong lịch sử dân tộc Ngoài hình tượng Lê Thiện, Đoàn Phát, hình ảnh của Phạm Đán cũng được tác giả khắc họa khá nổi bật trong tác phẩm Việt Lam xuân thu Trong vai trò là một tướng lĩnh,... dân ấm no hạnh phúc Tác phẩm Việt Lam xuân thu là một tiểu thuyết chương hồi, tác giả đã phác họa một giai đoạn lịch sử với những biến cố trọng đại Tác phẩm đã cho người đọc thấy được quá trình chiến đấu gian khổ của nghĩa quân Lam Sơn và ca ngợi công lao to lớn của người anh hùng Lê Lợi Từ một cuộc khởi nghĩa nhỏ, nhờ sự tập hợp lực lượng của Lê Lợi, cuộc khởi nghĩa dần lớn mạnh và trở thành một phong... đó, tác giả đã khắc họa nên một vị quân sư tài ba, để người đọc có đánh giá đúng hơn về công lao của Nguyễn Trãi trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước 2.2.3 Hình tượng một số vị anh hùng khác Việt Lam xuân thu là tiểu thuyết chương hồi với số lượng nhân vật khá đông Với tác phẩm này, tác giả nhằm mục đích ca ngợi hình tượng anh hùng Lê Lợi và Nguyễn Trãi là chính Nhưng thông qua hai hình tượng đó tác. .. Lợi vô cùng độc đáo Bằng những hiểu biết lịch sử của mình và một phần do bản thân hư cấu, ông đã xây dựng hình tượng Lê Lợi khác hẳn so với nhân vật nguyên mẫu và những tác phẩm khác viết về Lê Lợi Hình tượng Lê Lợi hiện lên trong tác phẩm không oai phong lẫm liệt như trong tác phẩm Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi Nhưng trong Việt Lam xuân thu, Lê Lợi hiện lên là một người có đầy đủ cả ba yếu tố “nhân,... nghĩa Lam Sơn Cuộc khởi nghĩa là nơi để Nguyễn Trãi có thể bộc lộ hết được tài năng của mình Trong tác phẩm hình tượng Nguyễn Trãi hiện lên là một người thông thiên văn, giỏi địa lý mà còn đầy mưu lược Ông có vai trò quan trọng 26 trong cuộc khởi nghĩa và những đóng góp của ông đáng được trân trọng Và thông qua tác phẩm, tác giả đã một phần nào giúp người đọc có cái nhìn đầy đủ hơn về những đóng góp và