Bễ Y Tẫ TRl/ễNG DAI HOC Dl/OC H NễI ----------------------- PHAM THI THUễNG NGHIấN CtJtJ PHĩONG PHP CHE BIEN CO TRUYEN V THLT MOT Sễ TAC DUNG Dl/OC L VITHUễC PHU Tĩ SAPA (KHO LUAN TễT NGHIấF Dl/OC Sẽ-KH O1998 - 2003) / / / \\ / > \?\ H Nụi 5/2003 L o ic õ m o n Em xin by tụ long kinh v biờ't cfn sõu sac dờ'n TS. PHNG HO BẻNH, TS. NGUYEN TRONG THễNG ngui õ õ hiùụng dõn v tao nhiờu dieu kiờn thuõn Iỗfi giỷp em nghiờn cỷu v hon thnh khụa luõn tụt nghiờp. Em cỹng xin by tụ long biờ't on chõn thnh tõi: Cõc thõy cụ giõo, ky thuõt viờn bụ mon Diùỗfc hoc co truyờn truõng Dai hoc Duỗfc H Nụi. DS. Nguyờn Kim Phitỷng v cõc cụ ky thuõt viờn Viờn Duỗfc Lieu. Th.s Bựi Hong Cudng cụng tyTraphaco. Cuoi cỹng em xin chõn thnh cõm on cõc ban bố dõ giỷp dd dụng viờn rat nhiờu de em hon thnh tụt khoõ luõn ny. J ỷ M)i, ngy 2Sthõng Jnõm 2003. Sinh viờn rf)h a m ầJlii p u BNG CHĩ CI VIẫT TT MNC : Mõu nghiờn ciru MS : Mõu song PT1 : Phu tuf chộ theo phuang phõp PT2 : Cao long 1:1 thờm MgCl2 MC : Mõu chộ theo phuang phõp Hõi Thuỗmg Lan ễng BPT1 : Bõ duoc lieu sau chộ cao long : aie : alcaloid TT : Thuoc thu g(mg)/KgT.T: g(mg) thuoc thir/Kg thộ suc võt thf nghiờm SKLM : Sc k lcfp mụng C.C : Chat chuõn dd : Dung dich MUC LUC Trang Dõt van de Phõn 1: Tong quan .2 1.1. Dõc diởm thuc v õ t 1.2. Thnh phn hoõ hoc .5 1.3. Cõu truc hoõ hoc .5 1.4. Tac dung sinh hoc 1.5. Cụng dung 12 1.6. Phuang phõp chộ biộn 13 Phn 2: Thuc nghiờm v kột quõ 16 2.1. Nguyờn lieu - phuang tien - phuang phõp nghiờn ciru . 16 2.1.1. Nguyờn lieu . 16 2.1.2. Phuang tie n . 16 2.1.3. Phuang phõp nghiờn ciru .16 2.2. Thuc nghiờm v kột quõ . 19 2.2.1. Nghiờn ciru vờ chộ biộn . 19 2.2.2. Nghiờn crùu vờ hoõ hoc 19 2.2.3. Nghiờn ciru vờ tõc dung duỗfc l 23 2.3. Bn luõn . 26 2.3.1. Vờ hoõ hoc . 26 2.3.2. Vờ tõc dung sinh hoc . 27 Phn 3: Kột luõn v de xuõt . 28 3.1. Kột luõn .28 3.1.1. Vờ hoõ hoc . 28 3.1.2. Vờ tõc dung sinh hoc 28 3.1.3. Kột luõn chung . 29 3.2. Dộ xuõt 29 Ti lieu tham khõo DAT VAN DE Trong nhỹng nõm gn rợõy mot so nh nghiờn cuu nuục ta tiộp tue nghiờn cỷu mot loi phu tỹ dang duoc trot tai Sapa cụ tờn khoa hoc l: a. Aconitum carmichaeli Debx, Rannunculaceae[l] vụi mue dich lm thuoc cụ hiờu lue diờu tri cao nhung an ton v chộ bien don gin nhat. Phu tỷ l vi thuoc rat dục, dục tfnh cỷa phu tu chu yộu l Aconitin: gõy loan nhip, ụ liờu 1-5 mg gõy chột dụi vụi nguefi lụn. Vợ võy viờc chộ bien dộ lm giõm dục tfnh l dieu kiờn tien quyột. Hm luong aie ton phõn khõc theo cõc phuong phõp chộ biộn khõc khụng cụn vột aconitin. Tuf truục dộn nay, cõc nh nghiờn cỹu vờ chộ biộn phu tir chu yộu tõp trung nghiờn ciru theo phuong phõp chộ biộn co truyốn: hõc phu, bach phu, diờm phu [5] hoõc cụ cõi tiộn. Song nộu chộ theo cõc phuong phõp ny thi tfnh dụng nhõt vố thnh phõn hoõ hoc v tõc dung sinh hoc giỹa cõc lụ chộ khõc nhau, bi han chộ. Vi võy xõy dung tiờu chuõn chung sở rat khụ khõn. Vụi y tu'ụng nõng cao tfnh dụng nhõt cỹa sõn phm phu tu nhung võn dõm bõo hiờu lue dieu tri cao, dụ an ton cao, chỹng tụi tiộn hnh nghiờn cỹu phuong phõp chộ cao phu tu vụi cõc nụi dung sau: -Chộcao phu tỹ -Nghiờn cỷu vờ thnh phõn hoõ hoc cao phu tỹ. -Nghiờn cỹu dục tinh v tõc dung cung tim cỹa cao phu tỹ. PHN 1: TễNG QUAN 1.1. Dõc diởm thuc võt. 1.1.1. Phõn bo. Chi Aconitum cụ 300 loi [8], phõn bo chỹ yộu ụ vựng cõn nhiờt dụi [8] v ụn dụi, hn dụi bõc ban cõu [8]. ễ dõu diroc nhiờu ụ Trung Quoc. u ụ du( A.napellus v A.spp) moc hoang v ụ Chõu u[2] ễ dõu Trung Quục( A.chinesis Paxt, A.carmichaeli Debx, A.spp) moc hoang v ụ Trung Quoc ( Tir Xuyờn, Qu Chõu, Võn Nam, Thiởm Tõy, Cam Tue) [2] ễ dõu Viờt Nam moc hoang v ụ cõc vựng nui cao nhuH Giang, Lo Cai(Sapa) [2]. 1.1.2. Phu tir Sapa. Phu tu dang diroc ụ Sapa hiờn l: Aconitum carmichaeli Dexb[l]. 1.1.2.1. Dõc diởm hợnh thõi. Cõy cụ sụng lõu nõm, cao chựrng 0,6 -2,5m. Rờ phõt triởn thnh cỹ, duụi thõn cõy, rờ cõi phinh thnh cỹ giụng nhu cỹ dõu,goi l cỹ me vụi tờn ụ dõu. Canh co rờ cõi moc cõc nhõnh nụi liốn cỹ me (cỹ con) duoc goi l phu tỹ. Sau cõy nụ hoa, cỹ me sờ hộo v tiờu dan di. La moc so le, nom tua la ngõi cỹli, phiộn lõ rụng - cm, xố thnh thu, cum hoa di 10 -20 cm, hoa mu xanh tim, nụ vo thõng 6-7. Qu di dụ cm, thu hoach vo thõng 78[ 13], ụ Sapa hoa moc vo thõng 8,9. Aconitum carmichaelii nh 2.2: nh cõy . Aconitum carmichaelii 1.1.1.2. Bụ phõn dựng: Rờ cỹ. 1.2. Thnh phõn hoa hoc Rờ cỹ chiùa chộ bien hm luong alkaloid cao. Sau chờ' bien hm luỗmg alkaloid v dục tmh giõm[22]. Cõc loi cỹa chi Aconitum dờu cụ chỹa aconitin cụn goi l acetylbenzoylaconin l chat aie dục nhõt. Ngoi ra, cụn cụ mot sụ aie khõc. Hm lirong aie ton phõn nhiờu ợt khõc tu theo nguụn gục moc hoang hay v cõch chờ bien, theo thỷ tu tự nhiờu dởn ft so bụ nhu sau: thõo ụ, xuyờn ụ, quan bach phu(t le 0,4-0,8%), diờm phu tỹ(t le 0,15%), hõc phu phiởn, bach phu phiộn(0,05%) [11] . Ngoi thay doi tu theo loi, thụfi k thu hõi [2], v giõm theo dụ cao m cõy moc. Cỹ tuai cỹa cõy moc ụ dụ cao 1750 m chỹa 0,82% alkaloid ton phõn, dụ cao 2500 m l 0,29%. A.carmichaeli chỹa 0,32-0,77% aie ton phõn [2] dụ cụ hypaconitin, aconitin, mesaconitin, jesaconitin atisin, kobusin, ignavin, higenamin, corynein, yokonoside v songorine [2]. 1.3. Cõu truc hoa hoc Cõc aconite cụ tõc dung sinh hoc dõc trung hõu hởt l cõc alkaloid cụ khung diterpen duỗfc chia lm nhụm [16] -Nhụm 1: Cõc aconite cụ nhụm chỹc este gõn vo khung diterpen -Nhụm 2: Cõc aconite cụ nhụm chỹc este gõn vo khung diterpen -Nhụm 3: Cõc aconite khụng cụ nhụm chỹc este gõn vo khung diterpen 1.3.1. Cụng thỹfc cõu tao cỹa mot sụ aconite chinh OH O GLu COOH OH OCH3 KONOSIDE aconitin N (CH3) HO COGNEINE O Glc C00H -CO-NHH Yokonoside SongorineR=0 Songoramine R= oc_H, |3 OH I- PHAN 2: THĩC NGHIấM V KấT QU 2.1. Nguyờn lieu, phuong tien nghiờn cỹu v phuong phõp thu'c nghiờm 2.1.1. Nguyờn lieu Rờ cỹ nhõnh dõ chộ biộn cỷa cõy ụ dõu, phu tir cụng ty Duoc phõm Traphaco cung cõ'p, thu hõi vo thõng 9-2002 tai Sapa- Lo Cai. 2.1.2. Phuong tien nghiờn ciru Thiột bi: May dụ õm Presica( Thuy s), mõy cõ't quay (BuchiiJapane), dụng hụ bõm giõy, mõy ghi nhip tim, bở nuụi co quan cụ lõp cỷa hõng Ugo Basill. Hoõ chat: Dat tiờu chuõn phõn tfch phụng võt tir tru'ụng Dai hoc Duoc H Nụi cung cõp. Dung djch chuan HC1 0,1N; aconitin chuõn viờn kiởm nghiờm cung cõp. Ban mụng Silicagel GF254 (Merk). Suc võt thi nghiờm: - Chuụt nhõt trõng chỷng Swiss c giụng hoc viờn Quõn Y 103 cung cõp, luong 18-22g/con. - Thụ khoờ manh tru'ụng thnh, khụng chua, luong 2-2,5 kg 2.1.3. Phuong phõp nghiờn cihi 2.I.3.I. Nghiờn cùhi ve chộ biộn. *Phuong phõp 1: Dua theo phuong phõp chộ biộn theo kinh nghiờm cỷa Hõi Thuong Lan ễng: Chộ vụi nuục phụng phong, cam thõo, dõu den. Theo dụi dộn chm dờu, hột vi tờ. *Phuong phõp 2: Chộ cao long 1:1. 16 Trong quõ trợnh nõu cỹ 30 phỹt/1 lõn, nởm de kiởm tra mỹc dụ gõy tờ cựa vi thuục. Tien hnh theo quy trợnh chờ' cao long. 2.1.3.2. Nghiờn ctiru vờ hoa hoc - Dinh tfnh alcaloid MS, MC, PT1, BPT1 bng cõc thuục thỹ chung v bang phõn ỹng dõc trung cỹa nhụm aconit [5]. - SKLM(phõn tich aie): so sõnh giỹa mõu sụ'ng, mõu chờ' v aconitin chuõn. - Dinh luong aie ton phõn mõu phu tỹ sụ'ng v cõc mõu chờ theo phuong phõp acid - bazo [4]. .Chiờ't xuõ't: Aconite phu tỹ ton tai dang muụi. Kiờm hoõ v chiờ't bng dung mụi h Cru co. .Cụng thỹc tfnh: ml HC1 0,01N tuong duong 6,46 mg aie ton phõn tmh theo aconitin. Hm luong phõn trõm aie ton phõn duoc liờu. 0,00646 .rc.lOO X /Q -------------------- P P: Khụ'i luong duoc liờu khụ kiờt ỹng vụi 4g duoc liờu dem dinh lirong n: sụ' ml HC1 0.01 N dõ dựng 2.1.3.3. Thu* tõc dung sinh hoc -Mõu thỹ: Cao long 1:1 Cao long 1:1 thờm MgCl2(lg MgCl2 100 ml cao 1:1) -Thỹ tõc dung trờn tim thụ cụ lõp: p dung phuong phõp Langendorff Gõy mờ nhe bng dung dich uretan 25% Tim thụ cụ lõp theo phuong phõp Straub v nuụi dung dich Ringer. Hoat dụng cỹa tim (tõn sụ' v biờn dụ) truục v sau dựng cõc chờ' phõm khõc vụi liờu luong khõc duoc ghi lai trờn mõy ghi da nõng. Theo dụi sir thay doi tõn sụ' v biờn dụ tim sau dựng thuục theo phuong phõp thụ'ng kờ y sinh hoc Test t. X =X t , ~ V72 17 Trong dụ: X:khoõng tin cõy X : trung binh cụng tn sụ v bien dụ cỷa lụ thur. t0 : thay doi tu theo bõc tu* cỹa mõu phu thuục vo xõc xut p cỹa phộp tmh dõy ta xỹ l kột quõ vụi p= 0,95(95%) S: dụ lờch chuõn . n ( n - 1) *Dộ kiộm tra mõu cụ thuc su khõc cụ nghla thụng kờ khụng phõi dựng chợ tiờu kiộm dinh Test t tfnh theo cụng thực: t= S J + \Xx-X2\ y nx n2 Trong dụ: X, : trung binh cỹa mõu cụ n, thụ : trung binh cỹa mõu cụ n2 thụ Sc2: Phuang sai chung cỹa mõu. nx + n2 - xH: tn sụ v bien dụ tim thụ mõu x2i: tn sụ v biờn dụ tim thụ mõu Giõ tri t0 duoc tra bõng Student vụi bõc tu chung cỹa mõu l n, + n2 -2 - Nộu t >t0 thi mõu khõc cụ nghla thụng kờ nguụng 95% - Nộu t [...]... noradrenergic v serotonergic [24] 9 1.4.4 Tõc dung chụng dụng kinh Aconitin, lappaconitin, 6-benzoyl heteratisine, mesaconitin cụ tõc dung chụng dụng kinh.[17,18,26] Aconitin cụ tõc dung cat cỹn dau dụng kinh gõy ra do thiộu Mg2 dụng + thụi ỹc chộ hoat dụng thn kinh blnh thuụng [17] Lappaconitin lm diu con dụng kinh bng cõch kich thfch hoat dụng thõn kinh binh thuụng Cõ aconitin v lappaconitin dờu... diờu chộ cao Dụ trong, dụ dụng nhõt v mõu sc: Cao thuục phõi dung mõu sc, phõi dụng nhõ't, khụng cụ võng mục, khụng cụ cn bõ duoc liờu, võt la 15 I- PHAN 2: THĩC NGHIấM V KấT QU 2.1 Nguyờn lieu, phuong tien nghiờn cỹu v phuong phõp thu'c nghiờm 2.1.1 Nguyờn lieu Rờ cỹ nhõnh dõ chộ biộn cỷa cõy ụ dõu, phu tir do cụng ty Duoc phõm Traphaco cung cõ'p, thu hõi vo thõng 9-2002 tai Sapa- Lo Cai 2.1.2 Phuong... nghiờp tụt hon: sõn phõm dụng nhõt, xõy dung tiờu chuõn dờ dng 3.2 Dờ xuõt Sau quõ trợnh thuc hiờn dờ ti chỹng tụi nhõn thõy cõn tiộp tue, nghiờn cỹu thờm mot sụ võn dờ sau : - Chộ cao dõc, cao khụ -Nghiờn cỹu tiộp quy trợnh nõu cao dở nõng cao hm luong aie ton phõn -Tiộp tue nghiờn cỹu mot sụ tõc dung sinh hoc quan trong khõc cỹa phu tỹ chộ Sapa nhu tõc dung ha huyột õp, chụng dụng kinh, - Nghiờn cỹu... nhõn sõm )[3] Liờu thõp co tõc dung: Khỹ hn giõm dau:Duoc dựng de chỹa cõc chỹng phong hn, thõp t [3], dau nhỷc xuong khụp, thõp khụp cõp [9], dau dõy thn kinh ngoai biờn Thuụng phụi hop vụi quộ chi, can khuong [3] m thõn hnh thu: Phụi hop vụi cõc vi thuoc khõc de chỹ'a viờm thõn mn tfnh hoc chựrc nõng thõn kộm [3], chỹa liờt duong, lõnh cam, dau bung, dau vựng thuong vi, di kốm vụi cam giõc lanh, chỹa... kg dõu den) 1.7.5 Phu phien sao Lõy cõt rang nụng, cho Hõc phu tự v Bach phu tỹ vo sao cho den khi phụng lờn v hoi biởn mu Lõy ra sng bụ cõt, dộ nguụi 1.7.6 Mot so phuong phõp chờ bien theo kinh nghiờm Theo Hõi Thuong Lõn ễng: Phu tỹ got bụ vụ den, dem cõt bụ rờ, cõt cỹ thnh 4 phõn Nõu phu tỹ vụi nuục phụng phong, cam thõo, dõu den dởn khi can nuục, miờng phu tỹ chrn k, ft vi tờ thợ mang phoi sõy dởn... dụng thõn kinh binh thuụng Cõ aconitin v lappaconitin dờu cụ tõc dung ỹc chộ duụng dõn truyờn thõn kinh thuõn chiờu v nguoc chiốu khu CA hụi hõi mõ[17] Mesaconitin cụ tõc dung lm diu con dụng kinh do kich thfch v con dụng kinh tu phõt [18] ễ nụng dụ loõng tõc dung ny cụ hiờu qu hỹn non g dụ dõc 1.4.5 Dục tmh Phu tỹ chộ bang phuong phõp ngõm trong dd NaCl, MgCl2 trong 12-14 ngy khụng gõy dục tfnh cap... thu hõi vo thõng 9-2002 tai Sapa- Lo Cai 2.1.2 Phuong tien nghiờn ciru Thiột bi: May do dụ õm Presica( Thuy s), mõy cõ't quay (BuchiiJapane), dụng hụ bõm giõy, mõy ghi nhip tim, bở nuụi co quan cụ lõp cỷa hõng Ugo Basill Hoõ chat: Dat tiờu chuõn phõn tfch do phụng võt tir tru'ụng Dai hoc Duoc H Nụi cung cõp Dung djch chuan HC1 0,1N; aconitin chuõn do viờn kiởm nghiờm cung cõp Ban mụng Silicagel GF254... 0,89 65,4 1,98 . Thuc nghiêm và két quâ 16 2.1. Nguyên lieu - phuang tien - phuang phâp nghiên ciru 16 2.1.1. Nguyên lieu 16 2.1.2. Phuang tie n 16 2.1.3. Phuang phâp nghiên ciru 16 2.2. Thuc nghiêm và két quâ. cao, chüng tôi tién hành nghiên cüu phuong phâp ché cao phu tu vôi câc nôi dung sau: -Chécao phu tü -Nghiên cûu vê thành phân hoâ hoc cao phu tü. -Nghiên cüu dôc tinh và tâc dung cuàng tim cüa. hoang và trong ô Trung Quoc ( Tir Xuyên, Quÿ Châu, Vân Nam, Thiëm Tây, Cam Tue) [2] Ô dâu Viêt Nam moc hoang và trong ô câc vùng nui cao nhu’ Hà Giang, Lào Cai (Sapa) [2]. 1.1.2. Phu tir Sapa. Phu