Bộ YTỂ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Dược HÀ NỘI ĐỖ THỊ BÍCH THUẬN NGHIÊN CỨU THÀNH LẬP TIÊU CHUẨN KIỂM ■ n g h iệ■ m MỘT SỐ DƯỢC LIỆU CHỨA COUMARIN (KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP DUỢC sĩ KHOÁ 2001-2006) Người hướng dẫn : TS NGUYỄN VIẾT THÂN DS HỒ TRUNG CHIẾN Noi thực : BỘ MÔN DƯ3C LIỆU Thòi gian thực : 02/2006 - 05/2006. Hà Nội, - 2006 Lòi cm ơn Với lòng kính trọng biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cảm ơn thầy giáo TS Nguyễn Viết Thân thầy giáo DS Hồ Trung Oiiến hết lòng hướng dẫn giúp đỡ em hoàn thành khóa luận này. Và muốn gửi lời cảm Cfn đến thầy cô giáo, kĩ thuật viên môn Dược liệu giúp đỡ, tạo điều kiện suốt thời gian thực em thực khoá luận môn. Để có ngày hôm nay, em nói bày tỏ lòng biết ơn tất thầy, cô giáo trường; toàn thể bạn; người thân gia đình dạy bảo, giúp đỡ động viên em suốt năm năm học vừa qua. Hà Nội, ngày 15 tháng năm 2006 Sinh viên Đỗ Thi Bích Thuân MỤC LỤC Trang Đặt vấn đề .1 Phần I : Tổng quan Phần II: Thực nghiệm kết 2.1. Nguyên liệu phương pháp nghiên cứu 2.1.1. Nguyên liệu 2.1.2. Phương pháp nghiên cứu .5 2.2. Kết thực nghiệm 10 2.2.1. Bạch 10 2.2.2. Cỏ nhọ n i 19 2.2.3. Đương q u y 26 2.2.4. Mần tư i . 34 2.2.5. Mò mâm x ô i .40 2.2.6. Sài đ ấ t . 46 Phần ni: Kết luận .53 Tài liêu tham khảo. CHÚ GIẢI CHỮVIẾT TẮT HPTLC: Sắc ký lóỉp mỏng hiệu cao TT : Thuốc thử. nm : nano mét (10'^ m). ĐẶT VẤN ĐỀ Trong giai đoạn gần đây, ngành Dược Việt Nam phát triển mạnh mẽ số lượng, chủng loại chất lượng sản phẩm. Bên cạnh mặt hàng thuốc tân dược sản phẩm Đông dược ngày sử dụng nhiều. Trên thị trường xuất nhiều tên công ty mà nhắc đến người ta nghĩ tới sản phẩm Đông dược như: Traphaco, Đông Nam dược Bảo Long, Đông dược Phúc Hưng . Mỗi công ty hàng năm cho đời nhiều sản phẩm chủng loại mẫu mã. Số lượng sản phẩm đông dược sản xuất nước có nguồn gốc dược liệu sản phẩm nhập nội nhiều. Tuy nhiên, hiệu chữa bệnh chúng chưa cao. Để đánh giá hiệu chữa bệnh thuốc Đông dược người ta dựa nhiều yếu tố, yếu tố định chất lượng nguyên liệu làm thuốc. Chất lượng nguyên liệu lại kiểm định qua yếu tố như: nguyên liệu có hay không? nguyên liệu có đạt yêu cầu ? .v.v. Trong đó, nguồn nguyên liệu Việt Nam phong phú với số lượng cỏ 3200 loài thuộc gần 1200 chi 200 họ dùng làm thuốc. Nên việc xác định rõ nguồn gốc thuờng không dễ dàng. Nhất giai đoạn văn mang tính pháp qui quản lý kiểm soát trình lưu thông, phân phối dược liệu thị trường thiếu công việc kiểm nghiệm dược liệu để xác định rõ nguồn gốc, tránh nhầm lẫn giả mạo quan trọng. Các chuyên luận Dược điển thường mô tả: đặc điểm hình thái thuốc, vị thuốc, đặc điểm vi học, phản ứng định tính . nên chuyên luận mang nặng tính chất cảm quan; chưa có hình ảnh hoá, lượng hoá đặc điểm. Để góp phần cụ thể hoá tạo điều kiện thuận lợi cho việc sử dụng, tiến hành đề tài: “ Nghiên cứu thành lập tiêu chuẩn kiểm nghiệm sô dược liệu chứa Coumarin". Với mục tiêu: ❖ Bổ sung thêm đặc điểm làm tư liệu tham khảo góp phần tăng tính hoàn thiện cho chuyên luận Dược điển. ♦♦♦ Đưa chất lượng kiểm nghiệm dược liệu đạt mức tiêu chuẩn hoá cao hơn. Nội dung khoá luận: Nghiên cứu minh họa đặc điểm hình thái câv thuốc hình ảnh. Sử dụng kĩ thuật chụp ảnh hiển vi để đưa hình ảnh đặc điểm giải phẫu, bột dược liệu. Định tính hoạt chất dược liệu theo chuyên luận Dược điển Việt Nam III, chụp ảnh phân tích sắc ký lớp mỏng hiệu cao điều kiện khác nhau. PHẦN I: TỔNG QUAN Đầu kỷ XIX, người ta tìm chất Coumarin loại họ Đậu (Dipteryx odorata Willd. Fabaceae). Từ hình thành nên nhóm hợp chất có tên chung “Coumarin” xuất phát từ tên địa phương"Coumarou” này. Cùng với phát triển khoa học kỹ thuật, nhà khoa học tìm 200 chất Coumarin khác nhau. So với loại hợp chất khác số khiêm tốn, nhóm hợp chất quan trọng Y học chí trở thành chương quan trọng dược liệu cổ điển. Các dược liệu chứa Coumarin thấy 150 loài thuộc 30 họ thực vật. Những họ hay gặp như: họ Trúc đào (Apocỵnaceae), họ Cúc (Asteraceae), họ Hoa tán (Apiaceae), họ cỏ roi ngựa (Verbenaceae) .[2] Trong khóa luận tiến hành nghiên cứu kiểm nghiệm dược liệu thường dùng có chứa Coumarin thu từ thuộc họ sau: -Họ Cúc (Asteraceae), thuộc Cúc (Asteraỉes). Phân lớp Cúc (Asteridae), lớp Ngọc lan {Magnoliopsida). Trong họ nghiên cứu dược liệu lấy từ cây: cỏ nhọ nồi (Ecỉipta prostrata (L.) L.); Mần tưói (Eupatorium fortunei Turcz.); Sài đất {Wedelia chinensis ( Osbeck) Meư.)- - Họ Hoa tán (Apiaceae), thuộc Hoa tán (Apiales). Phân lớp Hoa hồng (Rosidae), lớp Ngọc lan {Magnoliopsida). Dược liệu lấy từ Bạch [Angelica dahurica (Fisch, ex Hoffm) Benth. et Hook.f. Angelica dahurica (Fisch, ex Hoffm.) Benth. et Hook.f. var.formosana (Boiss.) Shan et Yuan]; Đưoíng quy di thực {Angelica acutiloba (Sieb, et Zucc.) Kitagawa). - Họ Cỏ roi ngựa (Verbenaceae), thuộc Hoa môi {Lamíales). Phân lớp Hoa môi (Lamiidae), lớp Ngọc lan (Magnolìopsida). Trong họ nghiên cứu dược liệu lấy từ Mò mâm xôi (Cỉerodendrum philippinum var. Symplex Wu et Fang Clerodendrum fragrans Vent.).[6][8] Xét mặt cấu trúc, chất Coumarin có khung Benzo a - pvron chất Coumarin đơn giản nhất. Trong số 200 chất tìm dựa đặc điểm cấu trúc người ta phân làm nhóm chính: Coumarin đơn giản, Furanocoumarin, Pyrocoumarin. Coumarin đơn giản chất có khung Benzo a - pyron nhóm gắn quanh khung, Furanocoumarin chất có khung Benzo a - pyron gắn thêm khung furan .[2][10] Coumarin thưòíng chất dễ kết tinh không màu, nhiều chất số chúng thăng hoa được. Ngoài hợp chất Coumarin có huỳnh quang ánh sáng tử ngoại, cường độ huỳnh quang phụ thuộc nhóm oxy phân tử Coumarin pH dung dịch. Khả cho huỳnh quang mạnh OH C-7. Trong phân tử có vòng lacton (este nội) nên Coumarin dễ bị mở vòng kiềm tạo thành muối tan nước, acid hoá đóng vòng lại. Người ta ứng dụng tính chất định tính dược liệu chứa Coumarin. Vì có mùi thơm, nên nhóm hợp chất Coumarin ứng dụng y học chúng dùng nhiều nghành mỹ phẩm, thực phẩm với vai trò chất định hương, tạo mùi thơm cho sản phẩm. Ví sản phẩm Thanakha - công ty Shwebo Minthamee Co., Ltd - Myanmar (Burma), hay sản phẩm hãng Nivea thành phần có thêm Coumarin. Theo nhiều nghiên cứu số Coumarin có khả gây ung thư, độc gan thận. Để đảm bảo sức khoẻ cho người sử dụng, từ kỷ XX, nhiều nước cấm lưu hành sản phẩm chứa chất phụ Coumarin. Để thuận tiện cho việc theo dõi tránh trùng lặp, trình bày phần tổng quan tương ứng với vị dược liệu nghiên cứu. PHẦN II: THỰC NGHIỆM VÀ KẾT QUẢ 2.1 Nguyên liệu phương pháp nghiên cứu 2.1.1 Nguyên liệu Trong khoá luận tiến hành nghiên cứu mẫu dược liệu sau: - Rễ Bạch {Angelica dahurica (Fisch . ex Hoffm.) Benth . et Hook.f.), họ Hoa tán (Apiaceae). Thu hái trung tâm nuôi trồng chế biến dược liệu-Viện Dược liệu. - Phần mặt đất cỏ nhọ nồi [Eclipta prostrata (L.) L.], họ Cúc (Asteraceae). Thu hái Vườn thực vật ĐH Dược Hà Nội. - Rễ Đương quy di thực {Angelica acutỉloba (Sieb, et Zucc) Kitagawa), họ Hoa tán (Apiaceae). Thu hái thị trấn Sapa tỉnh Lào Cai. Và trình nghiên cứu, sử dụng mẫu Đương quy thu mua số hiệu thuốc phố Lãn ông. - Phần mặt đất Mần tưới (Eupatorium fortunei Turcz.), họ Cúc {Asteraceae). Thu hái Vườn thực vật ĐH Dược Hà Nội. - Phần mặt đất Mò mâm xôi (Clerodendrum philỉppinum var. Symplex Wu et Fang), họ cỏ roi ngựa (Verbenaceae). Thu hái Vườn thực vật ĐH Dược Hà Nội. - Phần mặt đất Sài đất {Wedelia chinensis (Osbeck) Meư.), họ Cúc (Asteraceae). Thu hái Vườn thực vật ĐH Dược Hà Nội. 2.1.2 Phương pháp nghiên cứu Xử lý bảo quản mẫu Mẫu dược liệu nghiên cứu dược liệu tươi hay dược liệu qua chế biến, sau thu xử lý phương pháp thích hợp, cho vào túi PE bảo quản nơi khô ráo. Quan sát đăc điểm hình thái ( Nghiên cứu cảm quan) Dược liệu quan sát mắt thường hình dạng, kích thước, màu sắc thể chất. Với dược liệu có tươi quan sát mô tả đặc điểm. - Chụp ảnh: + Cây; Có thể chụp toàn phận phận mang hoa hay máy ảnh kỹ thuật số, file ảnh đưa vào máy tính. + Dược liệu: Chọn dược liệu có điểm đặc trưng, rõ ràng đặt lên thích hợp, chụp ảnh xử lý tương tự phần ảnh cây. Nghiên cứu hiển vi [18] * Vi phẫu : Các phận nghiên cứu cần thiết làm mềm nước hỗn hợp Cồn : Nước : Glycerin (1:1:1), tuỳ theo thể chất dược liệu. - Chọn phần dược liệu có đầy đủ đặc điểm thực vật, lấy số mẫu để cắt tiêu nghiên cứu. - Các tiêu cắt máv cắt mỏng cầm tay, tiến hành theo bước sau: Cắt vỉ phẫu: Tiến hành cắt dao có lưỡi mỏng sắc. Xử lý lát cắt: Các lát cắt xử lý theo bước sau: • Tẩy sáng: Ngâm đun lát cắt dung dịch cloramin 10%, để khoảng đến 10 phút, tính từ lúc sôi tuỳ trường hợp cụ thể. + Rửa nước cất cloramin. + Ngâm dung dịch clorai hydrat 75% khoảng 5-10 phút. + Rửa lại nước đến hết clorai hy drat 75%. + Ngâm dung dịch Acid acetic 10% 10 phút. + Rửa nước đến hết acid. Vi phẫu lá: Phần gân chính: Gân có đặc điểm lồi hai phía. Biểu bì biểu bì hàng tế bào tròn, nhỏ xếp đặn, mang lông che chở lông tiết. Lông tiết đa bào nằm sâu biểu bì, chân ngắn, đầu to, tròn, gồm 6-8 tế bào xếp xèo ra. Dưới biểu bì nhiều hàng tế bào mô dày góc, sát biểu bì có 2-3 hàng tế bào mô dày. Mô mềm tế bào hình đa giác, hình tròn không nhau, thành mỏng, rải rác có tế bào chứa đầy tinh thể calci oxalat khối. Có 5-7 bó libe-gỗ xếp thành cung lớn, phía đỉnh có 1-2 bó phụ. Libe bên gần nối liền nhau. Sát mép cung libe có dãy tế bào tiết, bao quanh tế bào tiết có 5-7 tế bào nhỏ hình đa giác. Phần phiến lá: Biểu bì gần giống phần gân lá, có nhiều lông che chở lông tiết. Biểu bì mang lỗ khí. Mô giậu hàng tế bào hình chữ nhật xếp vuông góc với biểu bì, chiếm khoảng 1/4 bề dày phiến lá. Mô khuyết gồm tế bào thành mỏng, nhiều hình dạng khác nhau. Các đặc điểm vi phẫu thân, lá; đặc điểm bột Mò mâm xôi khác so với hình ảnh sách “Kiểm nghiệm Dược liệu phương pháp hiển vi”.[19] - Định tính: *> Định tính alcaloid dược liệu: [1] Lấy 3g bột cho vào bình nón có nút mài, dung tích lOOml. Thêm Iml dung dịch Amoniac 10% (TT). Lắc nhẹ 10 phút, để yên vào bình gạn, thêm 3ml dung dịch acid sulfuric 10% (TT), lắc nhẹ vài phút, để lắng. Gạn lấy dịch acid cho vào ống nghiệm, nhỏ vài giọt thuốc thử Dragendorff (TT) Kết quả: Sau lần làm phản ứng với lượng dược liệu lần với lượng dược liệu 6g, kết kết tủa màu vàng cam xuất hiện. Nhân xét: Trong mẫu dược liệu nghiên cứu alcaloid. ♦♦♦ sắc ký lớp mỏng: Trong chuyên luận Mò hoa trắng Dược điển Việt Nam III tiêu chuẩn sắc ký lớp mỏng, để góp phần bổ sung tư liệu tham khảo, tiến hành sắc ký lớp mỏng hiệu cao với: + Dịch chấm sắc kv dịch chiết Mò mâm xôi methanol. + Hệ dung môi: benzen- aceton (9 : 1). Kết sắc ký dịch chiết Mò mâm xôi methanol trình bày Hình 5.1-3. *t* Vi thăng hoa: Đối với mẫu dược liệu Mò mâm xôi nghiên cứu thực trình vi thăng hoa phiến kính dược liệu khác, hình ảnh tinh thể không rõ ràng. Nhân xét Quá trình vi thăng hoa mẫu dược liệu Mò mâm xôi thu hái Vườn thực vật ĐH Dược Hà Nội cho hình ảnh tinh thể không rõ ràng, số nguyên nhân khác như: * Lượng Coumarin mẫu cho tinh thể rõ ràng trình vi thăng hoa phiến kính thực hiện. * Khi thực trình vi thăng hoa, Coumarin thăng hoa lên với chất khác Coumarin lại dễ hoà tan chất này. Nên khó quan sát rõ ràng tinh thể. Ảnh 5: Cây Mò mâm xôi Track T rack Peak Si ft M ax. H Ũ.Ũ '% £ ù.cm ù.077 Rf Ữ.Ủ74 147.Ũ D .lũ ù ữ 263 D.4;51 23.4 70 ử.31$ 0.4ei4 428.1 0,569 459.4 ũ.ộl? 219.2 Total Height 3338.95 a ùM 0.467 ử.574 D,663 ĩũtai H 158.8 Enđ m Rf H a re A m 935.6 §5 476 0-077 495.7 14.§5 Ù. 124 5591.8 11 Ci7 16.4 4:51.3 12.44 0.361 0.4 64 23 S:$77.6 42$. t 77 164,5 142,9 3321.5 4741.4 53§1.4 17.5S 6.5$ ộ.39 10.65 42 .s$ 12.92 42Ô.1 12.$2 479.3 14.36 930.3 27.§6 : 5Ũ6Ủ7.6 Ũ.5Ũ5 Ù.ỘDS 0.722 147 Sub£l Nam e i:Zx >1 t /■'\ - A /K A / >_,--- ----p. “T------ Ị------ r o.o 0.4 03 í 0.:^ 0.= T c k ã S ta r t Peak H .0 .0 P:f -0 Jt; ŨJ06 D ;2 14 D .27 t .0 26D.9 .8 133 .2 .3 m -ĩ $ ộ .3 .0 0.4 ữ-4971 ỹ .8 Ũ.545 S 57.7 Ũ.405 0.6 2 7 -0 tù Ù.7 ŨÍ 197K Total Heiijht 17'3$7.2 ị j .4 .4 M ax. H § ,2 Ô68-9 .5 1818.1 9 .6 2ÔŨÙ.2 eind ị Ri .0 .9 0.141 .Í2 1D.4Mi 271 Ũ.377 7 $ .s Í5 .Í: .3 .4 .0 .7 14.3S 14.36 Ù.5ÙÙ .0 12.90 i 0.6D1 2 .9 .8 14.1$ 0.621 ỉ 267 í.Ù 15,36 ! .7 Total Area : 27$7 Ị a r e la A m .6 2.6 .7 6 .5 H .8 p/o] 4^69 i .7 2 .8 1664.9 i ^ 43 S .5 ; 2.5279.3 5 ,7 i ^ \ .6 766 Nam e 96 ộ .8 3,8.1 . .2 18.SD I 126D4.7 99 : :2 t596.5 12.5D .7 12 t? 14,33 ! 6 .3 .4 .5 .6 Subst 1D.DỮ 17.9S ; ị Hình 5.2: Kết sắc ký dịch chiết Mò mâm xôi methanol quan sát ánh sáng tử ngoại bước sóng 366nm T c k ã • f>r*- . Í'C« /\ - r - J - -nr Cm A /ì -/—\a 4\/ Y V- r ----- p --T - T — ' r ------^------ , ■ ^ r r,_“ o .i T c k Si a r t p » ;3 k 7^ Rf \ Ù .04 .1 .24,9 .39 ủ .56 .d23 ữ .m ỏ H D.o ỹO -4 .2 Ử.D O.D 24Ci. Cí42 13t 5Ỡ 7.7 r=i .$ Ũ ‘^ Tctal Hửight 9279.ỦS M ax, H p/o] .1 D 065 201 .5 2 .1 .3 .1 D 306^ 1 .8 Í2 . ^ .1 14Ct4.8 .9 Ú 528 739.8 .6 .5 .2 íi^5-2 D 631 8Ô3 Ũ ù ? Í2 1625 17 52 D .S I 24:57. .2 Tctal -firsa : 165700 E rtơ Pi m ỉỊ H .4 13.6 .9 6.1 ÍI. .2 t3 f.í:-ỉ? .9 1 101.1 Ú .0 0.1 .3 0 .4í;f. D .60 Ũ m a re a A P-'o] S .7 «2 .2 .Ộ2 2 .7 13 17 .6 12 43 79 1 .5 .8 .2 11577 ti M i 26 59 4 ^ m .2 4e .9âíỉ.7 ,0 S ub=rt N am * 2.2.6 Sài đất Tổng quan Dược điển Việt Nam III qui định dược liệu Sài đất phần mặt đất tươi hay sấy khô Sài đất (Wedelia chinensis (Osbeck) Meư.), họ Cúc (Asteraceae). [1] Sài đất gọi húng trám (khi vò có mùi trám số nơi ăn sống rau húng), cúc nháp (hoa giống hoa cúc), ngổ núi (do giống ngổ mọc hoang núi).[16] Thành phần hoá học; Trong nước ép sài đất có tinh dầu màu đen hoà tan 11,2%, chất béo 29,7%, nhựa 44,95%; đường, tanin, saponin, chất silic, pectin, mucin, lignin chất có cellulose. Lá có chất Wedelolacton vừa flavonoid vừa coumarin. Ngoài ra, có tinh dầu muối vô cơ.[7] Sài đất có tác dụng nhiệt, giải độc, hoá đàm, khái, lương huyết, huyết, tiêu thũng. Nhân dân số địa phương dùng Sài đất ăn sống rau với thịt, cá. Một số nơi khác, sài đất dùng tắm trị rôm sảy uống để phòng bệnh sởi, chữa sốt rét [16]. Theo [13], Sài đất làm thuốc bảo vệ gan. * Yêu cầu kiểm nghiệm: Dược điển Việt Nam III có chuyên luận Sài đất với tiêu chuẩn kiểm nghiệm: đặc điểm bên dược liệu, đặc điểm hiển vi, định tính Trong trình sử dụng Sài đất thường bị nhầm với số như: [15] + Cây Lỗ địa cúc iWedelia prostrata (Hook, et Am) Hemls), họ Cúc (Asteraceae). Cây ngắn Sài đất, hoa màu vàng nhạt, bế. Toàn thân dùng làm thuốc chữa nhức đầu. + Cây Sài đất giả tên khoa học Lippỉa nodiflora ( L) L. c. Rich, thuộc họ Cỏ roi ngựa (Verbenaceae). + Cây Sài lan hay Cúc mui, Sài lông (Tridax procumbens L.), họ Cúc {Asteraceae). Nhân dân dùng làm thuốc sát trùng. Kết thưc nghiêm - Mô tả cây: Cây thuộc loại cỏ sống dai, màu xanh, mọc bò, thân lan tới đâu rễ mọc tới đó, thân có lông cứng nhỏ. Lá gần không cuống, mọc đối, hình bầu dục thuôn, mép có cưa to nông, hai mặt có lông cứng. Cụm hoa mọc kẽ đầu cành cán dài, hoa màu vàng tươi. Quả bế. Mùa hoa quả: tháng 3-5 (Ảnh 6a). - Mô tả dược liệu: Dược liệu đoạn thân ngắn không nhau, có lông cứng. Lá mọc đối gần cuống. Phiến hình bầu dục thuôn, hai mặt có lông nhám, gân cặp gân phụ rõ. Mép có cưa thưa nông. Cụm hoa đầu, màu vàng, mọc cành. Dược liệu có mùi thơm vị mặn (Ảnh 6b). - Đặc điểm bột dược liệu: Bột màu xanh lục, vị mặn, có mùi thơm dễ chịu. Nhìn kính hiển vi thấy: Mảnh phiến lá. lông che chở, thường có 3-4 tế bào, đầu nhọn, gốc phình to, bề mặt lông có gai nhỏ, xù xì đặc biệt, riêng tế bào đầu lông nhọn gai. Rải rác có mạch mạng, mạch chấm, mạch xoắn. Sợi thành dày, đứng riêng lẻ tập trung thành bó. Hạt phấn hoa hình cầu gai, màu vàng nhạt, đường kính khoảng 0,035-0,04mm. Mảnh tế bào biểu bì mang lỗ khí. - Đặc điểm vi phẫu: Vi phẫu lá: Phần gân lá: Biểu bì biểu bì hàng tế bào nhỏ tròn, mang lông che chở. Sát tế bào biểu bì mô dày góc, gồm 2-3 hàng. Mô mềm tế bào đa giác thành mỏng không nhau, gân có bó libe-gỗ to . Phần phiến lá: biểu bì phiến cấu tạo tương tự phần gân lá, khác tế bào hình chữ nhật to hơn, mang lông che chở đa bào. Các lông che chở đa bào gồm 3-4 tế bào, đầu nhọn gốc phình to. Mặt lông che chở có gai nhỏ xù xì đặc biệt. Mô giậu 1-2 lófp tế bào hình chữ nhật đặn, đứng sít vào nhau, mô giậu mô khuyết. Vi phẫu thân: Mặt cắt ngang thân có hình tròn, nhìn kính hiển vi quan sát từ vào thấy có: Biểu bì cấu tạo hàng tế bào hình trứng nhỏ, mang lông che chở đa bào cấu tạo từ 4-5 tế bào chứa nang thạch, bề mặt lông có gai nhỏ xù xì. Mô dày góc cấu tạo 3-4 lớp tế bào. Tiếp theo mô dày góc mô mềm vỏ gồm tế bào thành mỏng hình đa giác tròn, to nhỏ không nhau. Trong mô mềm vỏ sát mô dày có lớp khuyết xếp thành vòng. Có khoảng 12 bó libe-gỗ hình trứng xếp thành vòng. Trong bó libe-gỗ thường có mạch gỗ lớn xếp thành hàng, tập trung thành đám. Phía bó libe-gỗ có đám sợi nhỏ. Tầng phát sinh libe-gỗ gồm 1-2 lớp tế bào tạo thành vòng liên tục. Trong mô mềm ruột gồm tế bào hình đa giác haỵ hình tròn, thành mỏng, vào sâu to. Các đặc điểm vi phẫu, bột Sài đất khác so với hình ảnh sách “Kiểm nghiệm Dược liệu phương pháp hiển vi”.[19] - Định tính: ❖ Phản ứng hoá học; [1] Cho khoảng 5g dược liệu cắt nhỏ vào bình nón 250ml, thêm khoảng 50ml ethanol 90%(TT). Lắc đều. Đun hồi lưu 30 phút. Lấy dịch lọc cô cách thuỷ khoảng - 6ml để làm phản ứng sau: A. Lấy khoảng 2ml dịch lọc trên, thêm giọtdung dịch acid hydrochloric đậm đặc (TT) bột magiesi (TT). Kết cỊuả : Dung dịch chuyển từ xanh sang đỏ cam, để lâu màu nhạt dần. B. Lấy khoảng 2ml dịch lọc, thêm giọt dung dịch natri carbonat, 3-4ml nước, đun sôi, để nguội, thêm giọt thuốc thử Diazo (TT). Kết quả: Dung dịch chuyển sang màu đỏ gạch. c. Nhỏ lên giấy lọc - giọt dịch lọc cô. Thêm giọt dung dịch kali hydroxyd 0,5N ethanol (TT). Để khô. Quan sát ánh đèn tử ngoại —> thấy huỳnh quang màu vàng nhạt (so với vết dịch lọc giấy không nhỏ dung dịch kali hỵdroxỵd 0,5N ethanol). ❖ Sắc ký lớp mỏng hiệu cao : Trong chuyên luận Sài đất Dược điển yêu cầu kiểm nghiệm sắc ký lớp mỏng, với mục tiêu bổ sung tư liệu tham khảo, tiến hành sắc ký lớp mỏng hiệu cao với: + Dịch chấm sắc ký dịch chiết Sài đất dung môi methanol. + Hệ dung môi: benzen- aceton (9 : 1). Kết sắc ký lớp mỏng hiệu cao dịch chiết Sài đấttrongmethanol trình bày trang sau (Hình 6.1-3). [...]... máy móc và phần mềm vi tính Tiến hành: Quá trình chuán bi: + Chuẩn bị dịch chiết: cho một gam dược liệu vào một ống nghiệm to, cho thêm lOml methanol Để một thời gian Lọc lấy dịch chấm sắc ký + Hệ dung môi: dựa trên sự tham khảo các tài liệu tìm một số hệ dung môi để thăm dò, khảo sát, từ đó tìm được hệ dung môi thích hợp đối với mỗi dược liệu + Bản mỏng: sử dụng bản sắc ký tráng sẵn silicagel GF254... Bạch chỉ có tác dụng hạ sốt, giảm đau dùng trong điều trị cảm cúm, sốt xuất huyết, đau nhức đầu, đau răng, đau kinh, còn dùng chữa đau khớp xương, mụn nhọt mưng mủ, vết thương do bỏng [3][5] *Yêu cầu kiểm nghiệm: Dược điển Việt Nam III có chuyên luận Bạch chỉ với các tiêu chuẩn kiểm nghiệm: Đặc điểm dược liệu, đặc điểm hiển vi, các phản ứng định tính và sắc ký lớp mỏng so với mẫu chuẩn Cây dùng thay... kinh nguyệt không đều, đau kinh [5][16] *Yêu cầu kiểm nghiệm: Dược điển Việt Nam III yêu cầu kiểm nghiệm Đương quy theo các tiêu chuẩn: đặc điểm bên ngoài dược liệu, đặc điểm hiển vi, định tính; ngoài ra còn các tiêu chuẩn khác như tro không tan trong acid, tỉ lệ các bộ phận khác của cây, tỷ lệ tạp chất lạ Kết quả thưc nghiêm - Mô tả cây: Cây thảo, sống lâu năm, cao 40-80cm Thân hình trụ, màu tím... ảnh ở máy vi tính • Bột dược liệu: - Nghiền bột; Dược liệu được làm khô tự nhiên, tiếp theo cho vào tủ sấy dược liệu, sau đó nghiền thành bột Quan sát bằng mắt thường màu sắc, nếm, ngửi để nhận biết mùi vị của bột - Xác định màu sắc, mùi, vị bột dược liệu bằng cảm quan - Lên tiêu bản: Sử dụng các dung dịch lên kính khác nhau để làm tiêu bản bột dược liệu, thường dùng nước hoặc dung dịch cloral hydrat... so với các hình ảnh trong cuốn sách Kiểm nghiệm Dược liệu bằng phương pháp hiển vi “.[19] - Định tính: Phản ứng hoá học:[l] Lấy khoảng Ig bột dược liệu, thêm 5ml ether Ngâm 10 phút thỉnh thoảng lắc, lọc Lấy Iml dịch lọc trên cho vào một ống nghiệm, thêm 10 giọt dung dịch acid acetic (TT) Sau đó thêm từ từ 15 giọt dung dịch acid sulfuric đậm đặc (TT) theo thành ống nghiệm Kết quả: Nơi giáp ranh giữa... hiển vi thành các file trên máy vi tính Đinh tính - Kiểm nghiệm các vị dược liệu theo chuyên luận trong Dược điển V N III (Với mỗi cây sẽ nêu rõ) - Nghiên cứu về thành phần hoá học bằng phương pháp sắc kv lớp mỏng hiệu năng cao (HPTLC): [4][17][22][23] Nguyên tắc: sắc ký lófp mỏng hiệu năng cao (HPTLC) dựa trên nguyên tắc của sắc ký lớp mỏng thông thường nhưng được tiến hành trong những điều kiện chuẩn. .. triển, vùng libe có chứa nhiều ống tiết tinh dầu Tầng phát sinh libe-gỗ tạo thành vòng liên tục Mô gỗ cấu tạo từ những đám mạch gỗ xếp thành hàng tạo thành hình nan quạt trong mô mềm gỗ không hoá gỗ Các đặc điểm vi phẫu và bột của Đương quv về cơ bản không có gì khác so với các hình ảnh trong cuốn sách Kiểm nghiệm Dược liệu bằng phương pháp hiển vi” [19] - Định tính: Soi bột dược liệu dưới ánh sáng... điểm bột dược liệu: Bột dược liệu có màu nâu, mùi thơm đặc biệt Soi trên kính hiển vi thấy: Mảnh mô mềm Mảnh mạch riêng lẻ hay tập trung thành bó, phần lớn là mạch vạch Sợi nhỏ ít khi gặp Hạt tinh bột hình tròn, hình trứng kích thước 0,0050,02mm, tập trung thành đám hay riêng lẻ - Đặc điểm vi phẫu: Mặt cắt dược liệu tròn, từ ngoài vào trong có: Lớp bần gồm nhiều hàng tế bào hình chữ nhật xếp thành hàng... hình trái xoan (Ảnh 2a) - Mô tả dược liệu: Dược liệu là toàn bộ phần trên mặt đất đã phơi hav sấy khô, có màu xanh đen (Ảnh 2b) - Đặc điểm bột dược liệu: Bột màu lục xám, không có mùi vỊ gì đặc biệt Soi trên kính hiển vi thấy: Mảnh biểu bì phiến lá thường mang lông che chở đa bào và lỗ khí; lông che chở có thành dày, mặt ngoài xù xì Mảnh mạch vạch, mạch xoắn Sợi có thành hơi dày Hạt phấn hoa hình cầu... iodo coumarin có mầu nâu hoặc tím, dung dịch thử là I + KI Chup ảnh tinh thể: Tinh thể sau khi vi thăng hoa dược chụp ảnh dưới kính hiển vi có gắn máy ảnh kĩ thuật số Sau đó chuyển các hình ảnh tinh thể Coumarin thành các file trên máy tính 2.2 Kết quả thực nghiệm 2.2.1 Bạch chỉ Tổng quan Dược liệu là rễ phơi hay sấy khô của cây Bạch chỉ [Angelica dahurica (Fisch, ex Hoffm) Benth et Hook.f hoặc Angelica . chúng tôi tiến hành đề tài: “ Nghiên cứu thành lập tiêu chuẩn kiểm nghiệm một sô dược liệu chứa Coumarin& quot;. Với mục tiêu: ❖ Bổ sung thêm các đặc điểm làm tư liệu tham khảo góp phần tăng tính. Bộ YTỂ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Dược HÀ NỘI ĐỖ THỊ BÍCH THUẬN NGHIÊN CỨU THÀNH LẬP TIÊU CHUẨN KIỂM n g h iệ m ■ ■ MỘT SỐ DƯỢC LIỆU CHỨA COUMARIN (KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP DUỢC sĩ KHOÁ. (Asteraceae). Thu hái tại Vườn thực vật ĐH Dược Hà Nội. 2.1.2 Phương pháp nghiên cứu Xử lý và bảo quản mẫu Mẫu dược liệu nghiên cứu có thể là dược liệu tươi hay dược liệu đã qua chế biến, sau khi thu