Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT  LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP NIÊN KHÓA 2011 - 2015 ĐỀ TÀI CÁC NGUYÊN TẮC HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO, THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP VIỆT NAM Giảng viên hƣớng dẫn: Ts. Cao Nhất Linh Sinh viên thực hiện: Đinh Văn Hảo MSSV: 5115797 Lớp: LK1164A1 - K37 Cần thơ, tháng 11/2014 GVHD: Cao Nhất Linh 1 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... GVHD: Cao Nhất Linh 2 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... GVHD: Cao Nhất Linh 3 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1 2. Mục tiêu, đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 2 3. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 2 4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 2 5. Bố cục đề tài............................................................................................................ 3 CHƢƠNG 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TỔ CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO ................................................................................................................ 5 1.1. Khái niệm, chức năng và mục tiêu của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO ........................................................................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm Tổ chức Thương mại Thế giới WTO................................................ 5 1.1.2. Chức năng của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO ........................................ 6 1.1.3. Mục tiêu của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO ........................................... 8 1.2. Cơ cấu tổ chức, quá trình hình thành và phát triển của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO .................................................................................................... 9 1.2.1. Cơ cấu tổ chức của WTO .................................................................................. 9 1.2.1.1. Các cơ quan lãnh đạo chính trị và có quyền ra quyết định ........................... 10 1.2.1.2. Các cơ quan thừa hành giám sát việc thực hiện các hiệp định thương mại đa phương ................................................................................................................... 11 1.2.1.3. Các cơ quan thực hiện chức năng hành chính - thư ký là Tổng giám đốc và Ban Thư ký WTO .................................................................................................... 11 1.2.2. Quá trình hình thành và phát triển của WTO ................................................... 12 1.2.2.1. GATT- tiền thân của WTO ............................................................................. 12 1.2.2.2. Tổ chức Thương mại Thế giới WTO ra đời ................................................... 13 1.3. Một số hiệp định cơ bản của WTO .................................................................. 14 GVHD: Cao Nhất Linh 4 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam 1.3.1. Các hiệp định trong lĩnh vực thương mại hàng hóa và dịch vụ ....................... 14 1.3.2. Các hiệp định trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ ...................................................... 15 1.3.3. Các hiệp định trong một số lĩnh vực khác ........................................................ 16 CHƢƠNG 2. CÁC NGUYÊN TẮC HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM ...................... 17 2.1. Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO ........... 17 2.1.1. Nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc (MFN) ........................................................... 17 2.1.2. Nguyên tắc Đối xử quốc gia (NT) ..................................................................... 19 2.1.3. Nguyên tắc Mở cửa thị trường (Market access) ............................................... 21 2.1.4. Nguyên tắc Cạnh tranh công bằng (Fair competition) .................................... 21 2.2. Pháp luật của Việt Nam đối với các nguyên tắc hoạt động của WTO .......... 24 2.2.1. Một số quy định của Pháp lệnh về đối xử tối huệ quốc và đối xử quốc gia trong thương mại quốc tế ............................................................................................ 24 2.2.2. Một số cam kết khác của Việt Nam trong WTO ................................................ 25 CHƢƠNG 3. THUẬN LỢI, KHÓ KHĂN, GIẢI PHÁP CHO DOANH NGHIỆP VÀ HƢỚNG HOÀN THIỆN HỆ THỐNG PHÁP LUẬT ..................... 28 3.1. Những tác động của các nguyên tắc hoạt động của WTO đối với doanh nghiệp Việt Nam ........................................................................................................ 28 3.1.1. Những thuận lợi cho các doanh nghiệp Việt Nam ............................................ 28 3.1.2.. Những khó khăn còn vướng phải trong quá trình hội nhập ............................ 31 3.1.2.1.. Khó khăn đối với doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp hình thành lâu đời, có kinh nghiệm trong sản xuất kinh doanh và hội nhập .................................................. 31 3.1.2.2. Khó khăn đối với doanh nghiệp mới hình thành, doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ ................................................................................................................... 35 3.2. Giải pháp khắc phục khó khăn cho doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế theo các nguyên tắc của WTO ............................. 36 3.2.1. Phát triển sản xuất kinh doanh theo hướng lấy chất lượng và tiêu chuẩn làm mục tiêu ....................................................................................................................... 37 GVHD: Cao Nhất Linh 5 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam 3.2.2. Tiếp thu, học hỏi những thành tựu tiến bộ từ bên ngoài và khắc phục những khó khăn trong nội bộ ................................................................................................. 40 3.2.3. Tìm hiểu và nắm vững những quy định của pháp luật trong nước và quốc tế . 42 3.3. Hƣớng hoàn thiện hệ thống pháp luật trong nƣớc phù hợp với các nguyên tắc của WTO ............................................................................................... 43 3.3.1. Xóa bỏ, sửa đổi và tiến tới hoàn thiện những quy định có sẵn phù hợp với các nguyên tắc của WTO ............................................................................................ 44 3.3.2. Ban hành những quy định mới cho những lĩnh vực chưa được điều chỉnh nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong và ngoài nước phát triển theo xu hướng hội nhập .............................................................................................. 46 3.3.3. Tham gia xây dựng và kí kết các văn bản quốc tế góp phần thể hiện vai trò và vị trí của Việt Nam trong WTO ............................................................................. 48 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 49 GVHD: Cao Nhất Linh 6 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam LỜI NÓI ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã chính thức đi vào hoạt động từ ngày 01-01-1995 và đã tiếp nối cho Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT 1947). Cùng với sự tiếp nối đó, WTO kế thừa và phát huy sứ mệnh của GATT là dẫn dắt hệ thống thương mại quốc tế. Hơn nữa, trong xu thế hội nhập cùng phát triển giữa các nước trên thế giới như hiện nay thì WTO ngày càng thể hiện rõ vai trò quan trọng của mình là một mối dây liên kết các quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới trong lĩnh vực thương mại và từ đó phát triển rộng hơn sang lĩnh vực chính trị, xã hội, văn hóa,... Hiện nay WTO có tất cả 160 thành viên trong tổng số hơn 220 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, chiếm trên 90% thương mại dịch vụ và trên 85% thương mại hàng hóa toàn cầu. Nhận thức được tầm quan trọng đó, Việt Nam đã không ngừng nổ lực trong suốt mười hai năm bằng mười ba cuộc đàm phán đa phương và nhiều cuộc đàm phán song phương khác với nhiều thành viên nhằm sớm được bước chân vào ngôi nhà thương mại chung của thế giới này. Sau tất cả những cố gắng, đến ngày 13-10-2006, tại phiên họp đa phương lần thứ 13 đã kết thúc tất cả những vấn đề còn chưa thống nhất trong các văn kiện xét quy chế thành viên cho Việt Nam. Và đến ngày 11-01-2007, Việt Nam đã chính thức là thành viên thứ 150 của tổ chức này. Có thể nói, bước chân vào ngưỡng cửa WTO là một thành quả xứng đáng cho nhà nước và nhân dân Việt Nam. Đây là một bước tiến quan trọng giúp Việt Nam có thể sánh ngang tầm với các cường quốc trong khu vực và trên thế giới đúng như tinh thần của Hiến pháp: “Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, phát huy nội lực, hội nhập, hợp tác quốc tế, gắn kết chặt chẽ với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.”1 Tuy nhiên, WTO là một tổ chức điều chỉnh ở mức cao 1 Điều 50, Hiến pháp 2013. GVHD: Cao Nhất Linh 7 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam nhất và sâu rộng nhất những quan hệ thương mại quốc tế. Chính vì vậy, quá trình hoạt động của tổ chức này vô cùng phức tạp thông qua những thỏa thuận, hiệp định, cam kết,… Cho nên để hòa nhập vào WTO là một vấn đề đau đầu của các cấp lãnh đạo cũng như của các doanh nghiệp. Hy vọng góp phần tháo gỡ những khó khăn khi tìm hiểu về WTO, giúp các đọc giả cũng như tự trang bị cho mình có thêm những hiểu biết về nguyên tắc hoạt động của tổ chức này và góp phần thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của doanh nghiệp Việt Nam, người viết lựa chọn đề tài “ Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, những thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam” làm luận văn tốt nghiệp chuyên ngành Luật thương mại của mình. 2. Mục tiêu, đối tƣợng nghiên cứu Người viết nghiên cứu đề tài này nhằm mục đích làm sáng tỏ và giúp cho các đọc giả cũng như tự trang bị cho mình có những kiến thức cơ bản về khái niệm, chức năng, mục tiêu, quá trình hình thành phát triển, …. Và đặc biệt là các nguyên tắc hoạt động của WTO. Từ đó phân tích và chỉ ra những thuận lợi và khó khăn mà các nguyên tắc này mang lại cho doanh nghiệp Việt Nam. Không những thế, thông qua những khó khăn còn vướng phải, người viết muốn đưa ra những giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật cũng như những lời khuyên cho các doanh nghiệp trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế mà Việt Nam là một thành viên của WTO. 3. Phạm vi nghiên cứu Hiện nay có rất nhiều quan điểm về các nguyên tắc hoạt động của WTO, trong bài viết này, người viết phân chia thành bốn nguyên tắc và tập trung nghiên cứu bốn nguyên tắc này. Cụ thể là: Nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc (MFN), nguyên tắc Đối xử quốc gia (NT), nguyên tắc Mở cửa thị trường (Market access) và nguyên tắc Cạnh tranh công bằng (Fair competition). Ngoài ra ở chương I, người viết còn nghiên cứu về khái niệm, chức năng, mục tiêu, cơ cấu tổ chức, quá trình hình thành và phát triển cũng như một số hiệp định cơ bản của WTO mà thông qua những hiệp định này thể hiện được nguyên tắc hoạt động của tổ chức này. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu GVHD: Cao Nhất Linh 8 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam Trong quá trình nghiên cứu người viết đã sử dụng những phương pháp chủ yếu sau để đạt được mục tiêu của mình: Phương pháp phân tích luật viết được sử dụng nhiều nhất giúp hiểu biết sâu sắc về vấn đề đang tìm hiểu cũng như những quy định của Hiến pháp, các văn bản luật và các hiệp định. Phương pháp chứng minh bằng số liệu, lí lẽ, dẫn chứng và phân tích số liệu giúp người viết đưa ra những thông tin chi tiết và xác thực. Phương pháp tổng hợp giúp khái quát được vấn đề, làm cho vấn đề trở nên dễ hiểu hơn cũng như tránh lạc đề, dài dòng. Ngoài ra, người viết còn sử dụng các biện pháp khác như so sánh, phủ định vấn đề, sắp xếp theo lôgic,…. 5. Bố cục đề tài Đối với đề tài này người viết lần lượt tìm hiểu các vấn đề về tổ chức thương mại thế giới từ khái quát đến vấn đề chính và chia thành ba chương như sau: Chƣơng 1. Khái quát chung về Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO Đây là chương mở đầu nhằm mục đích cung cấp những thông tin khái quát nhất về vấn đề cần tìm hiểu. Chính vì vậy, trong phạm vi chương này người viết đã đưa ra các vấn đề lý luận chung về WTO bao gồm: khái niệm, chức năng, mục tiêu, cơ cấu tổ chức, quá trình hình thành phát triển và các hiệp định cơ bản của WTO trong những lĩnh vực nhất định. Chƣơng 2. Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO và pháp luật Việt Nam Đây là chương quan trọng của bài viết mà trong đó người viết đưa ra hai vấn đề lớn tương ứng với hai mục lớn là: Thứ nhất, Các nguyên tắc hoạt động của WTO. Phần này tập trung phân tích rõ bốn nguyên tắc đã nêu. Có thể nói đây là nền tảng cho phần sau và chương III. Thứ hai, bên cạnh những vấn đề đã được phân tích ở trên, người viết còn chỉ ra sự thể hiện của những nguyên tắc đó trong hệ thống pháp luật của Việt Nam. Từ đó, giúp cho người đọc dễ dàng tiếp cận vấn đề hơn. GVHD: Cao Nhất Linh 9 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam Chƣơng 3. Thuận lợi, khó khăn, giải pháp cho doanh nghiệp và hƣớng hoàn thiện hệ thống pháp luật Trong chương này, người viết từ những kết quả phân tích ở trên đã chỉ ra những thuận lợi cũng như khó khăn còn vướng phải của doanh nghiệp Việt Nam và những lời khuyên với mong muốn các doanh nghiệp Việt Nam sẽ ngày càng lớn mạnh và vươn xa hơn từ đó khẳng định vị thế của quốc gia hình chữ S trên trường quốc tế. Bên cạnh đó, người viết cũng không quên đề xuất hướng hoàn thiện hệ thống pháp luật của nước ta để phù hợp với xu thế chung của thế giới theo các nguyên tắc hoạt động của WTO. GVHD: Cao Nhất Linh 10 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam CHƢƠNG 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TỔ CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO Như đã nói ở trên, Tổ chức Thương mại Thế giới WTO là một tổ chức điều chỉnh ở mức cao nhất và sâu rộng nhất hoạt động thương mại quốc tế. Cho nên để hiểu rõ về tổ chức này cần có một quá trình lâu dài và đi từ khái quát đến cụ thể. Chính vì vậy, trước khi nói về những nguyên tắc hoạt động của WTO, chúng ta cần tìm hiểu một số kiến thức cơ bản về tổ chức này. 1.1.Khái niệm, chức năng và mục tiêu của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO 1.1.1. Khái niệm Tổ chức Thương mại Thế giới WTO Tổ chức Thương mại Thế giới WTO có tên gọi tiếng Anh là World Trade Organization và tên tiếng Pháp là l’Organization Mondial du Commerce. Đây là một tổ chức quốc tế có trụ sở chính đặt tại Geneve, Thụy Sĩ, có chức năng giám sát hoạt động thương mại giữa các nước thành viên theo những quy tắc chung. Ngoài ra, trong hiệp định thành lập của tổ chức này cũng xác định rằng: “ WTO là một khuôn khổ định chế chung điều chỉnh các mối quan hệ thương mại giữa các thành viên của tổ chức về những vấn đề liên quan đến các hiệp định và các văn bản pháp lý không tách rời gồm cả những phụ lục của Hiệp định này”2. Như vậy, WTO là tập hợp những quy tắc trên cơ sở các hiệp định giữa các nước. Những văn bản này tạo thành nền tảng pháp lí chung cho thương mại quốc tế. Đó chủ yếu là những sự thỏa thuận giữa các chính phủ để duy trì chính sách thương mại trong khuôn khổ những thỏa thuận đó. Mà để có được những thỏa thuận chung này, các nước phải tiến hành một công việc hết sức quan trọng là ngồi lại cùng nhau đàm phán và kí kết. Như vậy, một cách khái quát nhất, WTO là một tổ chức quốc tế giúp các nước thành viên có được sự tự do trong thương mại quốc tế, là một ngôi nhà 2 Khoản 1, Điều II, Hiệp định thành lập tổ chức Thương mại Thế giới WTO. GVHD: Cao Nhất Linh 11 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam chung để các chính phủ đàm phán, kí kết các hiệp định thương mại hoặc liên quan đến thương mại và khi phát sinh tranh chấp nó cũng là nơi để họ giải quyết những tranh chấp này. 1.1.2. Chức năng của tổ chức thương mại thế giới WTO Như đã nói ở trên, WTO chủ yếu bao gồm những hiệp định là các thỏa thuận của những thành viên nên có thể nói một chức năng rất quan trọng của nó là quản lý việc thực hiện các hiệp định – các thỏa thuận giữa những thành viên. Chức năng này bao gồm “ giám sát, tạo thuận lợi, kể cả trợ giúp kỹ thuật cho các nước thành viên thực hiện các nghĩa vụ thương mại quốc tế của họ” 3. Đây được xem như là một chức năng cơ bản và quan trọng nhất của WTO. Bởi trong một tổ chức quốc tế với nhiều thành viên như thế, giống như việc một bộ máy nhà nước quản lý cả quốc gia mình, thì tất nhiên sẽ tồn tại những sai sót có thể do yếu tố khách quan hoặc một sự cố ý nào đó mang lại khi một cá nhân, tổ chức hay chính phủ quá xem trong lợi ích của mình. Chính vì vậy, WTO cần có một cơ chế để đảm bảo cho các thành viên thực hiện các thỏa thuận của họ một cách công bằng và chính xác nhất, sao cho mỗi thành viên đều có được sự cân bằng giữa quyền lợi và nghĩa vụ của mình. Thứ hai, muốn có được các hiệp định thì tổ chức này phải “là khuôn khổ thể chế để tiến hành các vòng đàm phán thương mại đa phương trong khuôn khổ WTO, theo quyết định của Hội nghị Bộ trưởng WTO”4. Mặc dù đề cao sự tự do hóa trong thương mại quốc tế nhưng suy cho cùng WTO vẫn là một tổ chức, cho nên bên trong nội bộ của nó cũng cần phải có những quy tắc riêng mà các thành viên phải tuân theo. Vậy chức năng thứ hai này nhằm đảm bảo cho các thành viên có được sự thống nhất trong đàm phán theo một khuôn khổ nhất định và tuân theo cơ quan tối cao là Hội nghị Bộ trưởng. Thứ ba, trong quá trình tiến hành hoạt động thương mại quốc tế sẽ không khỏi xảy ra những mâu thuẫn dẫn đến tranh chấp mà các bên không tự giải quyết được, khi đó WTO “là cơ chế giải quyết tranh chấp giữa các thành viên liên quan đến việc thực hiện và giải thích Hiệp định WTO và các hiệp định thương mại đa 3 PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30. 4 PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30. GVHD: Cao Nhất Linh 12 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam phương và nhiều bên”5. Khi một quốc gia là thành viên của WTO, thì tất cả công dân được đại diện thông qua nhà nước của quốc gia đó thực hiện quyền và nghĩa vụ của họ với các nước thành viên khác, cho nên thông qua việc đứng ra giải quyết những tranh chấp về thương mại, WTO còn giúp bảo vệ quyền lợi và tiếng nói cho cả một dân tộc, một cộng đồng người. Hơn nữa, khi những tranh chấp xâm phạm đến quyền lợi của một quốc gia nào đó nếu không được giải quyết một cách triệt để sẽ gây ra những hiềm khích giữa các nước này với nhau, từ đó gây nên những bất ổn về chính trị, hay tồi tệ hơn có thể xảy ra những cuộc chiến tranh đe dọa nền hòa bình thế giới mà nạn nhân của tất cả các cuộc chiến đó luôn là những con người vô tội. Chính vì vậy, thông qua chức năng này có thể khẳng định rằng WTO là một tổ chức nhân đạo cao cả vì hòa bình và hạnh phúc của nhân loại. Thứ tư, một điều mà ai cũng phải công nhận rằng là trình độ phát triển của các nước luôn luôn không đồng đều cho nên việc xây dựng và áp dụng các quy tắc đã thỏa thuận cũng không đồng nhất với nhau và kết quả mang lại cũng khác nhau. Chính vì vậy, để giúp các thành viên có thể đạt được hiệu quả cao nhất và sự phát triển nhanh nhất khi hội nhập mà đặc biệt là các nước kém phát triển và đang phát triển (trong đó có Việt Nam) WTO “là cơ chế kiểm điểm chính sách thương mại của các nước thành viên, bảo đảm thực hiện mục tiêu thúc đẩy tự do hóa thương mại và tuân thủ các quy định của WTO, Hiệp định thành lập WTO đã quy định một cơ chế kiểm điểm chính sách thương mại áp dụng chung đối với tất cả các thành viên”6. Thứ năm, trong quan hệ quốc tế ngày nay có một quy luật chung mà không một quốc gia nào có thể từ bỏ đó là: muốn tồn tại và phát triển thì phải có sự liên kết giữa các nhà nước và các dân tộc với nhau. Với WTO cũng vậy, tuy là ngôi nhà chung của hầu hết các nước nhưng hòa nhập vào xu thế toàn cầu hóa mà nó là một trong số ngày càng nhiều tổ chức quốc tế đã và đang hình thành thì một yếu tố không thể thiếu là “thực hiện việc hợp tác với các tổ chức kinh tế quốc tế khác như Quỹ Tiền tệ quốc tế và Ngân hàng Thế giới trong việc hoạch định những 5 PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30. 6 PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30. GVHD: Cao Nhất Linh 13 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam chính sách và dự báo về những xu hướng phát triển tương lai của kinh tế toàn cầu”7. Tóm lại, so với GATT 1947, các chức năng của WTO đã được khái quát một cách gần như toàn diện nhất các khía cạnh của thương mại quốc tế. Nếu như ở GATT chủ yếu là những cam kết của các quốc gia về việc cắt giảm thuế quan hoặc cho hưởng những ưu đãi, miễn trừ được nêu trong vòng một hiệp định và các phụ lục kèm theo, thì khi WTO ra đời, nó đã xem xét đến việc đàm phán, kí kết các hiệp định và có cơ chế giải quyết tranh chấp rõ ràng, minh bạch hơn cũng như đặc biệt là việc hợp tác với các tổ chức khác được đề cao. 1.1.3. Mục tiêu của tổ chức thương mại thế giới WTO WTO với tư cách là một tổ chức thương mại của tất cả các nước trên thế giới, kế thừa và thực hiện những mục tiêu đã được nêu trong Hiệp định GATT 1947 là nâng cao mức sống của nhân dân các nước thành viên, đảm bảo việc làm và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thương mại, sử dụng có hiệu quả nhất các nguồn lực của thế giới. Cụ thể WTO có 3 mục tiêu sau: Thứ nhất, “Thúc đẩy tăng trưởng thương mại hàng hoá và dịch vụ trên thế giới phục vụ cho sự phát triển, ổn định, bền vững và bảo vệ môi trường”8. Đây là mục tiêu quan trọng và cao cả hàng đầu của WTO, nó thể hiện được chức năng chính và bản chất thực sự của WTO là một tổ chức đứng đầu trong lĩnh vực thương mại quốc tế, là động lực cho sự phát triển của hoạt động này, đồng thời tạo nền tảng vững chắc để các nước có được sự ổn định về chính trị-xã hội, tăng trưởng kinh tế cũng như một việc không thể thiếu là bảo vệ môi trường. Thứ hai, “Thúc đẩy sự phát triển các thể chế thị trường, giải quyết các bất đồng và tranh chấp thương mại giữa các nước thành viên trong khuôn khổ của hệ thống thương mại đa phương, phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của Công pháp quốc tế, bảo đảm cho các nước đang phát triển và đặc biệt là các nước kém phát triển nhất được thụ hưởng những lợi ích thực sự từ sự tăng trưởng của thương 7 PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30. 8 PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30. GVHD: Cao Nhất Linh 14 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam mại quốc tế, phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế của các nước này và khuyến khích các nước này ngày càng hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế thế giới”9. Thứ ba, “Nâng cao mức sống, tạo công ăn, việc làm cho người dân các nước thành viên, bảo đảm các quyền và tiêu chuẩn lao động tối thiểu được tôn trọng”10. Thông qua mục tiêu này, WTO xác định được rằng động lực lớn nhất cho sự phát triển chính là nhân tố con người hay cụ thể là nguồn lao động. Mặc dù hiện nay xuất hiện ngày càng nhiều máy móc, thiết bị phục vụ mua bán, sản xuất nhưng đó đều là sản phẩm do con người tạo ra và không có bất kỳ một loại nào trong số đó có thể vượt qua bàn tay và khối óc. Một minh chứng xác thực cho lý thuyết này chính là nền kinh tế của đất nước Mặt trời mọc. Sau thế chiến thứ II, Nhật Bản lâm vào tình trạng khủng hoảng suy thoái nhưng nhờ có nhiều chính sách đúng đắn mà quan trọng nhất là đề cao nhân tố con người, đào tạo nguồn lao động chất lượng cao, xem sức lao động là sức mạnh lớn nhất cho nên quốc gia này đã có một thời phát triển chóng mặt vươn lên thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, sau Mỹ, trong những năm bảy mươi, tám mươi của thế kỉ trước. Các chức năng và mục tiêu của WTO có sự liên hệ chặt chẽ và mật thiết với nhau: thông quan những mục tiêu được đề ra ngay từ đầu một cách khái quát, WTO được xác định là một tổ chức có những chức năng quan trọng trên trường quốc tế và cũng chính nhờ phát huy tối đa những chức năng này mà các mục tiêu cao cả được bảo đảm trong quá trình hoạt động. Cho nên có thể nói WTO không chỉ đơn thuần là một tổ chức quốc tế trong lĩnh vực thương mại mà nó còn là một nền móng vững chắc cho ngôi nhà thế giới phát triển bền vững và ổn định về mọi mặt của đời sống xã hội. 1.2. Cơ cấu tổ chức, quá trình hình thành và phát triển của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO 1.2.1. Cơ cấu tổ chức của WTO WTO là một tổ chức quốc tế nên có một cơ cấu phức tạp gồm 3 cấp: thứ nhất là các Cơ quan lãnh đạo chính trị và có quyền ra quyết định bao gồm Hội 9 Cổng Thông tin điện tử Chính phủ nước Cộng hòa xã hộ chủ nghĩa Việt Nam, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/NuocCHXHCNVietNam/ChiTietVeToChucQuocTe? diplomacyOrgId=125, [ ngày truy cập 15-08-2014]. 10 Cổng Thông tin điện tử Chính phủ nước Cộng hòa xã hộ chủ nghĩa Việt Nam, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/NuocCHXHCNVietNam/ChiTietVeToChucQuocTe? diplomacyOrgId=125, [ ngày truy cập 15-08-2014]. GVHD: Cao Nhất Linh 15 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam nghị Bộ trưởng, Ðại hội đồng WTO, Cơ quan giải quyết tranh chấp và Cơ quan kiểm điểm chính sách thương mại. Thứ hai là các Cơ quan thừa hành và giám sát việc thực hiện các hiệp định thương mại đa phương bao gồm Hội đồng GATT, Hội đồng GATS và Hội đồng TRIPS tương ứng với ba Hiệp định GATT, GATS và TRIPS. Thứ ba là các cơ quan thực hiện chức năng hành chính - thư ký là Tổng giám đốc và Ban Thư ký WTO11. 1.2.1.1. Các cơ quan lãnh đạo chính trị và có quyền ra quyết định Hội nghị Bộ trưởng WTO: là cơ quan lãnh đạo chính trị cao nhất của WTO, họp ít nhất hai năm một lần, giống như tên gọi, thành viên của nó là đại diện cấp Bộ trưởng của tất cả các thành viên WTO. Ðiều IV khoản 1 Hiệp định thành lập WTO quy định: “ Hội nghị bộ trưởng sẽ họp hai năm một lần bao gồm tất cả các thành viên. Hội nghị bộ trưởng sẽ thực hiện những chức năng của WTO và đưa ra những hành động cần thiết để thực thi những chức năng này. Khi một thành viên nào đó yêu cầu, hội nghị bộ trưởng có quyền đưa ra những quyết định về tất cả những vấn đề thuộc bất kỳ một Hiệp định thương mại đa biên nào theo đúng các yêu cầu cụ thể về cơ chế ra quyết định quy định trong hiệp định này và hiệp định thương mại đa biên có liên quan”12. Như vậy, Hội nghị Bộ trưởng là cấp cao nhất và có quyền quyết định tất cả các vấn đề phát sinh giữa các nước thành viên. Tuy nhiên, cũng giống như Quốc hội của nước ta, Hội nghị bộ trưởng chỉ làm việc thông qua phiên họp cho nên ở các khoảng thời gian còn lại thì quyền lực tạm thời trao cho cơ quan khác mà cụ thể trong WTO là Ðại hội đồng: Trong thời gian giữa các khoá họp của Hội nghị Bộ trưởng WTO, các chức năng của Hội nghị Bộ trưởng WTO do Ðại hội đồng đảm nhiệm. Ðại hội đồng WTO hoạt động trên cơ sở thường trực tại trụ sở của WTO ở Geneva, Thụy Sĩ. Thành viên của Ðại hội đồng WTO là đại diện ở cấp Ðại sứ của chính phủ tất cả các thành viên13. Trong cấp thứ nhất còn có hai cơ quan với nhiệm vụ rất quan trọng là Cơ quan giải quyết tranh chấp và Cơ quan kiểm điểm chính sách thương mại: Ðiều IV khoản 4, khoản 5 Hiệp định thành lập WTO có quy định là ngoài việc thực hiện các chức năng của Hội nghị Bộ trưởng WTO trong thời gian giữa hai khoá họp, Ðại hội đồng -WTO còn thực hiện những chức năng khác được trao trực tiếp theo 11 PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 10. 12 Khoản 1, Điều IV, Hiệp định thành lập tổ chức Thương mại Thế giới WTO. 13 PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 10. GVHD: Cao Nhất Linh 16 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam các Hiệp định thương mại đa phương, trong đó quan trọng nhất là chức năng giải quyết tranh chấp và chức năng kiểm điểm chính sách thương mại. Chính vì vậy mà Ðại hội đồng WTO đồng thời là cơ quan giải quyết tranh chấp và cũng là Cơ quan kiểm điểm chính sách mại khi thực hiện những chức năng này. 1.2.1.2. Các cơ quan thừa hành giám sát việc thực hiện các hiệp định thương mại đa phương Theo như hiệp định thành lập thì WTO có ba hội đồng được thành lập để giám sát việc thực thi ba Hiệp định thương mại đa phương tương ứng là: Hội đồng GATT tương ứng với Hiệp định Thương mại hàng hóa (GATT), Hội đồng GATS tương ứng với Hiệp định Thương mại dịch vụ (GATS) và Hội đồng TRIPS tương ứng với Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sỡ hữu trí tuệ (TRIPS). Tất cả nước thành viên đều có quyền tham gia vào hoạt động của ba hội đồng này. Ba hội đồng nói trên báo cáo trực tiếp các công việc của mình lên Ðại hội đồng WTO. Ngoài ra còn có các cơ quan được các hội đồng của WTO thành lập với tư cách trực thuộc để giúp các hội đồng này trong việc thực hiện các chức năng kỹ thuật, ví dụ: Ủy ban về thâm nhập thị trường, Ủy ban về trợ giá nông nghiệp và các Nhóm công tác được thành lập trên cơ sở tạm thời để giải quyết những vấn đề cụ thể. 1.2.1.3. Các cơ quan thực hiện chức năng hành chính - thư ký là Tổng giám đốc và Ban Thư ký WTO. Bởi vì mục tiêu lớn lao của mình nên WTO có một Ban Thư ký rất quy mô, bao gồm khoảng 500 viên chức và nhân viên thuộc biên chế chính thức của WTO14. Tại Điều VI Hiệp định thành lập WTO có quy định “Ban thư kí của WTO sẽ do một tổng giám đốc lãnh đạo”15, trong đó Hội nghị bộ trưởng sẽ bổ nhiệm Tổng giám đốc, quyết định về quyền hạn, nghĩa vụ, thời gian phục vụ,… Sau đó, Tổng giám đốc sẽ bổ nhiệm các thành viên của Ban thư kí và cũng quy định quyền hạn và nghĩa vụ của những thành viên này. Quan trọng hơn hết là “trách nhiệm của Tổng thư kí và nhân viên Ban thư kí sẽ phải hoàn toàn mang tính quốc tế. Khi thực hiện bổn phận của mình, Tổng giám đốc và thành viên Ban thư kí sẽ không 14 15 Điều VI, Hiệp định thành lập tổ chức Thương mại Thế giới WTO. Khoản 4, Điều VI, Hiệp định thành lập tổ chức Thương mại Thế giới WTO. GVHD: Cao Nhất Linh 17 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam được phép tìm kiếm hoặc chấp nhận những chỉ thị từ bất kì một chính phủ hay một cơ quan nào khác ngoài WTO”16. Như vậy, Tổng giám đốc là người có quyền lực lớn nhất trong ban thư kí, cho nên việc bổ nhiệm người giữ chức vụ này luôn là một cuộc chạy đua giữa những vị có thế lực lớn trên thế giới, có thể là các bộ trưởng, các thủ tướng hay tổng thống. Tuy nhiên, trách nhiệm của Tổng giám đốc và thành viên Ban thư kí cũng hết sức nặng nề, họ hoạt động mang tính quốc tế và hoàn toàn chỉ tuân theo WTO. 1.2.2. Quá trình hình thành và phát triển của WTO 1.2.2.1. GATT- tiền thân của WTO Vào những năm 40 của thế kỉ trước, khi chiến tranh Thế giới thứ hai vẫn còn chưa kết thúc mà những tổn thất nó mang lại thực sự quá lớn cho toàn nhân loại, cho nên ngay lúc này các nước đã nghĩ đến việc thiết lập các thỏa thuận chung về kinh tế để hỗ trợ công cuộc khôi phục sau chiến tranh. Chính vì vậy, Hội nghị Bretton Woods đã được triệu tập ở bang New Hampshire (Hoa Kỳ) năm 1944 nhằm mục đích này. Kết quả của Hội nghị Bretton Woods là sự ra đời của 2 tổ chức tài chính: Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế (nay gọi là Ngân hàng Thế giới - WB) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). Ngoài ra, một tổ chức chung về thương mại cũng được đề xuất thành lập với tên gọi Tổ chức Thương mại Quốc tế (ITO).17 Tuy nhiên, phạm vi hoạt động được áp đặt cho ITO là khá lớn, bao trùm lên cả các vấn đề việc làm, đầu tư, cạnh tranh, dịch vụ, vì thế việc đàm phán Hiến chương của ITO diễn ra khá lâu. Trong khi đó, vì mong muốn sớm cắt giảm thuế quan để đẩy mạnh công cuộc tái thiết sau chiến tranh, năm 1946, một nhóm 23 nước đã đàm phán riêng lẻ và đạt được một số ưu đãi thuế quan nhất định. Để ràng buộc những ưu đãi đã đạt được, nhóm 23 nước này quyết định lấy một phần về chính sách thương mại trong dự thảo Hiến chương ITO và cải tiến nó thành Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại (GATT) mà chúng ta thường gọi là 16 Cổng Thông tin điện tử Chính phủ nước Cộng hòa xã hộ chủ nghĩa Việt Nam, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/NuocCHXHCNVietNam/ChiTietVeToChucQuocTe? diplomacyOrgId=125 , [ ngày truy cập 15-08-2014]. 17 Bộ ngoại giao Việt Nam, Lịch sử ra đời, mục tiêu, nguyên tắc pháp lý, cơ cấu tổ chức và các hiệp định cơ bản của WTO, http://www.mofahcm.gov.vn/vi/mofa/nr091019080134/nr091019085342/nr091019085619/nr09102902180 8/ns091029022045 ,[ngày truy cập 01-11-2014]. GVHD: Cao Nhất Linh 18 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam GATT năm 1947. GATT 1947 có hiệu lực từ 1/1/1948 như một thoả thuận tạm thời trong khi chờ ITO được thành lập. Nhưng ITO không ra đời bởi vì Quốc hội Hoa Kỳ không phê chuẩn Hiến chương làm cho các nước khác cũng không phê chuẩn. Do vậy từ thời điểm này GATT trở thành mũi kim chỉ nam quan trọng nhất của thương mại quốc tế cho đến khi WTO ra đời. 1.2.2.2. Tổ chức thương mại thế giới WTO ra đời Có thể nói, trong bốn mươi tám năm tồn tại của mình (từ 1947 đến 1995), GATT 1947 đã có những đóng góp to lớn vào việc thúc đẩy sự phát triển của thương mại thế giới. Số lượng các bên tham gia cũng tăng nhanh. Cho tới trước khi WTO được thành lập, GATT đã có 124 bên ký kết và đang tiếp nhận 25 đơn xin gia nhập. Từ mức thuế trung bình 40% của năm 1948, đến năm 1995, mức thuế trung bình của các nước phát triển chỉ còn khoảng 4% và của các nước đang phát triển còn khoảng 15%.18 Tuy nhiên đến cuối những năm 1980 đầu 1990 thì lịch sử nhân loại chứng kiến những sự kiện làm thay đổi cả thế giới. Mở đầu là việc kết thúc chiến tranh lạnh giữa Liên Xô và Mỹ năm 1989 và sau đó là sự tan rã của Liên bang Xô Viết đánh dấu cho sự tắt liệm thời kỳ vàng son của chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn cầu kèm theo hàng loạt các quốc gia mới được hình thành như: Cư-rơ-gư-tan, Udơ-bê-kit-tan, Ta-gi-kit-tan,… Đặc biệt là cũng trong thời kì này hầu hết các quốc gia thuộc địa ở châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh đều giành được độc lập cùng với sự vươn lên của Nhật Bản và Tây Âu đã khiến trật tự thế giới hình thành theo hướng đa cực, không còn tập trung vào tay Mỹ và Liên Xô như trước nữa. Chính vì vậy, trước những biến chuyển sâu sắc này và sự phát triển của khoa học-kỹ thuật, GATT bắt đầu tỏ ra có những bất cập, không theo kịp tình hình khi chỉ điều chỉnh ở mức cơ bản và có phần khái quát các quan hệ thương mại quốc tế. Trước tình hình đó các bên tham gia GATT nhận thấy cần phải có nỗ lực để củng cố và mở rộng hệ thống thương mại quốc tế. Từ năm 1986 đến 1994, Hiệp định GATT và các hiệp định kèm theo của nó đã được các nước thảo luận sửa đổi và cập nhật để thích ứng với điều kiện thay đổi của thời đại. Sau đó, Hiệp định GATT 1947, cùng với các quyết định đi kèm và một vài biên bản giải thích khác 18 Bộ Ngoại giao Việt Nam, Lịch sử ra đời, mục tiêu, nguyên tắc pháp lý, cơ cấu tổ chức và các hiệp định cơ bản của WTO ,http://www.mofahcm.gov.vn/vi/mofa/nr091019080134/nr091019085342/nr091019085619/nr0910290218 08/ns091029022045 , [ngày truy cập 07-09-2014] GVHD: Cao Nhất Linh 19 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam đã hợp thành GATT 1994. Bên cạnh đó, một số hiệp định khác cũng đạt được trong các lĩnh vực như nông nghiệp, dệt may, trợ cấp, tự vệ và các lĩnh vực khác, cùng với GATT 1994, chúng tạo thành các yếu tố của một hệ thống thương mại quốc tế mới và hoàn thiện hơn. Cuối cùng, Vòng đàm phán Uruguay kéo dài tám năm (1986-1994) cũng thông qua một loạt các quy định mới điều chỉnh thương mại Dịch vụ và Quyền Sở hữu Trí tuệ liên quan đến thương mại, và có thể nói một thành công lớn nhất mang tính lịch sử của vòng đàm phán lần này là các nước đã cho ra Tuyên bố Marrakesh (Maroc) kết thúc vòng đàm phán và thành lập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), bắt đầu đi vào hoạt động từ ngày 1/1/19951.19 Từ đây, GATT đã kết thúc sứ mệnh vĩ đại của mình và WTO là một tổ chức kế nhiệm GATT trong việc lãnh đạo hệ thống thương mại quốc tế. 1.3. Một số hiệp định cơ bản của WTO Các hiệp định của WTO tập trung điều chỉnh ba lĩnh vực chính là thương mại hàng hoá, thương mại dịch vụ và quyền sở hữu trí tuệ. Các hiệp định này đưa ra các nguyên tắc để trên cơ sở đó các thành viên WTO có những cam kết cắt giảm thuế quan, dỡ bỏ các hàng rào thương mại và mở cửa thị truờng. Để điều chỉnh hệ thống thương mại quốc tế WTO có tất cả 16 Hiệp định chính. Đây là các hiệp định mà tất cả thành viên đều phải tham gia. 1.3.1. Các hiệp định trong lĩnh vực thương mại hàng hóa và dịch vụ Trong số tổng số 16 Hiệp định chính thì WTO có ba hiệp định về thương mại hàng hóa là: Hiệp định chung về thuế quan thương mại, gọi tắt là GATT 1994, Hiệp định nông nghiệp, gọi tắt là AOA và Hiệp định về hàng dệt may, gọi tắt là ATC. Và một Hiệp định về Thương mại Dịch vụ, gọi tắt là GATS. Trong đó, quan trọng nhất là GATT 1994 được xây dựng dựa trên cơ sở GATT 1947. Ngay khi bắt đầu nó đã nêu lên nguyên tắc cơ bản là Thương mại không phân biệt đối xử thể hiện tại Điều I và nguyên tắc Đãi ngộ quốc gia tại Điều III. Phần kế tiếp là các hiệp định bổ sung và các phụ lục bao gồm những điều khoản đặc biệt liên quan đến những ngành riêng biệt. Phần cuối cùng là danh mục các cam kết của mỗi nước về việc cắt giảm thuế quan. 19 Bộ ngoại giao Việt Nam, Lịch sử ra đời, mục tiêu, nguyên tắc pháp lý, cơ cấu tổ chức và các hiệp định cơ bản của WTO, http://www.mofahcm.gov.vn/vi/mofa/nr091019080134/nr091019085342/nr091019085619/nr09102902180 8/ns091029022045 ,[ngày truy cập 01-11-2014]. GVHD: Cao Nhất Linh 20 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam Một trong những Hiệp định đánh dấu sự tiến bộ của WTO là Hiệp định nông nghiệp AOA, bởi vì từ khi GATT 1947 được thành lập thì trong suốt thời gian tồn tại các nguyên tắc của nó đã không được áp dụng trong lĩnh vực nông nghiệp. Hiệp định này nhằm mục đích cải cách thương mại quốc tế đối với hàng nông sản, đưa ra cách thức buôn bán nông sản công bằng, bình đẳng và góp phần củng cố vai trò của thị trường bằng cách yêu cầu các nước phải chấp nhận hai điều kiện: Giảm trợ cấp bao gồm cả trợ cấp xuất khẩu và trợ cấp sản xuất; Tăng mức độ mở cửa thị trường20. Trong lĩnh vực này còn có một hiệp định rất đặc biệt mà bản thân nó được quy định tự chấm dứt hiệu lực vào ngày 31-12-2004, đó là ATC- Hiệp định về hàng dệt may. Đây là hiệp định duy nhất của WTO quy định về việc tự chấm dứt hiệu lực. Nó ra đời thay thế cho Hiệp định hàng đa sợi MFA và là hiệp định quốc tế chính thức điều chỉnh thương mại hàng dệt may. Nội dung chính của nó là các nước nhập khẩu phải xóa bỏ hạn ngạch và không được phân biệt đối xử giữa những nước xuất khẩu21. Đối với hiệp định về thương mại dịch vụ GATS, nó bao gồm hầu như toàn bộ các lĩnh vực dịch vụ. Các điều khoản của nó quy định những quan điểm, nguyên tắc, luật lệ nhằm đạt được mục tiêu tự do hóa thương mại. Đặc biệt là GATS đưa ra 3 nguyên tắc cơ bản: thứ nhất là nguyên tắc không phân biệt đối xử, thứ hai là cam kết ràng buộc đối với việc mở cửa thị trường và thứ ba là nguyên tắc minh bạch. Thông qua các Hiệp định này có thể thấy phạm vi điều chỉnh về thương mại hàng hóa và dịch vụ của WTO đã tiến bộ hơn cả về nội dung và phạm vi so với GATT 1947. 1.3.2. Hiệp định trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ Khi nhắc đến vấn đề sỡ hữu trí tuệ thì có thể nói đây là một lĩnh vực nhạy cảm và gây ra nhiều rắc rối cho hệ thống thương mại quốc tế mà đặc biệt là vấn đề hàng giả, hàng nhái. Chính vì vậy, trong vòng đàm phán Urugoay, các nước đã tiến hành kí kết Hiệp định về quyền sở hữu trí tuệ có liên quan đến thương mại TRIPS cùng với sự ra đời của WTO. Hiệp định này bao gồm các điều khoản về 20 PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 67. 21 PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 72. GVHD: Cao Nhất Linh 21 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam nguyên tắc và biện pháp nhằm thực hiện quyền sở hữu trí tuệ với mục tiêu tổng quát là góp phần giảm bớt sự giả mạo trong thương mại và các rào cản thương mại quốc tế, thúc đẩy việc bảo hộ hiệu quả và thực thi quyền sở hữu trí tuệ. 1.3.3. Các hiệp định trong một số lĩnh vực khác Ngoài các Hiệp định trong những lĩnh vực cơ bản trên, để hoàn thành mục tiêu là đầu tàu dẫn dắt hệ thống thương mại quốc tế, WTO còn có nhiều hiệp định về nhiều khía cạnh khác. Về hàng rào phi thếu quan, có Hiệp định về các biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động thực vật (SPS), Hiệp định về hàng rào kỹ thuật trong thương mại (TBT), Hiệp định về các thủ tục cấp phép nhập khẩu (IPL) và Hiệp định về kiểm hóa trước khi xuất hàng (BIS). Về hàng rào thếu quan thì có hai hiệp định là Hiệp định về quy tắc xuất sứ (ROR) và Hiệp định Trị giá hải quan (ACV). Đối với quyền tự vệ thì có các hiệp định cơ bản: Hiệp định về các biện pháp tự vệ (ASG), Hiệp định về trợ cấp (SCM) và Hiệp định về bán phá giá (AAD). Ngoài ra còn có một hiệp định về các biện pháp đầu tư có liên quan đến thương mại (TRIMS) trong lĩnh vực đầu tư trực tiếp nước ngoài và Thảo luận về các quy tắc và thủ tục giải quyết tranh chấp (DSU). Như vậy, so với GATT 1947 chỉ điều chỉnh chủ yếu các quan hệ về thương mại hàng hóa quốc tế, WTO đã hơn hẳn. Nó điều chỉnh gần như toàn bộ những khía cạnh của hệ thống thương mại quốc tế mà trong đó có hàng nông sản và dệt may là những trường hợp không được áp dụng bởi GATT, điều tiết cả hoạt động thương mại dịch vụ, hoạt động đầu tư và sở hữu trí tuệ vốn là những lĩnh vực không được điều chỉnh trong GATT. Cho nên có thể khẳng định rằng, về cơ bản WTO là sự kế thừa, phát triển của GATT và những quy định của nó có phạm vi điều chỉnh rộng hơn cũng như chặt chẽ hơn. GVHD: Cao Nhất Linh 22 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam CHƢƠNG 2 CÁC NGUYÊN TẮC HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM Nếu như chương một chỉ dừng lại ở những vấn đề cơ bản về WTO nhằm giúp cho người đọc hình dung được một cách sơ lược về tổ chức này, thì sang đến chương hai, sẽ tiếp cận một cách cụ thể hơn bốn nguyên tắc hoạt động chính, được xem là nền tảng của WTO. Bên cạnh đó, chúng ta sẽ tìm hiểu những quy định có liên quan trong hệ thống pháp luật của nước ta cũng như những cam kết chính của Việt Nam trong một số lĩnh vực nhất định. 2.1. Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO Trong quá trình tìm hiểu về WTO, có thể nói vấn đề quan trọng nhất và cần đặt lên hàng đầu đó là các nguyên tắc hoạt động của nó. Bởi vì, khi những thỏa thuận giữa các quốc gia được kí kết thì đều dựa trên nền tảng là các nguyên tắc này. Nó luôn là yếu tố chính khi nhắc đến WTO và sự vận dụng rộng rãi, lâu dài đã biến nó gần như trở thành những chuẩn mực của thương mại quốc tế. 2.1.1. Nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc (MFN) Đầu tiên là một nguyên tắc được nhắc đến nhiều nhất và xem như là quan trọng nhất của WTO. Nguyên tắc này đã được hình thành và ghi nhận từ thế kỉ XVIII trong Hiệp ước giữa Hoa Kỳ và Pháp, nhưng khi GATT 1947 ra đời thì nó mới thực sự trở thành nền tảng của hệ thống thương mại quốc tế. Đó là nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc (MFN). Như đã nói ở trên, MFN là một nguyên tắc cực kì quan trọng cho nên nó được thể hiện ngay trong điều I của Hiệp định GATT với tên gọi là “Quy định chung về đối xử tối huệ quốc”. Ngoài ra, khi WTO ra đời, cùng với sự tiến bộ của nó, nguyên tắc này còn được đưa vào Hiệp định thương mại dịch vụ (GATS) tại điều II và Hiệp định về sở hữu trí tuệ (TRIPS) tại điều IV. GVHD: Cao Nhất Linh 23 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam Nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc được viết theo tiếng Anh có nghĩa là Most Favoured Nation (MFN). Nếu nhìn nhận ở góc độ Tư pháp quốc tế thì MFN được hiểu là: Người nước ngoài sẽ ngang bằng với người nước ngoài, pháp nhân nước ngoài sẽ ngang bằng với pháp nhân nước ngoài về quyền và nghĩa vụ. Còn nếu xem xét ở góc độ chi tiết hơn của Thương mại quốc tế thì : Theo nguyên tắc MFN, WTO yêu cầu một nước thành viên phải áp dụng thuế quan và các quy định khác đối với hàng hoá nhập khẩu từ các nước thành viên khác nhau (hoặc hàng hoá xuất khẩu tới các nước thành viên khác nhau) một cách bình đẳng, không phân biệt đối xử. Điều đó có nghĩa là nếu một nước thành viên dành cho sản phẩm từ bất kỳ nước thành viên nào mức thuế quan hay bất kỳ một ưu đãi phi thuế quan nào khác thì cũng phải dành mức thuế quan hoặc ưu đãi đó cho sản phẩm cùng loại của tất cả các quốc gia thành viên khác một cách ngay lập tức và vô điều kiện.22 Ví dụ cụ thể về nguyên tắc này như sau: Hiện nay Việt Nam, Thái Lan và Mỹ đều là thành viên của WTO. Giả sử cả hai nước đều xuất khẩu sản phẩm gạo cùng loại vào thị trường Mỹ, thì khi đó nếu Mỹ dành cho Thái Lan những ưu đãi về thuế quan hay bất kỳ những ưu đãi nào khác thì cũng phải cho Việt Nam những ưu đãi đó. Cụ thể nếu gạo của Thái Lan được đánh thuế là 2% thì gạo Việt Nam cũng vậy. Còn nếu một nước thứ tư khác không phải là thành viên của WTO cũng xuất khẩu cùng sản phẩm này vào thì Mỹ có thể áp dụng mức thuế cao hơn hoặc có quyền không cho hưởng những ưu đãi như đã áp dụng với Việt Nam và Thái Lan. Tuy nhiên trong thực tế, mặc dù là nguyên tắc quan trọng và nền tảng nhưng các nước không phải lúc nào cũng tuân thủ nó một cách nghiêm ngặt. Bằng chứng là đã có rất nhiều tranh chấp trong lịch sử của GATT liên quan đến việc áp dụng nguyên tắc này. Một trong số những vụ kiện đã làm tốn không ít giấy mực của báo chí quốc tế và làm đau đầu cho các cơ quan chức năng là vụ kiện giữa đất nước với những đồn điền cà phê nổi tiếng ở Nam Mỹ - Braxin và vương quốc của những đấu trường bò tót – Tây Ban Nha năm 1981: Theo như Braxin thì Tây Ban Nha đã ban hành một nghị định quy định các mức thuế quan khác nhau đối với năm loại cà phê chưa rang, trong đó, hạt cà phê của Braxin bị đánh thuế cao hơn. Còn về phía Tây Ban Nha thì biện minh rằng sở dĩ có sự chênh lệch này là do các yếu tố về điều kiện thời tiết, điều kiện trồng trọt, cách chọn giống,… Tuy nhiên, lập luận này của Tây Ban Nha đã không đủ thuyết phục vì hạt cà phê dù thế nào đi chăng nữa thì cũng có mục đích duy nhất là để uống – tức là có tính năng sử dụng 22 Khoản 1, Điều I, Hiệp định chung về thuế quan và thương mại. GVHD: Cao Nhất Linh 24 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam giống nhau, là những sản phẩm cùng loại. Sau khi xem xét những lập luận của hai bên hội đồng GATT đã đưa ra kết luận việc ban hành nghị định trên của Tây Ban Nha là mang tính chất phân biệt đối xử và trái với khoản 1, Điều I của GATT.23 Bên cạnh đó, MFN còn một khía cạnh rất quan trọng là một số ngoại lệ riêng biệt chỉ áp dụng cho chính nó. Thứ nhất là nhằm mục đích thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế khu vực thì các nước là đồng minh thuế quan của nhau có thể gỡ bỏ rào càn về thuế hoặc không đánh thuế, hơn nữa WTO cho phép hình thành mới và mở rộng các nước đồng minh thuế quan này. Trong Hiệp định GATT 1947 cũng có một ngoại lệ tương tự là ưu đãi về thuế quan truyền thống, tức là hai nước mặc dù là thành viên của GATT nhưng đã có chế độ ưu đãi truyền thống thì có thể đánh thuế thấp hơn nhưng GATT 1947 không cho phép mở rộng và hình thành mới các đồng minh cũng như chỉ chấp nhận các đồng minh đã hình thành trước khi nó ra đời. Vậy tại sao lại có sự khác biệt như vậy giữa GATT 1947 và WTO? Để trả lời câu hỏi này ta phải nhìn lại mục đích cao cả nhất của WTO là thúc đẩy tự do trong thương mại quốc tế. Cho nên việc cho phép mở rộng các đồng minh thuế quan giúp các nước trên thế giới mà đầu tiên là các thành viên tiến gần lại với nhau hơn, và đến một lúc nào đó khi tất cả các nước đều là đồng minh của nhau thì rào cản về thuế hoàn toàn bị gỡ bỏ, các nước có thể tiến hành hoạt động thương mại quốc tế một cách tự do nhất. Khi đó, tất cả các thị trường lớn nhỏ của những nước đang phát triển như Việt Nam hay phát triển như Mỹ, những nước đông dân như Trung Quốc hay chỉ có vài ngàn người như Vatican cũng sẽ trở nên rất dễ dàng để các doanh nghiệp trên toàn thế giới xâm nhập. Có thể nói, nhìn nhận được hạn chế này của GATT 1947, WTO đã đem đến một sự tiến bộ mang tính lịch sử cho hệ thống thương mại quốc tế. Thứ hai là một ngoại lệ đối với các quốc gia đang phát triển, nhằm mục đích tạo điều kiện phát triển kinh tế của các quốc gia nghèo, các nước có thể ưu đãi cho các quốc gia này nhưng phải áp dụng đối với tất cả các quốc gia nghèo còn lại có sản phẩm cùng loại. 2.1.2. Nguyên tắc Đối xử quốc gia (NT) Khác với nguyên tắc nền tảng Đối xử tối huệ quốc, nguyên tắc NT xuất hiện muộn hơn và trước khi GATT 1947 ra đời nó hoàn toàn không được đề cập đến trong thương mại quốc tế. Nhưng sau khi được đưa vào Điều III của GATT 1947, nó đã trở thành nguyên tắc quan trọng trong các hiệp định song phương và đa 23 Nguyễn Bá Ngọc, WTO thuận lợi và thách thức cho các doanh nghiệp Việt Nam, NXB Lao động-Xã hội, Hà Nội, năm 2005, trang 28. GVHD: Cao Nhất Linh 25 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam phương giữa các quốc gia. Và cũng giống như MFN, NT được quy định tại ba hiệp định chính của WTO là Điều III Hiệp định GATT, Điều XVII Hiệp định GATS và Điều III Hiệp định TRIPS. Cũng cần nói thêm là trong số những nguyên tắc hoạt động của WTO thì MFN và NT được nêu rõ ràng nhất, được thể hiện cụ thể bằng các điều đầu tiên trong các hiệp định, còn những nguyên tắc còn lại chủ yếu được nêu rải rác và đan xen vào các điều khác nhau. Nguyên tắc Đối xử quốc gia được viết theo tiếng anh có nghĩa là National Treatment (NT). Cũng nhìn nhận tương tự như MFN trong lĩnh vực Tư pháp quốc tế thì nguyên tắc NT được hiểu là công dân của quốc gia sở tại thì ngang bằng với người nước ngoài về quyền và nghĩa vụ. Suy ra cho Thương mại quốc tế thì có nghĩa là: các hàng hóa, dịch vụ và quyền sỡ hữu trí tuệ nước ngoài phải được đối xử giống như những sản phẩm cùng loại trong nước, tức là không cho phép có sự phân biệt đối xử giữa sản phẩm nội địa và sản phẩm cùng loại được nhập khẩu từ những nước thành viên khác. Khi phân tích về NT, cái nhìn ban đầu chúng ta nghĩ ngay là WTO đưa ra nó nhằm mục đích giúp cho doanh nghiệp nước ngoài có thể dễ dàng xâm nhập vào thị trường nội địa của một nước nhất định, mà thường là những nước phát triển và có đông dân số. Tuy nhiên, mục đích sâu xa của NT còn nằm ở một khía cạnh khác, khi chúng ta nhìn từ góc độ nền kinh tế trong nước. Khi ngày càng có nhiều những sản phẩm cùng loại từ bên ngoài được nhập khẩu vào mà nó lại được nhà nước đối xử giống như sản phẩm nội địa thì mối lo ngại lớn nhất thuộc về các doanh nghiệp trong nước. Từ sự cạnh tranh này, thúc đẩy những doanh nghiệp trong nước vốn dĩ đã quen được sự bảo hộ phải vận động không ngừng, phải cải tiến để cho ra đời những sản phẩm chất lượng, mang tính cạnh tranh cao. Do đó, những doanh nghiệp này năng động hơn, nền sản xuất trong nước phát triển hơn và lợi ích của người tiêu dùng được nâng cao. Đây mới chính là mục đích quan trọng nhất mà các nước muốn hướng đến. Để minh họa rỏ hơn về NT, có thể nhìn nhận từ thực tế của Việt Nam: Một trong những mặt hàng nhập siêu nhiều nhất của nước ta là xăng dầu và nước mà thu được lợi nhuận lớn nhất từ việc này là Singapore. Khi cả hai đều là thành viên của WTO thì Việt Nam trong điều kiện bình thường không có ngoại lệ buộc phải đối xử công bằng giữa xăng dầu nội địa và sản phẩm cùng loại này từ Singapore. Chính vì vậy, mà doanh nghiệp sản xuất xăng dầu trong nước cũng phải không ngừng nâng cao chất lượng để có thể cạnh tranh được với xăng dầu nhập khẩu. Từ đó, thúc đẩy nền sản xuất GVHD: Cao Nhất Linh 26 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam xăng dầu phát triển không ngừng và đến một lúc nào đó thì Việt Nam có thể sánh ngang tầm với các quốc gia khác trong lĩnh vực này. Tuy nhiên, phạm vi phạm áp dụng của nguyên tắc NT đối với hàng hoá, dịch vụ và sở hữu trí tuệ có khác nhau. Ðối với hàng hoá và sở hữu trí tuệ việc áp dụng nguyên tắc NT là một nghĩa vụ chung, có nghĩa là hàng hóa và quyền sở hữu trí tuệ nước ngoài sau khi đã đóng thuế quan hoặc được đăng ký bảo vệ hợp pháp phải được đối xử bình đẳng như hàng hoá và quyền sở hữu trí tuệ trong nước đối với thuế và lệ phí nội địa, các quy định về mua, bán, phân phối, vận chuyển. Ðối với dịch vụ, nguyên tắc này chỉ áp dụng đối với những lĩnh vực, ngành nghề đã được mỗi nước đưa vào trong danh mục cam kết cụ thể của mình và mỗi nước có quyền đàm phán đưa ra những ngoại lệ.24 2.1.3. Nguyên tắc Mở cửa thị trường (Market Access) Nếu như đã nói rằng WTO là một tổ chức hoạt động vì mục đích tự do hóa thương mại quốc tế thì không thể bỏ qua nguyên tắc Mở cửa thị trường hay còn gọi là Tiếp cận thị trường (Market Access) của tổ chức này. Thực chất của nguyên tắc này là mở cửa thị trường cho hàng hoá, dịch vụ và đầu tư nước ngoài. Đó là việc tiến tới xóa bỏ các rào cản về thuế quan cũng như phi thuế quan như thủ tục, giấy tờ, quy định,… và đặc biệt là sự cấm hạn chế về số lượng, hạn ngạch được quy định tại Điều XIII của Hiệp định GATT để cho hàng hóa giữa các nước có thể tự do buôn bán trên thị trường lớn nhất, đó là thị trường quốc tế. Trong một hệ thống thương mại đa phương, khi tất cả các bên tham gia đều chấp nhận mở cửa thị trường của mình thì điều đó đồng nghĩa với việc tạo ra một hệ thống thương mại toàn cầu mở cửa. Theo như nội dung của nguyên tắc này thì có thể nói nó là nguyên tắc mang tính chất khái quát nhất trong hoạt động của WTO, chứa đựng trong đó cả nguyên tắc MFN và NT. Bởi suy cho cùng thì mục đích mà WTO cũng như GATT 1947 đưa ra MFN và NT cũng là nhằm mục đích mở cửa tạo điều kiện cho doanh nghiệp của những nước thành viên khác xâm nhập vào thị trường nội địa một cách dễ dàng cũng như làm cho doanh nghiệp nội địa có thể tiến xa hơn vào các thị trường khác. Chính vì vậy, khi ta tìm hiểu, phân tích về hai nguyên tắc MFN và NT tức là ta đang làm như vậy đối với nguyên tắc mở cửa thị trường của WTO. 24 Nguyễn Bá Ngọc, WTO thuận lợi và thách thức cho các doanh nghiệp Việt Nam, NXB Lao động- Xã hội, Hà Nội, năm 2005, trang 29. GVHD: Cao Nhất Linh 27 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam 2.1.4. Nguyên tắc Cạnh tranh công bằng (Fair competition) Trong phạm vi thị trường của một nước hay rộng lớn hơn trên thị trường khu vực và thế giới thì việc làm cho sản phẩm của mình có sức cạnh tranh mạnh mẽ với sản phẩm cùng loại của doanh nghiệp khác luôn là vấn đề hàng đầu. Chính vì vậy mà có những doanh nghiệp đã vì mục đích lợi nhuận đã thực hiện những hành vi mà theo luật của Việt Nam gọi là cạnh tranh không lành mạnh hoặc hạn chế cạnh tranh gây ảnh hưởng đến hệ thống thương mại quốc tế. Cũng chính từ vấn đề nan giải này mà WTO đã hình thành nên nguyên tắc Cạnh tranh công bằng (Fair Competition) thể hiện nội dung giúp cho các doanh nghiệp của các nước được tự do cạnh tranh trong những điều kiện bình đẳng như nhau. Các quy định có liên quan đến cạnh tranh của WTO nằm rải rác trong các hiệp định. Ví dụ như trong Hiệp định GATS, Điều VIII buộc quốc gia thành viên không được để cho các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ độc quyền lạm dụng vị trí độc quyền; Điều IX yêu cầu các nước phải công nhận một số hành vi của doanh nghiệp là hạn chế cạnh tranh; Điều 11.3 Hiệp định Tự vệ yêu cầu không được ủng hộ hoặc khuyến khích các doanh nghiệp thực hiện phân chia thị trường;… Như vậy là cũng giống như luật cạnh tranh của Việt Nam, WTO đưa ra những quy định cụ thể trong lĩnh vực này và bắt buộc các quốc gia thực hiện. Và một điều đặc biệt là nguyên tắc này được công nhận trong án lệ của vụ Uruguay kiện mười lăm nước phát triển vào năm 1962 về việc áp dụng các mức thuế nhập khẩu khác nhau đối với cùng một mặt hàng nhập khẩu. Do tính chất nghiêm trọng của vụ kiện, Ðại hội đồng GATT đã phải thành lập một Nhóm Công tác để xem xét vụ này. Nhóm Công tác đã cho kết luận rằng, về mặt pháp lý việc áp đụng các mức thuế nhập khẩu khác nhau đối với cùng một mặt hàng không trái với các quy định của GATT, nhưng việc áp đặt các mức thuế khác nhau này đã làm đảo lộn những điều kiện cạnh tranh công bằng mà Uruguay có quyền mong đợi từ phía những nước phát triển và đã gây thiệt hại cho lợi ích thương mại của Uruguay. Trên cơ sở kết luận của Nhóm công tác, Ðại hội đồng thông qua khuyến nghị các nước phát triển có liên quan đàm phán với Uruguay để thay đổi các cam kết, và nhân nhượng thuế quan trước đó. 25Chính vụ kiện này của Uruguay đã tạo ra một tiền lệ mới, nhìn chung có lợi cho các nước đang phát triển, giúp tăng khả năng cạnh tranh của những nước này trên trường quốc tế. Từ nay các nước phát triển có thể bị kiện 25 Nguyễn Bá Ngọc, WTO thuận lợi và thách thức cho các doanh nghiệp Việt Nam, NXB Lao động- Xã hội, Hà Nội, năm 2005, trang 34. GVHD: Cao Nhất Linh 28 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam ngay cả khi về mặt pháp lý không vi phạm bất kỳ điều khoản nào trong hiệp định GATT nếu những nước này có những hành vi trái với nguyên tắc cạnh tranh công bằng. Mặc dù đưa ra các nguyên tắc có tính bắt buộc và rất nhiều các hiệp định, thỏa thuận được xây dựng trên cơ sở những nguyên tắc này, nhưng không phải lúc nào WTO cũng yêu cầu những nước thành viên phải đảm bảo tuyệt đối mà bên cạnh đó có rất nhiều ngoại lệ chung cho tất cả các nguyên tắc được quy định tại XX của Hiệp định chung về thuế quan và thương mại. Các ngoại lệ được áp dụng khi thực hiện các biện pháp nhằm bảo vệ đạo đức cộng đồng, bảo vệ cuộc sống, sức khỏe con người; liên quan đến xuất hoặc nhập khẩu vàng bạc; liên quan tới các sản phẩm sử dụng lao động của tù nhân;… Tuy nhiên cũng cần lưu ý là để tránh những sự lạm dụng về các ngoại lệ, trong điều này có đưa ra một điều kiện để được hưởng là: “Với bảo lưu rằng các biện pháp đề cập ở đây không được theo cách tạo ra công cụ phân biệt đối xử độc đoán hay phi lý giữa các nước có cùng điều kiện như nhau, hay tạo ra một sự hạn chế trá hình với thương mại quốc tế,…” và một ngoại lệ cũng rất quan trọng được nêu ra tại Điều XXI cùng hiệp định này là ngoại lệ về an ninh. Theo như Điều này thì : Không có quy định nào trong Hiệp định này được hiểu là: a) áp đặt với một bên ký kết nghĩa vụ phải cung cấp những thông tin mà bên đó cho rằng nếu bị điểm lộ sẽ đi ngược lại quyền lợi thiết yếu của về an ninh của mình; hoặc b) để ngăn cản một bên ký kết có các biện pháp được cho là cần thiết để bảo vệ các quyền lợi thiết yếu tơí an ninh của mình: i) liên quan tới chất phóng xạ hay các chất dùng vào việc chế tạo chúng; ii) liên quan tới mua bán vũ khí, đạn dược và vật dụng chiến tranh và mọi hoạt động thương mại các hàng hoá khác và vật dụng trực tiếp hay gián tiếp được dùng để cung ứng cho quân đội; được áp dụng trong thời kỳ chiến tranh hoặc các tình huống khẩn cấp trong quan hệ quốc tế khác; hoặc c) để ngăn cản một bên ký kết có những biện pháp thực thi các cam kết nhân danh Hiến Chương Liên hợp Quốc, nhằm duy trì hoà bình và an ninh quốc tế. Tóm lại, khi các nước muốn trở thành một nhân tố trong ngôi nhà thương mại chung của thế giới thì bắt buộc phải đảm bảo những nguyên tắc cơ bản của GVHD: Cao Nhất Linh 29 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam WTO. Trước khi tổ chức này ra đời, hầu hết các nước tham gia hệ thống thương mại quốc tế theo hai nguyên tắc MFN và NT trong GATT 1947 và các thỏa thuận khu vực. Tuy nhiên, từ năm 1995, khi WTO ra đời đã nêu ra những nguyên tắc gần như toàn bộ nhất làm tiền đề cho hầu hết các thỏa thuận và giao dịch thương mại trên thế giới. Có thể nói, trong khuôn khổ một quốc gia thì Hiến pháp là văn bản có hiệu lực cao nhất, làm nền tảng cho cả hệ thống pháp luật, còn trên phạm vi toàn cầu hiện nay thì các nguyên tắc của WTO là ngọn gió không bao giờ đổi hướng đẩy con thuyền thương mại quốc tế tiến xa hơn và từng bước vững mạnh hơn. 2.2. Pháp luật của Việt Nam đối với các nguyên tắc hoạt động của WTO 2.2.1. Một số quy định trong Pháp lệnh về đối xử tối huệ quốc và đối xử quốc gia trong thương mại quốc tế Để giúp cho những nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc và Đối xử quốc gia được khả thi hơn và đi vào đời sống của doanh nghiệp, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh về đối xử tối huệ quốc và đối xử quốc gia. Trong văn bản này, hai nguyên tắc được cụ thể hóa bằng cách nêu ra khái niệm trong từng lĩnh vực của hoạt động thương mại quốc tế, nêu ra nguyên tắc, phạm vi áp dụng cũng như những trường hợp ngoại lệ chung và riêng cho cả hai nguyên tắc. Thứ nhất, đối với nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc, văn bản nêu lên khái niệm của nó trong những lĩnh vực cụ thể của thương mại quốc tế như: thương mại hàng hóa, dịch vụ, đầu tư và sở hữu trí tuệ. Nhưng nhìn chung đó là sự đối xử không kém thuận lợi hơn đối với những hàng hóa, sản phẩm, dịch vụ nước ngoài so với những hàng hóa, sản phẩm, dịch vụ cùng loại đó của một nước thứ ba khác là thành viên của WTO. Bên cạnh đó, một vấn đề quan trọng là những trường hợp sẽ áp dụng Đối xử tối huệ quốc tại Điều 6 bao gồm: Khi pháp luật Việt Nam có quy định, khi điều ước quốc tế mà Việt Nam kí kết hoặc gia nhập có quy định, khi quốc gia hoặc vùng lãnh thổ trên thế giới đã áp dụng nguyên tắc này với Việt Nam và các trường hợp khác do chính phủ quy định. Sau đó, pháp lệnh nêu lên phạm vi áp dụng và các ngoại lệ trong từng lĩnh vực thương mại hàng hóa, thương mại dịch vụ, đầu tư và sỡ hữu trí tuệ. Nếu như trong các hiệp định của WTO có quy định về Đối xử tối huệ quốc mà rõ nhất là Hiệp định chung về thuế quan và thương mại, những câu từ được thể hiện khó hiểu làm cho doanh nghiệp khó tiếp cận thì trong văn bản này, nguyên tắc đó đã được “nội luật hóa” thành những quy GVHD: Cao Nhất Linh 30 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam định của pháp luật Việt Nam, mang đậm sắc thái từ ngữ của Việt Nam và từ đó giúp doanh nghiệp có thể dễ dàng tiếp cận và áp dụng trong quá trình hoạt động. Nguyên tắc Đối xử quốc gia cũng được thể hiện theo bố cục tương tự. Trong đó, khái niệm trong từng lĩnh vực cũng được khái quát: Đó là sự đối xử không kém thuận hơn của nhà nước Việt Nam đối với những hàng hóa, sản phẩm, dịch vụ cùng loại trong và ngoài nước. Về trường hợp áp dụng của hai nguyên tắc hoàn toàn giống nhau. Tuy nhiên, nguyên tắc này lại không được chia thành từng lĩnh vực cụ thể mà chỉ nêu lên khái quát phạm vi áp dụng: “Đối xử quốc gia được áp dụng thuộc Điều 2 của pháp lệnh này theo nguyên tắc quy định tại Điều 4 của pháp lệnh này trên cơ sở tuân thủ các quy định của pháp luật Việt Nam.” Và bốn trường hợp ngoại lệ riêng đó là: mua sắm của chính phủ do phục vụ cho việc tiêu dùng của chủ thể này; các khoản trợ cấp sản xuất trong nước; các quy định hạn chế thời lượng của phim ảnh trình chiếu; các khoản chi phí vận tải trong nước được tính trên cơ sở các hoạt động mang tính kinh tế của phương tiện vận tải. Bên cạnh đó, trong văn bản còn nêu ra những ngoại lệ chung cho cả hai nguyên tắc tại Điều 5: “1. Không áp dụng Đối xử quốc gia và Đối xử tối huệ quốc trong trường hợp cần thiết để bảo đảm lợi ích quốc phòng, an ninh quốc gia, bảo vệ các giá trị văn hóa, tinh thần dân tộc, bảo vệ sức khỏe con người, bảo vệ động vật, thực vật và môi trường, ngăn chặn các hành vi gian lận thương mại. 2. Không áp dụng đối xử tối huệ quốc và đối xử quốc gia đối với những nước tiến hành hoặc tham gia tiến hành các hoạt động chống độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Với ngoại lệ này, Việt Nam đã vận dụng những ngoại lệ chung tại Điều XX và ngoại lệ về an ninh tại Điều XIX của Hiệp định chung về thuế quan và thương mại để phù hợp với tình hình thực tế của nước ta nhằm bảo vệ độc lập, chủ quyền đất nước và nhân dân Việt Nam trong quá trình hội nhập. 2.2.2. Một số cam kết của Việt Nam trong WTO Khi một nước muốn gia nhập vào ngôi nhà chung WTO thì đều phải đưa ra những cam kết phù hợp với luật lệ chung của tổ chức này. Việt Nam cũng không ngoại lệ, chúng ta đã đưa ra và thực hiện trên hai mươi cam kết trong nhiều lĩnh vực khác nhau như: Cam kết về ô tô, về hàng dệt may, về giấy, về điện tử,… Sau đây là một số cam kết có liên quan mật thiết đến các nguyên tắc của WTO. GVHD: Cao Nhất Linh 31 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam Thứ nhất là Cam kết WTO đối với ngành dệt may Việt Nam thể hiện nguyên tắc Mở cửa thị trường. Theo như cam kết này Việt Nam phải mở cửa thị trường trong nước cho hàng hóa nước ngoài bằng việc cắt giảm thuế nhập khẩu. 26 Bên cạnh đó còn có Cam kết về hạn chế số lượng xuất, nhập khẩu: Việt Nam cam kết từ khi gia nhập WTO sẽ không áp dụng mới và áp dụng trở lại các biện pháp hạn chế số lượng nhập khẩu không phù hợp với quy định của WTO.27 Về nguyên tắc Đối xử quốc gia có Cam kết thuế nội địa. Theo đó, Việt Nam cam kết tuân thủ đầy đủ các quy định của WTO khi ban hành và áp dụng các luật và quy định liên quan đến thuế nội địa. Đặc biệt là nguyên tắc không phân biệt đối xử kể từ khi gia nhập WTO.28 Đối với nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc có thể kể đến cam kết chung về thuế quan. Trong đó, Việt Nam sẽ phải bảo đảm các mức thuế suất áp dụng hàng năm không được cao hơn các mức thuế suất cam kết ràng buộc tương ứng. Hay nói cách khác là hằng năm khi chính phủ ban hành các quy định về thuế suất nhập khẩu áp dụng cho các thành viên của WTO sẽ không vượt quá mức đã cam kết nhằm tạo sự bình đẳng cho các thành viên khác.29 Đối với nguyên tắc cạnh tranh công bằng thì mục đích của nó là tạo ra điều kiện thuận lợi bình đẳng cho những doanh nghiệp trong và ngoài nước phát triển. Chính vì vậy, những cam kết của Việt Nam có liên quan đến việc cắt giảm thuế quan hay không hạn chế với số lượng, hay cam kết về các biện pháp phi thuế quan,… Tất cả chúng đều thể hiện được nguyên tắc này. Ví dụ: Cam kết chung về mở cửa thị trường nông sản. Trong đó nêu ra những cam kết về thuế quan cắt giảm đối với từng loại nông sản, mức giảm trung bình là 10,6%, thời gian cắt giảm là từ 3-5 năm,… Tất cả những vấn đề đó là đều hướng tới mục đích cuối cùng là tạo sự bình đẳng cho tất cả thành viên của WTO.30 26 Trung tâm WTO, Cam kết WTO về dệt may, http://www.trungtamwto.vn/an-pham/cam-ket-wto-ve-detmay, 10-11-2014. 27 Trung tâm WTO, Cam kết WTO về hạn chế số lượng xuất, nhập khẩu, http://www.trungtamwto.vn/anpham/cam-ket-wto-ve-han-che-so-luong-xuat-nhap-khau , 10-11-2014. 28 Trung tâm WTO, Cam kết WTO về thuế nội địa, http://www.trungtamwto.vn/an-pham/cam-ket-wto-vethue-noi-dia , 10-11-2014. 29 Trung tâm WTO, Cam kết chung về thuế quan, http://www.trungtamwto.vn/an-pham/cam-ket-chung-vethue-quan , 10-11-2014. 30 Trung tâm WTO, Cam kết chung về mở cửa thị trường nông sản, http://www.trungtamwto.vn/anpham/cam-ket-chung-ve-mo-cua-thi-truong-nong-san , 10-11-2014. GVHD: Cao Nhất Linh 32 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam Tóm lại về những nguyên tắc hoạt động của WTO chủ yếu là được thể hiện trong các Hiệp định song phương và đa phương. Trong đó, rõ ràng và phổ biến nhất là Đối xử quốc gia và Đối xử tối huệ quốc. Hai nguyên tắc còn lại được đề cập rải rác trong các văn bản khác nhưng chúng nhìn chung về nguyên tắc đều mang tính ràng buộc với các quốc gia thành viên. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng tiến hành nội luật hóa những quy định này để chúng trở nên thuần việt cũng như gần gũi hơn với doanh nghiệp và công dân Việt Nam. GVHD: Cao Nhất Linh 33 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam CHƢƠNG 3 THUẬN LỢI, KHÓ KHĂN, GIẢI PHÁP CHO DOANH NGHIỆP VIỆT NAM VÀ HƢỚNG HOÀN THIỆN HỆ THỐNG PHÁP LUẬT Trong lịch sử của Việt Nam từ xưa đến nay, khi chúng ta gia nhập vào một tổ chức quốc tế nào cũng vậy. Bên cạnh những thuận lợi chúng ta luôn phải đối mặt với những khó khăn lớn lao do nhiều nguyên nhân mang lại. Với WTO cũng vậy, những thuận lợi thì không cần đề cập nhiều bởi đa số doanh nghiệp đều nhận thấy được. Tuy nhiên, đối với những khó khăn thì để có thể phát hiện và khắc phục được không phải là một vấn đề đơn giản. 3.1. Những thuận lợi và khó khăn mà các nguyên tắc hoạt động của WTO tạo ra doanh nghiệp Việt Nam 3.1.1. Những thuận lợi cho các doanh nghiệp Việt Nam Từ thời xưa, người Việt có một câu thành ngữ rất đúng đắn: “Phi thương bất phú”. Chúng ta biết rằng nếu muốn phát triển đất nước và đưa Việt Nam sánh vai cùng các cường quốc năm châu thì chỉ có con đường thương mại mà cánh cửa để bước vào đó chính là WTO. Thông qua quá trình tìm hiểu về nó, chúng ta đều nhận thấy rằng không phải một cách ngẫu nhiên mà các nước trong đó có Việt Nam đều cố gắng trở thành thành viên của tổ chức này. Bởi vì khi bước vào đó, các doanh nghiệp trong nước, nền kinh tế quốc gia sẽ có những cơ hội thực sự lớn lao để phát triển, từ đó cuộc sống của người dân sẽ được cải thiện, nhà nước và chế độ sẽ được ổn định, vững chắc. Thứ nhất, các doanh nghiệp ngoài thị trường quen thuộc trong nước, có thể xâm nhập vào những thị trường mới với nhiều cơ hội lớn hơn để tìm kiếm lợi GVHD: Cao Nhất Linh 34 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam nhuận. Thật vậy, số thành viên của WTO hiện nay đã lên đến 160 quốc gia và vùng lãnh thổ, chiếm trên 90% thương mại toàn cầu. Trong đó bao gồm cả thị trường của những quốc gia phát triển như Mỹ, Nhật, EU,… và những thị trường được xem là hấp dẫn bởi có dân số cao như: Trung Quốc, Ấn Độ, Canada,… Việc này đồng nghĩa là doanh nghiệp trong nước đã có thể tự do hơn để tiến vào các thị trường này. Theo báo cáo của tổng cục thống kê cho thấy, kim ngạch hàng hóa xuất khẩu thời kỳ 2006 - 2010 đạt 56 tỷ USD/năm, bằng 2,5 lần thời kỳ 2001 2005 và tăng 17,2%/năm. Kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng ngày càng tăng, từ bốn mặt hàng có kim ngạch trên 3 tỷ USD năm 2006 tăng lên tám mặt hàng năm 2010. Một số mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu cao trong giai đoạn này là: Hàng dệt may đứng đầu với bình quân 8,6 tỷ USD/năm, tăng mạnh so với 3,5 tỷ USD của giai đoạn trước. Giày dép đạt 4,3 tỷ USD/năm, tăng so với 2,3 tỷ USD/năm của thời kỳ trước. Hải sản đạt 4,2 tỷ USD/năm, giai đoạn trước là 2,2 tỷ USD/năm. Kim ngạch gạo xuất khẩu tăng mạnh với mức tăng 17,9%/năm. Như vậy kể từ khi gia nhập WTO năm 2007, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam tăng rất mạnh mà đặc biệt là các mặt hàng chủ lực và được xem là thế mạnh của nước ta như hàng dệt may, hải sản và lúa gạo. Về phần thị trường xuất khẩu giai đoạn 2006-2010, các nước châu Á là thị trường đứng đầu với 45,6% tổng kim ngạch xuất khẩu, Châu Mỹ tiếp tục tăng mạnh và ở vị trí thứ hai với 23%; thị trường các nước châu Âu chiếm 20,8%; châu Đại Dương chiếm 6,2%; châu Phi tuy chiếm tỷ lệ nhỏ với 2,7% nhưng đã gấp 3,8 lần so với thời kỳ 5 năm trước. 31 Đây là một trong những tín hiệu đáng vui mừng nhất cho nước ta, từ những thị trường quen thuộc là các nước trong khu vực Đông Nam Á và Châu Á, chúng ta đã vươn xa hơn tăng kim ngạch xuất khẩu vào những thị trường khó tính như Mỹ, các nước Châu Âu và những thị trường có phần mới mẻ như Châu Phi và Châu Đại Dương. Thứ hai, sản phẩm của Việt Nam dễ dàng tiến vào thị trường các thành viên khác do được đối xử bình đẳng và tăng khả năng cạnh tranh theo những nguyên tắc của WTO. Như đã phân tích ở trên, theo như nguyên tắc MFN và NT thì hàng hóa, dịch vụ và các sản phẩm liên quan đến sở hữu trí tuệ của Việt Nam khi cùng với các sản phẩm cùng loại đến từ những nước khác trong điều kiện bình thường sẽ không bị phân biệt đối xử với nhau và với sản phẩm cùng loại trong nước. Mà đặc biệt là nước ta sẽ được hưởng ngay lập tức và vô điều kiện thành tựu cắt giảm 31 Tổng cục Thống kê, Kinh tế xã hội thời kì 2006-2010 qua số liệu một số chỉ tiêu thống kê chủ yếu, http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=418&ItemID=10879 , [ngày truy cập 29-09-2014]. GVHD: Cao Nhất Linh 35 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam thuế quan của WTO và GATT trong suốt gần bảy mươi năm qua. Đây là một thuận lợi rất lớn cho Việt Nam, khi nước ta vốn dĩ là một nước đang phát triển. Chúng ta phải mất chi phí rất lớn sản xuất ra các sản phẩm của mình để xuất khẩu mà chủ yếu là hàng hóa, từ việc chi phí lao động, nguyên vật liệu, vận chuyển,… Đặc biệt là chi phí mua những dây chuyền công nghệ hay kĩ thuật từ những nước khác. Cho nên nếu sản phẩm của Việt Nam không được đối xử một cách ngang bằng, có thể là bị áp dụng mức thuế cao hơn, thì sẽ mất đi khả năng cạnh tranh về giá vì dù cho chất lượng có tốt đi chăng nữa thì trong thời buổi kinh tế ngày càng khó khăn này, một bộ phận lớn người tiêu dùng vẫn ưu tiên chọn sản phẩm có giá cả tương đối thấp. Đặc biệt có thể thấy một điều là được hưởng lợi nhiều nhất từ việc này là các sản phẩm nông-lâm-ngư nghiệp của nước ta với những con số cụ thể như sau: Giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp và thuỷ sản tăng bình quân 5%/năm thời kỳ 2006-2010, trong đó nông nghiệp tăng 4,2%; lâm nghiệp tăng 3,1%; thuỷ sản tăng 8% mà đáng kể nhất là sản lượng lương thực có hạt năm 2010 đạt 44,6 triệu tấn, tăng 12,3% so với năm 2006, tương đương 4,9 triệu tấn. Bình quân mỗi năm thời kỳ 2006-2010 sản lượng lương thực tăng 2,4% (trong đó sản lượng lúa tăng 2,2%/năm). Sản xuất lương thực đã đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và nâng cao lượng xuất khẩu. 32 Điều này hoàn toàn không khó hiểu về những con số rất tích cực như vậy, từ xưa đến nay nước ta vốn dĩ có thế mạnh về sản xuất các mặt hàng nông-lâm-ngư nghiệp, là nước có sản lượng xuất khẩu gạo đứng thứ hai thế giới nhiều năm qua. Chính vì vậy, khi ngày nay có được đầu ra tốt hơn với lợi nhuận cao hơn các mặt hàng này được tiếp tục đẩy mạnh sản xuất nhầm phục vụ tối đa cho nhu cấu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Bên cạnh đó, sản phẩm của Việt Nam đảm bảo được sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Nếu như trước đây khi xuất khẩu vào một nước, các doanh nghiệp Việt Nam phải lệ thuộc rất nhiều vào hệ thống luật cạnh tranh của nước đó và các chính sách bảo hộ sản xuất hay những ưu đãi trong nước. Do vậy, khả năng cạnh tranh về chất lượng, mẫu mã, hình thức,… bị giảm sút do điều kiện không đồng nhất với nhau. Tuy nhiên, khi là thành viên của WTO, các mối lo ngại trên đã dần biến mất, chúng ta chỉ tập trung vào việc nâng cao chất lượng hàng hóa đúng theo tiêu chuẩn xuất khẩu; bao bì, mẫu mã đẹp; các hình thức xúc tiến thương mại kèm theo,… 32 Tổng cục Thống kê, kinh tế xã hội thời kì 2006-2010 qua số liệu một số chỉ tiêu thống kê chủ yếu, http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=418&ItemID=10879 , [ngày truy cập 29-09-2014]. GVHD: Cao Nhất Linh 36 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam Thứ ba, doanh nghiệp có nhiều điều kiện hơn để tiếp xúc với các tiến bộ khoa học- kĩ thuật, nguồn lao động và nguồn vốn từ bên ngoài. Hiện nay, hầu hết các quốc gia phát triển bậc nhất trên thế giới đều cùng Việt Nam đứng dưới một mái nhà chung. Cho nên các doanh nghiệp trong quá trình thực hiện hoạt động mua bán của mình có nhiều điều kiện hơn để học hỏi những kinh nghiệm, tiến bộ từ bên ngoài hay thuê lao động có trình độ cao, chuyên gia về làm việc. Đặc biệt là trong lĩnh vực công nghiệp, khi nước ta đang trong quá trình công nghiệp hóa thì việc tiếp thu những thành tựu từ những nước hậu công nghiệp hóa là rất quan trọng. Cụ thể của quá trình này đã đạt được những thành tựu như sau: Giá trị sản xuất công nghiệp năm 2010 tăng 63,2% so với năm 2006. Bình quân trong thời kỳ 2006-2010, giá trị sản xuất công nghiệp tăng 13,8%/năm (Công nghiệp khai thác mỏ tăng 0,3%; công nghiệp chế biến tăng 15%; công nghiệp sản xuất và phân phối điện, khí đốt và nước tăng 12,1%), trong đó giai đoạn 2006-2007 tăng 16,8%/năm (Công nghiệp khai thác mỏ giảm 1,7%; công nghiệp chế biến tăng 19%; công nghiệp sản xuất và phân phối điện, khí đốt và nước tăng 11,1%); giai đoạn 20082010 tăng 11,8%/năm (Công nghiệp khai thác mỏ tăng 1,6%; công nghiệp chế biến tăng 12,4%; công nghiệp sản xuất và phân phối điện, khí đốt và nước tăng 12,8%).33 Tóm lại, trong quá trình hội nhập vào WTO, có thể nói những thuận lợi mang lại cho doanh nghiệp nói riêng và cho nền kinh tế của Việt Nam nói chung là thật sự rất lớn. Từ đó, chúng ta đã đạt được những thành tựu và kết quả đáng kể trong sản xuất, kinh doanh mà đặc biệt là xuất khẩu. Hy vọng rằng trong tương lai, toàn thể doanh nghiệp và nhà nước ta sẽ tiếp tục phát huy thế mạnh này để hoàn thiện quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. 3.1.2. Những khó khăn còn vướng phải trong quá trình hội nhập Bên cạnh những thuận lợi mà việc gia nhập WTO mang lại, doanh nghiệp trong nước tuy có thêm nhiều thị trường mới, tuy có điều kiện để tăng sức cạnh tranh và tiếp thu tiến bộ từ bên ngoài,… Nhưng những khó khăn mà quá trình hội nhập mang lại cũng là một vấn đề thực sự nghiêm trọng đòi hỏi doanh nghiệp phải nhận thấy cũng như tìm cách khắc phục mới có thể tồn tại và phát triển. 33 Tổng cục Thống kê, kinh tế xã hội thời kì 2006-2010 qua số liệu một số chỉ tiêu thống kê chủ yếu, http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=418&ItemID=10879 , [ngày truy cập 29-09-2014]. GVHD: Cao Nhất Linh 37 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam 3.1.2.1. Khó khăn đối với doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp hình thành lâu đời, có kinh nghiệm trong sản xuất kinh doanh và hội nhập Điều đầu tiên có thể nhận thấy là các doanh nghiệp phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ bên ngoài và từ chính những doanh nghiệp khác trong nước. Khi doanh nghiệp nước ta có thể vươn xa hơn tới những thị trường mới cũng có nghĩa là thị trường trong nước cũng phải tiếp nhận sự gia nhập của những doanh nghiệp nước ngoài. Nhìn chung trong mắt các doanh nghiệp xuyên quốc gia thì Việt Nam là một thị trường rất hấp dẫn: có dân số đông đứng hàng thứ mười bốn trên thế giới, người dân Việt Nam rất thích mua và sử dụng đồ ngoại nhập, thu nhập bình quân đầu người ngày càng được nâng lên,… Đặc biệt là nhà nước ta cũng phải dành những ưu đãi cho các doanh nghiệp nước ngoài theo đúng các nguyên tắc của WTO và sự bảo hộ sản xuất trong nước về nguyên tắc đã mất dần sự tồn tại. Chính vì vậy, sản phẩm nội địa bắt buộc phải có sự cải tiến để thích nghi kịp thời. Mặc dù nhà nước đã có những kêu gọi để khuyến khích người dân dùng hàng trong nước như “Người Việt dùng hàng Việt”, tuy nhiên nếu sản phẩm trong nước không đáp ứng được nhu cầu và sở thích của người tiêu dùng thì vẫn không thể cạnh tranh được. Đó là chưa kể đến việc người dân có tư tưởng “sính ngoại”, thích mua và sử dụng hàng ngoại nhập mặc dù chất lượng có thể bằng hoặc thấp hơn sản phẩm trong nước mà giá lại cao hơn. Một thực tế cho thấy rằng đối với thị trường sữa của Việt Nam, ngày nay càng có nhiều loại sữa ngoại nhập với giá cao từ các công ty nước ngoài như: Abbott, Duch lady, Dumex,… với giá cao ngất ngưỡng so với các sản phẩm của công ty cổ phần sữa Việt Nam - Vinamilk nhưng chất lượng thì vẫn như nhau. Điều này đã được các chuyên gia xác nhận tuy nhiên điều bất hợp lí là một bộ phận lớn người dân vẫn tin dùng sữa ngoại làm cho các loại sữa này thao túng đến 70% thị trường sữa của nước ta. Bên cạnh đó, chính những doanh nghiệp trong nước có sản phẩm cùng loại cũng phải cạnh tranh gay gắt với nhau vì suy cho cùng thị trường thế giới ngày nay càng trở nên thống nhất hơn thì quá trình vận động của các doanh nghiệp dù là trong hay ngoài nước đều gần như diễn ra trên cùng một thị trường. Chính vì vậy để có thể cạnh tranh được với doanh nghiệp nước ngoài điều đầu tiên là phải đứng vững ngay từ trong nước. Chính sự cạnh tranh nội bộ này trong một số trường hợp đã khiến nhiều doanh nghiệp phá sản, bị loại bỏ khỏi thị trường mà điển hình nhất là đối với các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu: trong những năm gần đây, hàng loạt các doanh nghiệp đã đầu tư xây dựng các xưởng sản xuất với quy mô lớn nhằm cạnh GVHD: Cao Nhất Linh 38 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam tranh thu mua và sản xuất nhưng lại không đầu tư vào nguồn nguyên liệu dẫn đến không đủ nguyên liệu cho sản xuất, hoạt động một cách cầm chừng, không đủ thanh toán các chi phí làm cho doanh nghiệp nợ nần và một số phá sản mà ví dụ điển hình là các công ty lớn như: Công ty TNHH An Khang ( khu công nghiệp Trà Nóc, Cần Thơ), Công ty cổ phần thủy sản Bình An, Công ty TNHH Thiên Mã,… Có thể nói, những sức ép của quá trình cạnh tranh đòi hỏi các doanh nghiệp phải tìm mọi cách để nâng cao chất lượng sản phẩm của mình, làm sao cho người tiêu dùng chú ý và thỏa mãn khi sử dụng sản phẩm đó. Đặc biệt là phải có kinh nghiệm trong sản xuất và cạnh tranh, nếu không một cách nhanh chóng doanh nghiệp đó sẽ bị loại khỏi thị trường. Một khó khăn nữa cũng rất dễ dàng nhận thấy là việc phải vượt ra những rào cản về kỹ thuật, tiêu chuẩn và chất lượng khi xâm nhập vào thị trường các nước phát triển. Nước ta vốn dĩ vừa mới thoát khỏi tình trạng nước nghèo khi bước sang thế kỉ XXI, chính vì vậy nhu cầu về chất lượng tiêu dùng của người dân chưa cao so với những nước phát triển, chủ yếu là chú trọng những sản phẩm có giá cả hợp với túi tiền. Do đó, đa số doanh nghiệp trong nước cũng không có thói quen và kinh nghiệm sản xuất những mặt hàng chất lượng cao. Nhưng khi xâm nhập vào các thị trường những nước phát triển thì hàng rào về kĩ thuật thường rất khắc khe. Khi các doanh nghiệp xuất khẩu không thể đáp ứng được yêu cầu kĩ thuật này thì rất dễ bị thua lỗ hay dẫn đến phá sản. Thứ ba là một vấn đề rất bức xúc và có thể nói là sự lo ngại lớn nhất của các doanh nghiệp lớn đã có sự thành công trong việc đem sản phẩm Việt Nam đến với bạn bè quốc tế đó là việc bảo vệ thương hiệu của mình. Hiện nay, trong các văn bản luật và dưới luật của Việt Nam chưa đề cập rõ ràng về khái niệm thương hiệu nhưng nó đã được sử dụng rất phổ biến trong thương mại. Khi nói đến thương hiệu tức là nhắc đến một sản phẩm gắn liền với một doanh nghiệp hay tổ chức nào đó đã đi vào đời sống và lưu lại trong tâm trí người tiêu dùng. Vai trò của thương hiệu rất quan trọng trong kinh doanh, một sản phẩm có thương hiệu tức là đã được xếp hạng trong thị trường và đã chiếm được sự tin tưởng của người tiêu dùng. Một người có uy tín lớn trong lĩnh vực Marketing, Alvin Achenbaum đã cho rằng: “Phân biệt một hàng hóa đã có thương hiệu với một hàng hóa giống hệt khác không có thương hiệu chính là sự đánh giá và cảm nhận của người tiêu dùng về các thuộc tính của sản phẩm và biểu hiện của các thuộc tính đó được đại diện bởi một thương hiệu và doanh nghiệp gắn với thương hiệu đó.” Không những thế, GVHD: Cao Nhất Linh 39 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam thương hiệu của một sản phẩm còn đại diện cho cả một tỉnh thành, một vùng miền hay cả một quốc gia và một dân tộc. Hiện nay, trong mắt bạn bè quốc tế, nước ta có những thương hiệu đã gắn liền với hai chữ Việt Nam như: Vinacafe, kẹo dừa Bến Tre, thuốc ho Bảo Thanh, bánh Kinh Đô, lụa Thái Tuấn,… Chính vì vậy việc bảo vệ thương hiệu cũng đồng nghĩa với việc bảo vệ lợi ích chính đáng, sự sống còn của doanh nghiệp và danh dự của quốc gia, dân tộc. Tuy nhiên trên thực tế chính vì lợi ích chúng mang lại mà không ích những người vì tham vọng kiếm lợi nhuận đã giả mạo những thương hiệu danh tiếng của Việt Nam. Một vụ việc như vậy đã làm rung động thị trường những năm cuối thế kỉ XX là vụ giả mạo thương hiệu Kẹo dừa Bến Tre hay còn gọi là “Vụ kiện kẹo dừa”. Vào năm 1998, đột nhiên sản lượng kẹo dừa Bến Tre giảm sút trầm trọng ở Trung Quốc, vốn là một thị trường xuất khẩu chủ lực loại mặt hàng này. Khi đó, bà Phạm Thị Tỏ, là một doanh nhân nổi tiếng với thương hiệu Kẹo dừa Bến Tre đã cất công tìm hiểu và biết được sản phẩm này đã bị làm nhái toàn bộ thương hiệu nhưng chất lượng thì lại rất thấp khiến cho người tiêu dùng mất lòng tin vào sản phẩm vốn dĩ đã nổi tiếng này của nước ta, người dân Trung Quốc không còn ưu chuộng kẹo dừa nữa làm cho các cơ sở bị sụt giảm về sản lượng. Nhưng sau đó vì sự bất bình trước hành động này và muốn đòi lại danh tiếng cho thương hiệu mà mình đã khổ công gây dựng nên. Người nữ doanh nhân này đã không ngại khó khăn tìm ra những bằng chứng chứng minh cho chất lượng thật sự của sản phẩm mình đồng thời cũng đấu tranh tố cáo hành vi của những người giả mạo với chính quyền Hải Nam, Trung Quốc. Cuối cùng, xưởng sản xuất hàng giả phải đóng cửa, người doanh nhân miền tây đã thắng kiện, bảo vệ thành công thương hiệu và hình ảnh của kẹo dừa Bến Tre trong mắt người dân Trung Quốc và quốc tế. Đây cũng được xem như một trường hợp đầu tiên và tiêu biểu mà sản phẩm Việt Nam giành chiến thắng trên đất khách. Không những thế, khi các sản phẩm mang thương hiệu nổi tiếng của nước ta ngày càng chỗ đứng trên thế giới thì sự giả mạo vẫn tiếp diễn. Vào năm 2007, tại Đà Nẵng đã phát hiện được sáu cửa hàng bán các sản phẩm giả mạo quấn áo may sẵn của Việt Tiến.34 Chính những sự giả mạo này đã gây hại rất lớn cho doanh nghiệp và thương hiệu Việt Nam. Ngoài những khó khăn lớn như trên, những doanh nghiệp lớn còn vướng phải rất nhiều điều không mong muốn trong quá trình kinh doanh. Ngày nay khi 34 Việt Báo, Hàng may mặc Việt Tiến bị giả mạo số lượng lớn, Nam Cường, http://vietbao.vn/Kinhte/Hang-may-mac-thuong-hieu-Viet-Tien-bi-gia-mao-so-luong-lon/70083126/47 , [ngày truy cập 29-092014]. GVHD: Cao Nhất Linh 40 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam xã hội ngày càng phát triển thì những hành vi phạm tội hay hành vi gây hại cho doanh nghiệp dựa vào công nghệ tăng và phức tạp hơn hẳn. Cho nên doanh nghiệp có thể dễ dàng bị những hành vi cạnh tranh không lành mạnh đó xâm hại như: tiết lộ bí mật kinh doanh, bị xâm phạm quyền lợi hay bị gây rối. Ngoài ra chi phí cho việc sản xuất: nguyên liệu, nhiên liệu, vận chuyển, nhân công,… cũng ngày một tăng lên tạo mối lo không hề nhỏ. Tóm lại, đối với những doanh nghiệp lớn, nổi tiếng và có kinh nghiệm lâu đời trong quá trình kinh doanh vẫn không khỏi gặp phải những bất lợi lớn trong quá trình hòa nhập vào WTO. Không những thế, khi một doanh nghiệp có quy mô sản xuất càng rộng lớn và càng nổi tiếng thì sự khó khăn trong việc làm cách nào để giữ vững được thương hiệu của mình đã gây dựng nên, giữ vững được sự tự hào về sản phẩm càng khó khăn hơn so với những doanh nghiệp khác. 3.1.2.2. Khó khăn đối với doanh nghiệp mới hình thành, doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ Hiện nay số lượng doanh nghiệp vừa và nhỏ là một bộ phận rất quan trọng trong nền kinh tế nước ta: chiếm khoảng 70% số lượng doanh nghiệp đang hoạt động; sử dụng tới 51% lao động xã hội và đóng góp hơn 40% GDP,… Trong thời buổi hội nhập kinh tế quốc tế, ngoài những khó khăn giống như những doanh nghiệp lớn, các doanh nghiệp này còn đối mặt với nhiều khó khăn khác khi muốn đứng vững trên thị trường. Đối với những doanh nghiệp vừa và nhỏ, có thể nói sự lo ngại lớn nhất chính là ở số vốn. Trong thời buổi cạnh tranh gay gắt, khi các doanh nghiệp muốn quảng bá sản phẩm của mình đến với người tiêu dùng thì những chi phí cho việc quảng cáo, khuyến mại, tiếp thị,… cũng như đầu tư cho mẫu mã, bao bì là rất lớn. Nhưng nếu như doanh nghiệp bị thiếu hụt về vốn thì cũng đồng nghĩa với việc mất đi cơ hội để người tiêu dùng biết đến sản phẩm của mình nhiều hơn. Không những thế, khi kinh doanh thua lỗ, còn rất dễ bị phá sản do không có vốn và tài sản để trả nợ. Nói chung doanh nghiệp sẽ gặp rất nhiều vấn đề khó khăn khi bị thiếu hụt về vốn. Thứ hai, những doanh nghiệp này thường rất khó tuyển dụng được lao động có tay nghề và trình độ cao. Ngày nay khi giáo dục ngày càng phát triển và đổi mới, số lượng những lao động có qua trường lớp, hay lao động có trình độ cao ngày càng nhiều. Nhưng theo xu thế chung những lao động này thường muốn làm việc ở những doanh nghiệp lớn hay doanh nghiệp nước ngoài vì thu nhập và cơ hội phát triển sẽ nhiều hơn. GVHD: Cao Nhất Linh 41 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam Nếu như bên cạnh sự lo ngại về vốn, về nguồn lao động thì những doanh nghiệp mới hình thành còn gặp những trở ngại lớn khi gia nhập thị trường vì chưa có kinh nghiệm trong sản xuất, kinh doanh và chưa có thị trường tiêu thụ. Hoạt động kinh doanh trong thời buổi kinh tế thị trường không phải đơn giản, nó đòi hỏi những chủ doanh nghiệp phải có kiến thức, trình độ cũng như có khả năng xem xét, nhìn nhận thị trường. Cho nên khi chưa có kinh nghiệm, đặc biệt là những chủ doanh nghiệp trẻ luôn muốn khẳng định uy tín, tìm kiếm lợi nhuận nhanh cũng như xây dựng thương hiệu cho sản phẩm của mình nên dễ dẫn đến việc sản xuất nhiều trong khi chưa có thị trường tiêu thụ lớn, người tiêu dùng chưa biết đến sản phẩm nhiều hay quá chú trọng đến số lượng mà thiếu sự quan tâm đến chất lượng, mẫu mã sản phẩm. Bên cạnh đó, sự tìm kiếm một thị trường cho sản phẩm của những doanh nghiệp này cũng rất vất vả. Trong nước hiện nay đa số mỗi một thị trường sản phẩm liên quan đều có những doanh nghiệp đã ghi dấu tên tuổi với người tiêu dùng. Cho nên để đưa sản phẩm mới vào cạnh tranh là rất khó, phải cần có thời gian kèm theo các hoạt động xúc tiến thương mại cũng như chất lượng và giá cả phải thật hợp lí. Qua tìm hiểu và phân tích về những thuận lợi và khó khăn mà tất cả các doanh nghiệp có quy mô lớn cũng như nhỏ lẻ mắc phải chúng ta đều nhận thấy rằng đối với tình hình thực tế của nước ta hiện nay việc gia nhập WTO về bản chất là một vấn đề tốt đem lại nhiều cơ hội. Tuy nhiên vì nhiều nguyên nhân khác nhau xuất phát từ chính bên trong nội bộ đất nước và cả bên ngoài mà bên cạnh đó vẫn tồn tại nhiều bất lợi lớn cho các doanh nghiệp nước ta. Cũng chính vì vậy mà trong những năm gần đây có rất nhiều doanh nghiệp bị phá sản hoặc ngừng hoạt động. Theo như Cổng thông tin đăng kí doanh nghiệp quốc gia: trong quý I năm 2013, cả nước có đến 15283 doanh nghiệp phá sản hoặc ngừng hoạt động; so với cùng kì năm trước, số doanh nghiệp thành lập mới giảm 6,8% với số vốn đăng kí giảm hơn 16%,…35 3.2. Giải pháp khắc phục khó khăn cho doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế theo các nguyên tắc của WTO 35 Cổng thông tin đăng kí doanh nghiệp quốc gia, Gần 15300 doanh nghiệp phá sản, ngừng hoạt động chỉ là phần nổi, http://dangkykinhdoanh.gov.vn/NewsandUpdates/tabid/91/ArticleID/343/G%E1%BA%A7n15-300-doanh-nghi%E1%BB%87p-ph%C3%A1-s%E1%BA%A3n-ng%E1%BB%ABngho%E1%BA%A1t-%C4%91%E1%BB%99ng-ch%E1%BB%89-l%C3%A0-ph%E1%BA%A7nn%E1%BB%95i.aspx , [ngày truy cập 19-09-2014]. GVHD: Cao Nhất Linh 42 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam Mặc dù gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện hoạt động thương mại quốc tế nhưng đó là những khó khăn mà bất kì doanh nghiệp nào trên thế giới cũng có thể gặp phải chứ không riêng doanh nghiệp Việt Nam. Chúng ta đã gặp phải nhiều sự vất vả hơn như thế nữa trong quá trình chiến đấu bảo vệ tổ quốc, đến thời kì gây dựng lại đất nước sau chiến tranh và cả quá trình thực hiện đổi mới cũng như những nổ lực để được bước vào WTO. Bằng nghị lực và sự kiên trì của con người Việt Nam, chúng ta đã vượt qua gần như tất cả những rào cản lớn lao đó để đưa đất nước lên tầm ngang bằng với khu vực và thế giới. Chính vì vậy, những doanh nghiệp dù lớn hay nhỏ không nên bỏ cuộc đối với những khó khăn trước mắt mà phải nhanh chóng áp dụng những giải pháp khắc phục để tồn tại và phát triển. 3.2.1. Phát triển sản xuất kinh doanh theo hướng lấy chất lượng và tiêu chuẩn làm mục tiêu Một trong những khó khăn đã nhận thấy ở các doanh nghiệp đó là chưa có kinh nghiệm sản xuất những hàng hóa có chất lượng và đủ tiêu chuẩn để tiến vào những thị trường khó tính. Cho nên khắc phục vấn đề này là điều quan trọng cần làm đầu tiên. Có thể nói, chất lượng của hàng hóa là một yếu tố hàng đầu mà cả nhà sản xuất và người tiêu dùng điều muốn hướng đến: Thứ nhất, chất lượng là một yếu tố quan trọng gây dựng nên thương hiệu của sản phẩm. Dĩ nhiên trên một thị trường sản phẩm liên quan sẽ có rất nhiều doanh nghiệp sản xuất những sản phẩm cùng loại mà không phải sản phẩm nào cũng có chất lượng như nhau. Nhưng khi người tiêu dùng cảm thấy hài lòng với sản phẩm mình chọn lựa thì một cách mặc nhiên nó sẽ lưu lại trong tâm trí của họ, những lần sau họ sẽ nghĩ ngay đến sản phẩm đó khi mua sắm. Từ đó, thương hiệu của một sản phẩm được khẳng định trên thị trường. Thứ hai, chất lượng sản phẩm là yếu tố quyết định trong cạnh tranh. Thật vậy, ngày nay người tiêu dùng trong nước và quốc tế luôn muốn tìm cho mình những sản phẩm thời thượng với chất lượng cao nhất do thu nhập ngày càng cao, cuộc sống ngày càng phát triển. Ví dụ như đối với các dòng điện thoại Smart phone, những chiếc có giá cả cao ngất ngưởng như Iphone 6 và Iphone 6 plus gần ba mươi triệu đồng nhưng vẫn cháy hàng ở nhiều nước và Việt Nam, người dân ở thành phố Hồ Chí Minh phải xếp hàng nhiều giờ để có thể mua được nó. Chính vì GVHD: Cao Nhất Linh 43 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam vậy, khi doanh nghiệp chú trọng đến chất lượng thì sẽ nâng cao khả năng cạnh tranh một cách vượt bậc ở thị trường trong nước và trên thế giới. Thứ ba, chất lượng đúng với tiêu chuẩn của những thị trường khó tính sẽ giúp dễ xâm nhập vào thị trường đó hơn. Có thể nói, bên cạnh các rào cản về thuế và thủ tục hải quan, rào cản về chất lượng sản phẩm là khó vượt qua nhất khi nước ta xuất khẩu hàng hóa ra bên ngoài, nhưng nếu đã đáp ứng được thì sẽ mang lại lợi nhuận rất lớn cho doanh nghiệp cũng như thu về nguồn ngoại tệ lớn cho nền kinh tế trong nước. Một điều cũng rất quan trọng là khi người tiêu dùng nước ngoài đã ưa chuộng và mong muốn sử dụng những sản phẩm của Việt Nam thì bắt buộc doanh nghiệp nước ngoài phải nhập khẩu những mặt hàng đó về nước. Tuy nhiên để đạt được mục tiêu về chất lượng là một vấn đề đòi hỏi phải có sự quyết tâm sâu sắc. Đầu tiên, những doanh nghiệp phải chú trọng trang bị cho mình một cơ sở vật chất và kĩ thuật đáp ứng tốt cho việc sản xuất. Trong sản xuất hàng hóa có rất nhiều những mặt hàng tiêu dùng cần phải thực hiện trên một dây chuyền với yếu tố kĩ thuật cao bao gồm các sản phẩm đồ hộp, đông lạnh như: cá hộp, sữa chua, kem,… và nhiếu loại sản phẩm khác. Chính vì vậy, bắt buộc nhà sản xuất phải trang bị những dây chuyền công nghệ đó. Trong thương mại về dịch vụ cũng vậy, có rất nhiều ngành dịch vụ đòi hỏi những thiết bị tối tân nhất để đạt chất lượng và hiệu quả cung ứng cao nhất. Ví dụ như dịch vụ viễn thông, doanh nghiệp cung ứng cần phải xây dựng những trạm phát sóng và các thiết bị kèm theo hiện đại khác. Hiện nay trên thế giới rất nhiều doanh nghiệp đã ứng dụng những tiến bộ của khoa học kĩ thuật, cho nên doanh nghiệp trong nước cũng phải chú trọng điều này. Đối với những máy móc, dây chuyền thiết bị có thể mua ở nước ngoài sau đó nhập về Việt Nam hoặc tốt nhất là bản thân người lao động, người chủ doanh nghiệp cũng phải tự tìm tòi và phát minh ra những vật dụng cho quá trình sản xuất của mình. Thực tế ở Việt Nam hiện nay có rất nhiều những phát minh mới do chính những con người trong quá trình lao động đã tạo nên và được rất nhiều cá nhân, tổ chức trong nước và thế giới đặt mua. Đặc biệt nhất là phải kể đến sự phát minh ra máy ATM của ông Đỗ Đức Cường, một người rất tài giỏi trong lĩnh vực ngân hàng thế giới, với mong muốn giúp cho khách hàng có được sự tiện lợi hơn trong sử dụng các dịch vụ ngân hàng, phát minh của ông được xem GVHD: Cao Nhất Linh 44 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam như một bước tiến lịch sử trong ngành ngân hàng thế giới.36 Còn nhiều phát minh nổi tiếng khác như: Bộ tiết kiệm nhiên liệu cho xe máy của anh Hoàng Đăng Sơn ở Vĩnh Long; xe lăn thông minh điều khiển bằng ý nghĩ của GS.TS. Hùng Nguyễn là người gốc Việt làm việc tại đại học Syney, Úc; hay công nghệ nano làm sạch nước của thạc sĩ Nguyễn Thành Đông và kỹ sư Hoàng Diệu Hưng được sử dụng rộng rãi tại Cộng hòa Séc;… Chính nhờ vào những phát minh này đã đem lại lợi ích rất lớn cho người dân, người chủ của phát minh cũng như chứng minh được người Việt Nam có tinh thần học hỏi và đầu óc sáng tạo trong lao động và cuộc sống. Mặc dù có sự tốn kém chi phí không nhỏ cho việc mua những thiết bị này, nhưng sau đó mang lại lợi nhuận rất lớn. Tiếp theo, doanh nghiệp cần phải có nguồn nhân lực quản lí và sản xuất thực sự có trình độ, tay nghề cao. Tuy ngày nay có rất nhiều những máy móc hiện đại nhưng vai trò của người lao động vẫn là chính trong sản xuất: những máy móc đều phải do bàn tay của con người vận hành cũng như việc đưa ra ý tưởng, sửa chữa hư hỏng,… Tất cả những việc đó không thể thiếu người lao động. Trình độ cao của đội ngủ quản lý cũng rất quan trọng, những người này nắm giữ yếu tố quyết định trong một doanh nghiệp. Nếu có cách quản lý khoa học và hiệu quả thì người lao động sẽ làm việc tốt hơn, năng suất lao động sẽ cao hơn. Cho nên, doanh nghiệp cần phải chú trọng việc tuyển những lao động có trình độ cao đồng thời bồi dưỡng, nâng cao tay nghề cho những lao động cũ. Bên cạnh đó, một điều quan trọng nhất khi nhắc đến người lao động chính là chủ doanh nghiệp cần phải quan tâm đến những chế độ cho họ như: tiền thưởng, tiền làm thêm giờ, chăm sóc sức khỏe, vui chơi, giải trí,… Bởi vì khi người lao động đã ổn định cuộc sống và cảm thấy thoải mái, an tâm trong công việc thì những sản phẩm họ tạo ra mới thực sự có chất lượng và họ mới có thể gắn bó lâu dài với doanh nghiệp. Bên cạnh việc nâng cao chất lượng sản phẩm, doanh nghiệp nhất định không được bỏ qua việc giữ vững và bảo vệ thương hiệu sản phẩm của mình. Như đã nói ở trên, thương hiệu của sản phẩm có giá trị sống còn đối với doanh nghiệp và có rất nhiều thương hiệu nổi tiếng đã bị giả mạo. Chính vì vậy, để bảo vệ tốt thương hiệu của mình, trước tiên doanh nghiệp phải xem đó là tài sản quý báu nhất của mình, là yếu tố ưu tiên hàng đầu trong kinh doanh; phải làm cho người tiêu dùng ý thức được là thương hiệu không chỉ làm lợi cho người gây dựng nên nó mà còn là 36 Trường Quốc tế Á Châu, Những phát minh nổi tiếng thế giới của người Việt, Trần Hồng Điệp http://review.siu.edu.vn/khoa-hoc-cong-nghe/nhung-phat-minh-noi-tieng-the-gioi-cua-nguoi-viet/246/1809 , [ngày truy cập 09-10-2014]. GVHD: Cao Nhất Linh 45 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam danh dự và bộ mặt của quốc gia, dân tộc trong thương mại; về phía nhà nước cũng phải xem việc bảo vệ thương hiệu là trách nhiệm của các cấp, các bộ chứ không phải của riêng những doanh nghiệp. Thứ hai, các doanh nghiệp cần phải đăng kí để thương hiệu của mình được bảo hộ. Như đã nói, hiện nay trong các văn bản luật của Việt Nam chưa có khái niệm thương hiệu nên việc đăng kí bảo hộ thương hiệu được hiểu là đăng kí bảo hộ các đối tượng sỡ hữu trí tuệ liên quan đến thương hiệu như nhãn hiệu hàng hóa, tên gọi xuất xứ, chỉ dẫn địa lí hoặc các kiểu dáng công nghiệp, bản quyền,… Nơi đăng kí chính là Cục sỡ hữu trí tuệ thuộc Bộ khoa học và công nghệ. Thứ ba, cũng cần phải chủ động đấu tranh với những hành vi giả mạo thương hiệu. Doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu nguyên nhân khi thấy hoạt động sản xuất có vấn đề cũng như phát hiện sự giả mạo thương hiệu mình để báo cáo với cơ quan có thẩm quyền ngăn chặn kịp thời mà cụ thể là tòa án.37 Một việc cũng rất quan trọng để bảo vệ thương hiệu chính là doanh nghiệp phải tiến hành các hoạt động nhằm “đánh bóng thương hiệu”, tức là các hoạt động xúc tiến thương mại mà đặc biệt là quảng cáo để cho người tiêu dùng biết đến và cảm thấy là tin tưởng vào thương hiệu đó hơn. Điều này có nghĩa là, theo tâm lý chung của người tiêu dùng không những Việt Nam mà cả người nước ngoài cũng vậy, khi thấy những sản phẩm được quảng cáo rầm rộ bằng cách thuê những người nổi tiếng hay phát trên các kênh truyền hình uy tín thì mặc nhiên họ sẽ nghĩ đó là những sản phẩm nổi tiếng và đáng tin cậy, cũng nhờ đó mà họ biết được về công dụng, mẫu mã, những ưu điểm nổi bật làm cho họ muốn sử dụng sản phẩm đó hơn. Một việc làm rất hay và hữu ích trong việc quảng cáo thương hiệu mà các doanh nghiệp nên học hỏi chính là việc tài trợ cho các chương trình từ thiện hoặc truyền hình vì những chương trình này thường có số lượng khán giả rất lớn. Khi thực hiện việc này, không những là doanh nghiệp đang được quảng cáo thương hiệu của mình đến với những khán giả đang xem chương trình đó, mà còn tạo được danh tiếng cho bản thân doanh nghiệp và giúp đỡ cho những hoàn cảnh khó khăn trong xã hội. Đó chính là những việc mà một doanh nghiệp trong thời đại mới cần làm để bảo vệ thương hiệu của mình. 37 Theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 (Điều 25, Điều 27, Điều 33, Điều 34), thẩm quyền giải quyết các tranh chấp sở hữu trí tuệ của Toà án được xác định như sau: 1.Nếu tranh chấp sở hữu trí tuệ thuần tuý là tranh chấp dân sự, thuộc thẩm quyền của Toà án cấp huyện; 2.Nếu tranh chấp sở hữu trí tuệ thuần tuý là tranh chấp dân sự nhưng có đương sự hoặc đối tượng sở hữu trí tuệ ở nước ngoài, thuộc quyền của Toà án cấp tỉnh; 3.Nếu tranh chấp sở hữu trí tuệ giữa cá nhân, tổ chức với nhau và đều có mục đích lợi nhuận được coi là tranh chấp thương mại, kinh doanh và thuộc thẩm quyền của Toà án cấp tỉnh. GVHD: Cao Nhất Linh 46 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam 3.2.2. Tiếp thu, học hỏi những thành tựu tiến bộ từ bên ngoài và khắc phục những khó khăn trong nội bộ Mặc dù Việt Nam là nước gia nhập vào WTO có phần muộn hơn so với nhiều nước khác trong khu vực do trải qua nhiều năm chiến tranh và công cuộc khôi phục đất nước gặp nhiều khó khăn, nhưng chúng ta có cả một kho tàng thành tựu về nhiều mặt của cả thế giới để học hỏi. Cho đến khi Việt Nam thực hiện quá trình đổi mới và đẩy mạnh hợp tác với các nước khác thì thế giới đã trải qua hai cuộc cách mạng khoa học-kĩ thuật lớn vào thế kỉ XVIII-XIX và những năm cuối thế kỉ XX với sự ra đời của nhiều máy móc thiết bị và các nguồn năng lượng mới. Bên cạnh đó, các thành tựu về những thỏa thuận, hiệp định trong thương mại quốc tế mà cụ thể là các hiệp định của WTO cũng là những thành quả mà chúng ta không cần tốn công sức xây dựng. Chính vì vậy, những doanh nghiệp cần biết tận dụng những thành tựu này của thế giới. Trong quá trình hoạt động kinh doanh của mình, những người chủ hay người đại diện cho doanh nghiệp chắc chắn sẽ tiếp xúc và phát sinh quan hệ thương mại với doanh nghiệp hoặc thương nhân nước ngoài. Cho nên việc cần làm là tạo được mối quan hệ tốt đẹp với họ, học hỏi ở họ những biện pháp kinh doanh có hiệu quả, những cách quản lí doanh nghiệp, đào tạo nhân lực,… Đồng thời thông qua đó cũng tạo được ấn tượng tốt về đất nước và con người Việt Nam hiếu khách, thân thiện trong tư tưởng của bạn bè quốc tế. Không những thế, chủ doanh nghiệp cũng cần cho người lao động của mình có cơ hội tiếp cận với những sự đào tạo chuyên nghiệp từ các nước phát triển có thể bằng việc gửi họ đi học tập ở nước ngoài hay thuê chuyên gia về nước giảng dạy, nhằm tạo cho họ có kiến thức và tay nghề cao hơn. Đặc biệt là người lao động có cơ hội học hỏi được tác phong công nghiệp và cách làm việc nghiêm túc ở những nước phát triển và những nước công nghiệp. Không chỉ dừng lại ở đó, một điều rất quan trọng mà từ xưa đến nay chúng ta vẫn thừa nhận đó là giặc ngoài dễ chống mà giặc trong thì khó trị. Một doanh nghiệp cũng là một tập thể, một tổ chức bao gồm nhiều thành viên, những doanh nghiệp lớn còn có cơ cấu tổ chức phức tạp. Cho nên việc phát sinh những vấn đề nội bộ là không thể nào tránh khỏi. Những sự mâu thuẫn giữa người lao động với nhau; giữa chủ doanh nghiệp hay người quản lý với người lao động; sự thiếu trách nhiệm, thiếu nhiệt tình hay những hư hao, trục trặc trong quá trình sản xuất đều là những nguyên nhân tạo nên sự suy yếu của doanh nghiệp. Đặc biệt là đối với nội bộ trong những công ty cổ phần, khi có nhiều chủ sỡ hữu cùng chia sẽ nhau một GVHD: Cao Nhất Linh 47 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam món lợi từ doanh nghiệp. Khi đó, vì lợi ích bản thân sẽ không khỏi tranh giành trong việc nắm quyền quản lí và thao túng doanh nghiệp. Từ đó gây nên những mâu thuẫn trong quá trình đưa ra hoặc quyết định những chính sách hay chiến lược kinh doanh. Chính vì vậy, những người chủ doanh nghiệp thực sự không thể bỏ qua những yếu tố dù là nhỏ nhất ấy. Thứ nhất, cần tổ chức kiểm tra thường xuyên những thiết bị, máy móc đảm bảo sự vận hành tốt của chúng, đầu tư sửa chửa hoặc đổi mới trang thiết bị, nhà xưởng. Thứ hai, cần quan tâm về quan hệ của những người lao động trong công ty với nhau và với người quản lý, với chủ doanh nghiệp hoặc giữa những chủ doanh nghiệp và người quản lý với nhau. Trong một môi trường thân thiện luôn là động lực để con người cảm thấy hứng thú lao động. Bằng những buổi gặp gỡ, những buổi tiệc hay những chuyến du lịch và thậm chí là sự tham gia một phần sức lực của những người vốn dĩ đã quen với thế chỉ huy vào công việc chung cũng là một cách hoàn hảo để xây đắp mối quan hệ tốt trong tập thể. Đặc biệt là sự phân chia lợi ích đối với những chủ sở hữu phải công bằng trên cơ sở pháp luật và điều lệ công ty. Đó là những giải pháp hữu hiệu cho việc khắc phục những sự cố nội bộ. 3.2.3. Tìm hiểu và nắm vững những quy định của pháp luật trong nước và quốc tế Cho dù trong phạm vi của một quốc gia hay quốc tế, quá trình hoạt động của doanh nghiệp dù lớn hay nhỏ đều được điều chỉnh bởi những hệ thống pháp luật . Đó vừa là khuôn khổ cho các hoạt động kinh doanh vừa là công cụ để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp và người tiêu dùng. Tức là khi hiểu rõ được những quy định đang điều chỉnh đến hoạt động kinh doanh của mình, giúp cho doanh nghiệp không bị lệch ra khỏi khuôn khổ chung của cộng đồng theo hướng tiêu cực hay vi phạm. Mặc khác, pháp luật còn là công cụ hữu hiệu nhất để doanh nghiệp bảo vệ mình khi bị cá nhân, tổ chức khác xâm hại. Còn trong hoạt động thương mại quốc tế, khi những doanh nghiệp có hoạt động xuất khẩu đến các nước khác nắm được những quy định cho sản phẩm của mình sẽ giúp việc sản xuất được chủ động, tránh làm ra những sản phẩm không đạt yêu cầu hoặc hạn chế được sự bị động trong việc giải quyết những thủ tục hải quan. Nhưng không phải chủ doanh nghiệp nào cũng thấy được sự quan trọng của pháp luật và hiểu biết pháp luật. Chính vì vậy, điều đầu tiên cần làm là trong cơ cấu của doanh nghiệp cần có những nhân viên chuyên về pháp luật. Tức là những người lao động này sẽ làm GVHD: Cao Nhất Linh 48 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam nhiệm vụ giúp cho hoạt động của doanh nghiệp tuân thủ đúng pháp luật; áp dụng đúng những quy định của pháp luật vào việc kí kết hợp đồng, thuê lao động; thực hiện những nghĩa vụ về thuế theo đúng quy định và áp dụng những tiến bộ của pháp luật cũng như cập nhật quy định, văn bản mới thay cho chủ doanh nghiệp; hay sẽ giải quyết các thủ tục hải quan cho những doanh nghiệp có hoạt động xuấtnhập khẩu;… Từ đó chủ doanh nghiệp tránh được sự phức tạp và rườm rà trong hoạt động kinh doanh, có thời gian để quản lí doanh nghiệp của mình. Mặc khác, những nhân viên này còn có được sự nhạy bén và chủ động hơn khi giải quyết những khó khăn về các thủ tục khác liên quan đến hoạt động cơ bản của doanh nghiệp như: thành lập chi nhánh, thay đổi vốn điều lệ, các cuộc họp cổ đông trong công ty cổ phần,… Đặc biệt, khi quyền lợi hợp pháp bị xâm hại, đây là đội ngũ giúp chủ doanh nghiệp giải quyết nhanh chóng và dễ dàng. Thứ hai, những người phụ trách về pháp luật hay chủ doanh nghiệp cần tìm hiểu về những văn bản luật trong nước và quốc tế có liên quan đến hoạt động của mình. Khi Bước vào WTO, một điều cần làm đó là nắm vững về những hiệp định của nó trong các lĩnh vực hàng hóa, dịch vụ và sở hữu trí tuệ. Ngoài ra còn có nhiều những văn bản khu vực hay quốc tế khác khi doanh nghiệp xuất - nhập khẩu với những doanh nghiệp ở những quốc gia cụ thể khác như các Hiệp định song phương giữa Việt Nam với Mỹ, Nhật, EU,… Việc này giúp cho doanh nghiệp chủ động hơn trong quá trình xâm nhập vào những thị trường khác cũng như trong sản xuất. Chúng ta đã hiểu rỏ về đầu ra cho sản phẩm, những chỉ tiêu cần phải vượt qua hay cản trở sẽ gặp phải thì có thể sản xuất ra những sản phẩm đáp ứng được yêu cầu đó và ứng phó kịp thời với những biến động xấu. Còn đối với những văn bản luật trong nước thì càng phải hiểu rỏ hơn bởi đây mới chính là những quy định điều chỉnh một cách trực tiếp hoạt động của doanh nghiệp. Trước tiên đó là Luật thương mại và Luật doanh nghiệp, đây là hai văn bản quan trọng nhất đối với tất cả doanh nghiệp. Trong đó quy định về cơ cấu tổ chức trong nội bộ; cách thức thành lập doanh nghiệp theo nhiều loại hình khác nhau; vấn đề phân chia lợi nhuận, biểu quyết; các hoạt động được phép kinh doanh; cách thức thực hiện hoạt động kinh doanh và các hoạt động xúc tiến thương mại,… Ngoài ra, những văn bản hướng dẫn kèm theo và các văn bản luật, dưới luật khác cũng cần nắm rõ như: Bộ luật dân sự, Luật lao động, các văn bản về thuế,… Tóm lại, đối với một doanh nghiệp trong thời kì hội nhập và cạnh tranh gay gắt như hiện nay, quá trình đổi mới và hoàn thiện không bao giờ được ngưng lại. GVHD: Cao Nhất Linh 49 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam Nếu có được những cách thức mới có hiệu quả áp dụng vào sản xuất, kinh doanh; có được sự học hỏi, sáng tạo và sự kiên trì cũng như sự nhạy bén trong thương mại quốc tế thì doanh nghiệp Việt Nam không những sẽ đứng vững trên thị trường mà còn trở thành những doanh nghiệp nổi tiếng thế giới, chiếm lĩnh những thị trường lớn và thu về lợi nhuận cao hơn nữa. 3.3. Hƣớng hoàn thiện hệ thống pháp luật trong nƣớc phù hợp với các nguyên tắc của WTO Sự đổi mới luôn là một vấn đề toàn diện cần có sự tham gia của nhiều thành phần khác nhau. Chính vì vậy, về phía doanh nghiệp và cả phía các cơ quan lãnh đạo, nhà nước cũng phải có sự cải tiến để phù hợp hơn với thời đại mới. 3.3.1. Xóa bỏ, sửa đổi nhằm tiến tới hoàn thiện những quy định có sẵn phù hợp với các nguyên tắc của WTO Khi nước ta bước vào WTO có nghĩa là chúng ta phải thực hiện hàng loạt những cam kết để phù hợp với hoạt động của tổ chức này. Cho nên việc đầu tiên phải thực hiện chính là sự thay đổi và cải tiến hệ thống pháp luật hiện có, những quy định không phù hợp. Thật ra vấn đề này đã được thực hiện trong quá trình đàm phán gia nhập WTO cũng như kéo dài đến ngày nay. Tuy nhiên, hiện nay trong hệ thống những văn bản luật của ta vẫn còn nhiều quy định chưa phù hợp. Chính vì vậy, việc sửa đổi lại những điều này cho phù hợp với quá trình hội nhập là một điều rất quan trọng và cần làm trước hết. Đầu tiên là bắt đầu từ những văn bản pháp lý cơ bản của hệ thống thương mại và doanh nghiệp. Những văn bản này cần có sự rõ ràng và khả thi để giúp cho các doanh nghiệp tránh được những sự khó khăn không cần thiết ngay từ khi gia nhập thị trường trong nước và cả khi tiến xa hơn đến quốc tế. Thứ nhất vẫn là vấn đề cần quan tâm hàng đầu - bảo vệ thương hiệu. Hiện nay tại khoản 20, Điều 4 Luật sở hữu trí tuệ quy định rằng: “ Nhãn hiệu nổi tiếng là nhãn hiệu được người tiêu dùng biết đến rộng rãi trên toàn lãnh thổ Việt Nam”. Khi xây dựng quy định này, có thể nhà làm luật cho rằng những doanh nghiệp Việt Nam chủ yếu chỉ hoạt động kinh doanh ở thị trường trong nước hoặc nếu có xâm nhập vào thị trường nước ngoài thì trước tiên cũng phải hoạt động nhiều trong nội địa nên mới quy định phạm vi là “trên toàn lãnh thổ Việt Nam”. Cụm từ này đã làm giới hạn cách xác định những nhãn hiệu nổi tiếng. Hơn nữa, tại Điều GVHD: Cao Nhất Linh 50 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam 75 đã quy định về những tiêu chí xác định nhãn hiệu nổi tiếng một cách cụ thể: “Các tiêu chí sau đây được xem xét khi đánh giá một nhãn hiệu là nổi tiếng: 1. Số lượng người tiêu dùng liên quan đã biết đến nhãn hiệu thông qua việc mua bán, sử dụng hàng hoá, dịch vụ mang nhãn hiệu hoặc thông qua quảng cáo; 2. Phạm vi lãnh thổ mà hàng hoá, dịch vụ mang nhãn hiệu đã được lưu hành; 3. Doanh số từ việc bán hàng hoá hoặc cung cấp dịch vụ mang nhãn hiệu hoặc số lượng hàng hoá đã được bán ra, lượng dịch vụ đã được cung cấp; 4. Thời gian sử dụng liên tục nhãn hiệu; 5. Uy tín rộng rãi của hàng hoá, dịch vụ mang nhãn hiệu; 6. Số lượng quốc gia bảo hộ nhãn hiệu; 7. Số lượng quốc gia công nhận nhãn hiệu là nổi tiếng; 8. Giá chuyển nhượng, giá chuyển giao quyền sử dụng, giá trị góp vốn đầu tư của nhãn hiệu.” Những tiêu chí này lại không nhắc đến phạm vi lãnh thổ là phải giới hạn trong nước Việt Nam. Cho nên có sự mâu thuẫn giữa hai điều này trong cùng Luật sở hữu trí tuệ. Việc xác định thương hiệu nổi tiếng có ý nghĩa quan trọng trong việc xem xét những hành vi vi phạm quy định tại Điều 129. Cho nên cần phải sửa đổi lại Khoản 20 của Điều 4, cụ thể là bỏ đi cụm từ “ trên toàn lãnh thổ Việt Nam” để tránh được sự rườm rà và khó hiểu khi áp dụng Luật sở hữu trí tuệ cho nhãn hiệu hàng hóa. Thứ hai, một vấn đề cũng khiến người dân rất khó hiểu khác nằm trong Luật thương mại 2005, văn bản luật nền tảng của hoạt động thương mại. Tại Khoản 1, Điều 6 quy định về khái niệm thương nhân: “ Thương nhân bao gồm tổ chức kinh tế được thành lập hợp pháp, cá nhân hoạt động thương mại một cách độc lập, thường xuyên và có đăng ký kinh doanh.” Tuy nhiên xuyên suốt các điều còn lại và kể cả những văn bản hướng dẫn thi hành của luật này đều không diễn giải thế nào là hoạt động một cách độc lập và thường xuyên. Chính vì vậy, đây chỉ là một quy định mang tính hình thức, không có giá trị thực tế. Hơn nữa, nếu có ban hành thêm vào quy định thế nào là độc lập và thường xuyên cũng không thực sự hợp lý. Khi làm như vậy chúng ta đã vô tình thu hẹp lại phạm vi áp dụng của Luật thương mại. Bởi vì trong thực tế có những cá nhân, tổ chức thực hiện một số hoạt động GVHD: Cao Nhất Linh 51 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam kinh doanh không mang tính chất thường xuyên do yếu tố khách quan mang lại. Chẳng hạn như các hoạt động buôn bán mang tính chất phụ thuộc vào mùa vụ của cây trồng, vật nuôi; hay những hoạt động mua bán xe ôtô, buôn bán bất động sản,… Những người này có thể chỉ thực hiện việc buôn bán ở một khoảng thời gian ngắn trong năm hay thậm chí rất lâu mới bán được một sản phẩm, nhưng về bản chất họ vẫn thực hiện hoạt động kinh doanh, vẫn là một thương nhân, sống bằng chính công việc kinh doanh của họ. Vấn đề thứ hai chính là sự mâu thuẫn giữa quy định này và Điều 7: “Thương nhân có nghĩa vụ đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật. Trường hợp chưa đăng ký kinh doanh thương nhân vẫn phải chịu trách nhiệm về mọi hoạt động của mình theo quy định của luật này và quy định khác của pháp luật.” Chính Điều 7 đã nói lên dù có đăng ký kinh doanh hay không thì cá nhân, tổ chức hoạt động kinh doanh vẫn phải chịu trách nhiệm như nhau trong khi Khoản 1 Điều 6 lại bắt buộc là phải đăng kí kinh doanh mới được gọi là thương nhân. Đây là sự mâu thuẫn lớn giữa hai điều liên tiếp với nhau. Chính Điều 7 đã vô hiệu hóa việc bắt buộc đăng kí kinh doanh tại Điều 6 mới được gọi là thương nhân. Việc xác định một cá nhân, tổ chức có phải là thương nhân hay không cũng đồng nghĩa với việc xem có thể áp dụng Luật thương mại với cá nhân, tổ chức đó hay không. Chính vì vậy, việc sửa đổi lại Khoản 1, Điều 6 của Luật thương mại là một điều hết sức cần thiết. Để thực sự đưa được văn bản này vào áp dụng rộng rãi trong đời sống cần quy định lại như sau: “ Thương nhân bao gồm tổ chức kinh tế được thành lập hợp pháp và cá nhân hoạt động thương mại.” Như vậy, đối với một tổ chức, cá nhân nào đó chỉ cần quan tâm đến yếu tố chính là có hoạt động thương mại thì sẽ được gọi là thương nhân. Thứ ba, tại Điều 31 Luật thương mại quy định về biện pháp khẩn cấp trong mua bán hàng hóa quốc tế: “Trong trường hợp cần thiết, để bảo vệ an ninh quốc gia và các lợi ích quốc gia khác phù hợp với pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên, Thủ tướng chính phủ quyết định áp dụng các biện pháp khẩn cấp đối với hoạt động mua bán hàng hóa quốc tế.” Tuy nhiên lại không quy định rằng các biện pháp khẩn cấp nào sẽ được áp dụng trong những trường hợp cụ thể có thể dẫn đến sự áp dụng tùy tiện hoặc không mang tính khả thi của quy định. Chính vì vậy, cần quy định rõ hơn về các biện pháp nào sẽ được áp dụng và cụ thể cơ quan tổ chức nào sẽ thi hành quyết định của Thủ tướng chính phủ. GVHD: Cao Nhất Linh 52 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam 3.3.2. Ban hành những quy định mới cho những vấn đề chưa được điều chỉnh nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong và ngoài nước phát triển theo xu hướng hội nhập Bên cạnh việc sửa đổi những quy định có sẵn, việc ban hành những văn bản mới điều chỉnh rộng hơn những khía cạnh của hoạt động thương mại cũng rất quan trọng. Những văn bản mới phải thật rõ ràng và mang tính khả thi, tránh sự trùng lập hoặc mâu thuẫn với những văn bản có sẵn hoặc văn bản thuộc lĩnh vực khác. Như đã nói ở trên, mặc dù việc bảo vệ thương hiệu của những sản phẩm Việt Nam là một điều quan trọng nhưng hiện nay vẫn chưa có văn bản nào quy định cách xác định cũng như khái niệm của nó. Chúng ta vẫn xem thương hiệu là một vấn đề thuộc lĩnh vực sở hữu trí tuệ, tuy nhiên với tầm quan trọng của nó cần ban hành một văn bản riêng quy định cụ thể và chi tiết hơn. Như vậy giúp cho doanh nghiệp và người tiêu dùng cũng như các cơ quan nhà nước ý thức được tầm quan trọng của vấn đề thương hiệu hơn. Bên cạnh đó, giúp quy định cụ thể và chi tiết, giúp doanh nghiệp dễ tiếp cận với nó hơn. Hình thức tốt nhất cho văn bản này là ban hành hẳn một văn bản luật có sự kết hợp giữa luật nội dung và luật hình thức. Trong đó, việc quan trọng nhất là nêu rõ khái niệm thương hiệu cũng như cách xác định một sản phẩm đã có được thương hiệu như thế nào. Như đã nói ở trên, thương hiệu bao gồm nhiều dấu hiệu cấu thành nên nó như: nhãn hiệu hàng hóa, tên thương mại, kiểu dáng công nghiệp,.. Cho nên có thể khái quát rằng: Thương hiệu là các yếu tố nhằm xác định một sản phẩm và mang tính chất phân biệt với những đối thủ cạnh tranh khác. Bên cạnh đó là sự quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của chủ thể sở hữu thương hiệu đó. Cần giao cho chủ doanh nghiệp nghĩa vụ quan trọng nhất là bảo vệ thương hiệu của mình gây dựng nên. Họ phải tìm mọi cách hợp pháp để thực hiện việc đó cũng như phát hiện và trình báo với cơ quan chức năng về việc thương hiệu của mình bị xâm phạm. Điều này sẽ tạo cho doanh nghiệp sự nhiệt tình, năng động hơn, tránh sự ỷ lại vào cơ quan chức năng và chính bản thân doanh nghiệp sẽ phát hiện dễ dàng hơn sự vi phạm so với những chủ thể khác vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi. Một điều không thể thiếu là những hành vi được xem là xâm phạm đến một thương hiệu. Ở đây, cần quy định rõ từng hành vi cụ thể, ví dụ như là: giả mạo bao nhiêu % từng yếu tố của một sản phẩm thì được xem là hành vi giả mạo thương hiệu chứ không chỉ đơn giản là một điều luật nêu ra khái niệm. Cuối cùng, một yếu tố không thể thiếu là cách thức xử GVHD: Cao Nhất Linh 53 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam lý vi phạm khi có những hành vi xâm phạm thương hiệu hoặc trái với quy định của luật này. Trong phần này cần có những biện pháp xử lí thỏa đáng nhằm tạo sự công bằng cho hoạt động kinh doanh cũng như tạo ra tính chất răng đe cho những cá nhân, tổ chức khác. Mục đích mà doanh nghiệp tạo ra thương hiệu và mục đích mà các cá nhân, tổ chức khác xâm phạm thương hiệu là cũng chỉ vì lợi nhuận mà nó mang lại. Cho nên, các biện pháp xử phạt cần tập trung vào lợi nhuận, có thể là phạt tiền với mức cao, cấm kinh doanh có thời hạn, cấm kinh doanh một số ngành nghề nhất định, lấy lại Giấy phép kinh doanh, Giấy chứng nhận đăng kí doanh nghiệp, hạn chế chia lợi nhuận… Ngoài ra, nhiệm vụ của những cơ quan chức năng cũng phải được thể hiện cụ thể trong việc kịp thời xử lý những hành vi vi phạm nếu phát hiện hoặc được trình báo cũng như phổ biến rộng rãi pháp luật cho người tiêu dùng. 3.3.3. Tham gia xây dựng và kí kết các văn bản quốc tế góp phần thể hiện vai trò và vị trí của Việt Nam trong WTO Việt Nam là một thành viên gia nhập vào WTO muộn hơn so với nhiều quốc gia khác trong khu vực và trên thế giới. Mặc dù chúng ta có sẵn thành tựu về sự đàm phán, kí kết những hiệp định của cả một quá trình dài với một số lượng quốc gia lớn nhưng cũng từ đó mà tạo ra sự bị động trong việc áp dụng những hiệp định này do chúng không phải chúng ta xây dựng nên hoặc có thể không phù hợp với ý chí, nguyện vọng của nhà nước và doanh nghiệp. Chính vì vậy, nhà nước ta phải cố gắng để có cơ hội tham gia vào việc xây dựng hệ thống luật lệ của WTO. Thứ nhất, chúng ta phải tham gia tích cực vào việc đám phán, trao đổi và nêu lên ý kiến cùng các quốc gia khác trong việc xây dựng những quy định mới cũng như góp ý cho việc sửa đổi và hoàn thiện những điều không còn phù hợp với tình hình trong nước và thế giới. Những việc làm này rất quan trọng, nó giúp chúng ta ngày càng mang tính chủ động hơn trong thương mại quốc tế, tránh sự lệ thuộc vào những nước khác. Đồng thời góp phần thể hiện được vị trí ngày càng cao của nước ta trong khu vực và trên thế giới. Thứ hai, nhà nước phải thực sự nắm rõ tình hình kinh tế, các hoạt động của doanh nghiệp ngay từ trong nước, sự xâm nhập của doanh nghiệp nước ngoài vào cũng như tình hình xuất nhập khẩu. Khi có được sự hiểu rõ về tình hình nội bộ đó thì những người đại diện cho Việt Nam tham gia xây dựng những quy định của WTO mới có thể nói lên một cách chính xác tâm tư, nguyện vọng của doanh nghiệp trong việc thực hiện hoạt động thương mại quốc GVHD: Cao Nhất Linh 54 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam tế. Hơn nữa, cũng từ sự nắm vững đó, nhà nước có thể phát hiện kịp thời và ngăn chặn những rủi ro gây hại cho nền kinh tế khi nó mới xuất hiện. Tóm lại, để có được sự hòa nhập tốt vào hệ thống thương mại quốc tế không chỉ có sự vận động, phát triển không ngừng từ những doanh nghiệp mà chính nhà nước cũng phải có trách nhiệm về nhiều mặt. Chính sự kết hợp một cách thống nhất giữa hai chủ thể này cùng với tập thể người dân sẽ làm cho nền kinh tế Việt Nam phát triển và nâng cao vị thế trên trường quốc tế. GVHD: Cao Nhất Linh 55 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam KẾT LUẬN Thông qua quá trình nghiên cứu về nhiều khía cạnh của những nguyên tắc hoạt động của WTO, người viết nhận thấy rằng có một số vấn đề quan trọng cần lưu ý như sau: Thứ nhất, những nguyên tắc hoạt động là một yếu tố cốt lõi, chi phối quá trình hoạt động của cả tổ chức này và các nước thành viên của nó. Tất cả những cam kết của các nước khi muốn gia nhập hay những thỏa thuận, hiệp định được kí kết giữa các thành viên với nhau đều trên cơ sở tuân thủ những nguyên tắc này. Và cứ như thế, từ khi GATT năm 1947 ra đời đến WTO, sau hàng chục năm tồn tại chúng đã dần dần trở thành những chuẩn mực của thương mại quốc tế. Thứ hai, nhà nước Việt Nam và cộng đồng doanh nghiệp nhận thức được tầm quan trọng của việc bước chân vào ngôi nhà thương mại chung này của thế giới. Chính vì vậy, bằng những nổ lực không ngừng chúng ta đã đạt được thành quả đó. Tuy nhiên, về bản chất nước ta vẫn là một nước đang phát triển, còn gặp nhiều khó khăn và chưa có vị thế cao trên thế giới. Cho nên bên cạnh những thuận lợi to lớn mà chúng ta đạt được cũng tồn tại những bất lợi không kém phần nghiêm trọng. Chúng xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau có thể do chính bản thân doanh nghiệp, do hệ thống pháp luật chưa hoàn thiện hay do những nguyên nhân khách quan bên ngoài. Chính vì vậy, để có thể hội nhập tốt, phát triển cùng khu vực và thế giới chúng ta phải khắc phục những sự bất lợi đó bằng những giải pháp thực sự hữu ích và khả thi. Để góp phần vào công cuộc đó, người viết đã đề ra những giải pháp cho doanh nghiệp và hướng hoàn thiện cho hệ thống pháp luật nước nhà. Qua bài viết này, chắc chắn là sẽ có nhiều sự thiếu sót, nhưng người viết mong muốn là người đọc sẽ có được những kiến thức cơ bản về WTO mà đặc biệt là những nguyên tắc hoạt động của nó. Hơn nữa những doanh nghiệp trong nước có thể nhìn nhận được những thuận lợi và khó khăn đang gặp phải để tiến hành hoạt động sản xuất, kinh doanh tốt hơn. GVHD: Cao Nhất Linh 56 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Danh mục văn bản quy phạm pháp luật 1. Hiến pháp 2013/QHXIII ngày 28 tháng 11 năm 2013. 2. Bộ luật tố tụng dân sự số 24/2004/QH11 ngày 15 tháng 6 năm 2004 ( sửa đổi bổ sung năm 2011). 3. Luật thương mại số 36/2005/QH11 ngày 14 tháng 6 năm 2005. 4. Luật sở hữu trí tuệ số 50/2005/QH11 ngày 29 tháng 11 năm 2005 (sửa đổi bổ sung năm 2009). 5. Pháp lệnh của Ủy ban thường vụ Quốc hội số 41/2002/PL-UBTVQH10 ngày 25 tháng 5 năm 2002 về đối xử tối huệ quốc và đối xử quốc gia trong thương mại quốc tế. Sách, báo, tạp chí 1. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008. 2. Nguyễn Bá Ngọc, WTO thuận lợi và thách thức cho các doanh nghiệp Việt Nam, NXB Lao động-Xã hội, Hà Nội, năm 2005. Trang thông tin điện tử 1. Bộ Ngoại giao Việt Nam, Lịch sử ra đời, mục tiêu, nguyên tắc pháp lý, cơ cấu tổ chức và các hiệp định cơ bản của WTO, Vụ Hợp tác Kinh tế Đa phương, http://www.mofahcm.gov.vn/vi/mofa/nr091019080134/nr091019085342/nr09101 9085619/nr091029021808/ns091029022045 , [ngày truy cập 07-09-2014]. 2. Cổng Thông tin điện tử Chính phủ nước Cộng hòa xã hộ chủ nghĩa Việt Nam, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/NuocCHXHCNVietNam/Ch iTietVeToChucQuocTe?diplomacyOrgId=125, [ ngày truy cập 15-08-2014]. 3. Cổng thông tin đăng kí doanh nghiệp quốc gia, Gần 15300 doanh nghiệp phá sản, ngừng hoạt động chỉ là phần nổi, http://dangkykinhdoanh.gov.vn/NewsandUpdates/tabid/91/ArticleID/343/G%E1% BA%A7n-15-300-doanh-nghi%E1%BB%87p-ph%C3%A1-s%E1%BA%A3nng%E1%BB%ABng-ho%E1%BA%A1t-%C4%91%E1%BB%99ngGVHD: Cao Nhất Linh 57 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam ch%E1%BB%89-l%C3%A0-ph%E1%BA%A7n-n%E1%BB%95i.aspx , [ngày truy cập 19-09-2014]. 4. Trung tâm WTO, Cam kết WTO về dệt may, http://www.trungtamwto.vn/an-pham/cam-ket-wto-ve-det-may , [ngày truy cập 10-11-2014]. 5. Trung tâm WTO, Cam kết WTO về hạn chế số lượng xuất, nhập khẩu, http://www.trungtamwto.vn/an-pham/cam-ket-wto-ve-han-che-so-luong-xuatnhap-khau , [ngày truy cập 05-11-2014]. 6. Trung tâm WTO, Cam kết WTO về thuế nội địa, http://www.trungtamwto.vn/an-pham/cam-ket-wto-ve-thue-noi-dia , [ngày truy cập 10-11-2014]. 7. Trung tâm WTO, Cam kết chung về thuế quan, http://www.trungtamwto.vn/an-pham/cam-ket-chung-ve-thue-quan, [ngày truy cập 10-11-2014]. 8. Trung tâm WTO, Cam kết chung về mở cửa thị trường nông sản, http://www.trungtamwto.vn/an-pham/cam-ket-chung-ve-mo-cua-thi-truong-nongsan , [ngày truy cập 01-11-2014]. 9. Tổng cục Thống kê, Kinh tế xã hội thời kì 2006-2010 qua số liệu một số chỉ tiêu thống kê chủ yếu, http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=418&ItemID=10879 , [ngày truy cập 29-09-2014]. 10. Trường Quốc tế Á Châu, Những phát minh nổi tiếng thế giới của người Việt, Trần Hồng Điệp, http://review.siu.edu.vn/khoa-hoc-cong-nghe/nhung-phat-minhnoi-tieng-the-gioi-cua-nguoi-viet/246/1809 , [ngày truy cập 09-10-2014]. 11. Việt Báo, Hàng may mặc Việt Tiến bị giả mạo số lượng lớn, Nam Cường http://vietbao.vn/Kinh-te/Hang-may-mac-thuong-hieu-Viet-Tien-bi-gia-mao-soluong-lon/70083126/47 , [ngày truy cập 29-09-2014]. Tài liệu khác 1. Hiệp định thành lập Tổ chức Thương mại Thế giới WTO. GVHD: Cao Nhất Linh 58 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam 2. Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT). 3. Hiệp định chung về thương mại dịch vụ(GATS). 4. Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS). GVHD: Cao Nhất Linh 59 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam GVHD: Cao Nhất Linh 60 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam GVHD: Cao Nhất Linh 61 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam GVHD: Cao Nhất Linh 62 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam GVHD: Cao Nhất Linh 63 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam GVHD: Cao Nhất Linh 64 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam GVHD: Cao Nhất Linh 65 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam GVHD: Cao Nhất Linh 66 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam GVHD: Cao Nhất Linh 67 SVTH: Đinh Văn Hảo [...].. .Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam CHƢƠNG 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TỔ CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO Như đã nói ở trên, Tổ chức Thương mại Thế giới WTO là một tổ chức điều chỉnh ở mức cao nhất và sâu rộng nhất hoạt động thương mại quốc tế Cho nên để hiểu rõ về tổ chức này cần có một quá trình lâu dài và đi từ khái... thành lập tổ chức Thương mại Thế giới WTO 13 PGS TS Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 10 GVHD: Cao Nhất Linh 16 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam các Hiệp định thương mại đa phương, trong đó quan trọng nhất là chức năng... trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 72 GVHD: Cao Nhất Linh 21 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam nguyên tắc và biện pháp nhằm thực hiện quyền sở hữu trí tuệ với mục tiêu tổng quát là góp phần giảm bớt sự giả mạo trong thương mại và các rào cản thương. .. nguyên tắc đều mang tính ràng buộc với các quốc gia thành viên Bên cạnh đó, Việt Nam cũng tiến hành nội luật hóa những quy định này để chúng trở nên thuần việt cũng như gần gũi hơn với doanh nghiệp và công dân Việt Nam GVHD: Cao Nhất Linh 33 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam CHƢƠNG 3 THUẬN LỢI, KHÓ KHĂN,... trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30 GVHD: Cao Nhất Linh 14 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam mại quốc tế, phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế của các nước này và khuyến khích các nước này ngày càng hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế thế giới 9... hóa” thành những quy GVHD: Cao Nhất Linh 30 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam định của pháp luật Việt Nam, mang đậm sắc thái từ ngữ của Việt Nam và từ đó giúp doanh nghiệp có thể dễ dàng tiếp cận và áp dụng trong quá trình hoạt động Nguyên tắc Đối xử quốc gia cũng được thể hiện theo bố cục tương tự Trong... Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam Tóm lại về những nguyên tắc hoạt động của WTO chủ yếu là được thể hiện trong các Hiệp định song phương và đa phương Trong đó, rõ ràng và phổ biến nhất là Đối xử quốc gia và Đối xử tối huệ quốc Hai nguyên tắc còn lại được đề cập rải rác trong các văn bản khác nhưng chúng nhìn chung về nguyên. .. là một tổ chức quốc tế giúp các nước thành viên có được sự tự do trong thương mại quốc tế, là một ngôi nhà 2 Khoản 1, Điều II, Hiệp định thành lập tổ chức Thương mại Thế giới WTO GVHD: Cao Nhất Linh 11 SVTH: Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam chung để các chính phủ đàm phán, kí kết các hiệp định thương mại hoặc... nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam WTO Trước khi tổ chức này ra đời, hầu hết các nước tham gia hệ thống thương mại quốc tế theo hai nguyên tắc MFN và NT trong GATT 1947 và các thỏa thuận khu vực Tuy nhiên, từ năm 1995, khi WTO ra đời đã nêu ra những nguyên tắc gần như toàn bộ nhất làm tiền đề cho hầu hết các thỏa thuận và giao... Đinh Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam chính sách và dự báo về những xu hướng phát triển tương lai của kinh tế toàn cầu”7 Tóm lại, so với GATT 1947, các chức năng của WTO đã được khái quát một cách gần như toàn diện nhất các khía cạnh của thương mại quốc tế Nếu như ở GATT chủ yếu là những cam kết của các quốc gia ... Hảo Các nguyên tắc hoạt động Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi khó khăn doanh nghiệp Việt Nam CHƢƠNG CÁC NGUYÊN TẮC HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM. .. Các nguyên tắc hoạt động Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi khó khăn doanh nghiệp Việt Nam Mặc dù gặp nhiều khó khăn trình thực hoạt động thương mại quốc tế khó khăn mà doanh nghiệp giới. .. Văn Hảo Các nguyên tắc hoạt động Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, thuận lợi khó khăn doanh nghiệp Việt Nam LỜI NÓI ĐẦU Lý chọn đề tài Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) thức vào hoạt động từ ngày